Rozwój psychoruchowy dziecka w pierwszym roku życia

Wstęp

Po zapoznaniu się z treścią niniejszej sesji uczestnik kursu powinien:

• znać etapy rozwoju psychoruchowego dziecka w pierwszym roku życia,

• rozumieć znaczenie konieczności szybkiej interwencji w przypadku zaobserwowanych nieprawidłowości,

• potrafić ocenić rozwój psychoruchowy dziecka w pierwszym roku życia dziecka.

Zasady przeprowadzania badania w pierwszym roku życia

Rozwój dziecka w pierwszy roku życia ocenia się przede wszystkim na podstawie dobrze zebranego wywiadu ze szczegółowymi pytaniami o interakcje dziecka z otoczeniem oraz obserwowanej motoryki spontanicznej, a dopiero później na podstawie badania odruchów i reakcji.

Badanie neurologiczne może być zaburzone przez:

• rozdrażnienie dziecka,

• chorobę,

• głód,

• zimne pomieszczenie,

• zimne podłoże, na którym badany,

• nie ogrzane ręce badającego.

Przy podejrzeniu patologii należy dziecko zbadać po paru dniach.

W przypadku oceny rozwoju psychoruchowego wcześniaka zawsze należy obliczyć wiek skorygowany i oceniać rozwój dziecka zgodnie z wiekiem skorygowanym.

Badanie rozwoju psychoruchowego dziecka powinno składać się z:

1. ukierunkowanego wywiadu.

2. obserwacji dziecka z oceną spontanicznej ruchliwości.

3. badania lekarskiego.

Rozwój psychoruchowy dziecka w 6 tygodniu życia

Obserwacja dziecka leżącego na plecach:

• położone na plecach leży mało stabilnie, na nagłe bodźce reaguje Moro-podobnymi ruchami,

• okresowo pojawia się koordynacja ręka - ręka z towarzyszącym przyciąganiem nóg (ustawienie szermierza)

• dłonie lekko otwarte.

Obserwacja dziecka leżącego na brzuchu:

• położone na brzuchy podnosi głowę pod kątem 45 stopni, potrafi utrzymać głowę ponad 10 sekund, przy czym głowa chwieje się jeszcze wyraźnie na boki, twarz i podłoże tworzą wyraźnie kąt 45 stopni,

• pojawia się krótkotrwałe podparcie na dystalnej części przedramion,

• przy leżeniu na brzuchu ustępuje ułożenie zgięciowe kończyn dolnych, początek luźnego wyprostu nóg z rotacją zewnętrzną.

Badanie:

• niemowlę posadzone potrafi trzymać głowę prosto, jeszcze nieco chwiejnie co najmniej przez 5 sekund,

• zanikł odruchu stąpania, podparcia i chodu automatycznego,

• odruch Moro jest nadal dwufazowy,

• pojawiają się zróżnicowane reakcje na dźwięki,

• pojawia się długotrwała fiksacja wzroku, nawiązywanie kontaktu z bliska,

• orientacja wzrokowa przez spojrzenie ze zwróceniem głowy,

• pierwsze uśmiechy dziecka,

• dziecko grucha.

Rozwój psychoruchowy dziecka w 3 miesiącu życia

Obserwacja dziecka leżącego na plecach:

• położone na plecach leży stabilnie,

• dłonie otwarte,

• pojawia się celowy chwyt rąk,

• powoli kształtuje się obrót z pleców na brzuch.

Obserwacja dziecka leżącego na brzuchu:

• dziecko położone na brzuchu unosi swobodnie głowę i utrzymuje ją długotrwale poprzez symetryczne napięcie mięśni karku poza podstawę podparcia,

• obserwuje się celowe zwracanie głowy,

• środek ciężkości przesunięty ku pasowi biodrowemu przy podparciu na obu łokciach, ramię wysunięte w kierunku głowowym do 90 stopni, nogi w luźnym wyproście, rotacja zewnętrzna kończyn dolnych.

Badanie:

• podciągany do pozycji siedzącej unosi na krótko głowę,

• w pozycji siedzącej trzyma prosto głowę przynajmniej przez pół minuty,

• zgina nogi przy podparciu stóp o podłogę,

• porusza daną mu do ręki grzechotką,

• wodzi oczami za grzechotką od jednego do drugiego kąta oka,

• coraz częściej uśmiecha się (uśmiech społeczny),

• poza gruchaniem, pojawiają się pierwsze niewyraźne jeszcze sylaby lub kombinacje sylab

• zanika odruch chwytny rąk,

• jest nieobecna druga faza odruchu Moro,

• zanika odruch wypluwania,

• znacznie słabiej wyrażony odruch Galanta.

Rozwój psychoruchowy dziecka w 3 miesiącu życia

Obserwacja dziecka leżącego na plecach:

• położone na plecach leży stabilnie,

• dłonie otwarte,

• pojawia się celowy chwyt rąk,

• powoli kształtuje się obrót z pleców na brzuch.

