KLINICZNA 2014 OSOBY STARSZE

Wprowadzenie do psychologii klinicznej i psychopatologii – prof. Steuden

Psychologia kliniczna a psychopatologia



  1. Psychopatologia procesów psychicznych (symptomatologia, syndromologia)

    psychopatologia- dziedzina psychiatrii zajmująca się opisywaniem, interpretowaniem, wyjaśnianiem i klasyfikowaniem tych szczególnych zjawisk psychicznych, którym przypisuje się jakieś znaczenie kliniczne, tzn. których dostrzeganie, analiza i ocena okazują się przydatne w postępowaniu diagnostyczno- terapeutycznym wobec osób z zaburzeniami psychicznymi.

    symptomatologia- analiza objawów; zajmuje się takimi wyróżnionymi fenomenami psychicznymi, które są przydatne klinicznie, tzn. odgrywają rolę wskaźnika pomocnego w ustalaniu rozpoznania, planowaniu terapii, czy przewidywaniu przebiegu zaburzeń; wyróżniamy subiektywne, obiektywne i interaktywne. Nie zatrzymuje się tylko na analizie objawów, ale prowadzi do rozpoznania zaburzenia klinicznego.

    syndromologia- zajmuje się zespołami psychopatologicznymi. Zespół to zbiór objawów występujących wspólnie w warunkach naturalnych. Jego rozpoznanie i opis jest podstawowym etapem opisu zaburzeń psychicznych.


Rozwój symptomatologii i syndromologii przypada na XIXw. Zawierają dokładne opisy zaburzeń poznawczych, popędowo-motywacyjnych, emocjonalnych i charakteru. Symptomatologia bada pojedyncze objawy np. lęk, obniżony nastrój, a syndromologia zajmuje się zespołami objawów (jednostkami nozologicznymi). Dzięki klasyfikacji zaburzeń można wyodrębnić zasadnicze odmiany zaburzeń zachowania np. schizofrenia, nerwica oraz możemy ocenić przyczyny, obraz kliniczny i sposoby oddziaływania. Podstawowymi systemami klasyfikacji zaburzeń są DSM i ICD.

Systemy klasyfikacji (DSM,ICD,ICF):









  1. Psychopatologia mechanizmów przystosowawczych, mechanizmów regulacyjnych

psychopatologia mechanizmów przystosowawczych- mówi nam od jakiego momentu możemy mówić o patologii. Czynniki etiopatogenetyczne, czyli struktury biologiczne, osobowościowe oraz sytuacje trudne to są te czynniki, które pozwalają nam stwierdzić o patologii. Zaburzenia psychiczne są tu wyjaśnione poprzez różne koncepcje psychologiczne: neuropsychologiczne, psychoanalityczne, poznawcze. Symptom może być ujmowany jako wyuczony nawyk, mechanizm obronny, sposób oceny sytuacji, zaburzenie systemu rodzinnego np. lęk- efekt tego, że dziecko było bite, deficyt strukturalny/ funkcjonalny OUN.

Psychopatologia procesów poznawczych- koncentracja na symptomatologii i syndromologii. Bada zaburzenia procesów:

Klasyfikacja zaburzeń:

  1. Psychologiczne kryteria oceny normalności/anormalności

Norma- realny wzór właściwości

Normalność- to właściwość, zbiór właściwości przypisanych ludziom, grupom i zgodnym z normą.

Ile z tego musi być, by wnioskować o patologii – zależy od przypadku.



  1. Podstawowe kategorie sytuacji trudnych (czynników ryzyka zaburzeń)



W psychopatologii bardzo ważne są sytuacje konfliktowe. Są to sytuacje, w których człowiek znajduje się w obliczu sprzecznych wartości dodatnich i ujemnych. W sytuacji „+ +" człowiek stoi wobec dwóch równo cennych wartości pozytywnych, których nie może jednocześnie zrealizować - musi wybierać; w sytuacji „+ -" oddziałują na człowieka zarówno wartości dodatnie, jak i ujemne - korzyści trzeba okupić negatywnymi konsekwencjami; w sytuacji „- +" korzyści można osiągnąć tylko za cenę pewnych niedogodności i wreszcie najtrudniejsza sytuacja „- -", w której konfliktowość polega na tym, że człowiek nie może wyjść z pola działania tej sytuacji i musi wybierać między dwiema wartościami negatywnymi. Wszystkie te sytuacje powodują zakłócenie normalnego funkcjonowania, obciążenie psychiczne i napięcie, czasem towarzyszą temu negatywne, uszkadzające uczucia.





  1. Znaczenie koncepcji psychodynamicznych dla teorii i praktyki psychologii klinicznej

    Koncepcje szeroko rozumianej psychoanalizy mają największe znaczenie dla teorii i praktyki psychologii klinicznej, zarówno dlatego, że są to koncepcje skoncentrowane na mechanizmach i przyczynach zaburzeń, jak i na zjawiskach psychoterapii. Jest to orientacja, która zachowując rodzinne podobieństwo do ujęć klasycznych odnośnie do natury człowieka i etiologii zaburzeń wykazuje największe bogactwo propozycji interpretacyjnych, metod badania i leczenia.

    W ramach tej orientacji możemy wyodrębnić trzy główne nurty:

Freud zwrócił uwagę na znaczenie mechanizmów obronnych jako wyjaśnienie przyczyn wielu zaburzeń- nerwicowych (wyparcie konfliktów), zaburzenia o charakterze psychotycznym (schizofrenia). Sposób diagnozy to wolne skojarzenia, marzenia we śnie, marzenia na jawie i przejęzyczenia. To kompleksowe podejście do wyjaśniania natury człowieka, zaburzeń psychicznych i psychosomatycznych. Kładzie nacisk na zaburzenia rozwoju człowieka, diagnozę zaburzeń, psychoterapię. Podkreśla rolę mechanizmów obronnych oraz mechanizm konwersji – zamiany dolegliwości psychicznych na dolegliwości natury somatycznej.

  1. Mechanizmy obronne w wyjaśnianiu funkcjonowania człowieka


Psychologiczne mechanizmy obronne, zwane także mechanizmami obronnymi ego (lub obronami ego), najprościej można określić jako zwykle nieświadome sposoby unikania i redukowania potencjalnie zagrażających nam uczuć jak strach czy lęk. Z jednej strony są one niezbędne dla utrzymania równowagi psychicznej, a z drugiej – gdy są stosowanie w sposób nadmierny i nieadekwatny – mogą być źródłem problemów psychicznych. Autorem tego pojęcia jest Zygmunt Freud. Jego następcy rozwinęli tę koncepcję, szczególnie zasłużyła się tutaj córka Zygmunta – Anna Freud. Zgodnie z psychoanalitycznym (psychodynamicznym) punktem widzenia, mechanizmy obronne pozwalają zmniejszyć nasilenie „negatywnych” emocji bez zmieniania sytuacji, która je wywołuje, często poprzez nieznaczne zniekształcenie odbioru sytuacji. Choć dzięki temu pomagają radzić sobie ze stresem, rodzą też ryzyko: redukcja napięcia może być na tyle atrakcyjna, że stosowanie mechanizmów obronnych może się utrwalać i wchodzić w nawyk. Mogą też rodzić cierpienie, jeśli są dla danej osoby podstawowym sposobem radzenia sobie z problemami. Jeśli np. dziecko nadmiernie polega na mechanizmach obronnych, może to skutkować izolowaniem się od innych oraz zniekształconym postrzeganiem otoczenia. Może też powodować tłumienie umiejętności angażowania się w nowe doświadczenia i uczenia się z nich. Pośród mechanizmów obronnych wyróżniono między innymi takie jak: zaprzeczanie, wyparcie, tłumienie, projekcja, przemieszczenie, formowanie reakcji, regresja, fiksacja, identyfikacja, introjekcja, racjonalizacja, izolacja, sublimacja, kompensacja, humor (żart, ironia), Zarówno zaprzeczanie jak wyparcie zniekształcają rzeczywistość „ukrywając wydarzenia przed świadomością”. W przypadku zaprzeczania nieprzyjemne fakty są ignorowane, realistyczna interpretacja tego co się dzieje zostaje zastąpiona łagodniejszą, choć nietrafną. Zaprzeczanie może dotyczyć zarówno uczuć jak i faktów. W przypadku dzieci pewien stopień zaprzeczania jest normalnym zjawiskiem. Na przykład jeśli dziecko dowiaduje się, że rodzice się rozwodzą, może zaprzeczać temu faktowi i/lub zaprzeczać martwieniu się taką sytuacją. Zaprzeczanie bywa pomocne w przypadku sytuacji zagrażających życiu czy w innych ekstremalnych okolicznościach. Mechanizm ten pozwala na stopniowe oswajanie się z trudną sytuacją. Jednak po pewnym czasie potrzebne jest uznanie obecności bolesnych uczuć, aby uniknąć pojawienia się dalszych problemów natury psychologicznej czy emocjonalnej. W przypadku wyparcia, bolesne uczucia są początkowo uświadomione, a następnie zapomniane. Są jednak nadal przechowywane w nieświadomości, skąd, w pewnych warunkach, można je „odzyskać”. Wyparcie może przyjmować postać od chwilowych luk w pamięci po całkowitą amnezję (niepamięć) w przypadku bardzo bolesnych doświadczeń. Tłumienie jest mechanizmem obronnym powiązanym z poprzednimi. W tym przypadku nieprzyjemne („niepożądane”) uczucia są świadomie tłumione na skutej dobrowolnej decyzji by o nich nie myśleć. Tym samym tłumienie różni się od poprzednich mechanizmów, ponieważ przykre uczucia są wciąż dostępne, jednak z wyboru ignorowane. Innymi słowy tłumienie to świadoma decyzja by zamienić nieprzyjemne myśli na przyjemniejsze. Tłumienie uważa się za jeden ze zdrowszych i bardziej dojrzałych mechanizmów obronnych. Projekcja i przemieszczenie pozwalają uznać obecność rodzących lęk uczuć, jednak przelewają je na inne źródło lub obiekt. W projekcji nieprzyjemne („niepożądane”) uczucia są w sposób nieświadomy przypisywane innej osobie lub osobom. Np. zirytowana osoba przypuszcza, że inni złoszczą się na nią; osoba krytyczna wobec innych wierzy, że to oni są krytyczni wobec niej. Małe dzieci szczególnie często stosują projekcję, ponieważ nie ukształtowały jeszcze jasno psychologicznych granic między sobą i innymi. W przemieszczeniu gniew (lub inne uczucie) jest początkowo odczuwany wobec osoby wobec, której trudno go bezpiecznie wyrazić (np. dziecko gniewa się na rodzica). Przemieszczenie umożliwia ekspresję tego uczucia wobec „bezpieczniejszego obiektu” jak rówieśnik, ktoś z rodzeństwa lub nawet zabawka. Formowanie reakcji uwzględnia zachowanie się w sposób diametralnie przeciwny wobec uczuć, które osoba wypiera. Na przykład rodzić, który wypiera uczucie urazy czy odrzucenia wobec dziecka, może się jawić jako niezwykle, wręcz nadmiernie szczodry i zatroskany dobrem swojej pociechy. Regresja i fiksacja są związane z trudnościami rozwojowymi dziecka. W przypadku regresji, dziecko stające wobec konfliktowej sytuacji może zachować się w sposób charakterystyczny dla wcześniejszej fazy rozwoju (np. ssanie kciuka, moczenie się), próbując w ten sposób odzyskać poczucie bezpieczeństwa, które towarzyszyło mu we wcześniejszym okresie. W przypadku fiksacji dziecko „odmawia” dalszych kroków rozwojowych, ponieważ w pewien sposób rozwój został skojarzony z lękiem. Identyfikacja, która jest podstawowym elementem rozwoju człowieka i ważną część procesu uczenia się, także może służyć jako mechanizm obronny. „Przybierając” cechy kogoś innego, osoba może ośmielić się na zachowanie, które postrzega jako jej niedozwolone, jednak akceptowalne dla osoby z którą się identyfikuje. Przykładem jest tzw. identyfikacja z agresorem, gdzie np. dziecko, które doświadczyło nadużycia może nadużywać inne osoby. W przypadku introjekcji (powiązanej z identyfikacją) jedynie wybrany aspekt osobowości innej osoby zostaje zinternalizowany (uwewnętrzniony). Racjonalizacja przejawia się w zaprzeczaniu motywom działania (własnego lub innych) przy pomocy uzasadnienia, które wydaje się być bardziej logiczne lub łatwiej akceptowane społecznie niż własne impulsy. Przykładem racjonalizacji może być stwierdzenie „nie szkodzi, że nie zostałem zaproszony na urodziny, i tak miałem inne plany”. Wielu nastolatków jest prawdziwymi ekspertami na polu posługiwaniu się racjonalizacją. Izolacja odnosi się do oddzielenia pewnego własnego doświadczenia w taki sposób, że staje się ono rozłączne od towarzyszących mu uczuć. Dzięki temu doświadczenie staje się dostępne świadomości bez konieczności przeżywania bolesnych uczuć. Ktoś może np. opowiadać pewną dramatyczną historię z własnego życia zupełnie obojętnie, tak jakby przydarzyła się komuś innemu lub była scenariuszem filmowym. Sublimacja, jeden ze zdrowszych mechanizmów obronnych, oznacza skierowanie energii związanej z nieakceptowanym impulsem na taki, który jest bardziej akceptowany społecznie. Tym sposobem energia seksualna lub związana z agresją może znaleźć ujście np. w sporcie lub w kreatywnej pasji. Niechciane uczucia mogą też ulec sublimacji w zachowania altruistyczne, z których osoba może czerpać przyjemność w pomaganiu innym. Podobnymi, również mocno pozytywnymi mechanizmami obronnymi są kompensacja, uwzględniająca podejmowanie ponadprzeciętnych starań by pokonać poczucie niższości oraz stosowanie humoru (żartu, ironii) jako sposobu radzenia sobie z trudnościami. Na zakończenie warto podkreślić, że choć pojęcie mechanizmów obronnych zyskało dużą popularność i użyteczność w psychoterapii (a nawet w szeroko rozumianej kulturze), to jest ono charakterystyczne dla podejścia psychodynamicznego i nie zawsze jest stosowane przez terapeutów pracujących w innych podejściach.



