USTALANIE LOKALIZACJI I DOBÓR PARAMETRÓW PRZEJŚĆ  

DLA ZWIERZĄT – PROBLEMY I „DOBRE PRAKTYKI”  

W PROJEKTOWANIU 

 

Mgr Rafał T. Kurek 

Uniwersytet im. A. Mickiewicza 

 

Mgr Daniel Maranda 

Biuro Ekspertyz i Projektów budownictwa Komunikacyjnego EKKOM 

 

 

1. Wpływ dróg na dziko Ŝyjące zwierzęta. 

     Współczesna  infrastruktura  komunikacyjna  oddziaływuje  znacząco        

i wszechstronnie na dziko Ŝyjącą faunę. Intensywność, skala i ekologiczne 

znaczenie  tego  oddziaływania  wynikają  bezpośrednio  z  lokalizacji               

i  liniowego  charakteru  inwestycji,  przyjętych  rozwiązań  konstrukcyjnych 

oraz natęŜenia ruchu pojazdów w fazie eksploatacji. 

Negatywne oddziaływania dróg moŜna podzielić na: 

a) 

bezpośrednie 

(oddziaływanie 

na 

osobniki 

i 

ich 

populacje),              

które powodują: 

-  całkowite  zahamowanie  lub  utrudnianie  przemieszczania  się  zwierząt 

w poprzek drogi; 

- śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji z pojazdami; 

b) pośrednie (oddziaływanie na warunki siedliskowe), które powodują: 

- 

przerywanie 

ciągłości 

strukturalnej 

korytarzy 

migracyjnych 

(ekologicznych) oraz siedlisk; 

-  zniszczenie  siedlisk  fauny  i  pogorszenie  warunków  jej  egzystencji       

w  zasięgu  istniejącej  infrastruktury  oraz  w  strefie  podwyŜszonego 

stęŜenia emisji związanych z ruchem pojazdów; 

- ułatwienie ekspansji gatunków synantropijnych. 

 

     Jedną  z  najpowaŜniejszych  ekologicznych  konsekwencji  rozwoju 

infrastruktury drogowej jest uniemoŜliwienie swobodnego przemieszczania 

się  zwierząt,  czyli  powstanie  zjawiska  bariery  ekologicznej.  W  wyniku 

funkcjonowania  tych  barier  dochodzi  do  szeregu  negatywnych  skutków 

ekologicznych,  z  których  większość  wynika  z  trwałego  podziału  obszarów 

siedliskowych  zwierząt  na  mniejsze  fragmenty  z  utrudnionym  kontaktem 

pomiędzy  organizmami  je  zamieszkującymi.  Fragmentacja  pociąga          

za sobą: 

a)

 

izolację populacji zwierząt oraz ich obszarów siedliskowych; 

b)

 

ograniczenie  moŜliwości  wykorzystywania  areałów  osobniczych  – 

poprzez zahamowanie migracji związanych ze zdobywaniem poŜywienia, 

szukaniem miejsc schronienia; 

c)

 

ograniczenie i zahamowanie migracji i wędrówek dalekiego zasięgu oraz 

zahamowanie ekspansji gatunków i kolonizacji nowych siedlisk; 

d)

 

ograniczenie  przepływu  genów  i  obniŜenie  zmienności  genetycznej        

w ramach populacji; 

e)

 

zamieranie  lokalnych  populacji  i  w  efekcie  obniŜenie  bioróŜnorodności 

obszarów przeciętych drogami. 

