Temat: Katastrofa w Czarnobylu

Kiedy nastąpiła katastrofa reaktora jądrowego w Czarnobylu?	W końcu kwietnia 1986 r. Pył z pierwszego dnia powiało nad Skandynawię, z drugiego nad Polskę. Największe skażenie było w Opolskiem, bo tam spadł deszcz, a wraz z nim pyły. Pyły promieniotwórcze rozchodziły się z Czarnobyla przez wiele dni, zanim opanowano sytuację. Na sutek napromieniowania około 30 ratowników z Czarnobyla zmarło. A koło Warszawy i w większości Polski skażenie było niewielkie, bo na nasze szczęście przez kilka tygodni była słoneczna pogoda. Ani chmurki na niebie.
Jakie były zalecenia dla Polaków?	Należało nie wietrzyć pomieszczeń, by pyły nie dostawały się w wnętrza. Małym dzieciom trzeba było dawać mleko w proszku. Świeże butelkowe czy z kartonu mogło zawierać promieniotwórcze pierwiastki, które zjadła krowa wraz z trawą. Dzieci nie wyprowadzało się na spacer. Nie wolno było jeść nowalijek. To rośliny, które szybko rosną w tym okresie i dlatego mogły wchłonąć sporo pierwiastków promieniotwórczych.
Dlaczego po wybuchu w Czarnobylu podawano dzieciom płyn Lugola lub bardzo rozcieńczoną jodynę?	Ponieważ wydostało się wtedy do atmosfery dużo promieniotwórczego jodu, który mógłby się gromadzić w tarczycy i ją niszczyć. Jod jest potrzebny do prawidłowego rozwoju i działania tarczycy, a ta steruje pracą wielu narządów, np. serca. Gdy ktoś ma nadczynność tarczycy, jest mu ciągle gorąco, gdy niedoczynność - zimno. Jod z płynu Lugola (wodnego roztworu jodku potasu KJ) lub jodyny (alkoholowego roztworu KJ) miał dostarczyć tarczycy odpowiednią porcję niepromieniotwórczego jodu. Jodek potasu jest substancją, którą spożywamy w jodowanej soli, bo jest do niej dodawany w minimalnych ilościach. Położenie tarczycy. Tarczyca powiększona przez chorobę. Okazało się, że dzięki płynowi Lugola, nie zauważono zwiększenia się zachorowalności na raka tarczycy. Dzieci dobrze obroniono.
Czy obecnie jod z Czarnobyla jest groźny?	Nie, bo jego czas połowicznego zaniku to 8 dni. Po ponad 30 latach nie został z niego żaden atom.
Jaki pierwiastek promieniotwórczy z Czarnobyla wciąż pozostaje w naszym otoczeniu?	Cez podobny chemicznie do bardzo potrzebnego człowiekowi sodu i potasu (płyny ustrojowe są zazwyczaj słone). Bywa omyłkowo przyswajany przez organizm. Ma czas połowicznego zaniku 30 lat, więc ponad połowa jego dotrwała do dziś. Stront może być wbudowywany w kości, bo leży w tej samej kolumnie Układu Okresowego, co występujące w kościach pierwiastki wapń i magnez. Promieniuje powoli, bo czas połowicznego zaniku to dla niego 29 lat. Jak wiemy, bardzo słabe promieniowanie raczej nam nie szkodzi. Póki jest słabe organizm z nim sobie radzi, bo ma wypracowane na to sposoby. Odpowiednie cząsteczki naprawiają uszkodzone DNA.
Czy promieniowanie alfa jest najsłabsze?	Nie. Ono tylko jest gwałtowniej hamowane. Na krótkiej drodze zużywa całą swą energię. Niszczycielska energia skoncentrowana na krótkiej drodze jest bardziej szkodliwa niż rozłożona na długiej. Komórce, przez którą przeleciała cząstka alfa jest trudniej się naprawić niż tej, przez którą przeleciał elektron czy foton gamma, bo doznała liczniejszych uszkodzeń.
Dlaczego promieniowanie jądrowe może wywoływać raka?	Dlatego, że uszkadza kod genetyczny DNA, który jest przepisem na działanie komórki. Wybija z niego atomy i większe fragmenty. Taka komórka jeśli przeżyje może zacząć rozmnażać się bez ograniczeń. Tworząc guzy blokuje przez ucisk i uszkadza różne narządy.