  1. Koncepcje behawioralne i neobehawioralne w psychologii klinicznej

    BEHAWIORALNE

Zaburzenia somatyczne i emocjonalne mogą powstać w drodze klasycz­nego warunkowania. Przykładem tego jest eksperyment Watsona z Albertem, u którego wytworzono fobię białych zwierząt futerkowych, kojarząc w czasie awersyjny bodziec dźwiękowy z białym szczurem. Powstała w ten sposób warunkowa reakcja emocjonalna, po pewnym czasie strach pojawiał się na widok białego szczura, a po dalszym czasie reakcja strachu zgeneralizowała się na inne białe zwierzęta futerkowe i na samo białe futerko. Ten eks­peryment jest prototypem wszystkich reakcji o cechach fobii i wyuczonych patologicznych stanów emocjonalnych. Podobnie mogą powstać reakcje wegetatywne związane z reakcjami emocjonalnymi, nudności, wymioty oraz ból.

Warunkowanie klasyczne -jak wykazał po raz pierwszy Pawłów przebiega na zasadzie kojarzenia bodźców.

Stwierdzono także, iż wiele patologicznych reakcji somatycznych i czyn­ności zaburzających funkcjonowanie człowieka powstaje wskutek warun­kowania instrumentalnego, które wykrył w swoich badaniach na zwierzę­tach B.F. Skinner. Stwierdził on, że zachowanie, które wywołuje wzmocnienie jest utrwalane. Wyróżnił wzmocnienie pozytywne - nagradza­jące zachowanie i wzmocnienie negatywne, karzące zachowanie. Reakcją sprawczą instrumentalną jest taka, której częstość można zwiększyć (utrwalić) za pomocą nagrody lub zmniejszyć za pomocą kary. Objawy patolo­gicznych reakcji, takich jak palenie papierosów, jedzenie słodyczy (objawy bulimii), natrętne czynności, np. mycia rąk, także reakcje uzależnienia od środków toksycznych itp. zachowań, mogą być reakcjami uwarunkowanymi, dlatego że dostarczają one wzmocnień, powodują stan przyjemności, rozluź­nienia, sukcesu itp. W terapii wykorzystuje się także prawo wzmocnienia negatywnego tj. stosuje się wycofanie ciepła, brak nagrody rzeczowej, co powoduje zahamowanie patologicznego zachowania. Terapie awersyjne al­koholizmu i napadów jedzenia przez stosowanie bodźców przykrych poddane zostały krytyce, z uwagi na konsekwencje uboczne. Wiele reakcji uciecz­kowych, unikanie szkoły, trudnych zadań może mieć naturę warunkowania instrumentalnego. W czasie wojny stwierdzono np., że zranienie i pogorszenie stanu somatycznego powodowało wycofanie z frontu, co było wzmocnieniem; tendencja do patologicznych zachowań (tzw. nerwice frontowe) pod postacią ucieczki w chorobę się utrwalała.

NEOBEHAWIORALNE

Obserwowanie zachowania innych osób powoduje przejęcie tych zachowań drogą naśladowania, czyli modelowania. Zachowania przejęte drogą mode­lowania mogą mieć charakter przystosowawczy i być oczekiwane społecznie, ale mogą to być także zachowania patologiczne i szkodliwe społecznie, jak zachowania agresywne, przestępcze i uzależniające. Prawa uczenia się drogą modelowania opisał Albert Bandura. Ustalił on kilka rodzajów efektów uczenia się społecznego przez modelowanie.

Skutkiem modelowania jest nauczenie się, że zachowanie daje wynik, np. dobre samopoczucie jest wynikiem ćwiczeń fizycznych lub stosowania diety - jest to efekt wyniku.

Ucząc się w sytuacji społecznej drogą modelowania, zdobywamy za­chowania, których pozytywny wynik możemy przewidzieć. W modelowaniu występuje też efekt rozhamowania, który ma miejsce wówczas, gdy obser­wując pozytywne efekty patologicznego, aspołecznego lub dewiacyjnego zachowania dochodzi do rozhamowania społecznych powściągów (powrót do palenia papierosów w grupie towarzyskiej, w której panuje przyjemna atmosfera i przyzwolenie dla palenia). Efekt zahamowania występuje natomiast wówczas, gdy obserwuje się szkodliwe zachowanie, które zostaje Ukarane. Efekt facylitacji polega na ułatwieniu przejmowania zachowania Ja modela wówczas, gdy model jest podobny, lubiany, bliski. Facylitacja modelowania zachodzi także wtedy, gdy występuje wielu uczestników, W warunkach tłumu. Modelowanie jest mechanizmem, który leży u podłoża tworzenia się patologii, jest też ono powszechnie wykorzystywane w terapii behawioralnej, zwanej modyfikacją zachowań. Sesje modelowania pożąda­nych zachowań mogą mieć charakter uczestniczenia w sytuacji naturalnej (modelowa psychodrama w grupie młodzieżowej) lub w sytuacji symbolicznej często w toku modelowania wykorzystuje się też technikę wideo.



  1. Podejście poznawcze w psychologii klinicznej

W podejściu tym zakłada się, inaczej niż w koncepcjach behawioralnych i uczenia się, że człowiek jest w istocie swojej istotą racjonalną, co wynika z posiadanej wiedzy i poznawczych kompetencji.

Zdrowie wiążę się w koncepcjach poznawczych z jakością wiedzy o świe­cie i własnej osobie - z wiedzą trafną, realistyczną, abstrakcyjną i konkretną; schematami poznawczymi racjonalno-realistycznymi, plastycznymi i otwarty­mi. Wiedza ta jest refleksyjna, odniesiona do własnej osoby, ponadto człowiek posiada kompetencje poznawcze i adaptacyjne, zdolny jest do samoregulacji w oparciu o wiedzę, kompetencje, poczucie własnej tożsamości i autonomii.

Patologia wynika z deficytów i defektów treściowych i formalnych struktur poznawczych. Związane to jest z nieracjonalnością przekonań o świecie i własnej osobie, wadliwym obrazem własnej osoby. Struktury poznawcze są sztywne, zamknięte, o cechach niskiego zróżnicowania, a w treści swojej zawierają przekonania o bezradności, braku sprawstwa i kompetencji. Pato­logia wynika także z bezrefleksyjności, braku uświadomienia i wadliwego (pesymistycznego) stylu wyjaśniania zdarzeń i niesprawności samokontroli.

a) Ellis- emocje powstają wówczas, gdy spostrzegamy i oceniamy bodźce i zdarzenia jako dla nas korzystne lub niekorzystne. Istotną rolę w tworzeniu przekonań i nastawień emocjonalnych odgrywają werbalizacje i autowerbalizacje. Zakłada, że emocje powstają wówczas, gdy spostrzegamy i oceniamy bodźce i zdarzenia jako korzystne lub niekorzystne dla nas. Zaburzenia neurotyczne, depresyjne i wrogość są wynikiem uwewnętrznionych, nielogicznych, nieracjonalnych przekonań - mogą prowadzić do lęku, niepokoju. W terapii racjonalno-realistycznej dąży się do zmiany nieracjonalnych przekonań na racjonalne stosując techniki dyskusyjne.


b) Beck - jest twórcą poznawczych koncepcji depresji i zaburzeń nerwicowych. Do zaburzeń tych dochodzi według niego na skutek interakcji czynników genetycznych, środowiskowych i psychologicznych. Do zaburzeń depresyjnych dochodzi na skutek interakcji czynników genetycznych, środowiskowych i psychologicznych. Sytuacje straty są odbierane przez hiperaktywne struktury poznawcze. Cechują się one pesymistyczną oceną sytuacji, własnej osoby i przyszłości (triada depresyjna). Dodatkowo pojawiają się zniekształcenia poznawcze. Terapia jest skierowana na zniekształcenia poznawcze, autom.myślach i arbitralnym wnioskowaniu, dostarcza się pacjentowi doświadczania sukcesu;

Warto również wspomnieć o teoriach konstruktów osobistych Kelly'ego, teorii atrybucji i koncepcjach JA.

Podsumowując całościowe koncepcje Ellisa i Becka wyjaśniają, odwołując się do koncepcji system. nieracjonalnych przekonań, zaburzenia formalnych cech funkcjonowania funkcjonowania wiedzy oraz różne formy patologii i proponują poznawcze  systemy terapii.

Wiedzę o konstruktach poznawczych i procesach atrybucji wykorzystuje się do wyjaśniania zaburzeń psychicznych. Szczególne zastosowanie mają w psych. klinicznej różne poznawcze koncepcje Ja.



  1. Orientacja fenomenologiczno-humanistyczna w psychologii klinicznej


Na tę orientację składa się  kilka bardzo całościowych i rozbudowanych koncepcji, obejmujących osobowość człowieka, mechanizmy zdrowia i patologii oraz oryginalne założenia terapii. Wszyscy twórcy uznają jednak za podstawowe fenomeny świadomości, ważne dla rozwoju koncepcji self i osobowości. Poznanie psychiki człowieka jest możliwe tylko przez poznanie subiektywnego świata jednostki, przez odkrywanie subiektywnych znaczeń. W logoterapii człowiek dąży do odkrywania sensu swojego istnienia i do przekraczania granic swojego Ja. zaburzenia związane są z frustracją i pustką egzystencjalną. Zdrowy człowiek dąży do odnalezienia sensu swojego życia.

Psychologia humanistyczna w ujęciu Maslova akcentuje rozwój potencjałów i tendencję do osiągnięcia pełni człowieczeństwa oraz określa warunki pełnego zdrowia. Koncepcja Rogersa jest najpełniej sformułowaną koncepcją osobowości w pełni funkcjonującej, zdolnej do rozwoju i twórczości oraz określa warunki zdrowego i zaburzonego rozwoju. Terapia i poradnictwo skoncentrowane na osobie pomagają człowiekowi wejść na drogę rozwoju i samorealizacji, dzięki zastosowaniu terapeutycznej postawy autentyczności, empatii i akceptacji.

Odrębnym kierunkiem, który powstał głównie dla celów terapeutycznych jest terapia Gestalt, dla której stworzono założenia teoretyczne podobne do fenomenologii, psych. postaci oraz ekologii, założenia na temat zdrowia i zaburzeń w doznawaniu siebie i świata oraz samorealizacji.

  1. Orientacja interakcyjno-systemowa w psychologii klinicznej

W tym podejściu zakłada się, że człowiek jest istotą społeczną i to, co jednostkowe jest pochodne względem tego, co społeczne. Człowiek żyje i rozwija się w środowisku społecznym, ono też współdecyduje o zagroże­niach i patologii. W ujęciu tym człowiek jest ujmowany jako element systemu, powiązany z nim, sam też stanowi system samoregulujący się i samoorganizujący. Ważne są interakcje z ludźmi i sposoby komunikowania się. Oddziaływania te mają charakter wzajemny, są transakcjami i cechuje je cyrkularność. Jednostka traci swoje ludzkie atrybuty poza systemem społecz­nym, nie można jej też opisać i zrozumieć w oderwaniu od kontekstu społecznego.



Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Zaburzenie- stan, który:


Przyczyny:

zaburzenia nerwicowe są przejawem zjawisk, u których znaczącą rolę odgrywają czynniki psychologiczne


Podstawowy przejaw- lęk mający objawy:


Zaburzenia nerwicowe w zasadzie traktuje się jako zaburzenia emocjonalne, to nie jest tożsame z chorobą.


Zespoły zaburzeń nerwicowych (DSM-IV, ICD-10)

  1. Zespół fobii:

    1. Agorafobia

    2. Fobia społeczna

    3. Fobie specyficzne

  1. Zespół lęku napadowego (paniki)

  2. Zespół lęku uogólnionego

  3. Zespół natręctw (anankastyczny, zespół obsesyjno- kompulsywny)

  4. Zespoły konwersyjne

  5. Zespoły dysocjacyjne

  6. Zespoły o postaci somatycznej (tu: zespół stresu pourazowego)

  7. Zespół stanu pourazowego



  1. Zespół fobii:


a) Agorafobia: charakteryzuje się pojawieniem nasilonego lęku w sytuacji przebywania w tłumie, miejscach publicznych, samotnego podróżowania, a nawet samotnego przebywania we własnym domu; w obawie przed wystąpieniem lęku kategorycznie unika takich sytuacji; lęki pojawiają się wszędzie tam, skąd w ich przekonaniu nie będą mogli oni uciec, przemieścić się, wydostać po to, aby uzyskać szybką pomoc medyczną; jeśli agorafobii towarzyszy lęk paniczny, to pojawiają się nasilone objawy pobudzenia układu autonomicznego (np. bóle w klatce piersiowej)

b) Fobie społeczne: obawa przed znalezieniem się w centrum uwagi innych osób lub obawa przed zachowaniem, które może być kompromitujące, zawstydzające lub kłopotliwe; pojawia się przy wejściu do małych grup i przebywaniu w nich; przemawianie, wygłaszanie poglądów lub spotykanie znanych osób lub jedzenie przy wspólnym stole z nieznajomymi; pojawiają się objawy fizjologiczne i somatyczne takie jak: trudność wypowiedzi, bezruch, drżenie rąk, lęk przed zwymiotowaniem; może to doprowadzić do izolacji i braków kontaktów społecznych; pojawia się ryzyko depresji, zachowań samobójczych i uzależnienia.

c) Fobie specyficzne: to silny lęk w chwili zetknięcia z przedmiotem lub sytuacją lękotwórczą, albo ich zdecydowanego unikania; świadomość nieracjonalności własnych reakcji emocjonalnych, czy zachowań ucieczkowych, ale i tak za wszelką cenę starają się unikać tych przedmiotów lub sytuacji. Poziom lęku graniczy z paniką; do najbardziej rozpowszechnionych bodźców lękotwórczych należą zwierzęta i owady, siły przyrody, sytuacje, w których utrudnione jest uzyskanie pomocy.






  1. Zespół lęku napadowego (lęk paniczny)

Zespół paniki- dotyczy- od 2,5 do 3% populacji i ostry zespół paniki charakteryzuje się nieoczekiwanym występowaniem napadów silnego lęku, który nie ma żadnej przyczyny zewnętrznej, przy czym takie napady mogą pojawiać się dość regularnie, a osoba boi się utraty panowania nad sobą- ma poczucie, że traci zdrowie psychiczne.

Cechą charakterystyczną jest ich dynamika przebiegu, która odznacza się nagłym początkiem, bardzo krótkim czasem osiągnięcia przez objawy maksymalnego natężenia, oraz trwaniem najwyżej przez kilka minut. Lęki te są niczym nieprowokowane, mogą się pojawiać nagle i istnieje obawa przed ich pojawieniem niespodziewanie.


  1. Zespół lęku uogólnionego

  1. Zespół natręctw (zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne)- Uporczywie powracające myśli, nad którymi jednostka nie może zapanować. To również konieczność wielokrotnego wykonywania tych samych czynności. Odczuwane jest to jako męczące, uprzykrzające, dezorganizujące normalne życie, jednocześnie jako obce, niepasujące do osobowości. Są trzy rodzaje:

    - z przewagą myśli czy luminacji natrętnych

    - z przewagą czynności natrętnych

    - mieszane- myśli i czynności natrętne

Rodzaje obsesyjnych myśli:

Czynności: liczenie płyt chodnika, częste mycie rąk


  1. Zespoły konwersyjne:

Zamiana dolegliwości psychicznych na dolegliwości somatyczne, np. napięcie lokowane na objawy somatyczne mogą mieć charakter transmisji pokoleniowej.


  1. Zespoły dysocjacyjne:


  1. Zespoły o postaci somatycznej- problemem są doświadczenia somatyczne, wyrażające się dolegliwościami somatycznymi, które nie znajdują potwierdzenia w badaniu lekarskim. Lęk o stan swojego zdrowia, skargi na dolegliwości somatyczne- charakter wędrujący (dziś boli mnie ręka, jutro noga, a pojutrze głowa).


  1. Zespół stresu pourazowego (PTSD)- ekstremalne zdarzenia stresowe mogą powodować u jednostki wystąpienie ostrej reakcji na stres, która po kilku dniach przemija lub jej objawy utrwalają się i nabierają charakteru przewlekłego; objawy w postaci natarczywie powracających myśli i obrazów zdarzenia (czasem flashback) lub w postaci unikania miejsc związanych z wydarzeniem. Utrzymuje się znaczne pobudzenie, niepokój, bezsenność i trudności w koncentracji uwagi.

    II . ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZABURZENIA ZACHOWANIA (OBJAWY I ZESPOŁY)



Zaburzenia osobowości- głębokie zmiany struktury charakteru i wzorce zachowań, które znacznie odbiegają od oczekiwań występujących w warunkach kulturowo- społecznych, w jakich jednostka żyje.

Zaburzenia zachowań- pojawia się już w okresie dzieciństwa, utrwala w adolescencji i utrzymuje w życiu dorosłym. Często poprzedzają go i współwystępują z nim inne zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, zaburzenia lękowe, czy różne zespoły psychotyczne.

Kryteria rozpoznawania zaburzeń osobowości:

1) Obszar zaburzeń (2 z 4):

- poznawczy - specyficzny sposób interpretacji rzeczywistości- spostrzegana jest jako zagrażająca, nieprzyjazna danej osoby, podejrzliwa, nieufna

- afektywny – przeżywanie w sposób niewspółmierny do bodźca, brak odpowiednich reakcji, brak empatii, skrajna reaktywność np. agresja, płacz, histeria, silna ekspresja lub jej brak

- interpersonalny – sztywny wzorzec, dystans, cynizm lub brak empatii, nieadekwatne reakcje, osoby nie są zdolne do trwałych relacji, często, w niektórych typach występuje brak potrzeby nawiązywania relacji z innymi ludźmi, relacje mogą mieć charakter czysto instrumentalny

- kontroli impulsów – brak cierpliwości, borderline

2) Sztywność wzorca zachowań (w sytuacjach osobistych i społecznych)

3) Cierpienie, ograniczenie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym

4) Stabilność zachowania od adolescencji do wczesnej dorosłości (początek przed 18r.ż.)

5) Nie jest manifestacją, ani konsekwencją innego zaburzenia

6) Nie jest spowodowane stanem somatycznym, urazem głowy, działaniem środków uzależniających (może współwystępować, ale nie jest tego konsekwencją)



Podział zaburzeń osobowości wg cech (Meyer – DSM IV)

    1. Zaburzenia, które jawią się, jako dziwaczne i ekscentryczne –osobowość:

    1. Paranoiczna –osoba nieufna, wszystkie komentarze odnosi do siebie, myślenie ku sobie, podejrzliwość, brak wiary

    2. Schizoidalna –brak syntonii, osoby takie nie mają potrzeby nawiązywania kontaktu, osoby samotne, wycofane, trudno nawiązać z nimi kontakt

    3. Schizotypowa –osoby dziwacznie mówią, mają dziwaczny sposób bycia

Gdy osobowości te są silne, możemy mieć do czynienia ze schizofrenią.

    2. Zaburzenia, które jawią się, jako emocjonalne, dramatyczne –osobowość:

    1. Histrioniczna (historyczna) –kontakt z ludźmi jest łatwy, niezwykła powierzchowność, brak wglądu w swoje niepowodzenia, dramatyczność przeżywania sytuacji, mechanizm konwersji

    2. Narcystyczna –charakteryzuje osoby, które mają poczucie wielkości, głębokie zaburzenie własnej tożsamości, osoby podatne na urażenie

    3. Emocjonalno niestabilna –osobowość wybuchowa, brak kontroli zachowań, acting –out, osoby wyraźnie eksponują swoje emocje

    4. Pogranicza (borderline personality disorder)-zaburzenie poczucia własnej tożsamości, emocje są skrajne, targanie emocjalmi, trudności w uytrzymaniu zdolności interpersonalnych

    3. Zaburzenia oparte na lęki –osobowość:

    1. Unikająca –osoba boi się popełnienia błędu, więc unika danej czynności

    2. Zależna –ze względu na lęk przed odpowiedzialnością dostosowuje się do wszystkich norm, byleby nie ponosić odpowiedzialności

    3. Obsesyjno –kompulsywna –dominują obsesja lękowe, myśli natrętne, kompulsje –przymusy wykonywania czynności, duży poziom agresji

    4. Bierno –agresywna

Zaburzenia osobowości kształtują się w okresie dzieciństwa i kształtują się pod wpływem mikrourazów.

    III . ZABURZENIA AFEKTYWNE (OBJAWY I ZESPOŁY)

Podstawowe objawy zaburzeń afektywnych- zaburzenia nastroju:



Zespoły zaburzeń afektywnych


1) Zespół depresyjny- obniżenie nastroju, pesymistyczna ocena przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, poczucie winy, urojenia depresyjne, różnorodne formy lęku, spowolnienie procesów psychicznych, zahamowanie ruchowe, myśli i tendencje samobójcze, objawy somatyczne, poczucie niewydolności intelektualnej, obniżenie sprawności funkcji poznawczych, zachowania autodestrukcyjne, zaburzenia rytmu dobowego, zaburzenia snu, łaknienia, somalizacja – doświadczanie bólu somatycznego, zaparcia, suchość w gardle, utrata masy ciała


2) Epizod maniakalny- zaburzenia nastroju o różnym nasileniu od hipomanii charakteryzującej się podwyższonym samopoczuciem i wzmożoną aktywnością psychoruchową do manii współwystępującej z ogromnym podnieceniem, połączone z gonitwą myśli i aktywnością często pozbawioną wszelkich zahamowań. W przebiegu zespołu maniakalnego mogą wystąpić urojenia wielkościowe i halucynacje.



Podział tradycyjny zaburzeń depresyjnych (ze względu na etiologię):

Tradycyjne ujęcie zespołów depresyjnych:

- choroba afektywna jednobiegunowa (depresja)

- depresja w chorobie afektywnej dwubiegunowej

- psychoza schizoafektywna (objawy z kręgu zaburzeń schizofrenicznych, depresji i manii)



3) Cyklotymia (stałe wahania nastroju, liczne epizody łagodnej depresji)

4) Sezonowe zaburzenia nastroju

5) Zaburzenia afektywne związane z cyklem rozrodczym

- przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne

- depresja w czasie ciąży

- przygnębienie poporodowe (baby blues)

- depresja poporodowa

- psychoza poporodowa



    IV . ZABURZENIA SCHIZOFRENICZNE (OBJAWY, ZESPOŁY)

Objawy osiowe:

Objawy dodatkowe



Objawy pierwszorzędowe wg. Kurta Schneidera:


Dezorganizacja psychiczna w efekcie objawów pierwszorzędowych jest zaburzeniem JA



Zaburzenia toku myślenia w zaburzeniach schizofrenicznych:

Zespoły zaburzeń schizofrenicznych:


Schizofrenia rozpoczyna się w okresie dojrzewania (17-26 lat).


    V. ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZABURZENIA ZACHOWANIA SPOWODOWANE UŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH (OBJAWY, ZESPOŁY)


Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane użyciem substancji psychoaktywnych sklasyfikowanych w ICD-10 i DSM- IV do kilku grup na podstawie dwóch kryteriów:

Substancje psychoaktywne (ICD-10)


Objawy i zespoły zaburzeń:


1) Ostre zatrucie (znaczna intoksykacja, inna niż przewlekłe, zaburzenie świadomości, obniżenie sprawności spostrzegania, zaburzenia fizjologiczne, często spowodowane reaktywnością organizmu)

2.) Szkodliwe używanie substancji (dotyczy osób nieuzależnionych, przyczynia się do szkód zdrowotnych, np. bóle głowy, zaburzenia wegetatywne, bezsenność, drażliwość)

3) Zespół uzależnienia (objawy: fizjologiczne, behawioralne, poznawcze);

4) Zespół abstynencyjny (występuje w sytuacji zmniejszenia lub odstawienia dawki)



W związku z piciem alkoholu może wystąpić:

    VI. ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI

Ilościowe (związane ze stanem snu i czuwania)


Jakościowe (zawierają elementy dezorientacji, dezorganizacji i el. psychotyczne)


    VII. ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA


Zniekształcenia spostrzegania dotyczą:

(ostre zespoły mózgowe, padaczka)


Klasyfikacja omamów:

- słuchowe – pierwszorzędowe w schizofrenii (echo myśli, omamy na bieżąco komentujące, słuchowe w 3 os. – dwa lub więcej głosów, dyskutujących o chorym)

- wzrokowe – proste np. błyski świetlne, ukształtowane obrazy osób, zwierząt lub złożone obrazy sceniczne

- doznań cielesnych (somatyczne) – dot. skóry, stawów, narządów wewnętrznych, łączone z urojeniami

- smakowe (łączone z interpretacją urojeniową, schizofrenia, padaczka skroniowa)

- autoskopia – spostrzeganie własnej postaci, jako własne odbicie (migrena, padaczka), u dzieci towarzysz zabaw

- zaburzenia psychosensoryczne – dotyczą syntezy zmysłowej (czas, przestrzeń, schemat ciała), wadliwa percepcja wielkości, odległości, np. czas staje w miejscu

- dysmorfofobia – zniekształcenia ciała, twarzy np. część twarzy zwierzęcia

- deja vu (już widziałąm) , jamais vu (nigdy nie widziałam)-do rzeczy znanych podchodzę jak do nieznanych)


    VIII. ZABURZENIA PAMIĘCI


Ilościowe (dysmnezje)

Jakościowe (paramnezje)


    IX. ZABURZENIA UWAGI


    1. nieuwaga/dekoncentracja - zaburzenia poszczególnych funkcji uwagi z różnym udziałem jednej lub kilku naraz, zawsze jednak związane z pewnym ograniczeniem zdolności koncentracji i najczęściej z jakimś zakłóceniem jednego z aspektów czujności (trwałości, przerzutności, przełączania uwagi).


    1. wahania uwagi/koncentracji - polegają na zmianie intensywności obserwowanych lub ujawnianych zaburzeń zogniskowania i podtrzymania uwagi.


    1. ograniczenie zakresu uwagi - opisuje się jako ograniczenie zdolności do jednoczesnego ujnmowania w polu uwagi odpowiedniej liczby bodźców czy innych informacji.



    X. ZABURZENIA MYŚLENIA


a)  urojenia - fałszywe sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością, mają wpływ na zachowanie

Klasyfikacja wg treści:

b) idee nadwartościowe (myśli nadwartościowe)  - izolowane nadmiernie absorbujące przekonania, silne zaangażowanie emocjonalne, wpływają na zachowanie (Veale, 2004),


c)  zaburzenia kontroli myślenia (obsesje, alienacja myśli)

obsesje (myśli natrętne) – uporczywe, nawracające myśli, wyobrażenia, fantazje, impulsy, oceniane jako niepotrzebne, bezsensowne

czynności natrętne – działania, czynności poznawcze (liczenie, modlitwa, rytuały)

alienacja myśli – poczucie, że własne myśli są obce, nie pochodzą z własnego umysłu i nie podlegają własnej kontroli

d)  zaburzenia toku myślenia

e) formalne zaburzenia myślenia


XI. CECHY I STOPNIE ZABURZEŃ ROZWOJU PSYCHICZNEGO


Stopień nasilenia objawów

Poziom stabilności wzorców zachowania:

Przebieg, czas trwania

Lokalizacja symptomów

Umiejscowienie źródeł:



Stres psychologiczny


  1. Ewolucja pojęcia stresu psychologicznego

Stres- zależy od subiektywnych i poznawczych ocen sytuacji; zawsze kojarzony z zadaniem przekraczającym nasze możliwości.

Kryzys psychologiczny- wszystko co robię i nie przynosi to żadnego efektu

Frustracja- poczucie zawiedzenia, zablokowanie dążeń, niemożność wykonania zadania

Konflikt- poczucie rozbicia, trudność w dokonaniu wyboru


Termin stres (z j. ang.). odnosił się do ciężkich wydarzeń życiowych (XIV w.).

Fazy stresu:

- zagrożenie

- działanie niebezpieczeństwa

- skutki.

Wprowadził rozróżnienie sytuacja i reakcja stresowa.



Udział czynników pośredniczących:

- postawy,

- predyspozycje indywidualne,

- mediatory zewnętrzne (wsparcie społeczne).



Efekty stresu (w zależności od mediatorów):

- negatywne zmiany w funkcjonowaniu i zdrowiu,

- brak zmian,

- rozwój osobowości.




Wyróżnił dwie formy stresu:

- zakłócenie,

- zagrożenie.

Mogą one występować równocześnie ingerując w istniejący tok aktywności.


Obciążają system regulacji:

- wymuszają dodatkową aktywność,

- reorganizację oczekiwań i dążeń,

- zapowiadają możliwość deprywacji lub straty.



Przyczyny – zakłócenie równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami ich spełnienia.

Wielkość stresu zależy od stopnia ich rozbieżności


Nowe elementy koncepcji stresu:

- obiektywne i subiektywne wymagania

- obiektywne i subiektywne możliwości człowieka

- wskazanie obiektywnych cech sytuacji oraz oceny poznawczej w powstawaniu stresu.




II. Transakcyjna koncepcja stresu (Lazarus i Folkman)


Wg. R.Lazarusa i S.Folkman stresem jest :”..określona relacja miedzy osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”


STRES - procesy pośredniczące - SKUTKI

  1. Ocena poznawcza- proces kategoryzowania wydarzenia i różnych aspektów w odniesieniu do znaczenia, jakie ma ono dla dobrostanu jednostki (Lazarus, Folkman 1984; Folkman, 2011). Ocena poznawcza „ proces pośredniczący pomiędzy wymaganiami, ograniczeniami i zasobami środowiska a hierarchią celów i osobistymi przekonaniami jednostki (Lazarus, 1993). Ma charakter dynamiczny. Nie jest wyłącznie procesem przetwarzania informacji, ale bardziej ewaluacyjnym, skupiającym się na znaczeniu (sensie).

  2. Radzenie sobie- jednostka dokonuje oszacowania własnych możliwości poradzenia sobie z aktualną sytuacją stresową zarówno jeśli chodzi o oddziaływanie na samą sytuację jak i mobilizowanie własnych zasobów w celu złagodzenia lub redukcji doznawanego stresu.


Typy oceny:

a) pierwotna – znaczenie jakie człowiek przypisuje danej sytuacji

(stresująca, bez znaczenia, sprzyjająca-pozytywna). Uznana za stresującą podlega dalszej ocenie

b) wtórna – możliwości i sposoby poradzenia sobie ze stresem

c) powtórna- przeanalizowanie całego zdarzenia i stwierdzenie zgodności pomiędzy wszystkimi elementami


Typy oceny poznawczej:

Funkcje radzenia sobie:

- rozwiązanie problemu

- regulacja emocji


Podstawowe rodzaje radzenia sobie:

- Poszukiwanie informacji dotyczących sytuacji stresowej i sposobów radzenia sobie.

- Bezpośrednie działanie, którego celem jest uporanie się ze stresującą sytuacją.

- Zaniechanie działań w obawie przed pogorszeniem.

- Procesy intrapsychiczne służące regulacji emocji.



Strategie radzenia sobie zorientowane na emocje lub na zadanie:


Strategia- dopasowane do konkretnej sytuacji

Styl- uwarunkowane osobowościowo, może być zadaniowy lub emocjonalnym

Proces- wypadkowa strategii i stylu


III. Koncepcja stresu Hobfolla


COR – Model zachowania zasobów.

Ogólny cel aktywności: zachowanie, ochrona, odtwarzanie zasobów.


Człowiek w życiu dąży do pozyskania zasobów, których jeszcze nie ma, do ochrony zasobów które posiada. Poważne stresory życiowe mają wpływ na zdobywanie i ochronę zasobów. Ludzie są ukierunkowani na kultywowanie zasobów nawet wtedy, gdy aktualnie nie doświadczają stresu.

Stres pojawia się, gdy:

  1. istnieje groźba utraty zasobów

  2. dochodzi do faktycznej utraty zasobów lub

  3. zainwestowanie znaczącej ilości zasobów jednostki nie przynosi oczekiwanego zysku.

Radzenie sobie ze stresem - minimalizowanie strat - maksymalizowanie zysków (Hobfoll, 1989)



Zasoby – przedmioty, cechy, warunki i potencjały energetyczne, które są cenione przez osobę lub, które umożliwiają osiągnięcie innych przedmiotów, cech, warunków i potencjałów.

Przedmioty – ich wartość dotyczy sfery społeczno-ekonomicznej (mieszkanie, środki transportu)

Zasoby osobowe – cechy wpływające na wzrost odporności na stres (poczucie skuteczności, osobowość)

Warunki – są zasobami jeśli osoba je ceni i poszukuje (praca, małżeństwo)

Zasoby energetyczne – czas, wiedza, pieniądze


Spirala strat - ryzyko wzrostu kosztów (strat) w sytuacji braku odpowiednich zasobów (np. wsparcie społeczne, rodzinne)





Kompensacja straty ważnych zasobów dokonuje się poprzez:

- zastąpienie innymi - ważnymi dla osoby

- kompensacja straty (pośrednia / symboliczna) - w sytuacji utraty bliskiej osoby powtórne małżeństwo, pogłębienie przyjaźni z innymi ludźmi, aktywność społeczna czy religijna

- reinterpretacja straty – nadanie innego znaczenia (w sytuacji śmierci osoby bliskiej w dalszych fazach żałoby)

- odnajdywanie pozytywnych stron straty.


Zasady modelu zachowania zasobów

(1) strata zasobów jest silniejsza i zachodzi gwałtowniej aniżeli zysk, trudniej jest zapobiec stracie zasobów niż je pozyskać,

(2) aby uzyskać zasoby lub zapobiec ich stracie, osoba musi zainwestować w inne zasoby poprzez mobilizację zasobów wewnętrznych lub włączenie nowych zewnętrznych.


Możliwe następstwa zasad 1 i 2.

- Osoby o wysokim poziomie zasobów w porównaniu z osobami o niskim poziomie zasobów są w mniejszym stopniu narażone na ich stratę i bardziej dostosowane do ich uzyskiwania.

- U osób o niskim poziomie zasobów początkowa strata pociąga za sobą kolejne (spirala strat).

- Osoby o wysokim poziomie zasobów są bardziej zdolne do ich pozyskiwania, przy czym jedne zyski pociągają za sobą kolejne.

- Osoby o niskich zasobach są skłonne do przyjmowania biernej postawy w ochronie swoich zasobów.


  1. Klasyfikacje stylów radzenia sobie (orientacja poznawcza)

Styl:

- ogólny wzorzec radzenia sobie, który wykazuje cechy względnej stałości i wewnętrznej zgodności u konkretnej osoby,

- charakterystyczny dla jednostki (osoby) zakres (repertuar) strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi,

- względnie trwała dyspozycja osoby do reagowania w specyficzny sposób w sytuacjach dla niej trudnych


Dymensje stylu:

- złożoność (zakres stosowanych strategii – prosty, złożony),

- elastyczność ( stałość – zmienność).


D. Byrne (1961) prekursor badań nad poznawczymi reakcjami osoby wobec sytuacji stresowej

represja ----------------------- sensytyzacja



Dyspozycje osobowościowe (dwubiegunowy wymiar) ujawniające się w sytuacji zagrożenia:




S.M. Miller– przyjmowała istnienie osobowościowego wymiaru monitorowanie – tłumienie (dwa style niezależne):


a) monitorowanie (styl efektywny w sytuacjach kontrolowanych)

- koncentrowanie uwagi na stresorze i / lub własnej reakcji,

- poszukiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji dotyczących wydarzenia stresowego,

- konfrontacja z sytuacja stresową,



b) tłumienie (styl efektywny w sytuacjach niekontrolowanych)

- odwracanie uwagi od stresora i od własnych reakcji,

- odrzucanie, wypieranie, zaprzeczanie informacjom stresowym,

- ignorowanie i zniekształcanie informacji poprzez różne formy aktywności odwracających uwagę od stresora.



N.S. Endler, J.D.A. Parker- uwzględniają funkcję radzenia sobie. Style:

- koncentracja na zadaniu,

- koncentracja na emocjach,

- koncentracja na unikaniu (angażowanie się w czynności zastępcze, poszukiwanie towarzystwa).



H.W. Krohne (1989, 1996) – dwie możliwe poznawcze reakcje na stres (odzwierciedlają niezależne wymiary osobowości):

- czujność (sensytyzacja - wzmożone poszukiwanie i przetwarzanie informacji o zagrożeniu),

- poznawcze unikanie (odwracanie uwagi od zagrażających informacji).



U podstaw tych wymiarów znajdują się:



Style - C.J.Holohan, R.H.Moos

Poznawcze style radzenia sobie zbliżanie-unikanie odzwierciedlają aktywność poznawczą oraz behawioralną.

Zbliżenie-unikanie / poznawcze-behawioralne tworzy cztery style:

Zróżnicowane reakcje fizjologiczne towarzyszące radzeniu sobie ze stresem

  1. Teoria proaktywnego radzenia sobie – podstawy teoretyczne, przedstawiciele.

Prekursorzy:

Teoria proaktywnego radzenia sobie nawiązuje do psychologii pozytywnej, stanowi kontynuację klasycznej propozycji Lazarusa i Folkman; wskazuje na dwa podstawowe nurty radzenia sobie:

- ukierunkowany na problem, opanowanie sytuacji (mastery),

- ukierunkowany na znaczenie (meaning).


Rozróżnienie to odnosi się do dwóch procesów, które nie wykluczają się wzajemnie, mogą występować równocześnie lub w porządku czasowym.



Formy opanowania wymagań zostały uporządkowane na dwóch wymiarach:

Pozwala to na wyodrębnienie 4 form proaktywnego radzenia sobie:


  1. Typologia i specyfika form proaktywnego radzenia sobie


1. Reaktywne radzenie sobie - wysiłki mające na celu poradzenie sobie z występującym obecnie lub w przeszłości wydarzeniem stresowym. Osoba może tylko kompensować stratę bądź łagodzić krzywdę, dokonywać przeformułowania celów, odnajdywać korzyści, poszukiwać sensu, przewartościować swoje życie.

Reaktywne radzenie sobie może być zorientowane na:

- problem,

- emocje,

-relacje społeczne.

2. Antycypacyjne radzenie sobie - wysiłki podejmowane w celu poradzenia sobie z bliskim zagrożeniem. Osoba zmaga się z sytuacją stresową, która jest pewna (lub prawie pewna) w niedalekiej przyszłości.

Istnieje ryzyko, że mające nadejść wydarzenie może spowodować krzywdę/stratę w przyszłości i w związku z tym osoba musi poradzić sobie ze spostrzeganym ryzykiem. Zawarte jest tu poszukiwanie zasobów w celu uniknięcia stresora, walki z nim albo maksymalizacji antycypowanych korzyści.

Ważnym zasobem jest optymistyczne przekonanie o własnej zdolności efektywnego poradzenia sobie w określonej sytuacji.


3. Proaktywne radzenie sobie (punkt VII)



4. Prewencyjne radzenie sobie - nakierowane na przygotowanie do wydarzeń mogących wystąpić (z mniejszym bądź większym prawdopodobieństwem) w dalszej przyszłości.

Cel zachowań prewencyjnych

Ogólna ostrożność i nastawienie, że coś się może zdarzyć, motywuje przygotowanie na każdą ewentualność. Spostrzegana niejasność potencjalnych stresorów stymuluje aktywizację wielu strategii zaradczych. Prewencyjne radzenie sobie nie powstaje jako reakcja na ostry stan stresu - jest pewnym poziomem „martwienia się”, dotyczy obaw o życiowe niebezpieczeństwa.


VII. Istota i znaczenie proaktywnego radzenia sobie

Cel: budowanie zespołu ogólnych zasobów ułatwiających rozwój w kierunku realizacji celów i osobistego doskonalenia się.

Łączy się z wizją potencjalnych, mogących zaistnieć w przyszłości zdarzeń (wymagań, możliwości, wyzwań), ale nie wartościuje ich negatywnie.

Obejmuje autonomiczne i samodzielne stawianie sobie celów, poszukiwanie wyzwań i angażowania się z własnej woli w transakcje stresowe.


Korelaty proaktywnego zachowania:

- dobrostan fizyczny i psychiczny

- dojrzałość osobowości, wiek

- dobre funkcjonowanie


Konstrukt wielowymiarowy – odzwierciedla:

- myślenie refleksyjne,

- wizualizację sukcesu,

- antycypowanie ewentualnych problemów,

- planowanie sposobów rozwiązywania,

- podejmowanie działań mających ustrzec przed nieszczęściami.


Łączy: inicjatywę, refleksję, planowanie i prewencję. Wykorzystuje wsparcie społeczne (instrumentalne, informacyjne i emocjonalne zasoby oferowane przez innych.



Cechy proaktywnych strategii zaradczych:

- intencjonalność

- nastawienia przyszłościowe

- ukierunkowanie na rozwój zasobów

- tendencje do poprawy jakości życia.


VIII. Racjonalne / nieracjonalne radzenie sobie – specyfika, skutki.


Różnicowanie ze względu na:

- efektywność,

- następstwa,

- poziom dojrzałości,

- odniesienie do problemu.


Cechy zachowań racjonalnych:

- strategie nakierowane na problem,

- kierowane są procesami poznawczymi,

- pełnią funkcję adaptacyjną,

- rozwiązują (zmieniają) sytuację trudną,

- są nastawione na realizację celów,

- plastyczne, dostosowane do sytuacji


Sposoby zachowań racjonalnych:

- ocena i przeformułowanie sytuacji, zwłaszcza zagrożenia,

- poszukiwanie informacji o sytuacji trudnej i o sobie samym,

- zachowania mające na celu zmianę sytuacji,

- obrona własnego stanowiska i walka o to, co się chce osiągnąć,

- planowe i systematyczne rozwiązywanie problemu,

- poszukiwanie odpowiednich wzorców zachowań,

- odnoszenie do analogicznych doświadczeń z przeszłości,

- odbieranie informacji zwrotnych dotyczących własnego zachowania i celów,

- dystansowanie się od problemu.