 

Podstawowym czynnikiem kształtującym powstanie bariery fizycznej dla 

przemieszczających się zwierząt jest modyfikacja naturalnej rzeźby terenu 

przez  prowadzenie  niwelety  drogi  na  wysokich  nasypach  lub  w  głębokich 

wykopach oraz grodzenie dróg. W przypadku dróg pozbawionych ogrodzeń 

ochronnych,  wysokość  deniwelacji  i  kąt  nachylenia  skarp  decydują           

o  obecności  i  skali  oddziaływania  bariery  fizycznej.  Progowe  wartości 

deniwelacji  powodujące  znaczące  ograniczenie  przemieszczania  się 

zwierząt przedstawiają są następujące [1]: 

a)

 

dla  bezkręgowców  (bez  zdolności  do  aktywnego  lotu),  płazów,  gadów     

i  małych  ssaków  -  nasypy  o  wysokości  >  1,0  m  i  wykopy                 

o głębokości > 1,5 m; 

b)

 

dla wszystkich grup i gatunków zwierząt naziemnych z duŜymi ssakami 

włącznie – nasypy o wysokości > 2,0 m i wykopy o głębokości > 3,0 

m. 

W  kaŜdym  z  powyŜszych  przypadków  dotyczy  to  skarp  o  nachyleniu 

większym niŜ 1:2; 

Modyfikacje  rzeźby  terenu  powyŜej  podanych  wartości  powodują 

ograniczenie  przemieszczania  się  w  takim  stopniu,  Ŝe  jedynie  pojedyncze 

osobniki  będą  podejmowały  próby  przekraczania  drogi  a  większość 

zwierząt  będzie  przemieszczała  się  wzdłuŜ  podstawy  nasypów  i  wzdłuŜ 

górnych krawędzi wykopów. 

 

2.  Przejścia  dla  zwierząt  –  funkcje,  znaczenie  ekologiczne, 

podstawowe typy konstrukcji. 

     Przejścia 

dla 

zwierząt 

są 

podstawową 

metodą 

minimalizacji 

barierowego  oddziaływania  dróg  na  dzikie  zwierzęta.  Spełniają  one  dwie 

podstawowe funkcje: 

a)

 

stwarzają  warunki  umoŜliwiające  bytowanie  tych  zwierząt,  których 

areały  osobnicze  przecina  droga  –  zwierzęta  muszą  mieć 

moŜliwość  korzystania  ze  środowisk  połoŜonych  po  obu  stronach 

drogi; 

b)

 

umoŜliwiają 

migracje, 

wędrówki 

i 

dyspersję 

osobnikom 

przemieszczającym  się  na  duŜe  odległości  -  kluczowa  funkcja 

przejść  dla  zwierząt,  waŜna  szczególnie  dla  ochrony  rzadkich 

gatunków o duŜych wymaganiach przestrzennych. 

      

Skuteczność  przejść  dla  zwierząt  zaleŜy  od  wielu  czynników,            

które  naleŜy  uwzględnić  na  etapie  projektowania,  budowy  i  uŜytkowania 

drogi. NajwaŜniejsze z nich to: 

- właściwa lokalizacja przejść; 

- odpowiednie zagęszczenie obiektów; 

-  dobranie  właściwego  typu  i  parametrów  przejścia  do  sytuacji 

przestrzennej, ekologicznej oraz gatunków zwierząt, jakim przejście ma 

słuŜyć; 

-  zróŜnicowanie  rodzajów  przejść  występujących  w  sąsiedztwie,        

tak by wszystkie gatunki (o róŜnych wymaganiach) mogły przekraczać 

drogę; 

-  odpowiednie  zagospodarowanie  (aranŜacja)  terenu  na  najściach         

i dojściach do przejść oraz na ich powierzchni; 

- czas realizacji obiektu i stopień zmian terenu w okresie budowy; 

- właściwe utrzymanie i ochrona przejść. 

Przejścia dla zwierząt moŜna ogólnie podzielić na: 

a)

 

przejścia po powierzchni drogi (nie ogrodzone fragmenty drogi); 

b)

 

przejścia dolne - zlokalizowane pod drogą (Fot. 2), 

c)

 

przejścia górne - zlokalizowane nad drogą (Fot. 1). 

 

 

Fot. 1. Przykład optymalnego rozwi

ą

zania przej

ść

ia górnego  

– „zielony most” przy drodze B33 w Niemczech. 

 

 

Fot. 2. Przykład optymalnego przej

ś

cia dolnego pod estakad

ą

  

– autostrada A98 w Niemczech. 

