Formułowa

nie 

problemów 

badawczyc

h.

Formułowanie 

problemów 

badawczych:

Podstawowa rola problemów badawczych 
sprowadza się do tego, iż w pewnym sensie 
wyznaczają one nie tylko kierunek i zakres 
poszukiwań badacza, ale również adekwatne 
sposoby postępowania badawczego (np. 
adekwatne metody i techniki badań). To czy 
problem badawczy został poprawnie 
sformułowany, w istotnym stopniu warunkuje 
zarówno to, czy prowadzenie danych badań jest w 
ogóle przedsięwzięciem sensownym, jak i to czy 
realizując je można oczekiwać wymiernych 
korzyści poznawczych lub (i) praktycznych.

Z metodologicznego punktu widzenia 

za podstawowe kryteria 

poprawności formułowania 

problemów można uznać:

 

1. Precyzyjność ujęcia 

problemu,

2. Usytuowanie problemu 

na tle dotychczasowych 
osiągnięć naukowych, 

3. Empiryczną 

sprawdzalność problemu.

Precyzyjność ujęcia 

problemu:

 

Precyzyjność ujęcia problemu, czyli innymi 
słowy: dostateczna precyzja w sposobie 
sformułowania problemu winna być 
rozpatrywana w co najmniej dwóch aspektach. 
Pierwszy z nich to aspekt merytoryczny. 
Uwzględniając go można przyjąć, iż problem 
badawczy został sformułowany dostatecznie 
precyzyjnie wtedy, gdy jednoznacznie oddaje 
on istotę i zakres niewiedzy właściwe osobie 
pytającej, którą chce ona usunąć w toku 
prowadzonych przez siebie badań. 

Choć może to wydać się paradoksalne, 
uświadomienie sobie, a następnie precyzyjna 
artykulacja istoty i zakresu swojej niewiedzy możliwa 
jest jedynie na tle określonej wiedzy, jaką dysponuje 
osoba powyższe realizująca. Łatwo dostrzec, iż nawet 
w najprostszym pytaniu informacyjnym swój wyraz 
znajduje określona wiedza pytającego. I tak, 
przykładowo osoba stawiająca pytanie: Która jest w 
tej chwili godzina? Daje wyraz temu, iż zdaje sobie 
sprawę przynajmniej z tego, że (a) czas upływa, (b) 
stosowny moment czasu wyznacza się za pomocą 
odpowiednich jednostek, do których należy m.in. 
godzina, (c) istnieją przyrządy (np. zegarki) 
wyrażające czas w tych jednostkach, (d) osoba, do 
której skierowane zostało pytanie, dysponuje,             
      a ponadto potrafi posługiwać się zegarkiem.

Aspekt językowy zwany 

również aspektem 

semiotycznym.

W tym aspekcie zwraca się uwagę przede 
wszystkim na:

- intersubiektywną komunikowalność problemu,
- jasność i względną prostotę jego sformułowania,
- jednoznaczność i ostrość występujących w nim 

terminów,

- precyzyjność określania zasięgu problemu,
- adekwatność partykuły pytającej do intencji 

pytającego.

Intersubiektywna 

komunikowalność problemu:

Mówiąc o intersubiektywnej komunikowalności 
problemu, ma się na myśli to, czy terminy 
wykorzystane do jego sformułowania należą do 
słownika języka dyscypliny naukowej, na której 
gruncie problem ten został sformułowany i będzie 
rozwiązywany. Fakt, iż wraz z rozwojem danej 
dyscypliny naukowej kształtuje się również jej 
aparatura pojęciowa, pociąga za  sobą wymóg 
stosowania jej do artykulacji problemu badawczego.   
W szczególności należy unika wprowadzania nowych 
nazw dla obiektów i relacji, które swoje nazwy już 
posiadają i brak jest podstaw do negowania ich 
adekwatności, oraz stosowania zbędnych zapożyczeń 
terminologicznych z innych dyscyplin.

