ZAGADNIENIE nr.4 Ćwiczenia

Rytuały przejścia eg Arnolda van Gennepa

Życie codzienne profanum i świąteczne sacrum - przeplatają się.

Pełne wyodrębnienie się sfery sakralnej i świeckiej jest dopiero cechą charakterystyczną społeczności religijnych (kultur typu religijnego).

Związek pomiędzy sferą profaniczną i sakralną staje się czysto symboliczny - unaoczniają go obrzędy i rytuały.

Wśród nich odrębną i ważną grupę stanowią :

RYTUAŁY PRZEJŚCIA

zaznaczają przekroczenie granicy między dwoma kategoriami społecznymi, np.: ceremonie dojrzałości, wesela, pogrzeby i wszelkiego rodzaju ryty inicjacyjne.

[A.van Gennep] - życie każdej jednostki (w każdym społeczeństwie) jest serią przejść z jednej grupy wiekowej do następnej, z jednego stanowiska na drugie.

Przejściu z jednej grupy do drugiej towarzyszą specjalne działania. Wśród ludów niecywilizowanych są to ceremonie, których zasadniczym celem jest umożliwienie jednostce przejścia z jednej określonej pozycje do następnej.

3 założenia:

  1. świat społeczny dzieli się na sakralny i świecki

  2. życie jednostki nie stanowi kontinuum, ale jest serią symbolicznie naznaczonych „skoków”, względnie „przejść”

  3. wszechświat ulega rytmom znajdującym swoje odbicie w życiu społeczeństwa

[van Gennep] swiat sakralny i świecki normalnie są rozgraniczone. Człowiek nie może należeć do jednego z nich jeśli nie zerwał z drugim. Sacrum nie jest jednak wartością absolutną, ale określoną przez poszczególne sytuacje,

np. kobieta związana z tajemnicą życia jako dawczyni jest święta w stosunku do mężczyzny (który nei jest zdolny doświadczyć tej tajemnicy)

II faza sakralizacji kobiet następuje w momencie zapłodnienia (staje się ona wówczas świętością nie tylko dla mężczyzny ale także dla pozostałych kobiet, które nie są brzemienne).

Sacrum jest otoczone atmosfera grozy i niebezpieczeństwa. Dotknięcie bóstwa jest tak samo niebezpieczne jak dotknięcie rzeczy nieczystych... czyli trup i noworodek budzą taki sam lęk.

Rytuały przejścia w życiu społecznym związane z:

Każdy obrzęd przejścia składa się z 3 etapów:

  1. wyłączenie, separacja - osoba może zostać wyłączona z dotychczasowej roli społecznej poprzez odizolowanie od codziennej sytuacji.

Może to być izolacja w sensie dosłownym (np. kobiety ciężarne żyją poza granicami wioski), lub izolacja symboliczna - rytuały np. pokonywanie różnych przeszkód w celu przekroczenia granicy między dwoma światami.

Może być jeszcze - obcięcie włosów, wyrwanie zęba, niszczenie rzeczy mających związek z dotychczasowym stanem itp.

  1. etap marginalny - jednostka przechodzi w stan rytualnego „zawieszenia”, zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Nie należy już do „dawnego” zwykłego świata, ale jeszcze nie jest pełnoprawnym uczestnikiem nowej rzeczywistości.

W związku z tym bardzo często używa on innego języka (nie potocznego), obejmuj ego również różnego rodzaju tabu.

W okresie zmarginalizowania jednostkę zapoznaje się z obowiązkami i prawami, które czekają ją w nowym stanie. Osoba pozostająca w tym stanie jest święta, nietykalna, ale równocześnie niebezpieczna. Niektórym kategoriom ludzi nigdy nie będzie dane opuścić tej fazy, np.: dzieci zmarłe przed chrztem.

Są to teraz jednostki demoniczne.

  1. Włączenie, agregacja - to jakby powtórne narodziny jednostki w nowym stanie.

Ten schemat daje się także zastosować w odniesieniu do obrzędowości dorocznej oraz do pojęcia czasu „świątecznego” i „zwykłego”.

Obrzędy doroczne wiążą się z przejściami kosmicznymi:

Klasyczne „sytuacje przejścia” w codzienności:

[Ludwik Stomma] - czas zachorowania:

  1. opuszczenie stanu zdrowia

  2. margines

  3. wejście w stan choroby

LIMINALNOŚĆ (od Limes - granica)

Turner uważał, że środkowa faza obrzędów przejścia ma najistotniejsze znaczenie i nazwał ją liminalnością. Na tym etapie utrwalona struktura społeczna ulega czasowej destrukcji.

1