• Programowanie rozwoju gospodarki regionalnej wiąże się z koniecznością przewidywania przebiegu różnych zjawisk w przyszłości.

• W naukach ekonomicznych problematyka programowania wiąże się z wyborem określonych celów oraz środków realizacji tych celów.

• Elementem każdego programowania są więc cele, warunki realizacji celów oraz środki do realizacji wyznaczonych celów.

• Problematyka programowania wiąże się ściśle z problematyką prognozowania i planowania. Określają to następujące relacje „prognoza - program - plan”.

• Prognozą nazywamy naukowe stadium przyszłości polegające na określeniu najbardziej prawdopodobnego przebiegu badanego zjawiska.

• Prognoza stanowi I etap programowania.

• Prognostyka różni się od futurologii naukowym charakterem metod przewidywania przyszłości.

• W praktyce wyróżnia się różne kryteria klasyfikacji prognoz:

Klasyfikacja prognoz:
1. Z punktu widzenia horyzontu czasowego wyróżniamy:
• prognozy krótkookresowe (od 1 do 2 lat, np. prognoza plonów),
• prognozy średniookresowe (od 3 do 5 lat),
• prognozy długookresowe (od 6 do 15 lat),
• prognozy perspektywiczne (od 6 do 20 lat),
• prognozy ponadperspektywiczne (powyżej 20 lat),

• 3. Z punktu widzenia zakresu problemowego:
  • prognozy kompleksowe i częściowe,
  • prognozy makroekonomiczne i mikroekonomiczne,
  • prognozy światowe, krajowe, regionalne,

• 4. Z punktu widzenia metody opracowania:
  • prognozy indukcyjne (od szczegółu do ogółu),
  • prognozy dedukcyjne (od ogółu do szczegółu),

• 5. Z punktu widzenia celu lub funkcji:
  • prognozy ostrzegawcze (dotyczące szczególnie ważnych zjawisk),
  • prognozy badawcze (najbardziej prawdopodobny przebieg zjawiska),
  • prognozy normatywne (określające najbardziej pożądany przebieg zjawiska),

Funkcje programów rozwoju:

regulacyjna - prognoza jest elementem określającym realizację konkretnych zadań,

• kontrolna - jest podstawą oceny skuteczności podejmowanych działań,

• informacyjna - jest dokumentem stanowiącym wytyczne dla poszczególnych podmiotów i otoczenia rynkowego w regionie,

• koordynacyjna - jest elementem zapewniającym realizacji celów konkretnymi środkami,

• pobudzająca - program jest dokumentem zmuszającym podmioty władzy do poszukiwania optymalnych kierunków rozwoju danego regionu,

• promocyjna - określająca wszystkie mocne strony danego regionu oraz najlepsze szanse,

Proces tworzenia strategii:

• po pierwsze - na formułowaniu zbioru perspektywicznych celów rozwojowych i ich modyfikacji w zależności od zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych,

• po drugie - na określaniu niezbędnych zasobów ludzkich, rzeczowych, finansowych i naturalnych, koniecznych do osiągnięcia przyjętych celów,

• po trzecie - na określaniu sposobów postępowania (reguł działania) zapewniających osiągnięcie przyjętych perspektywicznych celów rozwojowych oraz optymalne wykorzystanie i rozmieszczenie przestrzenne zasobów dla zapewnienia danej społeczności terytorialnej optymalnych warunków egzystencji i rozwoju.

Dysfunkcje i postulaty:

• Niestety podejmowane w Polsce działania ograniczają się do włączania mieszkańców, najczęściej jednak biernego (tylko informowanie) w proces tworzenia lokalnych planów.

• Nadal jednak idea animowania i zarządzania lokalnym układem obywatelskiej współpracy, która łączyłaby samorząd, organizacje pozarządowe, grupy mieszkańców i biznes jest bardziej wyzwaniem niż praktyką.

• Brak jest przygotowanych ludzi i instytucji lokalnych mających potrzebne kompetencje, wizje i całościowy ogląd lokalnego potencjału rozwojowego.

• Roli tej nie spełnia samorząd, ani organizacje pozarządowe. Potrzebna jest sprawna instytucja obywatelska nowego typu, obdarzona społecznym kapitałem zaufania, która stałaby się zapleczem współcześnie rozumianego rozwoju opartego na wartościach społecznej więzi i współpracy.

