Istota konkurencji doskonałej jako skrajnej struktury rynku
Model rynku doskonale konkurencyjnego wprowadzili do ekonomii niezależnie od siebie J. Robinson*(1903–83) i E. Chamberlain. Model ten został zbudowany na kilku założeniach upraszczających:
Rynek doskonale konkurencyjny składa się z bardzo dużej ilości, niezależnych od siebie ( zatomizowanych) producentów i kupujących mających tak mały udział całkowitych zakupach i sprzedaży, że żaden z nich indywidualnie nie ma możliwości oddziaływania na poziom rynkowej ceny towaru Podmioty te są zatem cenobiorcami. Nie są one również w stanie wpływać na poziom cen nabywanych przez siebie czynników wytwórczych.
Zwróćmy ponadto uwagę na fakt, że bardzo wysoki stopień atomizacji rynku skutecznie zapobiega powstawaniu zmowy zarówno pomiędzy dostawcami jak i nabywcami. Wyobraźmy sobie ile spotkań musiałoby się odbyć, ile czasu spędzaliby na negocjacjach właściciele i menadżerowie małych firm, i zastanówmy się, czy w ich wyniku mogłoby w ogóle dojść do jakiegokolwiek, zadawalającego wszystkich uczestników, w miarę trwałego porozumienia
Przedmiotem obrotu rynkowego są doskonałe substytuty, czyli(choć dostarczane przez różnych wytwórców) produkty o identycznych właściwościach jakościowych. Jest to możliwe tylko wtedy , przedmiotem obrotu są to dobra homogeniczne czyli gdy wszystkie firmy wytwarzają standardowy jednorodny niezróżnicowany produkt, a nabywcy są doskonale poinformowani o kosztach cenie i jakości konkurujących .
Założenie jednorodności oferowanego przez wszystkich dostawców produktu oznacza, że wyroby każdego z nich postrzegane są przez nabywców, jako identyczne. Kupujący nie odnosi ani korzyści ani strat jakościowych, gdy zmieni dostawcę. Jeżeli cena sprzedaży jest u wszystkich dostawców taka sama, jest mu w zasadzie wszystko jedno, od którego z nich pochodzi nabywany przez niego towar.
Jak pamiętamy na rynku doskonale konkurencyjnym działa samoczynny mechanizm ustalania cen równoważących popyt z podażą. Przy cenie tej nie ma niedoborów rynkowych. Nabywcy kupują dokładnie tyle ile w danym momencie potrzebują. Nie ma również nadwyżek podaży dostawcy produkują i sprzedają w całości tyle ile uważają za słuszne. Homogeniczny produkt sprzedawany jest przez wszystkich dostawców po jednakowej cenie równoważącej rynek. Odbiorcy znają poziom tej ceny, wiedzą również, że towar dostarczany przez dowolnego sprzedawcy jest identyczny.
Z uwagi na to, że firmy produkują jednolity produkt, na rynku tym nie ma miejsca dla konkurencji niecenowej, tj. konkurencji opartej na zróżnicowaniu jakości produktu, reklamy czy promocji. Z definicji wszystkie firmy na rynku doskonale konkurencyjnym produkują identyczny produkt. Żadna z firm nie ma przewagi jakościowej produktu nad swoimi rywalami. Kampania reklamowa prowadzona przez indywidualną firmę nie ma sensu, gdyż produkt każdej z firm nie posiada cech odróżniających go od produktów konkurentów, a więc nie ma, na czym oprzeć reklamy czy promocji. Ponieważ rynek jest doskonale przejrzysty kupujący dobrze wiedzą, że produkty wszystkich firm posiadają te same cechy.
Racjonalnie postępujący nabywcy są w tym modelu nieczuli na oddziaływanie reklamy. Żaden sprzedawca nie będzie w stanie przekonać kupujących o jakiś szczególnych cechach oferowanego przez niego wyrobu, za które nabywcy opłacałoby się dać wyższą aniżeli występującą na rynku cenę. Wszelkie zatem próby podnoszenia ceny powyżej ustalonej na rynku ceny równowagi są pozbawione sensu. Nabywcy odejdą do sprzedających po niższych cenach konkurentów, a utargi tak postępującego sprzedawcy zamiast wzrosnąć spadną. cenie równowagi rynkowej. Również jakiekolwiek obniżanie ceny mija się z celem, jeśli całość oferowanych dóbr firma może bez trudu sprzedać można po ustalonej na rynku cenie równowagi
Trasparentność rynku i brak ryzyka
Aby tak było rynek ten musi być doskonale transparentny (przejrzysty).Oznacza to, że podmioty bez żadnych ograniczeń i kosztów uzyskują w każdym momencie doskonałą bezpłatną , informację o bieżących i przyszłych warunkach rynkowych, a w szczególności: cechach jakościowych oferowanych produktów oraz ich rynkowych cenach i kosztach
Doskonała informacja dotyczy nie tylko bieżących, ale i przyszłych warunków produkcji, sprzedaży i zakupów czynników wytwórczych. W ten sposób w modelu eliminuje się niepewność i ryzyko. W tych komfortowych warunkach każdy producent może bez trudu określić bieżącą i przyszłą optymalną wielkość i strukturę produkcji oraz ustalić optymalne rozmiary firmy. Kupujący mogą z kolei określić optymalną wielkość i strukturę bieżących i przyszłych wydatków konsumpcyjnych.