Obserwacja dziecka leżącego na brzuchu:

• dziecko położone na brzuchu unosi swobodnie głowę i utrzymuje ją długotrwale poprzez symetryczne napięcie mięśni karku poza podstawę podparcia,

• obserwuje się celowe zwracanie głowy,

• środek ciężkości przesunięty ku pasowi biodrowemu przy podparciu na obu łokciach, ramię wysunięte w kierunku głowowym do 90 stopni, nogi w luźnym wyproście, rotacja zewnętrzna kończyn dolnych.

Badanie:

• podciągany do pozycji siedzącej unosi na krótko głowę,

• w pozycji siedzącej trzyma prosto głowę przynajmniej przez pół minuty,

• zgina nogi przy podparciu stóp o podłogę,

• porusza daną mu do ręki grzechotką,

• wodzi oczami za grzechotką od jednego do drugiego kąta oka,

• coraz częściej uśmiecha się (uśmiech społeczny),

• poza gruchaniem, pojawiają się pierwsze niewyraźne jeszcze sylaby lub kombinacje sylab

• zanika odruch chwytny rąk,

• jest nieobecna druga faza odruchu Moro,

• zanika odruch wypluwania,

• znacznie słabiej wyrażony odruch Galanta.

Rozwój psychoruchowy dziecka w 5 miesiącu życia

Obserwacja dziecka leżącego na plecach:

• niemowlę położone na plecy leży stabilnie,

• swobodnie sięga ręką poza linie środkową ciała,

• obserwuje się celowe ruchy chwytne dłoni,

• pojawiają się ruchy chwytne nóg przy celowanym ruchu chwytnym dłoni,

• pojawia się obrót z pleców na bok,

• kształtuje się obrót z pleców na brzuch.

Obserwacja dziecka leżącego na brzuchu:

• niemowlę położone na brzuchu leży stabilnie,

• środek ciężkości przesunięty w bok i ku danemu łokciowi,

• głowa i ramię chwytające znajdują się poza podstawą podparcia,

• ramię chwytające wysunięte do przodu,

• okresowo pojawia się krótkotrwałe „pływanie”, „kołysanie”,

• obserwuje się krótkotrwałe podparcie na przyciągniętym w górę kolanie twarzowym,

• potrafi się przekręcić się „przypadkowo” z brzucha na plecy.

Badanie:

• dziecko podciągane do pozycji siedzącej zgina głowę, ramiona, nogi,

• odruch Moro jest nieobecny,

• płacz zaczął odzwierciedlać stany emocjonalne,

• poprawia się percepcja wzrokowa i słuchowa,

• niemowlę rozróżnia ton głosu (rysy twarzy zaczynają zdradzać lęk, przerażenie, radość),

• w rozwoju mowy nie następuje wyraźny postęp.

Rozwój psychoruchowy dziecka w 7 miesiącu życia

Obserwacja dziecka leżącego na plecach:

• położone na plecach bawi się własnymi nogami, okresowo wkłada stópki do ust,

• swobodnie przewraca się z pleców na brzuch, wykorzystując „mechanizm śruby” między miednicą a obręczą kończyn górnych.

Obserwacja dziecka leżącego na brzuchu:

• leżąc na brzuchu sprawnie wyciąga ręce do położonych zabawek wykorzystując podpór na trzech punktach (udo-udo-przedramię),

• swobodnie przewraca się z brzucha na plecy.

Badanie:

• trzymane pod paszki przykuca i odpycha się od powierzchni, dzięki wyprostowi w stawach kolanowych, biodrowych, skokowych - sprężynuje,

• posadzone siedzi przez chwilę samodzielnie,

• potrafi precyzyjnie uchwycić dwa przedmioty jednocześnie dwoma rękami,

• potrafi obracać przedmiot trzymany w obu rękach przyglądając mu się,

• potrafi przekładać przedmiot z ręki do ręki,

• zaczyna myśleć „abstrakcyjnie” (śledzi upadający przedmiot, mimo że zwykle traci go na chwilę z oczu),

• potrafi bawić się w pierwsze „społeczne” zabawy - „ a kuku”,

• pojawiają się pierwsze zachowania lękowe wobec obcych ludzi i nieznanych sytuacji,

• stwierdza się szybki rozwój mowy „opowiada często i chętnie”, zmienia głośność i wysokość dźwięków, powstałe przez przypadek wyrazy np. mama, dada, tata są zbiegiem okoliczność, nie mają określonego sensu

Rozwój psychoruchowy dziecka w 10 miesiącu życia

Obserwacja i badanie:

• niemowlę co raz częściej podnosi swoje ciało z podłoża i opiera się tylko na dłoniach i kolanach, często kołysze się w tył i w przód przenosząc ciężar ciała (warunki niezbędne do raczkowania),

• niemowlę potrafi samodzielnie podnieś się z położenia na brzuszku do siedzenia, wykorzystuje przy tym obrót tułowia między biodrami i barkami,

• dziecko potrafi samodzielnie usiąść,

• siedzi stabilnie z wyprostowanymi plecami i prostymi nogami, palce u stóp w lekkim zgięciu podeszwowym,