Diagnoza społeczno- gosp:

Diagnoza powinna obejmować następujące zagadnienia:

• położenie geograficzne i zasoby naturalne,

• potencjał społeczno - demograficzny,

• infrastrukturę techniczną i społeczną,

• potencjał gospodarczy

• a także:

• sytuację finansową

• inne ważne elementy istotne dla rozwoju społeczno - gospodarczego.

Analiza SWOT

• Po dokonaniu diagnozy społeczno - ekonomicznej JST, następnym etapem jest analiza SWOT. Etap ten można traktować jako podsumowanie etapu poprzedniego czyli diagnozy. Analiza SWOT stanowi bardzo ważne narzędzie w procesie planowania strategicznego, dostarcza bowiem podstaw do najbardziej właściwego wskazania kierunków i celów rozwojowych jednostki samorządu terytorialnego.

• Ogólna przykładowa procedura metody składa się z kilku etapów:

• Sporządzenie listy zjawisk, które najbardziej wpływają na tempo przemian rozwojowych (przyczyniają się do rozwoju lub ten rozwój hamują),

• Określenie, które z pośród listy zjawisk można zakwalifikować jako wewnętrzne atuty, a które jako słabości powiatu oraz które z określonych okoliczności i faktów mogą być wykorzystane jako potencjalna szansa rozwoju, a które mogą stanowić zagrożenie ,

• Stworzenie hierarchii znaczenia atutów, słabości, szans i zagrożeń czyli dokonanie oceny ważności subobszarów problemowych,

• Przeprowadzenie oceny systemu wzajemnych oddziaływań między sytuacją wewnętrzną JST i jej otoczenia, czyli zbadanie tzw. synergii rozwoju,

• Budowa macierzy SWOT w oparciu o wyniki przeprowadzonego postępowania badawczego. Do macierzy wpisuje się wynik analizy synergii (powiązań rozwojowych

Scenariusze rozwoju jednostki samorządu terytorialnego:

• Scenariusze rozwoju jednostki samorządu terytorialnego są opisem możliwej i pożądanej przyszłości ze wskazaniem dróg jej osiągnięcia.

• Scenariusz jest więc dla powiatu opisem jego obecnego i pożądanego stanu, a także prezentuje sekwencję (ciąg następujących po sobie) środków zaradczych, które mogą przekształcić stan obecny w przyszły. Analizując przebieg zdarzeń dokładniej można przewidzieć przyszłe stany, co umożliwia określenie środków działania, a w ostateczności podejmowanie właściwych decyzji we właściwym czasie. W scenariuszu uwzględnia się przede wszystkim te zdarzenia, które w znacznym stopniu (tak negatywnym jak i pozytywnym ) wpływają na rozwój, zmieniając jego przebieg.

Misje i cele rozwoju JST

• Trafność budowy strategii rozwoju JST zależy od określenia misji oraz sformułowania celów rozwojowych.

• Misja jednostki samorządu terytorialnego to uzasadnienie sensu jej istnienia. Poszukiwanie misji strategicznej to przede wszystkim poszukiwanie podstawowych wartości, na których powinny opierać się sprawy publiczne związane z życiem lokalnej społeczności. Pytanie o misję jednostki samorządowej to pytanie o to, dlaczego istnieją struktury samorządu terytorialnego i komu (czemu) powinny one służyć. Misję JST można zatem potraktować jako „myśl przewodnią” jej rozwoju pod warunkiem, że odpowiada ona specyfice tejże JST i jej zdolności do samodzielnego działania.

• Cel w kategoriach strategicznych jest rozumiany jako kierunek działania. Cele strategii powinny być ogólnopodmiotowe i ponadpodziałowe łącząc dążenia i konkretne działania wszystkich uczestników życia społecznego i gospodarczego. Celom stawia się wysokie wymagania uzyskania konsensusu społecznego. Przy takiej formule celów ich ilość powinna być ograniczona, chroniąc je w ten sposób przed dewaluacją.

Plany jednorazowe

• Programy, które ustala się w celu koordynacji większej liczby działań. Jako element planu działania o charakterze jednorazowym Program zawiera zespół wytycznych, które identyfikują:

• cel, który ma być osiągnięty,

• główne etapy, których realizacja warunkuje osiągnięcie wskazanego celu,

• osoby (instytucje) odpowiedzialne za realizację każdego etapu,

• ramowy harmonogram realizacji każdego etapu,

• oszacowanie kosztów realizacji każdego z etapów (budżet).

• Projekty realizacyjne, które są skoncentrowane na sposobach i terminach realizacji ściśle określonych, jednostkowych przedsięwzięć (zadań). Projekty są zazwyczaj elementami składowymi programów, które szczegółowo opisują tryb realizacji poszczególnych etapów programowych, w tym szczegółowe budżety.

