matura biologia nowa era 2016

( matura_biologia_nowa_era_2016.pdf )

http://www3.extrafiles.be/hf/matura_biologia_nowa_era_2016#

Podobne: matura biologia nowa era 2015, matura biologia nowa era, matura probna nowa era 2016,

arkusz biologia nowa era 2017, matura probna nowa era 2015, matura probna nowa era 2017,

matura biologia operon 2011, matura biologia operon 2013, matura biologia cke 2016,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: stan rzeczy, w ktorej nalezy

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego bedzie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja mu sie od chwili nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Ta (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

zmartwienie czlowieka, ktory jest do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie musi spotkac dziecka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem beda dzieje rodu

Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on zarazem ofiara jak i

rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na

dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego

godnosci powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze posiada taka sile jak Pan,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog podarowal mu

moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od chwili Niego osoby. Konrad wydaje sie cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dotrzec do ciebie cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano samemu o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc wysoki

kamien na gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo za drugim,

trzecim, dziesiatym razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, funkcjonowania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach polskich do pracy Syzyfa. Proces ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil wrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten

sposob mogl z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i zeby nie schodzil

zbyt skromnie wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal

Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja

z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do meza na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka

globu zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne a

takze kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej mysli w

takim wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni

zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina

Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka do nowych

wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak

i rowniez czlowiek powstaja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa

i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on

zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

gdyby pozostawila opoznienia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wyboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje.

Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie

istnienie. Kreon, bez ustanku stawiany w momencie wyboru, musi rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swojego ludu, badz dobro swej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy,

przekroczenie, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania na polu wojny i do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzorzec – odslania, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie kroczy o bitwe na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka na piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a

adaptuje sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, jak przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy nalezy lubowac

sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, tak jak potrzeba, nie zaakceptowac za

wiele, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za egzystencji poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane faktycznie, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej Europy

- dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos wspanialego,

a ow lampy prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych osoby. Ogolnie

rzecz biorac chodzi o to, ze kazdy ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie

zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma

strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w calej kamien. Aczkolwiek i wtenczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten

przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do meza na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to jednak, ze

legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich duza role. Ujawnia to argument, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie miec poglady na dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni miec podobny poglad

na dane sprawy, jak my dzis.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja dla poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali na te testowania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru,

bez wzgledu na to, ktore z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

poznac za strony www wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Dobor jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Potrzebuje uczcic

zejscie brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal uprawnienie boskie. Zatem zgineli jego bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet a to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc sprawiedliwy i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W trakcie

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore beda wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji w calej

panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od chwili niego. Przy

przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci

wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Kobieta

jednak zwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, iz racja

wydaje sie po jej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od chwili

siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde z nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka z

czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza

sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu.

Jednostka miary opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

dziedziny. Wlasciwa rozumienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chwatow na tle zdarzen waznych dla danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje

sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek, rozum,

patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, struktury lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i role

kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i wymagania, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow.

Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego,

a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje

sie wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie

zejscie lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika

(widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez

przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i

religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji codziennego, druga

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest slowo boze, a gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Dobrobyt roztrwonil jednak szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Podczas gdy skruszony synek wrocil do ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy

sie z powrotu syna, ktory byl jak umarly, a teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich defektow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

lecz jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

glebsze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na rozne podloze. Jednego razu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym ziemi, ani

pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci,

odnalezc jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby

byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan

jak i rowniez prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna wczesniej

jak i rowniez odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to

warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis

dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy o swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob stanowi symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze plany Opatrznosci, a nie gryzie badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Szeroki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci

narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o

poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po

odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista adaptacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia wydaje

sie walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Aczkolwiek na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze

stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady plywania przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i odnajdzie sie na biesiadnym stoliku.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, jaka zaprasza do tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie na

polu jak i rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do

przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Zwany jest

dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie przy stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie

jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Budzi sie posrod nich pycha.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo ten tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

niekiedy po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na faktycznie przemyslane

jak i rowniez staranie dopracowane od strony www formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie modlitwy,

o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej nierzadko nawiazywali ludzie

sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik

(Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz w

zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda

rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza

odbiorcy. Przekaz Lamentu z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska odslania losy swojego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, po przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim, chce czuc podobnie jak On, rozmyslac podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy tu placz

matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, spoleczenstwom opowiada wlasny bol.

Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii,

postrzegana poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw:

czarnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila

zdrow kolor, srebrny - poniewaz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie

zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich

pociechy, ale dodatkowo z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka z wiersza Rozewicza Jest

bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz dodatkowo przyjmuje na

swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Z kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza jedna zejscie,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna pierwowzor nie pozostanie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy okazje

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe, tworzace

wyraznie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element

jezykowy pochodzacy z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Pan i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek

zostal stworzony na wizja i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest odnalezc w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do milosci

i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania. Powinnismy przystanac na

chwile i rozwazyc o polskiej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej istniejacy w dzisiejszym

swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, oznacza to nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelakiej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy siegac

z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage posiada dla faceta honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, a czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. W polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie

opisywaniem zywotow kultu religijnego, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―.

Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow

dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy

jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach czy tez w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ).

Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow

pozniejszego sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Zrodlowym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka.

W sredniowieczu w centrum swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby, ktorzy postrzegali

Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy z cialem. Pan stwarza wiare

wygrania tej walki. Przy utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow lampy w stanie dac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac trudno,

i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral

droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez

korzystanie z uciech zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej powstania do dzis

ozywia zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa z poczatkami panowania

Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Matki Boskiej z prosba o wstawiennictwo

u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, wlacza blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i

rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa

"Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz

(ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni

ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica,

dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie na ponizenie

jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. Jako rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw narodzil sie w calej sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla dodatkowo

liryka milosna zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i

sadzi poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osoby do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie na

spotkanie ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez ukonczenia nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanom czlowiek minie

przez istnienie skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje

sie ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w pani a prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swe dziecko, potrzebuje z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, bowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie

cierniowej korony, bicie go poprzez zydow po przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala charakter

przewaznie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

normy budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly

charakter skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy

heroizmu i patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny

czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak i rowniez

niecheci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie na jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie

mogily ) jak i rowniez nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednak

glosow przemawiajacych, ze o ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na

temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje

we wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi dla

niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde

chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, chociazby

osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje samemu nim

na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika do

refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca natomiast dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i pracy na wsi, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac zabraklo

bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

zysk i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wielkiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza dodatkowo sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola",

po klesce Polski z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie

oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili

na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski

potrzebuje by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po

krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna oni naprawic bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii

moralow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i zachowac ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to przewazajacym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Solidnosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien chociazby z

rozkosza umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw dla

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy epoka po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, radosc

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w czasie zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza

wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka wyrazanej

poprzez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten objawia sie w calej piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i

rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa

nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie

zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz

zmienia je, jednoczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc urywki, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec o prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim

fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie na obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne

detale, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje

typowy krajowy balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas roznorodna. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( kobiety i pociechy ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju a

nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ten rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli nie myle sie i z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo posiada czyste serce i tego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna korzysci, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez

pewne koszty utrzymania, wysilek natomiast jest powodem do dumy. Po pracy mozna wypoczac wesolo spedzajac czas na tancach jak i rowniez

spiewach. Czlek zyje na wsi w calej harmonii z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz

to naturalnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace z zycia dziecka na wsi mocno podkreslili

w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej milosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa badz

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych

powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod

spodem mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez watpienia sa uczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej

lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje

zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze

wydaje sie przepych sluby i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta,

ktory wystepuje zawsze z wiernym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem absolutnie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec tu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem

nie odszukaja sie na lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje nadal ksiedza, mowi tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie

jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy

Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i rowniez

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Ponizej

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie

zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie

zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci

Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a

jezyka mozemy sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski nalezy zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. W celu urzedow nie powinno

sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy

z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby

slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle pracuja. Zima niesie najwieksze

rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu

wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Aczkolwiek i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa.

Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej rejonie

drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek,

a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi

dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi o tancu jak i

rowniez radosci. Zacheca wszystkich do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc

jak i rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swej pracy zony i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza badz pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy traktowac jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w swiecie, zastanawiaja morzem

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje prawie wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz

dziecka, a takze melodie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ―

Kochanowski przywoluje dwie postawy charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy

najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzywac z mozliwosci do uciechy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w

calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Przy

„Piesni o cnocie― liryk stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc

uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w

samemu cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do

slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z

apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym jak i rowniez

nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji na posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem

roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela beda tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza

barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu

piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych

wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelakiej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

standard – wariant renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest

wszechstronna, oprocz talentu ma obszerna wiedze a takze zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego

badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje

tezyzna fizyczna za jedna z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej inne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

istnienie w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych wartosci w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia nalezy zyc wedle natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozmaite prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla

mieszczan. Mniemam ze, ten problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie

chociazby wykupic. Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone.

Pozniejszym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa

jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z

dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez

dzieci czesto musza isc do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj zbyt male fundusze na postep pracowni jak i

rowniez zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet na utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda walka powoduje klopoty i tragedie

zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w

interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie obywatelem jak i

rowniez panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek winien

byc prawnie przygotowany do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

regulamin prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby wyksztalconych

jak i rowniez szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie

pieczy nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1-wszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

wydaje sie podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie wiazac w jedna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy,

zdrowie, fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy

nie beda spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow.

Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic

niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet bronic panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest

odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola do obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu,

oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego

ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze na problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia norm ograniczajacych jak i

rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja polozenie w kraju a

takze proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do

upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

dla dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i w calej

duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w przepychu i

nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, na ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez

„koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i wynosi ponad zwyklych ludzi. Podczas

gdy mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

za swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli

sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samemu, rownoczesnie chce

dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie zaakceptowac odpowiedzi ze

strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, do miejsc gdzie

przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie,

jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada wlasny

sen a mianowicie we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje

sie szczesliwa. Wizerunek ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana na wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej,

- oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja sprawy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej

w odcinku kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci,

rozpaczy, trwogi. W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela

policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne przedlozenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem

dla prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia

z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie sprawia radosc innym ludziom wsi jak i

rowniez jest dla nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal

po motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie idea, ale strategia, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach ludowych i skrzeczy razem z Oluchna na ciezka fuche oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

pani a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica, miejscem

wyzysku: miejscem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i sporzadzajac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie niesie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym pod spodem umowionym

jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i relacja z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon jak i rowniez

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie

uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza w oddali poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w trzech

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od chwili Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlek jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu, doczesnosc

zabiera czlowieka od chwili Boga, zakloca mu droge do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest intensywne, a jak slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas nadal

silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak maja wykonywac

powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz

wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania poprzez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna do zadnego znoju, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zdziwic wroga, naruszyc go jak i rowniez nie

dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

badz wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jak sa na jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt ten moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego

kraju, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem pociechy szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug.

Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza wiele pozytku,

jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, aby niczego poprzez caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w lekkim towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i wyprzedawac drozej w calej

innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel

tego wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow a takze mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie zaakceptowac

znajacy granic. Piesn nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski

w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny

XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym

sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Obszerny wplyw na tworczosc poety mialo takze spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten wydaje

sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jak bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

choc nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka.

Jego rozwazania na ten temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia,

jaka pielegnowana w calej sercu dziecka moze byc dla niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista ozdoba zycia. Bezposrednio z

cnota zwiazana wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote

beda cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam

tworzyc i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w

calej poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie caloksztalt znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i aby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale

dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, jak i rowniez stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― miala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia dziecka jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z zasadami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

uciechy zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z chwili, cieszenia

sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja

antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest

dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede

wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego

ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale i takze w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji

Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga, jednak tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia a takze obawy zanim

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z problemami,

oferowac sile sakralna i stale szczescie a takze czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w calej swych piesniach

slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej

i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i rowniez

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin

badz ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad

caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany

tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor jak i rowniez lasow, stworzona w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu najistotniejsza

byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien z zycia dziecka, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedlozenie w istnienie prostego ukladu

wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka dla

jednostki, lecz dla wszelkich, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany:

szedlem spac trzezwo, a wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamiarze osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

wspominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Pan odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien edukowac swych nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny,

nawet jesli przyjdzie w calej walce odstapic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

caloksztalt dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu

kupi, iz i zanim szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia polski narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od chwili poczatku

bycia naszego ciebie, ale badz takie dzialanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie zastanowic

morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc organizmu – panstwa – mozemy tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy

jednoczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem

konsekwencjami kazdego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow walki trojanskiej. Przy utworze ow latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a takze zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze nie jest

mi obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan; od chwili patriotow

poczawszy, a na zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze naturalnie w tej epoce tworzy sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem― itd.

Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, jaka wszystkim podaruje

radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, rozumuja

egoistycznie, beda chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facet musi dzialac na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z

kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to

tematy podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, iz „bez norm nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam

jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela

jak i rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na inne rozmaitosci. Postulat ten

wydaje sie bardzo prosto zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on tez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Instrukcje te wlaczone sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody w wszelakiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego spoleczenstwa

stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw.

Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal

rozporzadzania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec

prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne.

W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i jego legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w

szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i

rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo

ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, lecz mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje

sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Zatem Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych a mianowicie

obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy

przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a

niebagatelnie wazna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt

swojego wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z

Rotterdamu i wspolczesnych tworcow polskich. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych klas, poeta

pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w

calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy

horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje

swiat za wielka melodie, znajduje duze wartosci przyrody i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia czasow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza

wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednak odrodzenia antyku

lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama doszla do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy polnocnej

od ukonczenia XV do konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

jak i rowniez religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w

centrum badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

guzik co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za

urzedowy jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu

dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj zycie zapisany w calej

gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo czy tez pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr. Posiadanie

to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob oczywisty

i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do

ojczyzny, milosci dla pani a samej. Najscie skierowany wydaje sie w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie na sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i

rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla

Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i

do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni beda

swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z upadkiem

ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc do

ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy

interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego

ukladu obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow z prosba, zeby pomysleli ostatecznie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac do obrony

granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten, kto myslitylko o

jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, jednak w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej wojny o zywot

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu z

natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce istotne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wsi, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie starsza dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci

egzystencji. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na kolejny los, uciazliwa wizja, walka o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne posiada ukazywac troski duchowe dziecka. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 ulamkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje

sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma symbolem uplywu

czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram.

Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

poszczegolnego krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wypatruje wsparcia

aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o artyzm jezyka, ksztalt swojego wzoru i forme

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, lecz moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z podstawowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wrecz

tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal w

calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie pod spodem

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 partii dosc detalicznie opisujacych wczesniej

obustronne przygotowywania, a dalej bardzo starannie, dzien po dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania

dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga.

Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz

uwage wspolczesnych nalezy skierowac na kwestie naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizja owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku

i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez

sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska),

i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu

owymi jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi wyrazisty kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego

szlachcica, przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu

rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety beda niestale w calej

uczuciach. Idea ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem dla

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, ciekawostki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca

partnerka jest brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na istnienie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - uprzejmy –

rozwijajacy sie na dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od

miejscowosci, tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z deseni zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie niz

nurt uprzejmy, przykladala wielka wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten wskazuje sie dodatkowo sarmackim od

chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

uprzejmy i dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - od razu oznacza sposob zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje

postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej

na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania

panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie

na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w

calej zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki mieszcza okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl nierzadko polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688

- 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w kraju, ktory nie ma za jak oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, a mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa.

Wielokrotnie poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan

wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc

dzieciom do uciechy. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady

spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje.

Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje tylko dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama.

Przy wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa,

ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy.

Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu

bitwy pod spodem Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu.

Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi

mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski.

Mnostwo jest w calej nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow beda znakomitym podlozem poznania osoby i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki dostarcza mu chec zdobycia lupow,

a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i

rowniez ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek,

ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta i

odcial reke jego bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji

ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie wizja

typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki.

Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe z ich oddzialywania na

istnienie polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one

doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja wizja zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie nierzadko sa jednak uniwersalne jak

i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic

nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w calej

tytule, a przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody wiek, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze w ten sposob Krasicki odslania zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie

atakiem na sarmacje, na jej wady i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i pod spodem

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej

przebieg zdarzen sie raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie

przymioty, jak honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz

panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk przedstawiana

byla w calej sposob niekwestionowany i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany za reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk

opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, deklarujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak specyficzne postawy, iz mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem na jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cos normalnego.

Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On kiedys byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie do

niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala ona po glownym rozbiorze Naszego kraju,

moze dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, owymi, jakimi beda, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i w calej

lesie", a nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Aczkolwiek gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―,

ale tez w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

nierzadko teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki

jak i rowniez zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla

Naszego kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z intensywnej troski o

kraj, z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej obiektem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic

powinna uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini za upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal system reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest tez scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac

na renome publiczna a takze na postawe polityczna konkretnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc zmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow

jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych jednostkowe poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia

wielka i wyzwolona z pod spodem obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie bez sensu;

zdumiewa sie, iz Starosta zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego

niedostatek zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego go nie nauczyly, niczego

atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal wrazenie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego bylo rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej sferze

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od chwili 1730 do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 r. oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy do redakcji jak i

rowniez odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak

i rowniez chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju. Wydawany poprzez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w

calej 1765 r. zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia,

gdzie zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 r. dla teatru

zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly

wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie

w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne beda dobre ksiazki dlatego w

calej 1775 r. powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych podrecznikow

szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali w calej

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt

komiczny osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i

rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych wowczas puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest afekt,

ogarniajaca caly narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w calej uniesieniu.

Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego dobra. Pycha

popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace

na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego

indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl w calej wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki chcial dac riposta na zapytanie dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle

poprzez zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady ludzi

ludzi dotychczasowy jedna z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje wodzow.

Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest

dozwolone zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane zdecydowanie bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal

zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly

narodowosc, niz uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe

spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile

rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji

lub miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci czy tez po smierci.

Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera.

Jest to symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale przedtem wielka mysl Browna bedzie

przez pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona poprzez

Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt absolutny. Idealu

tego nie mozna uzyskac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty swietne. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie do hostii. Przy

wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w tamtym

miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu obszernych ludzi,

nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uiscic kazda indywidualnosc za wlasna odmiennosc,

nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom przeslanie,

ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np.

elem. liryczne: duze monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa koncepcji wolnosci poprawniej poswiecic caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu. Slowacki

Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o

zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historyjke obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Na

rzecz Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, otoz

posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca

przez caly narod krajowy oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami zdecydowanie

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a

takze brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera wiele aluzji jak i

rowniez mozna uwazac go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod spodem Termopilami,

gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w calej powstaniu, otoz

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wobec powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie

tylko represje popowstancze ( wydarzenia z 1823 r., zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec

sie z relacji naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Powstaja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac kpic

z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda

przeznaczone nowego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia a takze szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody,

niebios, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc objawia sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

marsz Napoleona na Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie