SCHEMAT PROCESU POZNANIA DIAGNOSTYCZNEGO - TYPY DIAGNOZ

Intuicja (heureza)

Dane doświadczenia Pojęcia typów, gatunków

(zbiór cech dotyczących pewnego stanu rzeczy)

Uzasadnienie, rozumowania różnicujące, wyłączające

Cel diagnozy: stawianie rzetelnych, trafnych diagnoz.

Zaczyna się od zbierania informacji i z nich mamy dane z doświadczenia (proste procesy poznawcze) następnie przechodzimy do intuicji - szybko „dopasowujemy” problem. Intuicja pozwala ukierunkować proces poznawania. Pojęcie typów, gatunków związany jest z wiedzą naukową. Następnie przechodzimy do uzasadnienia, czyli procesów myślowych, i na ich podstawie dokonujemy analizy danych. Powstaje w ten sposób Kompleksowy opis rzeczywistości.

Aspekty diagnozy rozwiniętej:

Przyporządkowująca

Genetyczna

Znaczenia

Fazy

Prognostyczna

• Diagnoza przyporządkowująca (klasyfikacyjna, typologiczna) - zaszeregowuje badane zjawisko do pewnego typu, odpowiada na pytanie czym jest dane zjawisko. Diagnoza ta jest wstępnym określeniem badanego stanu rzeczy.

• Diagnoza genetyczna (kazualna) - rozkładająca złożone zjawisko badane na proste składniki, szukająca wyjaśnienia uwarunkowania przyczynowego spostrzeganych objawów na podstawie zebranych danych o wcześniejszych fazach owego zjawiska oraz na podstawie wiedzy o ogólnych prawidłowościach przyczynowych zjawisk tej dziedziny.

• Diagnoza znaczenia (celowościowa) - wyjaśnienie znaczenia dla danego układu, np. organizmu, występujących objawów patologicznych oraz ustalenia stopnia ich szkodliwości. Opisuje jak dane zaburzenie wpływa na zachowanie jednostki.

• Diagnoza fazy - ustala się na podstawie występujących, np. choroby lub innego badanego zjawiska (wstępna, rozwinięta, końcowa). Ustala z którą fazą zaburzenia mamy do czynienia.

• Diagnoza prognostyczna - podstawą są ww. diagnozy; określa co może nastąpić jeżeli nie podejmie się działań korygujących. Przewidywanie jak badane zjawisko może lub powinno się rozwijać.

Każda z diagnoz odpowiada na pytania o fazę, znaczenie, przyczynę i przewidywanie. Kolejność diagnoz może się zmieniać w zależności od sytuacji, Nie wszystkie diagnozy cząstkowe są potrzebne w każdej nauce.

Koncepcja diagnozy wg A. Podgóreckiego:

Znaczenie węższe: opis stanu rzeczy, ocenę tych stanów oraz konkluzję oceniającą

Znaczenie szersze: bardziej złożony proces który stanowi pierwsze i podstawowe ogniwo postępowania celowościowego w naukach praktycznych, gdzie kwestią najważniejsza jest problem przekształcania rzeczywistości w kierunku jej optymalizowania.

Na proces diagnozy w takim ujęciu składa się wiele czynności (etapów), co wskazuje na jego fazowość, zaś etapy te następują po sobie w logicznej kolejności, co warunkuje uzyskanie prawidłowej konkluzji oceniającej badaną rzeczywistość.

Etapy diagnozy:

• Opis - zestawienie zebranych danych empirycznych wobec których zachodzi potrzeba postępowania celowościowego

• Ocena - dokonuje się zebranych danych empirycznych w porównaniu i odniesieniu do stanu postulowanego (możemy też porównywać do stanów niepożądanych). Należy wyłonić rozbieżności pomiędzy tym co jest, a tym co być powinno

• Konkluzja - na tym etapie stwierdza się czy istnieje potrzeba podjęcia działań o charakterze celowościowym

• Wyjaśnianie - tłumaczenie istniejącego stanu rzeczy o charakterze przyczynowym i genetycznym

• Postulowanie - wskazywanie w jakim aspekcie stwierdzony stan rzeczy wymaga skorygowania, zmieniania, usuwania

• Stawianie hipotez - dotyczy potencjalnego związku pomiędzy formułowanym projektem zmian a czynnikiem przyczynowym lub objawem

Diagnoza wg Podgóreckiego - stawianie hipotez stanowiących podstawę zmiany stanów faktycznych i przekształcanie ich w stany postulowane, co dokonuje się na podstawie wyczerpującego opisu i oceny badanych sytuacji dostępnych empirycznie.

