Historia muzyki

kl. III

Tematyka: Podsumowanie osiągnięć średniowiecza w zakresie teorii muzyki.

Dział tematyczny: Muzyka świecka epoki średniowiecza.

1. Najważniejsze zagadnienia w średniowiecznej teorii muzyki:

1. Stosunek do tradycji antycznych.

2. Muzyka jako wiedza.

3. Podział muzyki.

4. Teoria ethosu.

2. Stosunek do tradycji antycznych.

Na średniowieczną teorię duży wpływ miały pisma Boecjusza (ok. 480-524), który relacjonował poglądy starożytnych Greków, głównie Platona, Pitagorasa, Arystotelesa. Pisma te wielokrotnie kopiowano, a ich znajomość była nieodzownym warunkiem uzyskania stopnia magistra.

3. Muzyka jako wiedza.

Według teorii starogreckiej porządek w muzyce opierał się na liczbach, dlatego też muzykę zaliczano do nauk matematycznych — wchodziła ona w skład siedmiu sztuk wyzwolonych (łac. artes liberales). Boecjusz wyodrębnił wśród nich dwa działy: trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) oraz quadrivium (arytmetyka, geome­tria, astronomia i muzyka). Muzyka była jedną z nauk, a zatem muzykiem mógł być jedynie teoretyk. W traktatach wiele miejsca zaj­mowały obliczenia akustyczne, a nie rozważania o praktyce muzycznej czy kompozycji. Stosunki liczbowe uważane były za znacznie ważniejsze niż wykonawstwo muzyki.

4. Podział muzyki.

W średniowieczu sądzono, że między muzyką a kosmosem istnieje ścisły związek. Klasyfikacja muzyki podkreślała tę harmonię. Według teoretyków istniały trzy rodzaje muzyki:

1. musica mundana — harmonia sfer niebieskich;

Z obrotów gwiazd, z ruchu planet powstaje Brzmienie i rodzi się Harmonia. Odgłosy pędu ciał niebieskich współbrzmią ze sobą. Skoro planety poruszają się w róż­nych odległościach i z niejednakową prędkością, muszą wydawać różne dźwięki. I tak, dla przykładu, odległość między dźwiękiem Wenus i Słoń­ca Pitagoras określił jako tercję małą;

2. musica humana — harmonia duszy i ciała ludzkiego;

3. musica instrumentalis — jedyny rodzaj muzyki słyszalnej, uzy­skiwanej za pomocą głosu lub instrumentów.

We wczesnym średniowieczu interesowano się niemal wyłącznie musica mundana, dopiero dla teorii późniejszej ważna stała się także musica instrumentalis — muzyka tworzona przez człowieka, muzyka realnie brzmiąca.

5. Teoria ethosu.

Średniowiecze przyniosło rozwinięcie antycznej teorii ethosu. Nadano jej sens religijny. Za muzykę o dodatnim ethosie uznano jedynie muzykę religijną; potępiano nato­miast przez długi czas muzykę ludową, taneczną i instrumentalną.

6. Najwybitniejsi przedstawiciele teorii średniowiecznej.

1. Boecjusz

Rzymski polityk, filozof, matematyk i teoretyk muzyki. Największy autorytet wczesnego średniowiecza. Autor traktatu De institutione musica libri V, w którym zawarł uwagi m.in. na temat etycznej i terapeutycznej funkcji muzyki, klasy­fikacji muzyki i pojęcia „musicus", a także przedstawił obliczenia mate­matyczne dotyczące interwałów.

2. Inni ważniejsi teoretycy I tysiąclecia.

1. Magnus Aurelius Cassiodorus (485 - ok. 580),

2. Alcuinus Flaccus (ok. 735 - 804),

3. Hucbald (ok. 840 - 930).

Traktat Hucbalda De harmonica institutione jest jednym z najważniejszych źródeł teoretycznych z tego okresu. Stanowi m. in. pierwsze przedstawienie ujętego w logiczny system materiału tonalnego chorału. Popularność traktatu Hucbalda spowodowała, że niektóre jego ustalenia teoretyczne były przejmowane i rozwijane przez późniejszych teoretyków. Hucbaldowi przypisuje się wiele traktatów anonimowych.

3. Guido z Arezzo (między 991 a 998 - po 1033)

Jego dzieła ściśle związane z dydaktyką i praktyką muzyczną. Zawierały m. in. dwa bardzo istotne elementy: zasady notacji diastematycznej oraz podstawy systemu solmizacyjnego. Najważniejszy traktat: Micrologus (często kopiowany i ko­mentowany).

4. Najważniejsi teoretycy ars antiqua: Johannes de Garlandia (ok. 1190-1272), Franco z Kolonii (połowa XIII wieku) i Petrus de Cruce (2. połowa XIII wieku);

5. Najważniejsi teoretycy ars nova: Philippe de Vitry (1291-1361) oraz Johannes de Muris (ok. 1290-po 1351).

Najistotniejsze zagadnienia w dziełach w/w autorów: wielogłosowość (różne techniki komponowania, tonalność) i związana z nią notacja muzyczna - możliwość precyzyjnego zapisu poszczególnych głosów utworu, których rytmika i ogólnie pojęta aktywność ruchowa były zróżnicowane.

2

---