Zachowania nieracjonalne:


Przykłady:

- unikanie, ucieczka (świat marzeniowy, używki),

- obwinianie samego siebie (krytyka siebie, autoagresja),

- podwyższona samokontrola, niechęć do ujawniania własnych stanów emocjonalnych,

- poszukiwanie wsparcia społecznego (opowiadanie innym o swojej trudnej sytuacji, przyjmowanie wyrazów współczucia, sympatii),

- pozytywne przewartościowanie (racjonalizacja, dostrzeganie dobrych stron sytuacji).

    IX. Uwarunkowania sposobu radzenia sobie ze stresem


Czynniki warunkujące radzenie sobie ze stresem:

1. Czynniki podmiotowe:

- związane z osobowością jednostki

- samoocena

- stan zrównoważenia, sterowność, dojrzałość, doświadczenie, poczucie lokalizacji kontroli

- optymizm

- poczucie koherencji, prężność, wiek, religijność

- temperament


2. Rodzaj stresora

- zagrożenie - obrona, myślenie życzeniowe dot. powodzenia, fatalistyczne - dotyczy przegranej

- wyzwanie - wzmacnia aktywność, nadzieję

- strata - wzmaga autoagresję, zachowania rezygnacyjne


3. Okoliczności - środowisko wsparcia, praca zawodowa, sytuacje rodzinne, warunki społeczne


4. Okres działania stresora i radzenia sobie - inna dynamika i rodzaj zachowań w sytuacjach: choroby, egzaminu, przystosowania do niepełnosprawności


5. Znaczenie sytuacji dla osoby - proces wartościowania – nadawanie znaczenia sytuacji stresowej, hierarchia wartości, filozofia życia, poczucie sensu życia



    X. Ocena strategii radzenia sobie ze względu na uwarunkowania i efektywność


Adaptacyjność zachowań.

1) Odzwierciedla rozwój osoby w aspekcie:

2) Zmaganie się ze stresem koncentruje się i strukturalizuje wokół pewnych celów, wzorców zachowania i pozostaje w relacji do zadań.


Adaptacyjność zachowań ze względu na strategie:

1. Strategie problemowe - bardziej adaptacyjne w porównaniu z emocjonalnymi:

- aktywne zmaganie się z sytuacją stresową

- nadzieja rozwiązania sytuacji

- zmiana / usunięcie zagrożenia, źródła stresu

- poczucie własnej wartości i skuteczności

- doświadczanie panowania nad sytuacją


2. Strategie emocjonalne - mniej skuteczne (zaprzeczanie, unikanie sytuacji trudnej, ucieczka, wypieranie):

- zespoły wypalenia

- zaburzenia zdrowia psychicznego i somatycznego

- utrwalanie mechanizmów obronnych

- poczucie bezradności


Kryteria oceny adaptacyjności.

- rozwiązanie konfliktu lub zmiana sytuacji stresowej

- obniżenie (redukcja) fizjologicznych i biologicznych reakcji

- redukcja psychologicznego dystresu - kontrola napięcia i obniżenie poziomu lęku;

- normatywne społeczne funkcjonowanie

- powrót do przedstresowej aktywności (także stan zdrowia, okoliczności);

- dobre samopoczucie - zadowolenie ze swojego Ja i innych oraz sytuacji;

- podtrzymanie pozytywnej samooceny;

- przewartościowanie - pozytywna ocena wpływu sytuacji trudnej na funkcjonowanie osoby


Uwarunkowania adaptacyjności.

Dla każdego sposobu radzenia sobie znamienny jest inny układ czynników – obejmuje:

- cechy osobowości

- otoczenie -wsparcie społeczne

- typ sytuacji

- osobiste doświadczenia

- okoliczności


Nie ma jednej ogólnej strategii, skutecznej w każdym przypadku (uwarunkowania sytuacyjne, osobowościowe, czasowe, społeczne) - indywidualny styl radzenia sobie ze stresem

W sensie psychologicznym adaptacja odzwierciedla proces zmierzający do zaspokojenia zróżnicowanych wymagań otoczenia i potrzeb osobistych.

Adaptacyjność wyraża się w efektywności procesu zmagania (ze względu na skutki) i pozostaje w relacji do interakcji pomiędzy osobą a sytuacją (Lazarus, 2006).


Psychologiczne aspekty przemocy


      I. Kryteria, definicje i aspekty prawne przemocy



Aspekty prawne

  1. Art.207. k.k. (Znęcanie się)

&1. „kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”

& 2. Jeżeli czyn określony w &1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

& 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w & 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego  na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.



Niekiedy bardziej skuteczne jest prawo rodzinne, lokalowe, cywilne, administracyjne np. eksmisja sprawcy z mieszkania.


II. Zachowania agresywne a przemoc


Różnie są ujmowane zakresy znaczeniowe tych dwóch, zachodzących na siebie pojęć. Agresję uznaje się czasem za pojęcie szersze, jako każdy akt niszczenia otoczenia i szkodzenia istotom żywym. Przemoc można rozumieć jako każde działanie zagrażające życiu, zdrowiu, integralności fizycznej i wolności osobistej drugiego człowieka, na skutek użycia siły fizycznej lub przewagi. Działania te naruszają zasady prawne lub zwyczajowe relacji społecznych. W przemocy występuje sprawca i ofiara. Szczególnym i najczęściej w psychologii omawianym i badanym rodzajem agresji - jest agresja interpersonalna. Rozumie się ją jako zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innej osobie, która dąży do uniknięcia tego cierpienia. Agresywne zachowania mogą wynikać z wrogiej emocji, mieć charakter instrumentalny i mogą być obronne. Agresja, podobnie jak przemoc, może też mieć charakter przestępstwa. Niektórzy uważają, że agresja interpersonalna może wchodzić w skład lub być formą realizowania się przemocy. Jeżeli spojrzeć na pojęcia agresji i przemocy przez pryzmat pojęć naturalnych i poddaje się je badaniom, to okazuje się, że kryteria zachowań agresywnych i zachowań typu przemoc współwystępują lub są rozdzielne. Wydaje się więc, że agresja i przemoc to pojęcia krzyżujące się.


Zachowania agresywne

•  Reaktywne- uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne. Ma na celu przede wszystkim zranienie bądź skrzywdzenie drugiej osoby.

•  Stymulujące- wyuczone, dostarczające stymulacji do potrzeb jednostki

•  Rozładowujące- reakcja na nadmiar stymulacji, aktywacji

•  Manipulacyjne- umacniają poczucie własnej wartości


Cechy wspólne agresji i przemocy:

•  działania intencjonalne (wymuszają posłuszeństwa, przewagę)

•  naruszają prawa i dobra osobiste jednostki

•  powodują skutki negatywne- zaburzenia post-traumatyczne

•  mają charakter powtarzający się i ciągły


III. Uwarunkowania przemocy wobec dzieci, osób w średniej i późnej dorosłości


Uwarunkowania:

społeczno- kulturowe

miłość romantyczna (brak zrozumienia potrzeb i zachowania partnera)

rodzina (więzi emocjonalne, relacje małżeńskie rodziców, doświadczenia przemocy w rodzinie, stan zdrowia członków rodziny, typ rodziny pochodzenia)

stresy sytuacyjne (rodzinne, zawodowe, społeczne

doświadczenia rozwojowe sprawców przemocy



Cechy osobowości:



IV. Typologia sprawców przemocy

Typologia sprawców:

1. Reaktywnie agresywni:



2. Niskie kompetencje zaradcze:



3. Psychopatyczno- odwetowi:



4. Z dużym potencjałem przystosowawczym:



V. Rodzaje i skutki przemocy wobec dzieci

Rodzaje:

- Fizyczna (bierna, czynna)

- Emocjonalna – różne formy zachowania rodziców, opiekunów, prowadza do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby

- Zaniedbanie – chroniczne niezaspokojenie podstawowych potrzeb przez rodziców, opiekunów (child neglect)

- Seksualna:

Ofiary :

- przypadkowe

- uczestniczące

Sprawcy (najczęściej mężczyźni do 25 r.ż., osoby znajome)

- przestępcy fiksacyjni (pedofile)- to klasyczni pedofile, osoby od początku wybierające dzieci jako obiekt zaspokajania swoich potrzeb seksualnych, ich pierwsze doświadczenia tego typu związane są z dziećmi. W tej grupie rzadko występuje uzależnienie od alkoholu. Niektórzy rezygnują czy umieją powstrzymać się od kontaktów z dziećmi, ale inni tak organizują swoje życie, wybierają takie zawody i zajęcia, aby sobie ten kontakt zapewnić. Jeśli się żenią, to po to, żeby odwrócić uwagę od swoich skłonności.

- przestępcy regresyjni (żyją w normalnych związkach)- zaczynają aktywność seksualną z dorosłymi kobietami, ale pod wpływem problemów w tej dziedzinie lub z powodu degradacji alkoholowej, zaniku norm moralnych, zmian charakterologicznych spowodowanych uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego - zaczynają interesować się dziećmi jako obiektem seksualnym.


Skutki:

Syndrom dziecka maltretowanego (battered child syndrome)


VI. Rodzaje i skutki przemocy w związkach małżeńskich (partnerskich)


Rodzaje:


Elementy wspólne:

Spoiwem związku jest:

Rodzaje:

- Fazy cyklu przemocy







Typy gwałtu: agresywny, nieagresywny, obsesyjny



Skutki:

1)Zespół stresu pourazowego (PTSD)


2) Syndrom bitej kobiety (w ramach zespołu stresu pourazowego)


Mechanizmy zależności między ofiarą a sprawcą:


VII. Rodzaje i skutki przemocy wobec osób starszych

Sprawcami mogą być oczywiście także dzieci, które często z ofiar prze­mieniają się w katów. Najczęściej jednak przemoc dzieci wobec rodziców dotyczy sytuacji, gdy poszkodowanym jest stary, niepełnosprawny rodzic, dziadek lub babcia. Przemoc i w tych wypadkach może mieć różne oblicza;

może być przemocą fizyczną, psychicznym dręczeniem, może polegać na izolowaniu i pozbawianiu opieki i zaniedbaniu w zaspokajaniu potrzeb.

Szczególnie narażone są osoby słabe, zależne, niedomagające fizycznie i psychicznie. Sprawcami są najczęściej członkowie rodzin w średnim wieku. Stres i napięcie oraz przemęczenie związane z opieką nad ludźmi starymi jest największym i najczęstszym czynnikiem ryzyka przemocy. Stwierdzono też, iż w rodzinach dysfunkcjonalnych, gdy pojawiają się problemy, kozłami ofiarnymi stają się starsi bezbronni ludzie. Seniorzy są tym bardziej narażeni na przemoc, im są słabsi i bardziej bezbronni. Tak więc każdy akt przemocy i jego konsekwencje oraz odniesione przez seniorów zranienia, czynią ich coraz bardziej podatnymi na akty przemocy.

Sprawca przemocy wobec osoby starszej:

- najczęściej syn (najczęściej zaniedbanie).

- współmałżonek i opiekun niespokrewniony - przemoc psychiczna

- synowa, wnuki, członek rodziny, który jest opiekunem - wykorzystywanie materialne

VIII. Mechanizmy zależności między ofiara a sprawcą przemocy


1) Wyuczona bezradność

2) Syndrom sztokholmski - bezwzględne i bezwarunkowe przywiązanie ofiary do sprawcy

3) Efekt psychologicznej pułapki sytuacyjnej – odpowiedzialność za związek, poczucie zainwestowania i szacowanie możliwych strat

4) Pułapka lęku – przesadne i nierealne negatywne wyobrażenia w sytuacji odejścia od partnera


IX. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY WOBEC OSÓB STARSZYCH


1. Czynniki po stronie osoby starszej:


2. Czynniki po stronie członka rodziny, opiekuna:



  1. CZYNNIKI ISTOTNE W DIAGNOZOWANIU PRZEMOCY WOBEC OSÓB W RÓŻNYM WIEKU


W sytuacji osób zniedołężniałych:


Trudności w diagnozowaniu przemocy starszych:

- strach przed zemstą , pogorszeniem sytuacji rodzinnej,

- lęk przed utratą pozycji społecznej przez rodzinę

- zależność emocjonalna od agresora

- nadzieja na zmianę zachowania sprawcy


PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY SAMOBÓJSTW



Zachowania autodestrukcyjne pośrednie - skutki działania odległe w czasie lub/i prawdopodobne: uzależnienia, zaburzenia odżywiania, ryzykanctwo, styl życia, wszędzie gdzie istnieje dystans między zachowaniem a jego szkodliwymi skutkami. charakterystyczne zaniechanie troski o zdrowie, np. odnowa przyjmowania pokarmów, wyniszczający tryb życia. Związane są z ryzykiem śmierci, np. alkohol, sport wyczynowy, szybka jazda. Zaniedbanie własnego rozwoju intelektualne, moralnego, bierność. Podejmowanie się działań wpływających negatywnie na jednostkę i zmniejszających jej pozytywne zasoby.



celowe uszkodzenie ciała, bezpośredni związek między działaniem i jego fizycznym skutkiem:

SAMOBÓJSTWO:

- przez powieszenie

- rzucenie się z wysokości

- uszkodzenie układu krwionośnego

- środki nasenne

- utopienie

- rzucenie się pod pojazd

- zastrzelenie się



Typologia:

Shneidman:

* samobójstwo i parasamobójstwo,

* śmierć intencjonalna, subintencjonalna, nieintencjonalna



Faber:

* zamiar vs skutek

Płużek:

* prawdziwe (wybór śmierci),

* rzekome (dopuszcza się możliwość śmierci),

* gesty samobójcze (nie zakłada się śmierci),

* altruistyczne



Durkheim:

* bezpośrednie/pośrednie

* Wg kryterium integracja społeczna vs kontrola społeczna:

- anomiczne,

- fatalistyczne,

- egoistyczne,

- altruistyczne



Funkcje zachowań autodestrukcyjnych bezpośrednich:

