21.03.2011

Wykład 5

Nauczuanie i wychowanie, a rozwój psychiczny

Uczenie nie równa się nauczanie


1. Klasyczne ujęcia związku między nauczaniem  i wychowaniem

a) ujęcia natywistyczne - uznają priorytet rozwoju. Zdaniem przedstawicieli tego podejścia przebieg rozwoju indywidualnego i jego granice są wyznaczone przez właściwości wrodzone

(czynniki genetyczne), które ujawniają się w miarę dojrzewania organizmu i osiąganie przez jednostkę kolejnych stadiów rozwojowych. Tym samym nauczanie i wychowanie powinny być dostosowane do okresu rozwoju dziecka i do jego wrodzonych możliwości, tzn. jeśli np. dziecko ujawnia niski poziom inteligencji, to niewiele będzie można go nauczyć. Nauczanie i wychowanie powinny być również dostosowane do naturalnego biegu rozwoju, tzn. że próby nauczania dziecka czegoś, co przekracza aktualne stadium jego rozwoju umysłowego będą bezskuteczne .

b) ujęcia empiryczne - wskazują na priorytet nauczania. Według przedstawicieli tych koncepcji uczenie się nadaje kierunek rozwojowi. Dziecko, poza nielicznymi odruchami bezwarunkowymi, w momencie urodzenia nie dysponuje żadnymi gotowymi, wrodzonymi reakcjami. Jego zachowanie jest nabyte w drodze uczenia się i utrwalania za pomocą odpowiednich wzmocnień.

2. Koncepcja strefy najbliższego rozwoju Wygotskiego.

Wygotski doszedł do poj. Strefa najbliższego rozwoju analizując krytycznie metodę testów jako mierników poziomu rozwoju umysłowego dziecka. Badanie testowe polega na tym, że dziecko otrzymuje do rozwiązania szereg zadań o wzrastającym stopniu trudności, wystandaryzowanych na poszczególne lata życia. W ten sposób określa się wieku umysłowy dziecka. Przy czym przyjmuje się, że wskaźnikiem rozwoju umysłowego są wyłącznie samodzielne rozwiązania. Zdaniem Wygotskiego metoda testowa pozwala zbadać strefę aktualnego rozwoju dziecka, która obejmuje te procesy i funkcje psychiczne, które już się rozwinęły i które pozwalają dziecku samodzielnie rozwiązywać zadanie. Określenie strefy aktualnego rozwoju ma niewielkie znaczenie dla procesu nauczania, ponieważ nauczanie może jedynie utrwalić i udoskonalić te funkcje psychiczne. Których rozwój się już zakończył. Jednak dziecko może wykonać określone zadanie wykraczające poza strefę jego aktualnego rozwoju, jeśli uzyska pomoc kogoś bardziej kompetentnego np. osoby dojrzałej lub bardziej zaawansowanego w rozwoju rówieśnika. Badając to, co dziecko zdolne jest wykonać samodzielnie badamy rozwój z dnia wczorajszego. Badając to, co dziecko jest zdolne wykonać przy czyjejś pomocy, we współpracy z kimś bardziej kompetentnym określamy „jutro” rozwoju dziecka. Oznacza to, że jeśli ustalimy jakie są możliwości dziecka w wykonywaniu zadań we współpracy z kimś bardziej kompetentnym, to określimy tym samym obszar dojrzewających funkcji intelektualnych, które w najbliższym czasie powinny przynieść owoce. Obszar niedojrzałych jeszcze, a dopiero dojrzewających procesów psychicznych stanowi strefę najbliższego rozwoju.

→ Wygotski nie neguje roli testów, lecz stwierdza, że nie pozwalają one na orzekanie o potencjalnych możliwościach. Określa tylko rozwój „na dziś”

