14.03.2011
Wykład 4
Czynniki rozwoju psychicznego
1. Koncepcje jednoczynnikowe (skrajne)
Były typowe dla wcześniejszych prób wyjaśniania przyczyn zmian rozwojowych.
a) koncepcje natywistyczne
Wywodzą się one z tradycji filozoficznej racjonalizmu zapoczątkowanej przez Platona, a kontynuowanej między innymi przez Kartezjusza. Przedstawiceile tych koncepcji uznają priorytet czynników biologicznych/genetycznych. Ich zdaniem przebieg rozwoju indywidualnego i jego granice są wyznaczone właściwościami wrodzonymi, które ujawniają się w miarę dojrzewania organizmu i osiąganiu przez jednostkę kolejnych stadiów rozwojowych. Inaczej mówiąc wrodzone dyspozycje psychiczne są najistotniejsze i dlatego indywidualność człowieka i jego osobowość są w znacznym stopniu wyznaczone jużorzed jego urodzeniem.
b) koncepcje empiryczne
Wywodzą się one z tradycji filozoficznej empiryzmu. Reprezentowane między innymi przez J. Locke i Fr. Bacone (umysł jako biała karta zapisywana przez doświadczenia). Zdaniem przedstawicieli tych koncepcji głównym czynnikiem rozwoju psychicznego jest środowisko. Do koncepcji empirycznych zaliczamy behawiorystyczne, a także teorie powstałe pod wpływem socjologii, które za najważniejszy czynnik rozwoju uznają środowisko społeczne.
- jest to podejście zerojedynkowe → wszystko albo nic, albo skrajny biologizm albo środowisko
2. Teoria dwuczynnikowa Williama Sterna (teoria konwergencji)
Jest to próba pogodzenia wcześniej przedstawionych koncepcji. Zdaniem autora dyspozycje psychiczne są zdeterminowane dziedzicznie, a ich rozwój zależy od wpływu środowiska, w którym człowiek żyje. Dopiero pod wpływem środowiska wrodzone zadatki aktualizują się i przekształcają w trwałe właściwości psychiczne.
3. Wieloczynnikowe koncepcje rozwoju (dziś najczęściej akceptowane)
W polskiej przychologii rozwojowej najczęściej przedstawia się koncpecję czteroczynnikową, która wskazuje na:
1) zadatki wrodzone
2) własna aktywność i działalność jednostki
3) środowisko (czynniki ekologiczne)
4) wychowanie i nauczanie (kształcenie)
Wszystkie 4 czynniki są ze we wzajemnej zależności, oddziaływują dzięki różnym interakcjom.
Ad.1 zadatki wrodzone
Anatomiczne i fizjologiczne cechy organizmu t.j. strukturalne i funkcjonalne właściwości narządów zmysłowych, typ układu nerwowego i związanego z nim układu hormonalnego. Zadatki te są podłożem materialnym zdolności i innych cech indywidualnych, choć nie przesądzają o nich ostatecznie. Te same zadatki mogą być podstawą różnych zdolności rozwijanych pod wpływem sposobów działania człowieka i warunków społeczno-kulturalnych w jakich on żyje.
Ad.2 aktywność własna jednostki
Jest to jej biologicznie zdeterminowane czynne uczestnictwo w poznawaniu świata i przeobrażaniu go. Dziecko od momentu urodzenia nie wchłania biernie bodźców z otoczenia, lecz zdobywa aktywnie doświadczenie; najpierw za pośrednictwem osób dorosłych, ap otem co raz bardziej samodzielnie, dzięki świadomej i zinterozywanej (uwewnętrznionej) działalności psychicznej. Aktywność własna to charakt. stan i podstawowa cecha każgego organizmu. Powoduje ona, że jednostka reguluje swoje stosunki ze środowiskiem, tzn. nie tylko przystosowuje się do niego, lecz także wywołuje zmiany w swoim otoczeniu.
Ad.3 czynniki środowiskowe
Czynniki ekologiczne obejmują wiele składników. Jedna grupa składników to rozmaite elementy środowiska naturalnego (biogeograficznego):warunki klimatyczne, fauna i flora otoczenia, zasoby mineralne i wodne. Druga grupa to ekonomiczne i społeczno-kulturowe własności środowiska: poziom gospodarczy społeczności, gęstość zaludnienia, stan budowinictwa i komunikacji, zróżnicowanie zawodowe mieszkańców, organizacja szkolnictwa, zasoby kultury materialnej i duchowej.
Ad. 4 wychowanie i nauczanie
Kształcenie obejmuje nauczanie i wychowanie oraz uczenie się będące podstawą nabywania doświadczenia indywidualnego. Odgrywa ono szczególnie ważną rolę w okresie dzieciństwa i młodości, a także dalszych stadiach rozwoju.