TYPY I RODZAJE DIAGNOZ

1. Kryterium celu procesu diagnostycznego

• Diagnoza eksploracyjno - deskryptywna (opisowa) - polega na przedstawianiu określonego problemu i wniosków wynikających z takiego rozpoznania

• Diagnoza klasyfikacyjna - funkcją jej jest klasyfikacja lub selekcja opisywanego obszaru rzeczywistości do znanego typu lub gatunku

• Diagnoza funkcjonalna - zmierza do wyjaśnienia danego zjawiska czy problemu na podstawie wzajemnych powiązań korelacji) między np. pewnymi objawami i towarzyszącymi im okolicznościami

• Diagnoza przyczynowa - prowadzi do poszukiwania przyczyn zaistniałych zjawisk, o różnej mocy sprawczej

• Diagnoza selekcyjna - ocena przydatności do pełnienia określonych ról, zadań, poziomów czy typów kształcenia

• Diagnoza typizacyjna - nastawiona na tworzenie grupo homogenicznych ze względu na posiadany problem, zaburzenie, jego etiologię, poziom rozwoju, co stanowi podstawę podejmowania jednorodnych oddziaływań korekcyjno - wspierających

• Diagnoza terapeutyczna - funkcję jej stanowi konstruowanie programu pomocy czy programu zmian w danym obszarze

• Diagnoza różnicowa - ukazuje różnice indywidualne w obrębie danego zjawiska lub problemu, w stosunku do ogólnego typu lub gatunku

• Diagnoza normalizująca - powiązana z niepełnosprawnością, gdyż jej celem jest poszukiwanie warunków umożliwiających jednostce przywrócenie równowagi psychospołecznej;

Wszystkie te pojedyncze diagnozy składają się na diagnozę decyzyjną służącą praktyce.

2. Kryterium zakresu diagnozy

• Diagnoza pełna - rozwinięta, obejmująca wszelkie aspekty badanego wycinka rzeczywistości

• Diagnoza ogólna (sondująca) - polega na ogólnej orientacji w problemach osoby badanej, opierająca się na podstawowych metodach badawczych

• Diagnoza szczegółowa (wycinkowa) - polega na analizie występujących problemów i trudności osoby badanej na podstawie celowego, wyselekcjowanego doboru metod i technik

• Diagnoza różnicowa - specyficzny rodzaj diagnozy szczegółowej, polegający a zestawieniu wyników dwóch lub więcej diagnoz szczegółowych

3. Kryterium podmiotu diagnozy

• Diagnoza osobnicza - koncentruje się na różnych celach jednostkowych i zaburzeniach jednostkowych, co stanowi przedmiot diagnostyki psychologicznej

• Diagnoza grupy - celem jest opis i wyjaśnienie mechanizmów funkcjonowania jednostki w grupie, a także grupy jako swoistej kategorii społecznej, z określeniem mechanizmów jej oddziaływania dynamizmu i zaburzeń w rozwoju grupy

• Diagnoza środowiskowa - skupia się na opisie i wyjaśnieniu funkcjonowania układów społecznych w aspekcie ich roli wychowawczej, socjalizacyjnej

4. Kryterium celu à ze względu na rodzaje problemów rozwiązywanych w naukach społecznych teoretyczne i praktyczne

• Diagnoza poznawcza - związana z działalnością teoretyczną, naukową

• Diagnoza decyzyjna - związana z działalnością praktyczną; od jej wyników zależy projektowanie działania

5. Kryterium ogólnego przedmiotu diagnozy

• Diagnoza psychologiczna indywidualna - identyfikacja cech osobniczych zachowań danej jednostki, wszystko co dotyczy wnętrza jednostki

• Diagnoza pedagogiczna - ocena zależności pomiędzy stanem faktycznym, a stanem postulowanym

6. Kryterium: ze względu na uwarunkowanie potencjalnych działań diagnostycznych

• Diagnoza pozytywna - celem jest identyfikacja niezaburzonych sfer funkcjonowania jednostki i jej otoczenia

• Diagnoza negatywna - skupia się na opisie i wyjaśnieniu podłoża zburzeń i dysfunkcjalności jednostkowych i zewnętrznych

7. Kryterium: ze względu na rejestrację faktów (zbieranie informacji)

Kryterium źródła:

Informacje psychometryczne - wyniki testów

Informacje niepsychometryczne - dane z rozmowy, wywiadu, pisemne opinie)

Kryterium czasu - z którym są powiązane informacje dotyczące stanu aktualnego jednostki i jej warunków życia oraz informacje dotyczące przeszłości (anamnestyczne)

Diagnoza skrócona dla celów praktycznych została stworzona przez Mazurkiewicza - stanowi ona rozpoznanie w aspekcie identyfikacyjnym genetycznym, w sytuacji, gdy dokonanie pełnej diagnozy jest niemożliwe lub utrudnione, zaś konieczne jest podjęcie działań interwencyjnych jak najszybciej, wówczas identyfikacja problemu oraz czynników i mechanizmów zaburzeń wystarcza, by zaprojektować działania zabezpieczające przed dalszymi niepożądanymi i zagrażającymi rozwojowi jednostki konsekwencjami.

Obszary problemowe procesu diagnostycznego:

Co rzeczywiście jest? (diagnoza stanu, identyfikacyjna, genetyczna, znaczenia, prognostyczna)

Co powinno być zrobione? (diagnoza decyzyjna, projektowanie działań interwencyjnych)

W jaki sposób przybliżyć stan faktyczny do postulowanego (obszar działania, weryfikacja diagnozy stanu, diagnozy efektów i diagnozy decyzyjnej.

1

---