 

Niektóre  typy  przejść  dla  zwierząt  oprócz  funkcji  ekologicznych  mogą 

równieŜ  częściowo  spełniać  funkcje  gospodarcze.  Z  tego  względu  moŜna 

podzielić je na dwie kategorie: 

a)

 

 przejścia 

samodzielne 

- 

przeznaczone 

wyłącznie 

do 

celów 

ekologicznych; 

    b)  przejścia  zespolone  –  budowane  przy  załoŜeniu  moŜliwości  ich 

wykorzystywania takŜe dla innych celów, w tym gospodarczych. 

3. Optymalny model ustalania lokalizacji przejść dla zwierząt. 

     Ustalanie  lokalizacji  przejść  dla  zwierząt  powinno  przebiegać  w  dwóch 

etapach: 

-  etap  I  -  określenie  lokalizacji  obszarów  konfliktowych  przebiegu  drogi      

z 

przebiegiem 

korytarzy 

ekologicznych 

(migracyjnych 

fauny)                

oraz z rozmieszczeniem obszarów siedliskowych fauny; 

–  etap  II  -  szczegółowe  określenie  lokalizacji  projektowanych  obiektów  – 

na  podstawie  wielokryterialnej  waloryzacji  krajobrazu  pod  kątem 

moŜliwości przemieszczania się zwierząt. 

 

W etapie II zaleca się uwzględnienie następujących czynników: 

-  przebieg  lokalnych  szlaków  migracyjnych  ssaków  kopytnych  w  zasięgu 

ich  areałów  osobniczych  –  przede  wszystkim  w  odniesieniu  do  jelenia         

i sarny; 

-  rzeźba  terenu  –  odpowiednio  duŜe  deniwelacje  sprzyjają  optymalnemu 

wkomponowaniu obiektów w przestrzeń krajobrazową; 

-  obecność  i  rozmieszczenie  naturalnych  struktur  przestrzennych 

sprzyjających  migracjom  fauny  –  niektóre  struktury  biotyczne  (np.  ciągi 

gęstych  zakrzaczeń,  śródleśne  obszary  łąk  o  liniowym  przebiegu, 

wydłuŜone  obszary  podmokłe  etc.)  oraz  abiotyczne  (np.  jary  i  wąwozy, 

wały ziemne etc.) powodują ukierunkowanie przemieszczania się zwierząt; 

- układ sieci hydrograficznej – doliny oraz strefy brzegowe cieków a takŜe 

brzegi zbiorników wodnych są często wykorzystywane i penetrowane przez 

zwierzęta, powodując ukierunkowanie ich przemieszczania się; 

 

 

4. 

Charakterystyka 

parametrów 

przejść 

dla 

zwierząt                   

oraz podstawowe błędy popełniane przy ich projektowaniu. 

      

4.1 Przejścia po powierzchni drogi. 

     Jest 

to 

najprostsze 

przejście 

polegające 

na 

pozostawieniu                

bez ogrodzenia fragmentu drogi. Minimalna szerokość przejścia to 200 m, 

zalecana  –  powyŜej  500  m.  Droga  na  odcinku  takiego  przejścia  musi 

przebiegać w poziome otaczającego ją terenu lub tylko nieznacznie róŜnić 

się  wysokością  i  nie  moŜe  posiadać  oświetlenia  i  barier  ochronnych. 

Odcinek  drogi  powinien  być  posiadać  trwałe  ograniczenie  prędkości  jazdy 

(50  km/h).  Tego  typu  rozwiązanie  charakteryzuje  się  niewielką 

skutecznością  ze  względu  na  nieprzestrzeganie  ograniczenia  prędkości 

przez  kierowców  w  większości  przypadków.  Ponadto  przejście  takie  moŜe 

być  lokalizowane  na  drogach  o  niewielkim  obciąŜeniu  ruchem  nie 

przekraczającym  6000  pojazdów  na  dobę  [3]  oraz  na  drogach,  które  nie 

są  zlokalizowane  na  przecięciach  z  korytarzami  migracji  o  znaczeniu 

krajowym i międzynarodowym. 