Przykład w jaki sposób można określić strefę najbliższego rozwoju dwojga dzieci 8-letnich o identycznym wieku umysłowym, czyli dzieci które potrafią rozwiązać samodzielnie zadania o takim stopniu trudności, który odpowiada standardowemu wiekowi 8 lat. Określamy w ten sposób rzeczywisty poziom rozwoju umysłowego tych dzieci. Następnie za pomocą dalszego badania staramy się ustalić na ile dzieci te są zdolne do rozwiązywania zadań wykraczających poza granice standardu 8 lat:

a) demonstrujemy dziecku jak należy rozwiązywać zadanie i obserwujemy czy potrafi ono naśladując podany wzór rozwiązać je

b) zaczynamy rozwiązywać zadanie i prosimy dziecko, aby dokończyło

c)polecamy dziecku rozwiązać zadanie wykraczające poza granice jego wieku umysłowego we współpracy z drugim bardziej rozwiniętym dzieckiem

d)wyjaśniamy dziecku zasadę rozwiązania zadania

e) stawiamy naprowadzające pytania

f) dzielimy zadania na części

Postępując w taki sposób stwierdzimy, że jedno dziecko rozwiązuje we współpracy zadania przewidziane na 12 lat, czyli strefa najbliższego rozwoju przewyższa jego wiek umysłowy o 4 lata. Drugie dziecko potrafi poradzić sobie tylko ze zadaniami na 9 lat, czyli strefa najbliższego rozwoju obejmuje tylko 1 rok. Wynika stąd, że podobieństwo między dziećmi ogranicza się tylko do obszaru dojrzałych funkcji intelektualnych. Pod względem funkcji dojrzewających pierwsze dziecko przewyższa drugie czterokrotnie.

(wykład z dnia 28.03.2011)

Określenie strefy rozwoju na ogromne znaczenie dla nauczania, ponieważ w procesie rozwoju psychicznego dziecka występują tzw. okresy sensytywne, czyli pewne optymalne okresy, w których nauczanie danego przedmiotu, danych wiadomości i umiejętności jest najszybsze i najskuteczniejsze. Aby nauczanie mogło przynieść najlepsze rezultaty należy najpierw określić dolną granicę czasu, w którym można podjąć odpowiednie oddziaływania edukacyjne np. 4-miesięcznego niemowlęcia nie należy uczyć mowy, a 2-letniego dziecka pisać, ponieważ w tym wieku żadne z wymienionych dzieci nie dojrzało jeszcze do takiego nauczania, tzn. nie rozwinęły się jeszcze u nich te właściwości i funkcje psychiczne, które są niezbędne, aby dziecko uczyło się mówić i pisać. Jeśli jednak istniałaby tylko dolna granica optymalnego okresu nauczania to można by oczekiwać, że im później rozpocznie się odpowiednie nauczanie, tym będzie ono łatwiejsze i skuteczniejsze, ponieważ niezbędne do nauczania funkcje psychiczne w późniejszym wieku będą bardziej dojrzałe. Takie stanowisko jest nieuzasadnione, ponieważ dziecko rozpoczynające naukę mowy w 3 roku życia, a naukę pisania w 12 będzie miało równie duże trudności, jak wspomniane wcześniej dziecko 4-miesięczne i 2-letnie, czyli z punktu widzenia rozwoju dziecka istnieje również górna granica optymalnego okresu nauczania.

Jak wyjaśnić fakt, że 3-letnie dziecko, u którego występuje już duża dojrzałość uwagi , wyobraźni, motoryki i innych właściwości stanowiących niezbędne przesłanki uczenia się mowy, opanowuje mowę trudniej i z mniejszym dla sobie pożytkiem niż dziecko 1,5- roczne, u którego dojrzałość tych przesłanek jest znacznie mniejsza?

Odp: Problem leży w tym, że nauczanie opiera się nie tyle na już dojrzałych funkcjach i właściwościach dziecka, ile na dojrzewających. Okres dojrzewania odpowiednich funckji jest najbardziej sprzyjającym, czyli optymalnym okresem do odpowiedniego rodzaju nauczania. Dziecko rozwija się w samym procesie nauczania. Nauczyciel powinien uczyć dziecko, nie tego co już umie samodzielnie robić, ale tego czego jeszcze nie umie, ale chce i może zrobić dzięki odpowiedniemu wsparciu nauczyciela A ponieważ nauczanie opiera się nie na dojrzałych, a na dopiero dojrzewających procesach znajdujących się w strefie najbliższego rozwoju dziecka, to optymalne granice zespołowego i indywidualnego nauczania każdego dziecka określa się za pomocą strefy najbliższego rozwoju.

---