Postęp techniczny nie różnicuje producentów; każdy z nich ma podobną funkcję produkcji i w rezultacie wszyscy mają zbliżone do siebie funkcje kosztów i podobne rozmiary. Im mniejsza efektywna skala produkcji tym więcej producentów, tym bardziej zatomizowany jest rynek.
Pomimo podobieństwa funkcji produkcji, podobnych rozmiarów i tej samej techniki produkcji, funkcje kosztów poszczególnych firm są zróżnicowane. W firmach funkcjonujących taniej leżą one niżej nad osią odciętych, zaś w firmach funkcjonujących drożej wyżej. Oznacza to, że poszczególne firmy mają zróżnicowaną pozycję na rynku.
Podmioty rynkowe postępują zawsze racjonalnie. Poszukują rozwiązań optymalnych, czyli maksymalizujących w danych warunkach rynkowych swoje funkcje celu. Konsumenci szukają rozwiązań maksymalizacja użyteczności całkowitej, jaką uzyskać można z przeznaczonych do wydatkowania budżetów. Producenci maksymalizują możliwy do osiągnięcia w danych warunkach wynik finansowy. Gdy warunki rynkowe np. ceny ulegają zmianie podmioty rynkowe przenoszą stojące do ich dyspozycji środki do innych lepszych zastosowań
Ceny rynkowe jako element mechanizmu równoważenia popytu i podaży są doskonale giętkie tzn. szybko i precyzyjnie dostosowują się do zmian warunków rynkowych
.
Model rynku doskonale konkurencyjnego zakłada doskonałą podzielność i niczym nieograniczoną mobilność czynników wytwórczych, inaczej mówiąc mogą być one szybko, bez ograniczeń i kosztów w dowolnych ilościach przenoszone od mniej do bardziej korzystnych zastosowań. Zakładamy, że na rynku tym brak jest jakichkolwiek technicznych, ekonomicznych, instytucjonalnych czy społecznych przeszkód (barier) dla przemieszczania czynników wytwórczych od jednego zastosowania do innego.
Oznacza to, że istnieje niczym nieograniczona i nie wymagająca ponoszenia jakichkolwiek kosztów swoboda wejścia nowej firmy i opuszczenia rynku przez firmę już funkcjonującą. W szczególności nie istnieją żadne przeszkody - prawne, techniczne, finansowe czy inne uniemożliwiające powstawanie i działanie nowych firm na wolnokonkurencyjnych rynkach. Nowe firmy zawsze mogą wejść na rynek danego produktu, a firmy działające na danym rynku zawsze mogą się z niego wycofać.
Naturalną konsekwencją braku barier wejścia do gałęzi i wyjścia jest swobodna migracji kapitału. Zjawisko to polega na tym, że realizowane w gałęzi zyski nadzwyczajne (wyższe od osiąganych w innych dziedzinach)przyciągają nowych producentów. W rezultacie ilość firm w gałęzi zwiększa się, a jej podaż rośnie. Jeżeli natomiast zyski są niższe od normalnych, niektórzy producenci wycofają się, ilość firm w gałęzi zmniejsza się, a podaż gałęzi spada. Jest to możliwe, dlatego, że produkcja w gałęzi odbywa się na małą skalę. Założenie nowej firmy nie wymaga dużych nakładów kapitałowych a zdobycie niezbędnych czynników nie nastręcza szczególnych problemów. Nieograniczone możliwości wejścia i wyjścia są ponadto, atomizacji producentów, ważnym obok wspomnianej czynnikiem zapobiegającym ich zmowom.
Resume
Z założenia doskonałej giętkości cen, mobilności i podzielności czynników wytwórczych oraz swobody wejścia i wyjścia wynika, że na rynku doskonale konkurencyjnym, opisany już proces dostosowywania wielkości i struktury produkcji do społecznych potrzeb, przebiega – przynajmniej w teorii – bardzo szybko, właściwie bez opóźnień. Oparty na konflikcie miedzy nabywcami i dostawcami oraz konkurencji wewnątrz grup dostawców i odbiorców mechanizm rynkowy w sposób szybki, bezbłędny i skuteczny usuwa wszelkie niedopasowania rozmiarów popytu i podaży alokując ograniczone zasoby zgodnie z naszymi potrzebami
W rzeczywistości tylko na niektórych rynkach występują warunki zbliżone do doskonałej konkurencji. Spójrzmy na produkcję rolną. Okazuje się, że setki tysięcy farmerów w USA produkuje kukurydzę pierwszej klasy produkt jednorodny, standardowy. Kukurydza I klasy to kukurydza 1 klasy! Każda firma (farma) dostarcza tak małą cześć całkowitej podaży, że żaden pojedynczy farmer nie ma kontroli nad ceną kukurydzy I klasy. Indywidualny farmer akceptuje cenę, jaka istnieje na wysoce zorganizowanym rynku jako datę, na którą nie ma wpływu. Może on sprzedać tak dużo lub tak mało, jak mu się podoba bez najmniejszego oddziaływania na cenę. Farmer Jones wie, że tysiące innych farmerów produkuje identyczny produkt i że kupujący są tego świadomi. Tak więc reklama byłaby daremna, byłaby zwyczajną stratą czasu, wysiłku i pieniędzy. Rynki pszenicy, bawełny, jęczmienia, owsa, inwentarza zwierzęcego są kolejnymi przykładami rynków konkurencji zbliżonej do doskonałej. Ten typ konkurencji nazywamy wolną.