 

4.2 Przejścia górne. 

a) Most krajobrazowy. 

     Jest to przejście nad drogą w formie wiaduktu o efektywnej szerokości 

w  najwęŜszym  miejscu  co  najmniej  80  m  [2].  Szerokość  przejścia 

zwiększająca  się  płynnie  (lejkowato)  w kierunku  podstawy  najść  w  obu 

kierunkach tworząc kształt podwójnej paraboli w rzucie pionowym. 

 

b) DuŜe przejście górne, tzw. zielony most. 

     Przejście  w  formie  wiaduktu  nad  drogą.  Budowa  takich  przejść  jest 

zalecana  przede  wszystkim  dla  przemieszczania  się  duŜych  ssaków 

kopytnych  (jeleń,  łoś).  Szerokość  w  najwęŜszej,  środkowej  części  wynosi 

35–80  m  [2]  i  powinna  zwiększać  się  płynnie  (lejkowato)  w  kierunku 

podstawy najść, w obu kierunkach. 

 

Najczęściej  występujące  błędy  podczas  projektowania  przejść 

górnych: 

-  przyjęcie  zbyt  małej  szerokości  –  poniŜej  wymiarów  akceptowalnych 

przez poszczególne gatunki zwierząt (Fot. 3); 

-  zbyt  duŜy  kąt  nachylenia  powierzchni  przejść  i  obszarów  najść  –           

w efekcie brak widoczności drugiej strony drogi (Fot. 3); 

 

 

Fot. 3. Przej

ś

cie górne o zbyt małej szeroko

ś

ci, dodatkowo z brakiem widoczno

ś

ci  

obszaru po drugiej stronie drogi (autostrada A4). 

 

 

-  zbyt  mały  kąt  rozwarcia  nasypów  najść  oraz  złe  wkomponowanie          

w  otoczenie  –  w  efekcie  ograniczenie  dostępu  zwierząt  do  przejścia  (Fot. 

4). 

 

 

Fot. 4. Zbyt strome i 

Ŝ

le ukształtowane nasypy naj

ść

 do przej

ś

cia  

oraz martwe nasadzenia ro

ś

linno

ś

ci osłonowo-naprowadzaj

ą

cej (DK nr 5). 

 

 

- 

lokowanie 

w 

bezpośrednim 

sąsiedztwie 

przejść 

zbiorników 

ekologicznych

1

  i  innych  elementów  odwodnienia  –  w  efekcie  utrudniony 

dostęp zwierząt do obiektu oraz działanie odstraszające; 

-  wykorzystanie  gruntów  pochodzących  z  wykopów  zamiast  gleby 

urodzajnej  –  niska  skuteczność  wysiewów  i  sadzenia  roślin  (głównie 

przesychanie) (Fot. 4);  

-  brak  odpowiedniego  kształtowania  warunków  osłonowych  –  najczęściej 

tylko wysiew traw, brak dodatkowego wysadzania bylin, krzewów i drzew, 

                                                           

1

 Zbiorniki odparowujące, retencyjne itp. 

co  powoduje  ograniczenie  bazy  pokarmowej  i schronień  dla  małych              

i średnich zwierząt; 

-  wykorzystanie  obcych  geograficznie  gatunków  roślin  –  zagroŜenie 

przenikania ekspansywnych gatunków do naturalnych biocenoz. 

 
 

4.3 Przejścia dolne. 

a) Przejście dolne duŜe pod estakadą. 

     Rozwiązanie  tego  typu  polega  na  poprowadzeniu  drogi  nad 

powierzchnią  terenu,  na  estakadzie,  przy  przekraczaniu  poprzecznych, 

rozległych  obniŜeń  terenu,  związanych  zwykle  z  ciekami  wodnymi. 

