Formułowa

nie

problemów

badawczyc

h.

Formułowanie

problemów

badawczych:

Podstawowa rola problemów badawczych
sprowadza się do tego, iż w pewnym sensie
wyznaczają one nie tylko kierunek i zakres
poszukiwań badacza, ale również adekwatne
sposoby postępowania badawczego (np.
adekwatne metody i techniki badań). To czy
problem badawczy został poprawnie
sformułowany, w istotnym stopniu warunkuje
zarówno to, czy prowadzenie danych badań jest w
ogóle przedsięwzięciem sensownym, jak i to czy
realizując je można oczekiwać wymiernych
korzyści poznawczych lub (i) praktycznych.

Z metodologicznego punktu widzenia

za podstawowe kryteria

poprawności formułowania

problemów można uznać:

1. Precyzyjność ujęcia

problemu,

2. Usytuowanie problemu

na tle dotychczasowych
osiągnięć naukowych,

3. Empiryczną

sprawdzalność problemu.

Precyzyjność ujęcia

problemu:

Precyzyjność ujęcia problemu, czyli innymi
słowy: dostateczna precyzja w sposobie
sformułowania problemu winna być
rozpatrywana w co najmniej dwóch aspektach.
Pierwszy z nich to aspekt merytoryczny.
Uwzględniając go można przyjąć, iż problem
badawczy został sformułowany dostatecznie
precyzyjnie wtedy, gdy jednoznacznie oddaje
on istotę i zakres niewiedzy właściwe osobie
pytającej, którą chce ona usunąć w toku
prowadzonych przez siebie badań.

Choć może to wydać się paradoksalne,
uświadomienie sobie, a następnie precyzyjna
artykulacja istoty i zakresu swojej niewiedzy możliwa
jest jedynie na tle określonej wiedzy, jaką dysponuje
osoba powyższe realizująca. Łatwo dostrzec, iż nawet
w najprostszym pytaniu informacyjnym swój wyraz
znajduje określona wiedza pytającego. I tak,
przykładowo osoba stawiająca pytanie: Która jest w
tej chwili godzina? Daje wyraz temu, iż zdaje sobie
sprawę przynajmniej z tego, że (a) czas upływa, (b)
stosowny moment czasu wyznacza się za pomocą
odpowiednich jednostek, do których należy m.in.
godzina, (c) istnieją przyrządy (np. zegarki)
wyrażające czas w tych jednostkach, (d) osoba, do
której skierowane zostało pytanie, dysponuje,
a ponadto potrafi posługiwać się zegarkiem.

Aspekt językowy zwany

również aspektem

semiotycznym.

W tym aspekcie zwraca się uwagę przede
wszystkim na:

- intersubiektywną komunikowalność problemu,
- jasność i względną prostotę jego sformułowania,
- jednoznaczność i ostrość występujących w nim

terminów,

- precyzyjność określania zasięgu problemu,
- adekwatność partykuły pytającej do intencji

pytającego.

Intersubiektywna

komunikowalność problemu:

Mówiąc o intersubiektywnej komunikowalności
problemu, ma się na myśli to, czy terminy
wykorzystane do jego sformułowania należą do
słownika języka dyscypliny naukowej, na której
gruncie problem ten został sformułowany i będzie
rozwiązywany. Fakt, iż wraz z rozwojem danej
dyscypliny naukowej kształtuje się również jej
aparatura pojęciowa, pociąga za sobą wymóg
stosowania jej do artykulacji problemu badawczego.
W szczególności należy unika wprowadzania nowych
nazw dla obiektów i relacji, które swoje nazwy już
posiadają i brak jest podstaw do negowania ich
adekwatności, oraz stosowania zbędnych zapożyczeń
terminologicznych z innych dyscyplin.

Jasność i względna

prostota:

W przypadku wymogu jasności i względnej
prostoty chodzi nie tylko o zapewnienie
właściwej dla danego rodzaju pytania
stylistyki, lecz również o to, by nie
wprowadzać do nich zbędnych zwrotów, nie
wykorzystywać wyrażeń złożonych
w sytuacjach, gdy istnieją ich proste
odpowiedniki, czy też wręcz nie stosować
opisowego wskazania obiektu (relacji) wtedy,
gdy posiada on (ona) stosowną nazwę.

Jednoznaczność i

ostrość:

Zarówno w językach etnicznych, jaki i w językach
poszczególnych dyscyplin naukowych stosunkowo dużo
terminów to pojęcia wieloznaczne lub (i) nieostre,
czasami dość trudnym zadaniem okazuje się spełnienie
wymogu, by występujące w problemach terminy były
jednoznaczne i ostre. Jeżeli brak jest możliwości
zastąpienia w problemie terminu wieloznacznego
stosownym terminem jednoznacznym, to dla wskazania
jego znaczenia , należy go umieścić w kontekście
odpowiednich określeń. W przypadku terminów
nieostrych niezbędne okazuje się wzbogacenie ich
o stosowne dookreślenia, które pozwalają usunąć
występującą nieostrość. Postępując tak, należy czynić
w ten sposób, by nie doprowadzić do naruszenia
wcześniej charakteryzowanego wymogu względnej
prostoty sformułowania.

Efektywnym sposobem
eliminowania wieloznaczności
lub nieostrości w
sformułowanym problemie jest
poprzedzenie problemu
stosownym komentarzem,
którego treścią jest wskazanie
znaczeń, w jakich używane
będą poszczególne wyrażenia w
nim występujące. W
przypadku wyrażeń
wieloznacznych zaleca się
przedstawienie uzasadnienia,
dlaczego zastosowane zostało
to właśnie a nie inne jego
znaczenie.

