POPRAWNE LOGICZNIE
FORMUŁOWANIE
WYPOWIEDZEŃ
Definicje – rodzaje, warunki
poprawności, błędy w definiowaniu
POPRAWNE LOGICZNIE
FORMUŁOWANIE
WYPOWIEDZEŃ
Definicje – rodzaje, warunki
poprawności, błędy w definiowaniu
DEFINICJA
Najczęściej stosowany środek służący
wyjaśnianiu
zwrotów.
GŁÓWNY PODZIAŁ
1) Definicje realne
Polegają na charakterystyce przedmiotu (definiują
rzeczy)
2) Definicje nominalne
Służą do charakterystyki znaczenia (definiują słowa)
CELE DEFINIOWANIA
Podanie znaczenia definiowanego wyrażenia,
Uczynienie jasnym znaczenia danego
wyrażenia do tej pory wieloznacznego lub
niejasnego,
Wprowadzenie do słownika nowego
wyrażenia,
Ukształtowanie postawy użytkownika języka
wobec przedmiotu, do którego odnosi się
definiowane wyrażenie.
PODZIAŁ DEFINICJI ZE
WZGLĘDU NA ZADANIA
1) Definicje sprawozdawcze:
Wskazują dawne, czy też obecne znaczenie
definiowanego wyrazu w pewnym języku. Jeśli
taka definicja wiernie składa sprawozdanie z
tego, co oznacza dane słowo jest zdaniem
prawdziwym. Jeśli nie - jest to zdanie fałszywe.
2)Definicje projektujące:
Ustalają znaczenie jakiegoś słowa, które
będzie obowiązywało w przyszłości.
PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU
NA ZADANIA
Definicje projektujące możemy podzielić na:
konstrukcyjne (Ustalają nowe znaczenie wyrazu
na przyszłość z pominięciem dotychczasowego
znaczenia, jeśli wcześniej takie posiadał)
Definicje te wzbogacają nasz język dodając do niego nowe
wyrażenia bądź nadają nowe znaczenia wyrazom już
istniejącym.
regulujące (Regulują i pozwalają doprecyzować
już istniejące znaczenie danego wyrazu)
Trudno w tym wypadku mówić o „prawdziwości” bądź
„fałszywości” definicji, gdyż tylko wysuwa ona projekt aby
w jakimś momencie posługiwać się danym wyrazem w
konkretny sposób. Taki projekt może się przyjąć albo nie.
PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA
BUDOWĘ
Definicje równościowe:
- klasyczne
- nieklasyczne
Definicje nierównościowe:
- cząstkowe
- przez postulaty
- indukcyjne
DEFINICJE RÓWNOŚCIOWE
3 części składowe:
Definiendum + łącznik definicyjny + Definiens
Definiendum – zwrot językowy zawierający
wyraz definiowany
Łącznik – najczęściej są to zwroty: jest, są,
jest to, są to, znaczy tyle co, oznacza itp.
Definiens – część, która służy wyjaśnieniu
znaczenia definiowanego terminu
DEFINICJE
RÓWNOŚCIOWE
Przykład:
„Kwadrat jest to prostokąt równoboczny.”
„kwadrat” – definiendum
„jest to” – łącznik definicyjny
„prostokąt równoboczny” - definiens
DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA
KLASYCZNA
„Wyraz A znaczy tyle, co wyrażenie B
mające
cechę C”
Definiendum(A) jest określane przez rodzaj
(genus - B) i różnicę podziału (differentia
specifica-C)
Np. Dom jest to budynek mieszkalny
A B C
DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA
NIEKLASYCZNA
„Przez termin x będziemy rozumieli a, b, c,
…”
Wskazuje pewne zakresy nazw
Stosuje się w niej wyliczenia cech, części
składowych, właściwości.
Np. „Zbożem w rozumieniu ustawy jest
proso, gryka, jęczmień i pszenica.”
DEFINICJE KLASYCZNE MOGĄ
WYSTĘPOWAĆ W 3 STYLIZACJACH:
SŁOWNIKOWA– wyraz A znaczy tyle, co B mające cechę C
np. Wyrażenie „dom” znaczy tyle, co „budynek
mieszkalny”.
SEMANTYCZNA – A oznacza przedmioty B mające cechę C
np. Wyrazem „działalność” określamy szereg
czynności związanych wspólnym celem.
PRZEDMIOTOWA – przedmioty z gatunku A są to
przedmioty rodzaju B wyróżniające się cechą
C
np. Popielniczka jest to naczynie służące do
zbieranie popiołu i pozostałości po papierosach.