Najskuteczniejsze  rozwiązanie  związane  jest  z  zachowaniem  ekologicznej 

ciągłości  dolin  rzecznych.  Optymalne  przejście  charakteryzuje  się 

następującymi  parametrami  (w  obszarze  dostępnym  dla  zwierząt)  [2]: 

wysokość  od  powierzchni  terenu  ≥  5  m,  rozstaw  przęseł  >  15  m, 

zachowanie  istniejącej  roślinności  pod  estakadą  ewentualnie  jej 

odtworzenie przez nowe nasadzenia. 

 

b) Przejścia dolne duŜe. 

     Są  to  przejścia  w  formie  wiaduktu  pod  drogą  (w  nasypie  drogowym)    

o  przekroju  prostokątnym  lub  eliptycznym.  Budowa  takich  przejść  jest 

zalecana  przede  wszystkim  dla  przemieszczania  się  duŜych  ssaków 

kopytnych.  Minimalne  wymiary  (światło)  to  [2]:  szerokość  ≥  15  m, 

wysokość ≥ 3,5 m, współczynnik względnej ciasnoty

2

 ≥ 1,5, w przypadku 

dróg  dwujezdniowych  zaleca  się  stosowanie  doświetlenia  powierzchni 

przejścia przez stosowanie otworów lub szczelin doświetleniowych w pasie 

dzielącym jezdnie – jeśli umoŜliwia to konstrukcja obiektu. 

 

c) Przejścia dolne średniej wielkości. 

     Konstrukcja  takiego  przejścia  jest  podobna  do przejścia  duŜego;  róŜni 

się  tylko  wymiarami.  Przejście  jest  przeznaczone  przede  wszystkim  dla 

                                                           

2

 Współczynnik względnej ciasnoty jest to iloczyn wysokości i szerokości przejścia podzielony przez jego 

długość zgodnie z Rozporządzeniem MTiGM [4]. 

średnich  ssaków  kopytnych.  Minimalne  wymiary  są  następujące  [2]: 

szerokość  ≥  6  m,  wysokość  ≥  2,5  m,  współczynnik  względnej  ciasnoty     

≥  0,7.  W przypadku  dróg  dwujezdniowych  zaleca  się  doświetlenia 

powierzchni 

przejścia 

przez 

stosowanie 

otworów 

lub 

szczelin 

doświetleniowych  w  pasie  dzielącym  –  jeśli  pozwala  na  to  konstrukcja 

obiektu. 

 

Najczęściej  występujące  błędy  podczas  projektowania  duŜych         

i średnich przejść dolnych: 

-  stosowanie  zbyt  małego  światła  obiektów  -  poniŜej  wymiarów 

akceptowalnych  przez  poszczególne  gatunki  (zwłaszcza  jeleniowate) 

(Fot. 5); 

 

 

Fot. 5. Przej

ś

cie dołem dla zwierz

ą

t 

ś

rednich (sarna) o zbyt małym 

ś

wietle  

(droga ekspresowa S-69). 

 
 

-  zawęŜanie  efektywnej  szerokości  płyty  pomostu  przez  przyczółki           

ze skarpami oporowymi na ich powierzchni – co powoduje ograniczanie 

światła obiektów i dostępu zwierząt; 

- umacnianie skarp oporowych przyczółków materiałami  betonowymi (np. 

aŜurowymi  płytami)  bez  przykrycia  warstwą  gruntu  –  odstraszający 

wpływ na zwierzęta; 

- odsłonięcie powierzchni konstrukcyjnych przyczółków (Fot. 6); 

-  lokowanie  na  powierzchni  przejść  i  w  bezpośrednim  sąsiedztwie 

widocznych 

na 

powierzchni 

gruntu 

elementów 

odwodnienia                   

i  infrastruktury  towarzyszącej  (Fot.  7)  –  odstraszający  wpływ             

na zwierzęta; 

-  brak  osłonowych  nasadzeń  roślinności  w  obszarach  wejściowych– 

odstraszający wpływ na zwierzęta; 

- lokowanie w bezpośrednim sąsiedztwie przejść zbiorników ekologicznych 

i  innych  elementów  odwodnienia,  co  utrudnia  dostęp  zwierząt             

do obiektu; 

- brak struktur roślinnych naprowadzających zwierzęta do przejścia; 

-  wykorzystywanie  gruntów  pochodzących  z  wykopów  zamiast  gleby 

urodzajnej  –  w  efekcie  niska  skuteczność  wysiewów  i  nasadzeń  roślin 

(podatność na przesychanie); 

 

 

Fot. 6. Betonowe umocnienia przyczółków – element odstraszaj

ą

cy zwierz

ę

ta  

(autostrada A2). 

