Etyczne

i

prawne

aspekty

ludzkiej

prokreacji.

Cezary
Kucio

Uwaga !



Ja nie zamierzam Was do niczego
przekonywać, bowiem każdy ma swój
światopogląd



Moim zadaniem jest jedynie wyrywkowe
przekazanie poglądów bioetycznych
dotyczących zagadnień związanych z
prokreacją człowieka

Cezary

Kucio

•

Prowadzenie ciąży a następnie porodu

•

Aborcja

•

Badania prenatalne

•

Zapłodnienie pozaustrojowe

•

Leczenie bezpłodności

•

Poradnictwo genetyczne

•

Antykoncepcja

•

Leczenie przedurodzeniowe płodu,
embrionu

Lekarz a prokreacja

Przerywanie ciąży –
kontrowersje i dylematy
etyczne

V przykazanie – „nie zabijaj”

Dekalog



Jeśli płód jedynie poniesie szkodę sprawca zapłaci
mężowi kobiety grzywnę



„jeśli zaś [kobieta] poniesie szkodę, wówczas [ten
który jest winny] odda życie za życie, oko za oko,
ząb za ząb, rękę za rękę, nogę za nogę, oparzenie
za oparzenie, ranę za ranę, siniec za siniec”



Zło musi być bowiem ukarane, a kara adekwatna
do przestępstwa – zatem życie za życie w
przypadku matki, a grzywna w przypadku płodu



Wynika stąd, że życie płodu było mniej cenne od
życia matki

Księga Wyjścia

(rozdz.21, wers 22-

24)

Zasady sprawiedliwości za przypadkowe
spowodowanie poronienia u kobiety

•

Przysięga Hipokratesa „...nie dam nigdy
kobiecie środka na poronienie”

– przerywanie

ciąży jest złe i niegodne lekarza, dobry lekarz
nigdy nie podejmie się tego zabiegu

•

Soranus z Efezu (najznakomitszy ginekolog
starożytności, II w.n.e.) i lekarze jemu w
poglądach podobni

– uważali, że zawsze

mogą pojawić się dobre racje, które
usprawiedliwiają przerwanie ciąży; np.
zagrożenie życia matki

Starożytność – dwie grupy
lekarzy

•

Pierwsza grupa lekarzy twierdziła, że są
wartości fundamentalne, tj. życie jest święte i
wobec tego nigdy nie należy zabijać.
Współcześnie taki podgląd reprezentuje etyka
chrześcijańska.

•

Druga grupa lekarzy (pluraliści moralni), że
istnieje wiele równie ważnych wartości i może
się zdarzyć tak, że inne wartości niż życie
płodu są ważniejsze i tym samym lekarz
postąpi słusznie szanując decyzję kobiety
odnośnie wykonania aborcji.

Starożytność

Minęło ponad 2000 lat i co
dalej ?

•

Kobiety, które z takich czy innych powodów
pragną przerwać ciążę

•

Lekarze, którzy dysponują odpowiednią
wiedzą i umiejętnościami, aby im pomóc

•

Filozofowie oraz teologowie dostarczający
odpowiednich argumentów moralnych za
lub przeciwko przerywaniu ciąży

•

Prawnicy, którzy odwołując się do
określonych norm moralnych tworzą
odpowiednie prawo

Podobnie, jak w starożytności,
wpółcześnie w spór ten uwikłane
są trzy strony:

•

Filozoficzna dotycząca istoty i możliwości
naszego człowieczeństwa – kiedy embrion, płód
staje się człowiekiem ?

•

Etyczna dotycząca dobra i zła, ratowania życia i
zabijania, praw kobiety ciężarnej i praw płodu
oraz obowiązków moralnych lekarza

•

Prawna dotycząca uzasadnienia oraz regulacji
prawnej w sprawie przerywania ciąży

•

Polityczna dotycząca metod rozwiązywania
konfliktów i sporów moralnych w współczesnym
pluralistycznym społeczeństwie demokratycznym

Płaszczyzny sporu o
przerywanie ciąży



Czy człowiek staje się człowiekiem w

momencie zapłodnienia ?



Nie jest to jednak kwestią odkrycia

naukowego lecz wyboru takiej lub innej

doktryny moralnej



Etyka katolicka - człowiek staje się

człowiekiem w momencie zapłodnienia →

zygota jest człowiekiem



Jednakże Św. Tomasz pisał: „zarodek płci

męskiej staje się człowiekiem po 40 dniach,

zarodek żeński po 80 dniach, dziewczynki

powstają z uszkodzonego nasienia lub też w

następstwie wilgotnych wiatrów”

Kto jest człowiekiem ?