1. Samokaranie i samoniszczenie

2. Rozładowanie napięcia i silnego afektu

3. Przerwanie bólu, cierpienia psychicznego lub pustki

4. Wołanie o pomoc

5. Zaspakajanie potrzeb psychicznych (opieki, uwagi)

6. Stymulacja



III. SAMOBÓJSTWA – TEORIE I HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE PRZYCZYNY



TEORIE PSYCHOANALITYCZNE

* Samobójstwo to rodzaj acting out – nieświadom konflikt powoduje nieznośne napięcie psychiczne, które zostaje rozładowane przez aktywność fizyczną, skutkującą zabiciem siebie

* Samobójstwo i zabójstwo mają podobne źródła nieświadome

* W procesie samobójstwa uczestniczą dwa czynniki:

- agresywne – zabijania,

- uległe – bycie zabitym

* towarzyszy im pomieszanie tego co wewnętrzne z tym, co zewnętrzne

* zachowania samobójcze pochodzą z fantazji samobójczych, których korzenie wywodzą się z dzieciństwa

* fantazje w sensie psychologicznym dotyczą ciała, są wyrazem instynktownych dążeń i mechanizmów obronnych oraz więzi z innymi ludźmi i tego, co symbolizują

* fantazje samobójcze wiążą się z zaburzeniami więzi pomiędzy dwoma osobami; niosą kilka sprzecznych treści: bycie bierną ofiarą oraz natarczywym prześladowcą, bycie istotą doskonałą w złym ciele, świadome życzenie śmierci, nieświadome pragnienie przetrwania

* zagubienie i pomieszanie oraz utrata kontroli, sprawia, że pacjent myślący o samobójstwie nie potrafi dłużej panować nad sprzecznymi impulsami i utrzymywać tego rodzaju rozszczepienia

* ciało identyfikowane jest jako zbytnie obciążenie, pacjent odcina się od ciała atakując „wewnętrznego prześladowcę” z nadzieją, że rdzeń jego ja pozostanie żywy, nawet jeśli ciało zostanie zabite – Campbell i Hale nazywają to „ocaleniem ja”

* fantazje mogą być różne jednak najczęściej spotykana to fantazja scalenia się

* śmierć postrzegana jako powrót do nieba, miejsca urodzenia, czyli do łona matki

* celem samobójstw może też być połączenie się z inną osobą

* wspólne umieranie (w samobójstwach łączonych) może wynikać z podobnych pragnień połączenia się i przekonania o dzieleniu śmierci podobnie jak życia

* istnieje także fantazja zemsty – bywają skierowane przeciwko osobom, które są ważne dla samobójcy, jak rodzice czy ukochana osoba – osoba pragnie ukarania za odczuwane krzywdy skupia się na wpływie swojej śmierci na innych

* samobójstwo może też wynikać z silnego poczucia winy, niemożność sprostania oczekiwaniom idealnego ja

* przyczyną samobójstwa może być także obawa przed realną bądź domniemaną karą lub odwetem, a dotyczy to przede wszystkim dzieci

* inną przyczyną może być fantazja usunięcia – pojawia się u dorastających dzieci, których ciało się rozwija i jest niechciane oraz u osób starszych bojących się starości

* kolejna fantazja samobójcza dotyczy silnej fascynacji śmierci – samobójca dokonuje różnych przedśmiertnych zachowań destruktywnych chcąc udowodnić że panuje nad śmiercią

* inna fantazja – fantazja ratunku – wyraz ambiwalentnych uczuć wobec życia, zamach samobójczy służy kontrolowaniu zachowań innych osób przez wywołanie u nich poczucia winy



TEORIE BEHAWIORALNE I POZNAWCZE

* zgodnie z teorią uczenia się człowiek staje się podatny na depresję, jeśli w jego środowisku nie ma odpowiednich wzmocnień

* w rodzinach pacjentów popełniających samobójstwo odnotowuje się nasilenie zachowań samobójczych większe niż wśród innych chorych psychicznie

* samobójstwo jako nabyta umiejętność przydatna do komunikowania się w obrębie tego rodzaju „subkultury”

* nieracjonalne myślenie prowadzi do niekorzystnych stanów emocjonalnych umysłu

* depresja jest skutkiem negatywnych przekonań wiązanych z doświadczeniami np. z uważaniem siebie za całkowicie odpowiedzialnego za nieszczęścia

* pacjent z depresją „uważa swoje przekonania i oczekiwania za fakty; w lęku są one jedynie możliwe”

* odwołując się do „wyuczonej bezradności” Seligmana uważa się, że utrata rodzica we wczesnym dzieciństwie sprawia, że dziecko zgodnie z mechanizmem wyuczonej bezradności, staje się podatne na reagowania w przyszłości depresją na straty

* poczucie beznadziejności jest czynnikiem sprzyjającym samobójstwu, stanowi wskaźnik bardziej czuły niż depresja



TEORIE SPOŁECZNE

* przyczyna samobójstw – problemy społeczne

* w zależności od rodzaju zaburzonej relacji między jednostką, a społeczeństwem można wyróżnić:

- samobójstwo altruistyczne – spowodowane nadmierną integracją ze społeczeństwem ze zbyt słabo rozwiniętym poczuciem indywidualności, przykłady: samobójstwa pierwszych chrześcijan, praktykowanie przez mnichów buddyjskich składanie siebie w ofierze, jako protest przeciwko prześladowcom społecznym i oskarżeniom

- samobójstwo egoistyczne – w wyniku niedostatecznej integracji jednostki ze społeczeństwem, nadmiernego poczucia indywidualności

- samobójstwo fatalistyczne – w wyniku nadmiernego podlegania jednostki wymogom społecznym, ograniczenie wolności

- samobójstwo anomiczne – w wyniku niedostosowania się do norm społecznych, uczucie beznadziejności

* anomia ekonomiczna – gwałtowna strata pieniędzy lub gwałtowne wzbogacenie (nie możemy sobie z tym poradzić)

* anomia rodzinna – rozwód

* ryzyko samobójstwa osoby podatnej na samobójstwo, wzrasta z licznymi publikacjami na temat tego rodzaju śmierci, wskutek działania czynnika naśladownictwa sugestia ma znaczny wpływ na wskaźnik samobójstw – „efekt Wertera

* na samobójstwa mają wpływ także media



TEORIE ETIOLOGICZNE

* Badania na zwierzętach dowiodły, że brak bezpiecznych więzi społecznych skutkuje brakiem odpowiednich umiejętności społecznych i poznawczych radzenia sobie z nagłym zagrożeniem i może być przyczyną „ostrego wyczerpania endogennego”, przypominającego ludzkie napady paniki



IV. CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW (I, II I III-RZĘDOWE)

Pierwszorzędowe

Drugorzędowe- waga może być mniejsza w stosunku do pierwszorzędowych

Trzeciorzędowe- elementy społeczno-demograficzne:

  1. CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW U OSÓB STARSZYCH

Wśród najczęstszych czynników ryzyka próby samobójczej wśród osób starszych wymienia się:

VI. CZYNNIKI OCHRONNE WOBEC RYZYKA ZACHOWAŃ SUICYDALNYCH



* rodzinne- pozytywne relacje, wsparcie

* poznawczo- osobowościowe- zaufanie do siebie, otwartość na doświadczenia, korzystanie z pomocy, poszukiwanie rozwiązań

* związane ze zdrowiem psychicznym- wysoki poziom odporności, radzenie sobie ze stresem

* społeczno-kulturowe- zaangażowanie w pracę, naukę, udział w życiu społecznym, udział w życiu religijnym, przynależność do różnych grup, stowarzyszeń, praca na zasadzie wolontariatu.





VII. TYPOLOGIA SAMOBÓJSTW ZE WZGLĘDU NA MOTYWACJĘ I POSTAWĘ DO ŚMIERCI

1. PRAWDZIWE

2. SAMOBÓJSTWA RZEKOME

3. GESTY SAMOBÓJCZE

4. SAMOBÓJSTWA ALTRUISTYCZNE



VIII. ZESPÓŁ PRESUICYDALNY, DYNAMIKA, OCENA CZYNNIKÓW RYZYKA



Zespół presuicydalny to cechy, które znany badacz problematyki samobójstw Erwin Ringel określił jako charakterystyczne dla osoby mającej zamiar popełnić samobójstwo.

      1. Ograniczenie życia psychicznego w zakresie osobistych możliwości, dynamiki rozwojowej (sztywność poznawcza, emocji, obronna) kontaktów interpersonalnych, systemu wartości

      2. Hamowanie agresji i skierowanie jej do siebie

      1. Wyobrażenia o śmierci

Sygnały samobójstwa:

* wypowiedzi typu: lepiej byłoby wam beze mnie, lepiej byłoby ze sobą skończyć;

* zbieranie leków;

* zdobycie sznura lub ostrego narzędzia;

* napisanie testamentu i pożegnalnych listów;

* nieoczekiwane wizyty u bliskich osób sprawiające wrażenia żegnania się;

* nagłe izolowanie się od otoczenia;

* rozważania o śmierci;

* treści dotyczące śmierci, egzekucji, pogrzebu pojawiające się w snach.

Nagła poprawa stanu psychicznego osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana jest "złowieszczym spokojem". Chory nie odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął decyzję o samobójstwie, które w jego przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy







DYNAMIKA

Kryzys → Myśli → Tendencje → Decyzja → Akt



IX. DIAGNOZA CZYNNIKÓW RYZYKA SAMOBÓJCZEGO





* Płeć: mężczyźni: zwł. gwałtowne próby samobójcze, kobiety: zwł. w wieku podeszłym

* Wiek: osoby młode (15-30) oraz w wieku podeszłym (powyżej 65r.ż.)

* Stan cywilny: osoby owdowiałe > rozwiedzione > w separacji > samotne

* Utrata pracy, bezrobocie, problemy socjalne, niski status socjo-ekonomiczny

* Migracja

* Izolacja społeczna, zab. adaptacyjne: wojsko, konflikty z prawem, więzienie

* Stan somatyczny: choroby nowotworowe, przewlekłe zespoły bólowe

* Choroby psychiczne, także wśród krewnych

* W niektórych grupach zawodowych, m.in. wśród weterynarzy, farmaceutów, dentystów, rolników i lekarzy

* Stresujące wydarzenia życiowe (odrzucenie, utrata, osierocenie, problemy finansowe)



X. INTERWENCJA KRYZYSOWA W SYTUACJI ZACHOWAŃ SUICYDALNYCH WOBEC OSOBY ZAGROŻONEJ I RODZINY



Celem interwencji kryzysowej w rodzinie po próbie samobójczej jest:

* szybkie zmobilizowanie rodziny do udzielenia bliskiemu wsparcia i zapewnienia mu pewnego bezpieczeństwa;

* udzielenia bliskiemu pomocy potrzebnej do poradzenia sobie z sytuacją kryzysową w rodzinie;

* prewencja suicydalna w rodzinie, co oznacza wzmocnienie więzi rodzinnych, akceptacji, a także uwzględnienie faktu, że każdy członek rodziny, a nie tylko osoba po próbie samobójczej, ma prawo otrzymać pomoc.





Etapy interwencji kryzysowej:

  1. Nawiązanie kontaktu z terapeutą

  2. Przełamanie związanych relacji z innymi ludźmi

  3. Odreagowanie agresji

  4. Przezwyciężenie bierności

  5. Pobudzenie myślenia na temat perspektywy przyszłości



Uwarunkowania sytuacyjne interwencji:

  1. Po ostrzeżeniu o zamiarze podjęcia próby samobójczej

  1. Po próbie samobójczej



Diagnoza rodziny powinna uwzględnić jej stan przed i po próbie samobójczej bliskiego.

Czynniki ryzyka tkwiące w rodzinie przed próbą samobójczą:

* tradycja suicydalana w historii rodziny

* tendencje do wycofania się, izolacji i zrywania związków w rodzinie;

* atmosfera pełna zarzutów i krytyki;

* występowanie traumatycznych sytuacji w rodzinie, przemoc i wykorzystywanie seksualne ( bite kobiety i dzieci, kazirodztwo ).



Rodzina po próbie samobójczej:

Próba samobójcza, jako krytyczne wydarzenie życiowe, wywiera istotny wpływ na poszczególnych członków rodziny. Są nią wstrząśnięci, często skonfrontowani z własnymi skłonnościami samobójczymi. Ich poczucie bezpieczeństwa zostaje naruszone, co może być źródłem nowej fali samobójczej. Przy diagnozowaniu reakcji kryzysowej u poszczególnych członków rodziny powinno się zwrócić uwagę na następujące kwestie:



Przebieg interwencji kryzysowej:

W interwencji kryzysowej, oprócz indywidualnych spotkań z osobą po próbie samobójczej, równie ważne jest możliwie szybkie spotkanie całej rodziny (w tym pacjenta) z terapeutą. Interwencja jest tym skuteczniejsza, im szybciej zostanie rozpoczęta. Pierwszy kontakt rodziny po próbie samobójczej jest momentem szczególnie krytycznym, stąd ważna jest obecność terapeuty podczas tego spotkania. Bliscy są wówczas najbardziej zirytowani i wstrząśnięci, reagują niekiedy obwinianiem osoby, która dokonała próby samobójczej, są smutni, mają poczucie krzywdy. Osoby po próbie samobójczej mają nieraz poczucie winy wobec bliskich, obawiają się ich reakcji. Przy pierwszym spotkaniu ważne jest zapobieganie takim zachowaniom, jak wzajemne obwinianie się, bagatelizowanie i agresywne odrzucanie, dlatego też należy zająć się każdym członkiem rodziny. Terapeuta daje każdemu czas na rozmowę o jego aktualnych uczuciach i konfliktach, przyjmuje je ze zrozumieniem i akceptacją.



Interwencja kryzysowa w sytuacji dokonanego samobójstwa

Śmierć samobójcza członka rodziny jest bolesnym wydarzeniem traumatycznym, wywołującym silne reakcje emocjonalne. Tak jak przy innych doświadczeniach utraty, w procesie żałoby po śmierci samobójczej bliskiego wyróżnić można cztery fazy tego procesu;

1. Faza szoku z dominującym mechanizmem zaprzeczenia. Może trwać od kilku dni do

kilku tygodni.