• Budżet, który jest planem finansowym, określającym alokację zasobów finansowych koniecznych do realizacji określonych działań w danej jednostce czasu. Jest elementem zarówno programów, jak i projektów - jakkolwiek stopień dokładności zapisów budżetowych w obu przypadkach jest różny

Plany stałe

• Polityki czyli plany wyznaczające główne kierunki postępowania i podejmowania decyzji w sprawach określonego typu. Wyznaczają one granice zakresu możliwości podejmowania decyzji i zazwyczaj odnoszą się do struktury danej jednostki w całości.

• Standardowe procedury operacyjne będące formą planów, w których ujęte są, konkretne, ściśle określone działania w konkretnych sytuacjach.

• Statuty i regulaminy określające mniej lub bardziej szczegółowo jakie działania są dozwolone, a jakie zabronione

Realizacja strategii:

• Ostatni etap procedury formułowania strategii to etap wdrażania czyli realizowania i kontroli wybranego programu strategicznego.

• Realizacja strategii odbywa się przez jej wpisanie w szeroko rozumiany proces podejmowania decyzji. Przez to stwarza płaszczyznę współpracy podmiotów ją realizujących

• Strategia rozwoju lokalnego stanowi jedno z podstawowych narzędzi sprawnego i efektywnego sterowania procesami społeczno-gospodarczymi w gminach.

• Planowanie strategiczne na poziomie lokalnym pozwala wydajnie gospodarować z natury rzeczy ograniczonymi zasobami, przewidywać sytuacje problemowe, które mogą się pojawić w niedalekiej przyszłości, lub wykorzystać endogeniczne atuty by oprzeć na nich główne kierunki rozwoju.

Pojecie	Wyróżniki
SRR	Strategia rozwoju regionalnego to strategia rozwoju województwa o której mowa w Ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Można dodać, że w przeszłości, podstawowym instrumentem planistycznym polityki interregionalnej była realizowana w Polsce w latach 2001-2006 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego. Natomiast w okresie programowania obejmującym lata 2007 - 2013 rząd zrezygnował z przygotowania tego rodzaju strategii. Jej rolę z konieczności pełniły Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia w części dotyczącej rozwoju regionalnego. Obecnie powstaje koncepcja nowej Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020.
SRW	Strategia rozwoju województwa to akt prawny uchwalany obowiązkowo przez sejmik województwa wynikający z Ustawy o samorządzie województwa, jest to podstawowy dokument, który ma charakter nadrzędny w stosunku do innych aktów planowania wojewódzkiego (programów wojewódzkich, planu zagospodarowania Przestrzennego Województwa), jest przedstawiana do wiadomości ministrowi właściwemu do spraw rozwoju regionalnego, na jej realizację samorząd województwa może występować o wsparcie ze środków z budżetu państwa dla realizacji programów wojewódzkich oraz zawierać kontrakty wojewódzkie z organami administracji rządowej, jest podstawą opracowywania regionalnych programów operacyjnych,
PS	W syntetycznym ujęciu, program strategiczny to taki, który charakteryzuje: 1. selekcja rozważanych problemów, 2. nadawanie istotnie większego znaczenia celom aktualnym w dłuższym horyzoncie czasu 3. koncentrowanie się na regułach określających obszar koniecznych poszukiwań w mniejszym stopniu uwaga skupiona jest na opisach konkretnych rozwiązań.

Dokument	Gmina	Powiat	Województwo
dla wszystkich JST	strategia rozwoju, budżet, wieloletni plan inwestycyjny, plan gospodarki odpadami, program ochrony środowiska, program promocji, program bezpieczeństwa publicznego, program edukacji ekologicznej, program współpracy z organizacjami samorządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego,
dla konkretnej JST	plan rozwoju lokalnego, wieloletni plan finansowy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowy plan zagosp. przestrzennego, program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, program przeciwdziałania narkomanii, program rewitalizacji (zwykle fragmentu miasta), program rozwoju oświaty, program lokalnej polityki gospod, projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło energie elektryczną i paliwa gazowe, plany rozwoju poszczególnych wsi.	plan rozwoju lokalnego, programy rozwoju przedsiębiorczości programy przeciwdziałania bezrobociu, programy na rzecz osób nie-pełnosprawnych	strategia innowacji, strategia integracji społecznej, plan zdrowotny, program wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu, plan zagospodarowania przestrzennego województwa, program małej retencji wodnej, program rozwoju sektora rolno-spożywczego, strategia rozwoju obszarów wiejskich, regionalny program operacyjny, regionalny plan działań na rzecz zatrudnienia, strategia energetyczna województwa.