• w pozycji siedzącej dziecko potrafi się bawić długi czas nie tracąc równowagi,

• z pozycji „czworaczej” potrafi wstać podciągając się na meblach,

• trzymając się mebli lub innych przedmiotów potrafi stać samodzielnie minimum pół minuty,

• stojąc opiera całe stopy na podłożu (nie stoi na końcach palców !),

• bawiąc się potrafi unosić małe przedmioty używając kciuka i palca wskazującego „chwyt pensetowy”,

• w zabawie koordynuje współdziałanie obu rąk, np. potrafi uderzać o siebie dwoma klockami,

• potrafi rzucać trzymanymi w ręku przedmiotami,

• dzięki koordynacji dłoni potrafi „jeść samodzielnie”, np. wkłada do ust fipsy kukurydziane - interesuje się szczegółami na przedmiotach, np. pokazuje oczy lalki (niebezpieczeństwo - dziurki w kontaktach !),

• chętnie naśladuje gesty: „pa-pa”, „tu sroczka kaszkę ważyła”, „mam takie duże kłopoty”, „jaki jesteś duży”, „kosi kosi łapki”,

• cieszy się z aprobaty innych,

• wydaje dźwięki układające się w „dialogi” z opiekunem,

• zaczyna rozumieć mowę, np. odwraca się w stronę ojca po pytaniu „gdzie jest tata ?” lub pokazuje palcem lampę po pytaniu „gdzie jest światło ?”

Rozwój psychoruchowy dziecka w 12 miesiącu życia

Obserwacja i badanie:

• raczkuje okresowo, lecz zdecydowanie przewagę ma pozycja prosta, raczkowanie służy głównie do zabawy,

• siada pewnie z każdej pozycji: leżenie, raczkowanie, stanie,

• trzymane za rękę stawia parę pierwszych kroków, są one niepewne i na szerokiej podstawie,

• niemowlę często traci jeszcze równowagę,

• wkłada precyzyjne przedmiot do wyciągniętej w jego kierunku ręki lub do pojemnika na zabawki,

• potrafi wrzucać małe przedmioty przez wąski otwór np. guzik do butelki,

• kontakt między rodzicami a dzieckiem nabiera cech wspólnych zabaw,

• dziecko zaczyna używać pierwszych sensownych „dziecięcych” słów np. „hau-hau” (pies), miau (kot), „brrum” (samochód), „am-am” (gdy widzi matkę niosącą posiłek) - jest to początek właściwej ludzkiej mowy,

• dziecko rozumie proste polecenia np.: „chodź tu”, „daj mi ...”, podejmuje próbę wykonania tych poleceń (nie za każdym razem), charakterystyczne jest, że często zapomina o poleceniu, jeszcze podczas próby wykonywania go (zjawisko „rozpraszania”).

interpretacja testu „Osiągnięcia dziecka rocznego.”

Test „Osiągnięcia dziecka rocznego”

Nr pytania	Czy dziecko:	TAK	NIE
1.	chodzi z podtrzymaniem?
2.	umie chwytać drobne przedmioty używając kciuka i palca wskazującego?
3.	znajduje przediot (zabawkę) schowany na jego oczach pod poduszkę?
4.	wymawia słowa dwusylabowe?
5.	rozumie proste polecenia w znanych sytuacjach?

Interpretacja testu:

Odpowiadając na pytania testu wykorzystuj dane z obserwacji własnej (głównie !) i wywiadu z rodzicami.

1. Negatywne odpowiedzi na wszystkie pytania mogą wskazywać na globalne opóźnienie w rozwoju psychoruchowym dziecka lub na poważne problemy emocjonalno-społeczne w rozwoju dziecka.

2. Negatywna odpowiedź na pytanie 1 może wskazywać na opóźnienie w zakresie motoryki dużej (lokomocja i kontrola postawy).

3. Negatywna odpowiedź na pytanie 2 i 3 może wskazywać na opóźnienie w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej, a także w rozwoju motoryki małej.

4. Negatywna odpowiedź na pytanie 4 i 5 może wskazywać na opóźnienie w sferze mowy lub na problemy w rozwoju emocjonalno-społecznym.

W przypadku podejrzewania zaburzeń motoryki dużej i małej należy dziecko skierować do neurologa.

W przypadku, gdy dziecko:

• nie nawiązuje kontaktu nawet z najbliższymi osobami,

• nie różnicuje osób bliskich i obcych,

• bardzo lękliwie reaguje na nowe przedmioty, osoby, sytuacje,

• występują u dziecka stereotypy ruchowe (np. kołysanie się),

• jest apatyczne, nadmiernie spokojne, nie bawi się, nie reaguje na próby nawiązanie kontaktu z otoczeniem lub wręcz unika kontaktu z osobami drugimi,

• lub w teście uzyskaliśmy same negatywne odpowiedzi,

• lub kiedy podejrzewamy opóźnienie w więcej niż jednej sferze rozwoju (tzn. łączne wyniki opisane w punktach 2 i 3, 2 i 4, 3 i 4) należy skonsultować dziecko również psychologicznie.