Jasność i względna 

prostota:

W przypadku wymogu jasności i względnej 
prostoty chodzi nie tylko o zapewnienie 
właściwej dla danego rodzaju pytania 
stylistyki, lecz również o to, by nie 
wprowadzać do nich zbędnych zwrotów, nie 
wykorzystywać wyrażeń złożonych                  
   w sytuacjach, gdy istnieją ich proste 
odpowiedniki, czy też wręcz nie stosować 
opisowego wskazania obiektu (relacji) wtedy, 
gdy posiada on (ona) stosowną nazwę.

Jednoznaczność i 

ostrość:

Zarówno w językach etnicznych, jaki i w językach 
poszczególnych dyscyplin naukowych stosunkowo dużo 
terminów to pojęcia wieloznaczne lub (i) nieostre, 
czasami dość trudnym zadaniem okazuje się spełnienie 
wymogu, by występujące w problemach terminy były 
jednoznaczne i ostre. Jeżeli brak jest możliwości 
zastąpienia w problemie terminu wieloznacznego 
stosownym terminem jednoznacznym, to dla wskazania 
jego znaczenia , należy go umieścić w kontekście 
odpowiednich określeń. W przypadku terminów 
nieostrych niezbędne okazuje się wzbogacenie ich            
o stosowne dookreślenia, które pozwalają usunąć 
występującą nieostrość. Postępując tak, należy czynić       
   w ten sposób, by nie doprowadzić do naruszenia 
wcześniej charakteryzowanego wymogu względnej 
prostoty sformułowania.   

Efektywnym sposobem 
eliminowania wieloznaczności 
lub nieostrości w 
sformułowanym problemie jest 
poprzedzenie problemu 
stosownym komentarzem, 
którego treścią jest wskazanie 
znaczeń, w jakich używane 
będą poszczególne wyrażenia w 
nim występujące.                    W 
przypadku wyrażeń 
wieloznacznych zaleca się 
przedstawienie uzasadnienia, 
dlaczego zastosowane zostało 
to właśnie a nie inne jego 
znaczenie.

Precyzyjność określania zasięgu 

problemu:

Mówiąc o precyzyjności określania zasięgu problemu, ma 
się na myśli to, iż treść problemu powinna wskazywać nie 
tylko to, czy jest on problemem szczegółowy, średnio 
ogólnym czy też ogólnym. Bowiem w przypadku 
problemów szczegółowych winna ona pozwala na 
jednoznaczne zidentyfikowanie jednostkowego obiektu, o 
który chodzi w danym problemie. Natomiast                   w 
przypadku problemów średnio ogólnych, oprócz 
sformułowań niezbędnych do jednoznacznego wskazania 
klasy obiektów interesujących badacza, problem powinien 
zawierać sformułowania precyzujące zakres,       w jakim 
obiekty przynależne do wskazanej klasy obiektów są 
przedmiotem jego zainteresowania poznawczego. Zatem 
zasięg problemu winien być jednoznacznie i ściśle 
określony.

Adekwatność partykuły 

pytającej do intencji pytającego:

Jedynie poprawne określenie faktycznego stanu 
niewiedzy oraz zakresu, w jakim w danym stopniu 
badacza zamierza ją przezwyciężyć, stwarza 
warunki do doboru takiego  zwrotu pytajnego, 
przy którym zapewniona została adekwatność 
partykuły pytającej do intencji pytającego. O tym, 
czy wymóg ten jest spełniony, osoba postronna 
może wnioskować dopiero wtedy, gdy badacz 
sformułuje hipotezy. Jeżeli nie są one 
odpowiedziami właściwymi na pytania stanowiące 
problem, to uzasadniony jest wniosek, iż 
powyższy wymóg został przez badacza naruszony.