Cele SRS 2025	Ważniejsze miejsca odniesienia w dokumencie SRWZ
Cel strategiczny I Szczecin - miasto wysokiej jakości życia
Cel I.1. Ochrona oraz wykorzystanie walorów przyrodniczych	Cel strategiczny nr 4 „Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami”	4.1. 4.4.
Cel I.2. Rewitalizacja i rozwój przestrzeni miejskiej	Cel strategiczny nr 4 „Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami”	4.6.
Cel I.3. Wspieranie efektywnych usług społecznych	Cel strategiczny nr 5 „Budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczności” Cel strategiczny nr 5 „Budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczności” Cel strategiczny nr 6 „Wzrost tożsamości i spójności społecznej regionu”	5.2, 5.5, 6.1.6.2. 6.5. 6.6.
Cel strategiczny II Szczecin - miasto nowoczesnej, konkurencyjnej i innowacyjnej gospodarki
Cel II.1. Wspieranie rozwoju biznesu lokalnego i dopływu inwestycji zewnętrznych	Cel strategiczny nr 1 „Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania” Cel strategiczny nr 2 „Wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu”	1.3.1.4. 1.5. 2.1. 2.2. 2.3.
Cel II.2. Podnoszenie innowacyjności przedsiębiorstw	Cel strategiczny nr 1 „Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania”	1.1.
Cel II.3. Zdynamizowanie rozwoju turystyki z wykorzystaniem zasobów przyrodniczych i dziedzictwa historyczno - kulturowego	Cel strategiczny nr 1 „Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania” Cel strategiczny nr 3 „Zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu”	1.2. 3.6.

Cel strategiczny III Szczecin miasto o wysokim potencjale kapitału intelektualnego
Cel III.1. Budowanie kapitału społecznego szczecinian, wzrost zaufania między ludźmi i relacji Miasto - Obywatel oraz pobudzanie aktywności społecznej	Cel Strategiczny Nr 4 „Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami” Cel Strategiczny Nr 5 „Budowanie otwartej konkurencyjnej społeczności” Cel Strategiczny Nr 6 „Wzrost tożsamości I spójności społecznej regionu”	4.5. 5.2. 6.3. 6.4.
Cel III.2. Wspieranie rozwoju szczecińskiego ośrodka naukowego oraz współpracy środowisk nauki, gospodarki, kultury, sportu i lokalnych elit	Cel strategiczny nr 1 „Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania” Cel strategiczny nr 4 „Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami” Cel strategiczny nr 5 „Budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczności”	1.1. 1.5. 4.1. 5.1. 5.3.
Cel III.3. Poszerzanie zakresu, dostępności i jakości edukacji	Cel strategiczny nr 5 „Budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczności”	5.1.5.3. 5.4.5.5.
Cel strategiczny IV Szczecin - atrakcyjne miasto metropolitalne
Cel IV.1. Intensyfikacja i wzrost efektywności współpracy międzynarodowej	Cel strategiczny nr 4 „Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami”	4.1.
Cel IV.2. Poprawa dostępności transportowej i układu komunikacyjnego miasta	Cel strategiczny nr 3 „Zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu”	3.3.
Cel IV.3. Wspieranie rozwoju i harmonizacja metropolitalnych funkcji Szczecina oraz realizacja projektów budujących prestiż Miasta	Cel strategiczny nr 1 „Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania” Cel strategiczny nr 3 „Zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu”	1.5. 3.1. 3.4.

8. Monitoring JST i jej otoczenia

7. Aktualizacja i weryfikacja decyzji strategicznych

Realizacja i kontrola wybranej strategii rozwoju

3. Procedura sporządzania scenariuszy

6. Wieloletnie planowanie finansowe

5 Opracowanie planów działania i programów operacyjnych

Opracowanie metryk i projektów zadań

4. Formułowanie misji i celów rozwojowych

Studia perspektywiczne i wybór wariantu strategii

Badanie zbieżności w układzie potencjał - otoczenie

Analiza strategiczna JST (np. SWOT)

Analiza otoczenia

Diagnoza sytuacji społecznej i ekonomicznej

2. Określenie

głównych problemów rozwojowych

1. Analiza atrakcyjności i potencjału rozwojowego

Analiza i ocena uwarunkowań rozwojowych

---