 

 

Fot. 7. Urz

ą

dzenia podczyszczaj

ą

ce widoczne w obszarze przej

ś

cia  

(DK nr 11, obwodnica Piły). 

 

-  częsta  obecność  odpadów  budowlanych  (gruz,  resztki  materiałów)  – 

odstraszający wpływ na zwierzęta; 

-  wykorzystywanie  gruboziarnistych  surowców  w  umacnianiu  powierzchni 

przejść, co utrudnia dostęp zwierząt (głównie małych). 

 

 

 

d) Przejścia dolne małe 

     Są  to  przejścia  w  formie  przepustu  pod  drogą.  Obiekt  przeznaczony 

jest  głównie  dla  małych  ssaków.  Minimalne  wymiary  są  następujące  [2]: 

szerokość  ≥  2  m,  wysokość  ≥  1,5  m,  współczynnik  względnej  ciasnoty     

≥  0,07.  Powierzchnia  przejścia  powinna  być  pokryta  materiałem 

pochodzenia naturalnego (piasek, drobny Ŝwir). 

 

e) Przejścia dla płazów 

     Przejście  o  prostokątnym  (zalecanym)  lub  eliptycznym  przekroju         

w  postaci  przepustu  pod  drogą.  Przejścia  jest  lokalizowane  na  szlakach 

sezonowych migracji płazów. Powinny się składać z grupy 2-4 przepustów 

połoŜonych  w  odległościach  co  50  m.  Przejścia  te  są  wykorzystywane 

prawie  wyłącznie  przez  płazy.  Wymiary  minimalne  to:  szerokość  1,0  m, 

wysokość  0,75  m  [2].  Przepusty  są  zintegrowane  z  systemem  płotków 

ochronno-naprowadzających  i  wykonane  z  prefabrykatów  betonowych      

w  kształcie  litery  „C”  o wysokości:  40-60  cm.  Powierzchnia  przejścia 

powinna być pokryta materiałem pochodzenia naturalnego (piasek, drobny 

Ŝwir). 

 

Najczęściej  występujące  błędy  podczas  projektowania  małych 

przejść dolnych i przejśc dla płazów: 

-  zastosowanie  zbyt  małego  światła  obiektów  –  poniŜej  wymiarów 

akceptowalnych przez poszczególne gatunki; 

-  brak  płynnego  połączenia  powierzchni  przejścia  z  otoczeniem,              

co utrudnia dostęp zwierząt (Fot. 8); 

 

 

Fot. 8. Brak płynnego poł

ą

czenia wylotów przepustu z otoczeniem. 

 

- lokowanie w bezpośrednim sąsiedztwie przejść zbiorników ekologicznych 

i  innych  elementów  odwodnienia  (podobnie  jak  w  przypadku  wcześniej 

opisanych  przejść  duŜych  i  średnich),  co  utrudnia  dostęp  zwierząt  do 

obiektu oraz działa odstraszająco; 

- brak osłonowych nasadzeń roślinności przy wylotach; 

-  brak  warstwy  gruntu  mineralnego  w  przypadku  obiektów  o  przekroju 

kolistym i owalnym, co utrudnia dostęp zwierząt. 

 

4.4 Przejście dolne zespolone. 

      Są  to  obiekty  pod  drogą,  w  nasypie,  budowanye  głównie  dla  celów 

gospodarczych  i  dodatkowo  pełniące  funkcje  ekologiczne.  WyróŜnia  się 

następujące rodzaje tych obiektów: 

 

a) Poszerzone mosty dla średnich i duŜych cieków wodnych. 