Usytuowanie problemu na tle 

dotychczasowych osiągnięć 

naukowych:

Analiza usytuowania problemu na tle 
dotychczasowych osiągnięć naukowych 
realizowana na bazie wiedzy, jaką już 
dysponował badacz, oraz wiedzy, którą 
pozyskał w toku studiowania stosownej 
literatury przedmiotu, pozwala określić to, czy 
zawarta w pytaniu niewiedza ma charakter 
subiektywny, czy też obiektywny. Zatem 
umożliwia ona badaczowi podjęcie racjonalnej 
decyzji w kwestii, czy dane pytanie zasługuje 
na miano problemu badawczego.

Powyższa analiza spełnia wiele 

różnych zadań:

Pozwala ona m.in. na:
- precyzowanie zakresu niewiedzy,
- określenie tego, czy były już rozwiązywane 

problemy pokrewne, a jeżeli tak, na bazie jakich 
teorii poszukiwano odpowiedzi na te problemy,

- pozyskanie informacji o sposobach, jakimi 

rozwiązywane były problemy pokrewne, oraz 
wykorzystanych do ich rozwiązywania 
narzędziach

- ustosunkowanie się do postulatów dotyczących 

podejmowanej problematyki, które sformułowane 
zostały przez innych badaczy.

Empiryczna sprawdzalność

Oczywiste wydaje się, iż kryterium to stosuje się w 
odniesieniu do problemów związanych z rzeczywistością 
empiryczną lub określonym jej wycinkiem. O danym 
problemie mówimy, że jest empirycznie sprawdzalny, 
gdy na podstawie danych empirycznych możliwe jest 
uzasadnienie prawidłowości lub fałszywości odpowiedzi 
na pytanie stanowiące ten problem. Do wskazania w 
sposób uprawdopodobniony istnienia takowej 
możliwości, w pierwszym rzędzie niezbędna jest zatem 
wiedza dotycząca tego, jak fakty, zdarzenia, stany 
rzeczy, zjawiska, zależności lub (i) procesy należy 
uczynić przedmiotem zabieg poznawczy, by pozyska te 
dane, które stanowić będą przesłanki w stosownych 
wnioskowaniach uzasadniających  hipotezę.

Wartość praktyczna

Biorąc pod uwagę praktyczny charakter 
pedagogiki, metodologowie dość często 
wskazują na kolejne kryterium poprawności 
problemu. Jest nim wartość praktyczna. Chodzi w 
tym przypadku o korzyści praktyczne wynikające 
z rozwiązania danego problemu badawczego. 
Z kolei logicy podkreślają, iż problem, jak każde 
poprawne wyrażenie językowe, nie powinien być  
sprzeczny wewnętrznie. Zatem nie może on 
zawierać wyrażeń, które wzajemnie się 
wykluczają. Jaskrawym przykładem naruszenia 
tego wymogu może być używanie zwrotu 
,,nieletni starzec”.

Prezentowane kryteria 
poprawności problemu 
badawczego winny być 
stosowane łącznie.       
    W sposób 
wyczerpujący    o 
spełnieniu niektórych   
  z nich można orzekać 
jednak dopiero              
      w kolejnych fazach 
postępowania 
badawczego.

Podsumowanie:

Kryteria poprawności formułowania 

problemów:

1. Precyzyjność ujęcia problemu:
-

aspekt merytoryczny

-

aspekt  językowy

a) intersubiektywna komunikowalność problemu,
b) jasność i względna prostota jego sformułowania,
c) jednoznaczność i ostrość występujących w nim terminów,
d) precyzyjność określania zasięgu problemu,
e) adekwatność partykuły pytającej do intencji pytającego.
2. Usytuowanie problemu na tle dotychczasowych 

osiągnięć naukowych.

3. Empiryczna sprawdzalność problemu.

Bibliografia:

Sobiecki J., Proces ilościowych badań 
pedagogicznych. Cz.1: Planowanie i 
przygotowanie badań, Wydawnictwo 
Akademii Podlaskiej, Siedlce 2009