2. Faza silnych emocji i buntu; lęk, złość, poszukiwanie winnego, poczucie winy,

występują też zaburzenia snu.

3. Koncentracja na osobie zmarłego i początki akceptacji utraty.

4. Pogodzenie się z utratą



W większości rodzin proces żałoby ma charakter nietypowy – w przeważającej części nie dochodzi w ogóle do jego rozpoczęcia. W wielu przypadkach nie akceptuje się śmierci jako faktu nieodwołalnego. W rezultacie nieodbytej żałoby w rodzinie dochodzi do wielu niekorzystnych zmian. Komunikowanie się członków rodziny jest zaburzone, istnieją niedopowiedziane sprawy, samobójstwo staje się nieraz tematem tabu i tajemnicą rodzinną. W kontaktach z otoczeniem stawia się też swoiste bariery, które mają za zadanie bronić przed obwinianiem z zewnątrz. Pomoc jaką rodzina otrzymuje od otoczenia, jest często niewystarczająca, dlatego jej członkowie mogą odczuwać, że się ich unika. Pomoc profesjonalna przy śmierci samobójczej bliskiego jest szczególnie wskazana, by proces żałoby mógł się rozpocząć i przebiegać prawidłowo.



    XI. SYNDROM ŻAŁOBY PO ŚMIERCI SAMOBÓJCZEJ

McIntosh opisuje zjawisko „syndromu po śmierci samobójczej”

* samobójstwo w większości przypadków jest czymś zaskakującym, zatem rodzina nie ma możliwości przygotowania się

* u osób które odkryły ciało samobójcy lub były świadkiem zamachu stwierdza się niekiedy objawy stresu pourazowego, które mogą utrudniać proces żałoby

* osoby najbliższe odczuwają szok i ogłuszenie

* nie wierzą w to co się stało

* zaprzeczają realności samobójstwa osoby bliskiej

* długotrwałe odrzucanie realności zgonu

* rodzina może usprawiedliwiać „to był wypadek” – pełnienie funkcji ochronnej zmniejszającej poczucie wstydu wobec otoczenia, ale także takie podejście uniemożliwia dzielenie się reakcjami emocjonalnymi

* przyczyną zaprzeczania prawdziwej przyczyny śmierci jest wstyd i lęk przed reakcjami otoczenia

* wstyd i stagmatyzacja mogę prowadzić do izolacji społecznej członków rodziny samobójcy, a to prowadzi do zmniejszonej ilości wsparcia społecznego, co utrudnia przeżywanie żałoby

* kolejną chrarketerystyczną cechą dla tego syndromu jest zadawanie sobie pytania: DLACZEGO?

Występują dwa rodzaje poczucia winy:

Poczucie winy może być projektowane na innych i wiązać się z poszukiwaniem „kozła ofiarnego”, którym może się stać członek rodziny lub specjalista, który nie był w stanie zapobiec tragedii.



* bliscy i znajomi zmarłego mogą czuć odrzuceni i niekochani przez samobójcę

* niektóre reakcje emocjonalne odczuwane przez osoby dotknięte śmiercią samobójczą bliskiego mogą budzić niepokój i zwiększać poczucie winy

* poczucie ulgi może się pojawić gdy osoba, która odebrała sobie życie była chora psychicznie

* może pojawiać się także ambiwalencja – z jednej strony zadowolenie, a z drugiej smutek, poczucie winy i wstydu

* u osób, które samobójstwo uważają za grzech , może pojawić się niepokój i lęk przed pośmiertną karą oczekującą zmarłego



Istnieją dwa aspekty żałoby po śmierci samobójczej:

* zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny

* zwiększony ryzyko samobójcze wśród bliskich samobójcy, autodestrukcji, refleksji egzystencjalnych



XII. SPOŁECZNE, RODZINNE I PODMIOTOWE KONSEKWENCJE ŚMIERCI (ZACHOWAŃ) SAMOBÓJCZEJ

Rodzina:

Kontekst społeczny:

        1. UWARUNKOWANIA I DYNAMIKA PROCESU ŻAŁOBY



Wyodrębniając stadia żałoby specjaliści nie są zgodni co do ich ilości (3 do 5), wyraźnie jednak powtarzają się dwa z nich:



Nolen-Hoeksema i Larson zajmują stanowisko, wg którego stadia żałoby sprowadzić można do trzech faz:

1. Początkowej - (szoku, niedowierzania, nieuznawania, zaprzeczania). Charakteryzują ją: wstrząs (reakcje fizjologiczne), uczuciowe odrętwienie, negacja realności śmierci. Zaprzeczenie śmierci jest traktowane jako forma obrony przed cierpieniem. Twa od kilku godzin do kilku tygodni.

2. Pośredniej – rozpoczyna się, gdy fakt śmierci zostaje uznany przez osobę zarówno intelektualnie, jaki emocjonalnie. Jest to okres przeżywania silnych uczuć, często sprzecznych ze sobą, cechuje go największa zmienność i ambiwalencja. Tutaj może się także rozwinąć pełnoobjawowy zespół depresji. Jest to okres kryzysu egzystencjalnego, wycofywania się z kontaktów, trudności lub niemożności w podejmowaniu aktywności. Zablokowanie sposobów radzenia sobie skutkuje utratą poczucia kontroli i bezpieczeństwa, pojawia się także silna potrzeba pomocy i wsparcia. Może trwać kilka miesięcy.

3. Końcowej – stopniowego powracania do równowagi. Ma miejsce poprawa samopoczucia i wzrost samooceny, osoby radzą sobie z nową sytuacją społeczną, jaką jest rola wdowy/wdowca. Osoba zaczyna spokojnie wspominać zmarłego. Koniec żałoby to readaptacja do społeczeństwa wyrażająca się efektywnym pełnieniem ról życiowych i realizacja wynikających z nich zadań.



Intensywność procesu żałoby i jej przebieg zależy wg Ostrowskiej od:

a) czynników sytuacyjnych (związanych z okolicznościami śmierci, a jej zaistnieniem, dramatyzmem, dotychczasowym doświadczeniem z odchodzeniem innych)

b) czynników jednostkowych (rodzaj relacji ze zmarłym, antycypacja odejścia, umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych)

c) czynników społecznych (kontekst społeczno-kulturowy, usankcjonowane wzory reakcji na stratę, postawy światopoglądowe i religijne, system wsparcia społecznego)



W wielu kulturach okres trwania żałoby zamyka się w wymiarze jednego roku, np. dlatego, że żałobnicy muszą przeżyć wszystkie święta bez zmarłego.

Pierwsza rocznica śmierci często uruchamia wcześniejsze fazy procesu żałoby. Także nowa żałoba może przywoływać wcześniejsze doświadczenie straty i odnawiać przykre przeżycia.



XIV. NIEPRAWIDŁOWOŚCI W PRZEBIEGU PROCESU ŻAŁOBY



Wyodrębnia się dwa rodzaje żałoby:

1. normalną/przystosowaną

2. patologiczną/nienormalną/o skomplikowanym przebiegu



Bonanno i Kaltman na podstawie taksonomii żałoby normalnej wyróżniają żałobę o minimalnym natężeniu i typowym natężeniu objawów, występującą powszechnie. Najczęściej, charakteryzując zaburzony proces żałoby uwzględnia się jego wymiar czasowy oraz wielość i nasilenie symptomów.

Proces ten jako pierwszy opisał Lindeman, który wyróżnił:

1. żałobę opóźnioną (powstrzymywanie ekspresji emocji, co utrudnia przeżycie straty)

2. żałobę zniekształconą (różne formy: nadmierna aktywność, skłonność do przyswajania i demonstrowania symptomów choroby będącej przyczyną śmierci utraconej osoby, pojawienie się zaburzeń psychosomatycznych, wrogość wobec krewnych i znajomych, wobec osób, które miały związek ze śmiercią utraconej osoby (np. personel medyczny).



Parkes wyróżnia 3 formy:

1. żałoba chroniczna – najczęstsza, przedłużająca się i intensywna.

2. żałoba zahamowana – nie przeżywanie utraty w sposób otwarty (charakterystyczny dla okresu dzieciństwa).

3. żałoba opóźniona – ekspresja przeżyć poprzedzona jest okresem zahamowania.



Dla celów klinicznych przydatna jest typologia Wordena:

1. żałoba chroniczna – przedłużająca się, nie prowadząca do satysfakcjonującego zakończenia (reakcje rocznicowe, żałobnik komunikuje wprost swój problem z powrotem do normalności, szuka pomocy i zrozumienia)

2. żałoba opóźniona – bardzo silna reakcja, niewspółmierna do straty, doświadczona dopiero po upływie pewnego czasu.

3. żałoba wyolbrzymiona - zbyt intensywna reakcja na stratę, prowadząca do zachowań nieprzystosowawczych, obejmuje także np. silne stany depresyjne, lękowe, problemy alkoholowe, mogą być traktowane jako wyolbrzymione reakcje.

4. żałoba maskowana – osoba nie wiąże pojawiających się symptomów i trudności z faktem śmierci.



Rando uważa, że nietypowy przebieg żałoby następuje wtedy, gdy dochodzi do niedomogi, nieprawidłowości lub braku co najmniej jednego z sześciu „R” procesów żałoby:

1. rozpoznanie straty

2. reagowanie na separację i rozstanie

3. resentyment – wspominanie i ponowne przeżywanie relacji z utraconą osobą

4. rezygnacja z przywiązania do utraconej osoby i utraconego świata

5. readaptacja – przystosowanie się do nowej sytuacji bez zapominania o przyszłości

6. reinwestowanie

na podstawie sześciu „R” Rando wyróżnia siedem symptomów patologicznej reakcji na odejście kogoś bliskiego podzielonych na trzy grupy:

1. trudności z ekspresją

  1. ogólne zaburzenia

  1. problemy z zakończeniem żałoby

    XV. PSYCHOSPOŁECZNE FUNKCJONOWANIE OSÓB W OKRESIE ŻAŁOBY

Psychospołeczne funkcjonowanie osób w okresie żałoby

Symptomy i przeżycia w różnych fazach żałoby (Nolen- Hoeksema, Larson)


Poznawcze

Afektywne

Behawioralne

Somatyczne

Faza wczesna

- spowolnienie myślenia

- zdezorganizowanie myślenia

- myśli samobójcze

- utrata zaufania

- spadek wrażliwości

- psychiczne odrętwienie

- otępienie

- euforia

- histeria

- płaczliwość

- szloch

- wybuchowość

- gadatliwość

- nadruchliwość

- niedostrzeganie innych

- pasywność

- wzdychanie

- utrata przytomności

- odczucie obcości

- odczucie obcości wobec siebie

- poczucie oszołomienia

- spadek kondycji fizycznej

Faza środkowa

- ciągłe myślenie o zmarłym

- idealizowanie zmarłego

- rozmyślanie

- przemyśliwanie

- sny o zmarłym

- zaburzenia pamięci

- poczucie bezsensu

- spadek zainteresowań

- obniżenie samooceny

- zamartwianie się

- bycie w kryzysie

- słyszenie głosu zmarłego

- widzenie zmarłego

- tęsknota

- niepokój

- lęk

- złość

- irytacja

- poczucie winy

- depresja

- osamotnienie

- apatia

- cierpienie

- ulga

- wszystkie powyższe+ nerwowość

- podatność na wypadki

- spowolnienie psychomotoryczne

- wycofanie

- poszukiwanie wsparcia

- zależność

- stronienie od innych

- spadek inicjatywy

- ogólne osłabienie

- niewydolność mięśniowa

- bóle mięśniowe

- bóle głowy

- bóle żołądka

- bóle w klatce piersiowej

- ucisk w klatce piersiowej

- zaburzenia rytmu serca

- spłycenie oddechu

- zaburzenia snu

- zmiana apetytu

- podatność na choroby

- nudności

- spadek energii

Faza przemiany

- realistyczna pamięć o zmarłym

- znajdywanie przyjemności we wspominaniu

- odnalezienie na nowo sensu życia

- powrót do normalnych reakcji emocjonalnych

- powrót do normalnego funkcjonowania

- nowe lub odnowione relacje społeczne

- nowe lub odnowione formy aktywności

- powrót do normalnego funkcjonowania


XVI. PATOLOGICZNE DOŚWIADCZANIE ŻAŁOBY – KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE

Trudno jest określić różnice miedzy normą, a patologią. Naukowcom udało się wytypować cechy patologii:

brak przeżywania procesu żałoby, wycofanie emocji.

przedwczesne zakończenie procesu żałoby.



Według E. Liebermana są następujące cechy:



Zachowaniami wskazującymi na „patologiczne zahamowania żalu” są:



Zachowania wskazujące na przewlekły żal to:

1) Tworzenie „izby pamięci”;

2) Praktyki spirytualistyczne;

3) Odrzucenie nowych kontaktów;

4) Świadome kultywowanie żalu połączone z idealizacją osoby zmarłej;

5) Myśli samobójcze oraz popełnianie samobójstwa.



Czynnik wpływające na patologiczny przebieg procesu osierocenia:

1) Cechy osobowości, takiej jak: skłonność do pesymizmu, bierność, załamywanie się pod wpływem stresu;

2) Wcześniejsze zaburzenia psychiczne lub nerwicowe;

3) Nie przygotowanie na śmierć osoby bliskiej;

4) Ciężkie doświadczenia życiowe;

5) Trwanie w nierozwiązanym konflikcie z osobą, która odeszła lub ambiwalentny do niej stosunek.



Nieprawidłowym czynnikiem, który predysponuje do patologicznego przeżywania żałoby jest:

przejaw silnej wrogości i agresji do osób i okoliczności związanych ze śmiercią bliskiej osoby,

nadmierne idealizowanie zmarłego,

izolowanie się od dawnych związków i spraw,

przeżywanie biegunowe uczucia rozpaczy, złości i opuszczenia,

przejawy zachowań autoagresyjnych.