    Przeznaczone  głównie  dla  przemieszczania  się  duŜych  i  średnich 

ssaków.  Poszerzonym  mostem  naleŜy  objąć  szeroki  pas  brzegu  powyŜej 

poziomu  zalewania  -  najlepiej  po  obu  stronach  cieku.  Minimalne  wymiary 

(dla jednego brzegu) [2]: wysokość ≥ 3,5 m – dla potoków i małych rzek  

≥  5  m  –  dla  duŜych  rzek;  zaś  szerokość  powinna  być  większa                

od szerokości cieku. Powierzchnia przeznaczona dla zwierząt powinna mieć 

naturalne  pokrycie,  w  tym  warstwę  gleby  urodzajnej  w  strefie 

nasłonecznionej, gdzie naleŜy stosować nasadzenia krzewów oraz dopuścić 

spontaniczny  rozwój  roślinności  zielnej  i  bylin.  W  przypadku  dróg 

dwujezdniowych  zaleca  się  stosowanie  doświetlenia  powierzchni  przejścia 

podobnie jak opisano poprzednio. 

 

b)  Przejścia  dolne  zespolone  z  drogą  dla  zwierząt  duŜych                 

i średnich. 

    Droga  zlokalizowana  na  powierzchni  przejścia  o  niewielkim  natęŜeniu 

ruchu  –  moŜe  słuŜyć  co  najwyŜej  do  obsługi  dojazdów  do  pojedynczych 

zabudowań  lub  przysiółków  wiejskich.  Nawierzchnia  drogi  nie  moŜe  być 

utwardzana  asfaltem  i  betonem;  dopuszcza  się  umacnianie  nawierzchni 

kruszywami  naturalnymi.  Minimalne  wymiary  (strefy  przeznaczonej  dla 

zwierząt)  [2]:  wysokość  ≥  3,5  m  –  dla  zwierząt  duŜych,  ≥  3,0  m  –  dla 

zwierząt średnich; szerokość ≥ 8,0 m. W przypadku dróg dwujezdniowych 

zaleca się stosowanie doświetlenia powierzchni przejścia. 

 

c) 

Przejścia 

(przepusty) 

zespolone 

z 

ciekami 

wodnymi                 

dla zwierząt małych i płazów 

    Ciek  wodny  (strumień,  kanał,  rów)  powinien  być  zlokalizowany             

w centralnej części przekroju przepustu. Wymiary [2]: wysokość ≥ 1,0 m 

(zalecana ≥ 1,5 m), szerokość równa potrójnej szerokości cieku wodnego. 

 

Najczęstsze  błędy  występujące  przy  projektowaniu  przejść 

górnych i dolnych zespolone z drogami: 

-  stosowanie  asfaltowej  nawierzchni  drogi  –  odstraszający  wpływ            

na zwierzęta; 

- nieodpowiednio umocnione nawierzchnie dróg tłuczniowych, szutrowych, 

co  prowadzi  do  rozsypywania  materiału  na  pobocze  i  przez  to  utrudnia 

rozwój roślinności; 

- lokowanie barier energochłonnych, znaków drogowych i innych obiektów 

bezpieczeństwa  i sterowania  ruchem  na  powierzchni  i  w  sąsiedztwie 

przejść - odstraszający wpływ na zwierzęta (Fot. 9);  

-   pozostałe błędy wskazane wcześniej dla przejść górnych/dolnych.  

 

 

Fot. 9. Element obcy w postaci bariery energochłonnej odstraszaj

ą

cy zwierz

ę

ta  

(autostrada A2). 