Precyzyjność określania zasięgu

problemu:

Mówiąc o precyzyjności określania zasięgu problemu, ma
się na myśli to, iż treść problemu powinna wskazywać nie
tylko to, czy jest on problemem szczegółowy, średnio
ogólnym czy też ogólnym. Bowiem w przypadku
problemów szczegółowych winna ona pozwala na
jednoznaczne zidentyfikowanie jednostkowego obiektu, o
który chodzi w danym problemie. Natomiast w
przypadku problemów średnio ogólnych, oprócz
sformułowań niezbędnych do jednoznacznego wskazania
klasy obiektów interesujących badacza, problem powinien
zawierać sformułowania precyzujące zakres, w jakim
obiekty przynależne do wskazanej klasy obiektów są
przedmiotem jego zainteresowania poznawczego. Zatem
zasięg problemu winien być jednoznacznie i ściśle
określony.

Adekwatność partykuły

pytającej do intencji pytającego:

Jedynie poprawne określenie faktycznego stanu
niewiedzy oraz zakresu, w jakim w danym stopniu
badacza zamierza ją przezwyciężyć, stwarza
warunki do doboru takiego zwrotu pytajnego,
przy którym zapewniona została adekwatność
partykuły pytającej do intencji pytającego. O tym,
czy wymóg ten jest spełniony, osoba postronna
może wnioskować dopiero wtedy, gdy badacz
sformułuje hipotezy. Jeżeli nie są one
odpowiedziami właściwymi na pytania stanowiące
problem, to uzasadniony jest wniosek, iż
powyższy wymóg został przez badacza naruszony.

Usytuowanie problemu na tle

dotychczasowych osiągnięć

naukowych:

Analiza usytuowania problemu na tle
dotychczasowych osiągnięć naukowych
realizowana na bazie wiedzy, jaką już
dysponował badacz, oraz wiedzy, którą
pozyskał w toku studiowania stosownej
literatury przedmiotu, pozwala określić to, czy
zawarta w pytaniu niewiedza ma charakter
subiektywny, czy też obiektywny. Zatem
umożliwia ona badaczowi podjęcie racjonalnej
decyzji w kwestii, czy dane pytanie zasługuje
na miano problemu badawczego.

Powyższa analiza spełnia wiele

różnych zadań:

Pozwala ona m.in. na:
- precyzowanie zakresu niewiedzy,
- określenie tego, czy były już rozwiązywane

problemy pokrewne, a jeżeli tak, na bazie jakich
teorii poszukiwano odpowiedzi na te problemy,

- pozyskanie informacji o sposobach, jakimi

rozwiązywane były problemy pokrewne, oraz
wykorzystanych do ich rozwiązywania
narzędziach

- ustosunkowanie się do postulatów dotyczących

podejmowanej problematyki, które sformułowane
zostały przez innych badaczy.

Empiryczna sprawdzalność

Oczywiste wydaje się, iż kryterium to stosuje się w
odniesieniu do problemów związanych z rzeczywistością
empiryczną lub określonym jej wycinkiem. O danym
problemie mówimy, że jest empirycznie sprawdzalny,
gdy na podstawie danych empirycznych możliwe jest
uzasadnienie prawidłowości lub fałszywości odpowiedzi
na pytanie stanowiące ten problem. Do wskazania w
sposób uprawdopodobniony istnienia takowej
możliwości, w pierwszym rzędzie niezbędna jest zatem
wiedza dotycząca tego, jak fakty, zdarzenia, stany
rzeczy, zjawiska, zależności lub (i) procesy należy
uczynić przedmiotem zabieg poznawczy, by pozyska te
dane, które stanowić będą przesłanki w stosownych
wnioskowaniach uzasadniających hipotezę.

Wartość praktyczna

Biorąc pod uwagę praktyczny charakter
pedagogiki, metodologowie dość często
wskazują na kolejne kryterium poprawności
problemu. Jest nim wartość praktyczna. Chodzi w
tym przypadku o korzyści praktyczne wynikające
z rozwiązania danego problemu badawczego.
Z kolei logicy podkreślają, iż problem, jak każde
poprawne wyrażenie językowe, nie powinien być
sprzeczny wewnętrznie. Zatem nie może on
zawierać wyrażeń, które wzajemnie się
wykluczają. Jaskrawym przykładem naruszenia
tego wymogu może być używanie zwrotu
,,nieletni starzec”.

Prezentowane kryteria
poprawności problemu
badawczego winny być
stosowane łącznie.
W sposób
wyczerpujący o
spełnieniu niektórych
z nich można orzekać
jednak dopiero
w kolejnych fazach
postępowania
badawczego.

Podsumowanie:

Kryteria poprawności formułowania

problemów:

1. Precyzyjność ujęcia problemu:
-

aspekt merytoryczny

-

aspekt językowy

a) intersubiektywna komunikowalność problemu,
b) jasność i względna prostota jego sformułowania,
c) jednoznaczność i ostrość występujących w nim terminów,
d) precyzyjność określania zasięgu problemu,
e) adekwatność partykuły pytającej do intencji pytającego.
2. Usytuowanie problemu na tle dotychczasowych

osiągnięć naukowych.

3. Empiryczna sprawdzalność problemu.

Bibliografia:

Sobiecki J., Proces ilościowych badań
pedagogicznych. Cz.1: Planowanie i
przygotowanie badań, Wydawnictwo
Akademii Podlaskiej, Siedlce 2009