Kryzys psychologiczny


        1. TEORIE KRYZYSU I KONCEPTUALIZACJA KRYZYSU

a) koncepcja psychodynamiczna i teoria ego: zaburzona równowaga emocjonalna prowadząca do kryzysu, prawie zawsze stanowi konsekwencję nieświadomych myśli i minionych negatywnych doświadczeń emocjonalnych. Głównym wyjaśnieniem przyczyn kryzysu są zaburzenia rozwoju lub jego zatrzymanie. Teoria ego: ważna rola samoświadomości i własnej aktywności w rozwiązywaniu problemów



b) koncepcje poznawcze: za źródło kryzysów uważają subiektywną, pozbawioną realizmu ocenę wydarzeń krytycznych. Wyjście z kryzysu jest możliwe przez uświadomienie sobie rzeczywistej natury i znaczeń wydarzeń krytycznych, należy zmienić swe przekonania i zachowania związane z tymi wydarzeniami. Tylko wtedy można odzyskać kontrolę nad kryzysem.



c) teorie behawioralno-adaptacyjne: nawiązują do teorii uczenia się nowych, rozwojowych doświadczeń i zachowań. Rozwiązanie kryzysu następuje, gdy nieadaptacyjne strategie zmagania się zostaną zastąpione zachowaniami przystosowawczymi, które umożliwiają przełamanie poczucia bezradności i chaosu.



d) teoria interpersonalna Rogers: poczucie wartości jako ochrona przed kryzysem oraz jako czynnik wzmacniający odporność na stres, a także jako czynnik ułatwiający rozwiązanie kryzysu. Szczególnie dużą rolę odgrywają takie właściwości osoby jak: poczucie bezpieczeństwa, zaufanie, wiara w siebie i innych itd. Pomoc w rozwiązaniu problemu polega na podnoszeniu samooceny i wzmacniania poczucia kontroli nad sobą i własnym życiem.


e) teoria chaosu i złożoności: wywodzi się z reguł dynamiki nieliniowej nauk matematycznych; przyrównując chaos do stanu dezorganizacji i obezwładniającego lęku, najczęściej z symptomami somatycznymi, można zauważyć, ze chaos może być potencjalnym źródłem rozwoju lub przemiany.



Konceptualizacja kryzysu- próba wyodrębnienia poszczególnych konceptualizacji kryzysu, ma charakter teoretyczny, porządkujący. Najczęściej napotykamy koncepcje, które ujmują kryzys w złożonych kategoriach zawierających elementy więcej niż jednego z wymienionych podejść czy modeli. Kryzys najczęściej bywa ujmowany jako doświadczenie:



        1. OBJAWY (SYMPTOMATOLOGIA) KRYZYSU


EMOCJONALNE – lęk, obawy, niepokój, poczucie straty, krzywda, wstyd, poczucie pustki, winy, skrępowania, złość, emocjonalna bezradność, poczucie zagrożenia.

BIOFIZJOLOGICZNE – zaburzenie procesów fizjologicznych, liczne dolegliwości somatyczne i objawy fizjologiczne.

POZNAWCZE – upośledzenie i załamanie zdolności rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji w następstwie:

BEHAWIORALNE – zmiana zachowania jest efektem leku, niepokoju, złości i gniewu, niezdolności do dalszego działania. Cechy zachowań:


        1. KRYTERIA DIAGNOZY KRYZYSU

Kryteria rozpoznawania kryzysu.

Zachowanie osoby (kryzysowe upierzenie):



KRYTERIA OBIEKTYWNE POZWALAJĄCE DIAGNOZOWAĆ STAN KRYZYSU:



Nie ma perspektywy przyszłości, rozwiązania – bo emocje i procesy poznawcze ulegają kompletnej dezorganizacji ← kryzys sytuacyjny! Decydujące jest „tu i teraz” - niekiedy wręcz „żyć albo nie żyć.”



Bezradność i brak sił – kryzys częściej dotyczy osób chorych psychicznych, z mniejszą odpornością psychiczną.


        1. TYPOLOGIA I RODZAJE KRYZYSÓW PSYCHOLOGICZNYCH

Rodzaje kryzysów:

a) ze względu na treść:

b) ze względu na kryteria formalne:



Nie ma rozwoju bez cierpienia!

Kryzysy sytuacyjne – losowe, traumatyczne:



Należy pozwolić osobie odreagować emocjonalnie, a nie mówić, że „jakoś sobie poradzi”.



Poczucie braku integralności z samym sobie – ginie mój przyjaciel = ginie część mnie.


KRYZYS PRZEMIANY (przeszkody w realizacji ważnych celów życiowych- niezdolność ich pokonania- utrata równowagi i dezorganizacja- konieczność zmiany):


        1. DYNAMIKA RÓŻNYCH TYPÓW KRYZYSU

Dynamika kryzysów sytuacyjnych:

  1. Faza szoku – podstawowy mechanizm zaprzeczania sytuacji, może trwać od kilku minut do kilku dni, faza niedowierzania.

  2. Faza reakcji emocjonalnej – konfrontacja z rzeczywistością, mechanizmy: zaprzeczenie, wyparcie, racjonalizacja: wsparcie słabe (ryzyko fiksacji, przejścia w stan chroniczny), wsparcie adekwatne     (obniżenie poziomu emocji, analiza przyczyn i konsekwencji kryzysu). Słowa nie są ważne – ważny jest sposób zachowania     danej osoby.

  3. Faza pracy nad kryzysem – wzrost mobilizacji zasobów wewnętrznych i zewnętrznych, zainteresowanie przyszłością, naprzemienność różnych reakcji emocjonalnych. Myślenie o przyszłości bez negowania przeszłości!

  4. Faza nowej orientacji – odbudowa własnej poczucia wartości, wzbogacenie o nowe doświadczenie życiowe, nawiązanie nowych relacji społecznych.



Zachowania suicydalne – efekt nierozwiązanego kryzysu, braku pomocy.



PTG – postraumatyczny wzrost – integracja „ja” przed traumą i „ja” po traumie – ciągłość własnego „ja”, poczucie jedności, kontynuacji siebie – jestem tym, kim byłem, tylko sytuacja się zmieniła.

Poczucie nowej tożsamości, odnajdujemy się w nowej roli.



Kryzysy przemiany (rozwojowe).

Przeszkody w realizacji ważnych celów życiowych – niezdolność ich pokonania – utrata równowagi i dezorganizacja – konieczność zmiany (Caplan, 1983):



Dynamika:

  1. Faza I– w konfrontacji z wydarzeniami zdolności osobiste i umiejętności, źródła wsparcia są niewystarczające.

  2. Faza II– osoba uznaje, że nie jest w stanie przezwyciężyć trudności, przeżywa siebie jako pokonaną.

  3. Faza III– napięcie mobilizuje zasoby do przezwyciężenie kryzysu, odzyskania poczucia równowagi, zaprzeczenia trudnościom, ryzyko przejścia kryzysu w stan chroniczny.

  4. Faza IV– wysiłek osoby nie doprowadza ani do przezwyciężenia kryzysu, ani do zaprzeczenia; zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości, wycofanie kontaktów społecznych, dezorganizacja i chaos wewnętrzny.


        1. SPECYFIKA KRYZYSU CHRONICZNEGO – UWARUNKOWANIA, TYPY, OBJAWY, SKUTKI

Kryzys w wyniku stresu chronicznego – rozwija się powoli, kumulujące się napięcie prowadzi do przeciążenia. Stres wydarzeń ciągłych, chronicznych nie wymaga natychmiastowego intensywnego przeciwstawiania się mu, natomiast drenuje nasze zasoby, również energetyczne, oczekując stałej czujności, zdolności do zmagania się przez dłuższy czas, nieugiętej siły, wytrwałości i cierpliwości.

Zjawisko astenizacji – dochodzi do tego na skutek nerwowych konsekwencji silnego stresu chronicznego, spada odporność na przeciążenie.

Kryzysy chroniczne są wielokrotnie aktywizowanymi stanami napięcia w wyniku tendencji do nawracania, kumulowania się problemów, które nie zostały do końca rozwiązane.

Rozwój kryzysu wspomagany może być poprzez pamięć starych problemów symbolicznie powiązanych z nowymi – narastanie podatności i wrażliwości na zranienie, lęk przed bliskimi więzami interpersonalnymi.

Kryzysy chroniczne to nierozwiązane lub niezadowalająco rozwiązane, pozostawiające poczucie udaremnienie dążeń i napięcie, mogące stać się zarzewiem przyszłych stanów kryzysowych. Chronicznie pozostają nierozstrzygnięte problemy, bolesne doświadczenia, tlący się nadal niepokój.

Kolejne przebyte kryzysy, których nie udało się pozytywnie rozwiązać, zwiększają ryzyko patologizacji zachowania, zmniejszając równocześnie szanse na przywrócenie bądź osiągnięcie nowego stanu adaptacji.

Skutki kryzysu chronicznego:

Rodzaje kryzysów chronicznych:


        1. KRYZYSY POTRAUMATYCZNE

TRAUMA, STRES POURAZOWY:

-wciąż aktualna

-nieprzepracowana

-wciąż podlegająca kontroli



Stany posttraumatyczne charakteryzuje:

-cierpienie emocjonalne i trudności adaptacyjne jako skutek doznanej krzywdy

-dysfunkcjonalny charakter wysiłków adaptacyjno-obronnych wobec traumy i jej skutków wtórnie nasilających poziom nieprzystosowania

-zaburzenia, dezintegracja koncepcji własnej osoby, dotychczasowej tożsamości oraz koncepcji świata otaczającego, bezpiecznego, opartego na poczuciu bliskości i zaufania do ludzi


        1. ROZUMIENIE TRAUMY – PROBLEMY Z DIAGNOZĄ


        1. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SUBIEKTYWNĄ OCENĘ TRAUMY

Kulturowe (sposób wychowania, kwestia różnicowania mobbingu od wymagań i dyscyplinowania, np. zachowania osób podwładnych, które wymuszają określony sposób zachowania poprzez szantaż u przełożonych)


        1. SKUTKI PRZESZACOWANIA I NIEDOSZACOWANIA TRAUMY

Przeszacowanie:

Niedoszacowanie:


wzór stagnacyjny- przywrócenie poziomu równowagi sprzed kryzysu, wymieniane jako stosunkowo częste wyjście kryzysu, może dotyczyć kryzysów rozwiązanych i nierozwiązanych


        1. ZABURZENIA ZWIĄZANE Z DOŚWIADCZANIEM TRAUMY


        1. POZYTYWNE I NEGATYWNE I SKUTKI KRYZYSÓW PSYCHOLOGICZNYCH (WZORCE ZACHOWAŃ)

Skutki przejście przez zdarzenia krytyczne:

a) pozytywne:

b) negatywne:

Rola wsparcia społecznego (emocjonalne, poznawcze, materialne w przebiegu i rozumieniu kryzysu) – odkrycie zasobów.




        1. CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE I UTRUDNIAJĄCE RADZENIE SOBIE Z KRYZYSEM

SPRZYJAJĄCE:

Aktywna eksploracja rzeczywistości i poszukiwanie nowych informacji

-kontrola emocjonalna

-wyrażanie pozytywnych i negatywnych emocji

-korzystanie ze wsparcia społecznego

-podział sytuacji problemowych na fragmenty i stopniowe ich rozwiązywanie

-radzenie sobie z uczuciami

zaufanie do siebie i do innych ludzi

-nadzieja na przezwyciężenia kryzysu



UTRUDNIAJĄCE:

-zaprzeczanie sytuacji kryzysowej

-wypieranie uczuć negatywnych

-ogólna dezorganizacja funkcjonowania (społecznego, codziennego)

-rezygnacja z aktywności

-niezdolnośc do kontroli własnych zachowań, emocji

-niechęć z korzystania z wsparcia społecznego

-poczucie przytłoczenia problemami



        1. POJĘCIE INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

-kontakt terapeutyczny dotyczy problemu wywołującego kryzys

-czasowo ograniczona

-dochodzi do konfrontacji osoby z kryzysem i do jego rozwiązania

-nie jest tym samym co psychoterapia

-dotyczy różnych obszarów funkcjonowania człowieka




        1. CELE INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

-redukcja symptomów kryzysu

-przywrócenie równowagi psychicznej

-zabezpieczenie przed dalszą dezorgaznizacją

-nie dotyczy naprawy osobowości!


        1. ZASADY I CECHY INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

-udzielenie pomocy w maksymalnie krótkim czasie po wydarzeniu

-koncentracja na sytuacji i aktualnym problemie-poszukiwanie obszarów wsparcia

-zależność rodzajów wsparcia od sytuacji (strata, choroba, kataklizm)

-rozwiązywanie aktualnych problemów i kształtowanie adaptacyjnych form zmagania się

-pomoc emocjonalna (bezpieczeństwo, równowaga, samokontrola), poznawcza (rozumienie sytuacji bez zafałszowania)

-kontakty częste (przez okres 6-10 tygodni)

-mobilizowanie naturalnego wsparcia rodziny

-przygotowanie do dalszego leczenia w sytuacji zaburzeń głębszych


        1. CZYNNIKI KONIECZNE DO UWZGLĘDNIENIA W PROCESIE INTERWENCJI KRYZYSOWEJ




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
FORMY POMOCY I WSPARCIA OSÓB PORZEBUJACYM OSOBY STARSZE
Szkolenia okresowe bhp dla pomocy domowej i opiekuna osoby starszej, BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY,
cv - opiekun osoby starszej, Wzor C.V. opiekun
OPIEKUN OSOBY STARSZEJ 346[05] Nieznany
Osoby starsze w bhp
Osoby starsze - żywienie, Nauka, Żywienie różnych grup ludności, Osoby starsze - żywienie
Test oceny stanu odżywienia dla osoby starszej
Osoby starsze a przyjmowanie leków, Studium medyczne
Kliniczne Studium Osoby opis?dań
Osoby starsze
Konspekt osoby starsze, Materiały 2 rok Fizjoterapi, Kształcenie ruchowe i metodyka nauczania ruchu
instytucje i organizacje wspierające osoby starsze
Osoby starsze2
Osoby starsze
FORMY POMOCY I WSPARCIA OSÓB PORZEBUJACYM OSOBY STARSZE
Szkolenia okresowe bhp dla pomocy domowej i opiekuna osoby starszej, BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY,
jadłospis dla osoby starszej kolejny dzień
Osoby starsze żywienie

więcej podobnych podstron