DEFINICJE
NIERÓWNOŚCIOWE
To takie definicje, które nie mają postaci
definicji
równościowej, czyli definiendum nie równa się
definiens. Wśród nich wyróżnić można:
Definicje Cząstkowe – wyrażenia, z których można
poznać sens wyrazu, ale tylko w częściowej jego
stosowalności.
Przykładem definicji cząstkowych mogą być także:
Definicje operacyjne – w których sens
wprowadzanego pojęcia określany jest przez podanie
czynności (operacji), prowadzących do jego utworzenia.
Np. „Kwas jest to substancja chemiczna taka, że
po zanurzeniu w niej papierka lakmusowego
papierek ten barwi się na czerwono.”
DEFINICJE
NIERÓWNOŚCIOWE
Definicje przez postulaty – ich istotą jest
umieszczanie wyrażenia definiowanego w kilku
wzorcowych zdaniach, dzięki którym można
zrozumieć, jakie mu się przypisuje znaczenie.
Definicje indukcyjne – składają się z 2 części:
a) warunku wyjściowego (wylicza niektóre
przedmioty należące do definiowanego zakresu),
b) warunku indukcyjnego (wskazuje zasadę
pozwalającą ustalić pozostałe przedmioty
definiowanego zakresu)
WARUNKI POPRAWNOŚCI
DEFINICJI
Definicja musi być prawdziwa.
Definicja musi być informacyjna(użyte zwroty
zrozumiałe).
Definicja musi być ekonomiczna(minimum
słów a maksimum myśli).
Przy definiowaniu powinno się - tam, gdzie
jest to możliwe - unikać definicji negatywnych,
stwierdzających jedynie, czym dana rzecz
(definiendum) nie jest.
BŁĘDY W DEFINIOWANIU
1) Ignotum per ignotum (nieznane przez
nieznane) – definicja nie jest zrozumiała dla
użytkownika definicji, jest nie przystosowana do
jego słownika.
Przykład: „Adrenalina to tyle, co hormon z grupy
katecholamin.”
2) Błędne koło bezpośrednie (idem per
idem) – ma miejsce wówczas, gdy wyrażenie
definiowane pojawia się w definiensie.
Przykład: „Fizyka to nauka o przedmiotach,
którymi rządzą prawa fizyki.”
BŁĘDY W DEFINIOWANIU
3) Błędne koło pośrednie – może wystąpić
w ciągu kilku definicji takim, że wyrażenie
definiowane w pierwszej pojawia się w
definiensie ostatniej. A wyjaśniane jest
przez B, B przez C, a C przez A.
Przykład: „Ekonomia jest to nauka, która
dotyczy ekonomicznych zachowań człowieka.”,
„Ekonomiczne zachowania człowieka są
zachowaniami badanymi przez ekonomistów.”,
„Ekonomiści to ludzie uprawiający ekonomię.”
BŁĘDY W DEFINIOWANIU
Poprawna definicja sprawozdawcza musi
spełniać kryterium „zamienności” zakresów
definiendum i definiensa.
Zakresy te nie mogą się krzyżować,
wykluczać ani być względem siebie
nadrzędne.
Jeśli któraś z wymienionych zależności
wystąpi, wówczas mamy do czynienia z
jednym z błędów niezgodności zakresów.
BŁĘDY NIEZGODNOŚCI ZAKRESÓW
Definicja jest za szeroka, gdy definiens
obejmuje także przedmioty, które nie wchodzą
w zakres definiendum. Inaczej mówiąc: Zakres
definiensa jest nadrzędny w stosunku do
zakresu definiendum.
Przykład: „Lekarz to pracownik szpitala.”
Definicja jest za wąska, gdy definiens nie
obejmuje wszystkich przedmiotów należących
do zakresu definiendum - zakres definiensa jest
podrzędny względem zakresu definiendum.
Przykład: „Krzesło jest to drewniany, brązowy
mebel.”
BŁĘDY NIEZGODNOŚCI ZAKRESÓW
Definicja jest za szeroka i za wąska
jednocześnie, gdy zakresy definiensa i
definiendum się krzyżują.
Przykład: „Nauczyciel to ktoś, kto ukończył studia
uniwersyteckie.”
Wykluczanie się zakresów – gdy definicja
zawiera błąd przesunięcia kategorialnego.
Oznacza to, że wyrażenia pojawiające się w
definiendum i definiensie należą do różnych
kategorii ontologicznych.
Przykład: „Sąsiedztwo znaczy tyle, co osoby, które
mieszkają blisko siebie.”
Bibliografia
G. Malinowski Logika ogólna, s.135 – 137,
K. Trzęsicki Logika, nauka i sztuka, s.294 –
307,
Z. Ziembiński Logika praktyczna, s.50 – 66,
Notatki własne z wykładu