 

 

Najczęstsze  błędy  występujące  przy  projektowaniu  przejść 

dolnych zespolone z ciekami wodnymi:    

-  umacnianie  koryt  cieków  z  wykorzystaniem  betonu,  co  zniechęca 

zwierzęta do korzystania z tego typu obiektów; 

-  zbyt  małe  światło  obszaru  przeznaczonego  dla  zwierząt,  zwłaszcza 

szerokość  obszarów  powyŜej  strefy  zalewania,  co  utrudnia  dostęp 

zwierząt; 

- w przypadku przepustów – brak suchych półek powyŜej strefy zalewania 

płynnie połączonych z otoczeniem, co utrudnia dostęp zwierząt (Fot. 10); 

- pozostałe błędy wskazane wcześniej dla przejść dolnych. 

 

 

 

Fot. 10. Brak suchych półek w przepu

ś

cie wypełnionym wod

ą

 uniemo

Ŝ

liwia wykorzystanie obiektu przez zwierz

ę

ta 

(autostrada A2). 

 
 
 
 

5. Podsumowanie 

Przejścia dla zwierząt są najlepszym rozwiązaniem minimalizującym 

oddziaływanie  inwestycji  liniowych  na  populacje  zwierząt.  Skuteczność 

ekologiczna  przejść  zaleŜy  od  szeregu  kluczowych  czynników  –  przede 

wszystkim  właściwej  lokalizacji  i  doboru  odpowiednich  parametrów 

konstrukcyjnych  ale  takŜe  od  harmonizacji  obiektów  z  przestrzenią 

krajobrazową,  kształtowania  ich  powierzchni  i  bezpośredniego  otoczenia, 

działań  o  charakterze  osłonowym  etc.  Te  ostatnie  czynniki  bardzo  często 

sprawiają  duŜe  kłopoty  w  trakcie  prac  projektowych,  prowadząc              

do  licznych  błędów  konstrukcyjnych  obserwowanych  przy  obecnie 

istniejących  obiektach.  W  referacie  podjęto  próbę  wskazania  tych  błędów    

z  intencją  ich  unikania  w  przyszłości,  dzięki  zwróceniu  uwagi  na  pewne 

aspekty często dośc błahe w wymiarze projektowania konstrukcji a istotne 

w  kontekście  skuteczności  planowanych  przejść  w  praktyce.  Autorzy 

opierali się na doświadczeniach z wieloletniego monitoringu prowadzonego 

w  państwach  Europy  Zachodniej.  Obecnie  w  Polsce  bardzo  istotne  jest 

prowadzenie  moŜliwie  szerokiego  monitoringu  juŜ  wybudowanych  przejść 

w  celu  określania  efektywności  ich  wykorzystania  przez  zwierzęta         

oraz  wyciągania  dalszych  wniosków  odnośnie  konstruowania  tego  typu 

obiektów o jak najwyŜszej skuteczności. 

 

Literatura: 

[1]

 

Wytyczne wykonywania ocen oddziaływania dróg krajowych na środowisko. Biuro 
Ekspertyz  i  Projektów  budownictwa  Komunikacyjnego  EKKOM  Sp.  zo.o.  Kraków; 
materiały w przygotowaniu. 

[2]

 

Jędrzejewski  W.,  Nowak  S.,  Kurek  R.,  Mysłajek  R.W.,  Stachura  K.,  Zawadzka  B. 
Zwierzęta  a  drogi.  Metody  ograniczania  negatywnego  wpływu  dróg  na  populacje 
dzikich zwierząt. Wydanie II. Zakład Badania Ssaków PAN, BiałowieŜa; 2006. 

[3]

 

Iuell B., Bekker G. J., Cuperus R., Dufek J., Fry G., Hicks C., Hlaváč V., Keller V. 
B., Rosell C., Sangwine T., Tørsløv N., Wandall B., le Maire B. (red.). Wildlife and 
traffic:  a  European  handbook  for  identifying  conflicts  and  designing  solutions. 
COST 341. KNNV Publishers, Delft. 2003. 

[4]

 

Rozporządzenie Ministra Transportu I Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. 
w  sprawie  warunków  technicznych,  jakim  powinny  odpowiadać  drogowe  obiekty 
inŜynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. 2000 Nr 63, poz. 735).