Jaki rodzaj promieniowania wytwarzają pierwiastki szczególnie obfite po katastrofach reaktorów jądrowych?	W reaktorze jądrowym powstają pierwiastki mające za dużo neutronów (mówiliśmy już o tym w lekcji o reakcjach jądrowych, że podczas rozszczepienia część neutronów nawet wylatuje na zewnątrz powstających jąder). Dlatego wspomniane promieniotwórcze izotopy jodu, cezu i strontu wysyłają promienie beta czyli elektrony. Nadmiarowe neutrony zmieniają się wtedy w protony.
Dlaczego raka leczy się promieniowaniem jądrowym?	Bo jako uszkodzone są bardziej podatne na zabicie promieniami niż zdrowe. Poza tym promienie koncentruje się na raku, by zdrowe komórki oszczędzić. Na przykład wbija się w guz złote igły z radem na końcu. Niszczą raka od środka.
Jak daleko lecą cząstki alfa w powietrzu?	Kilka centymetrów. Z niektórych izotopów nawet 30 cm. Zależy to od energii, jaką mają. Wystarczy być kilkadziesiąt cm od pyłu i nic nam te cząstki nie zrobią.
Czym można zatrzymać te trzy rodzaje promieniowania?	Alfa - kartką papieru Beta - grubym kartonem Gamma - grubą warstwą ołowiu lub betonu
Jak głęboko wnikają w człowieka?	Alfa - wnika w skórę na ułamek mm Beta - wnika w skórę na kilka mm Gamma - przechodzi przez człowieka na wylot mogąc uszkodzić wszystko
Jaki przede wszystkim rodzaj raka wywołuje alfa i beta?	Skóry, bo skóra je zatrzymuje. Płuc, jeśli pył promieniotwórczy osiądzie w płucach. Jeżeli zanieczyszczone tym pyłem produkty zjemy, pierwiastki promieniotwórcze mogą być omyłkowo wykorzystane do budowy tkanek i powodować raka w dowolnym organie.
Jaki rodzaj raka powoduje promieniowanie gamma?	Białaczkę, bo dociera do wnętrza kości, gdzie w szpiku są komórki macierzyste produkujące czerwone i białe ciałka krwi. Komórki podczas podziału są szczególnie narażone na uszkodzenie. Uszkodzone komórki macierzyste dzieląc się wytwarzają nieprawidłowe, niedojrzałe komórki potomne. Krew przez to nie spełnia swoich zadań, jest niedotleniona.
Dlaczego efektem napromieniowania jest czasowa lub trwała niepłodność mężczyzn?	Bo plemniki są stale produkowane przez podział komórek. Komórki podczas podziału nie potrafią dobrze naprawiać uszkodzeń.
Co to jest choroba popromienna?	To zespół dolegliwości związanych z otrzymaniem dużej dawki promieniowania w krótkim czasie. Objawem są mdłości, krwawe biegunki na skutek porażenia kosmków jelitowych, wypadanie włosów (bo cebulki włosów są wrażliwe na promieniowanie, skoro ich komórki wciąż się dzielą), niedokrwistość na skutek zabicia komórek wytwarzających czerwone ciałka. Przy małych dawkach promieniowania objawy wystąpią, ale można przeżyć. Kto przeszedł te chorobę ma zwiększone ryzyko zapadnięcia na białaczkę, bo jej okres utajony może trwać kilka lat..
Dlaczego ciężkie pierwiastki np. ołów, lepiej zatrzymują gamma niż lekkie?	Medycy wykonujący prześwietlenia promieniami Rentgena noszą ołowiane płaszcze, by ich chroniły przed tymi promieniami. Promienie Rentgena są to fotony mocniejsze niż ultrafioletowe, ale słabsze od gamma. Przed gammą takie płaszcze też w dużym stopniu chronią. Ponieważ ciężkie atomy mają więcej elektronów, a gamma jako fala elektromagnetyczna oddziałuje właśnie z elektronami, więc szybko traci w ołowiu energię.

1. Ile lat temu była katastrofa w Czarnobylu?

2. Przed jakim promieniotwórczym pierwiastkiem miał ochronić polskie dzieci płyn Lugola?

3. Jakie dwa potrzebne człowiekowi pierwiastki udaje promieniotwórczy cez?

---