•

Nie jest jednak pewne, iż zygota jest człowiekiem,
bowiem na tym etapie może ona ulec podziałom i
zapoczątkować życie bliźniakom, trojaczkom itp.
Stąd też uważa się indywidualizacja osoby ludzkiej
następuje po 14 dniach od zapłodnienia, kiedy
zygota zagnieżdża się w śluzówce macicy

•

Jeżeli nie jest złe unicestwienie nasienia lub komórki
jajowej, to czy jest złe zniszczenie ich połączenia ?

•

Stawanie się człowiekiem nie jest momentalnym
zdarzeniem lecz długim procesem (powstanie
mózgu, który jest zdolny do odbierania wrażeń
zmysłowych)

Kto jest człowiekiem ?



Etyka obowiązku



Etyka użyteczności



Etyka praw moralnych



Etyka cnót

Aspekty etyczne a aborcja



Człowiek powinien zawsze postępować zgodnie ze swym
obowiązkiem moralnym



Skoro Bóg powiedział „nie zabijaj” to mamy bezwzględny obowiązek
moralny powstrzymać się od wszelkich działań stanowiących
zagrożenie dla życia ludzkiego (antykoncepcja, aborcja, badania na
embrionach, klonowanie, eutanazja)



Świecka moralność: zabicie niewinnego człowieka jest zawsze złe →
płód jest niewinnym człowiekiem → zatem zabicie płodu jest zawsze
złe



Czym innym jest bowiem zabić człowieka niewinnego, a czym innym
zagrażającego naszemu życiu napastnika



Czy zygota jest niewinnym człowiekiem?



Dylemat lekarza: czy ratować życie matki, czy rodzącego się dziecka,
kiedy uratować można tylko jedno



Czy w takim przypadku wykonana aborcja jest moralnie uzasadniona?

Etyka obowiązku



O moralnej wartości czynu decyduje to, czy jego
konsekwencje zwiększają, czy też zmniejszają sumę
dobra w świecie, są czy też nie są dla nas korzystne



Suma dobra jest coraz częściej rozumiana jako
zaspokojenie uzasadnionych potrzeb, pragnień, dążeń
itp.



Kryterium statusu moralnego w tej teorii jest zdolność
doznawania zmysłowego



Wyzwoliło to między innymi ruchy wyzwolenia zwierząt



Wiele decyzji w praktyce lekarskiej ma charakter
utylitarystyczny – co będzie lepsze dla pacjenta: leczenie
chirurgiczne,

leczenie

chemioterapeutyczne

lub

paliatywne

Etyka użyteczności
(utylitaryzm)



Zabicie człowieka jest zawsze złe



Płód jest człowiekiem tylko wtedy, gdy ma cechę
X



Zabicie płodu jest złe tylko wtedy, gdy ma on
cechę X, a nie jest złe gdy nie ma cechy X



Problem jest kiedy/lub co stanowi cechę X



Czy jest to implantacja (14 dzień), zaczątek
aktywności mózgu (10-12 tydzień), pierwsze
poruszenie się płodu (13-20 tydzień), czy w
momencie kiedy płód otrzymuje duszę, czy też
kiedy uzyskuje zdolność do samodzielnego życia?

Etyka użyteczności a
aborcja



Usprawiedliwienie poświęcenia jednostki dla
dobra ogółu



Wg. tej koncepcji całkowicie racjonalne i
użyteczne jest, aby poświęcić jednego zdrowego
człowieka na części zamienne dla 10 chorych VIP-
ów oczekujących na transplantację



Nie wolno nam tego czynić nawet gdyby ten
człowiek chciał tego dobrowolnie, bo mamy
bezwzględny

obowiązek

poszanowania

przysługującemu mu prawa do życia

Zarzuty przeciwko etyce
użyteczności

Myślenie wyłącznie w języku użyteczności może
mieć bowiem tragiczne konsekwencje:



Zbrodnie wojenne



Teoretyczna odpowiedź na postulaty
utylitaryzmu



Próba rozwiązania konkretnych problemów
moralnych i społecznych

Etyka praw moralnych

Pojawiła się po II wojnie światowej jako
reakcja na:

Etyka praw trafiła na podatny grunt w USA i złożyło się na wiele
czynników natury politycznej i społecznej: wojna w Wietnamie, problem
murzyński, ruchy feministyczne, ruchy ekologiczne itp.



Deklaracja Praw Człowieka



Europejska Konwencja Bioetyczna



Prawa Pacjenta

Etyka praw moralnych



Jednym z fundamentalnych praw kobiety jest prawo do swobodnego
decydowania co się dzieje z jej ciałem



Jeśli zatem kobieta decyduje się przerwać niechcianą ciążę to
państwo musi zapewnić jej odpowiednie warunki, aby mogła to
uczynić



Nie ma najmniejszych wątpliwości, że przerywanie ciąży powinno
być całkowicie legalne w imię szacunku dla autonomii reprodukcyjnej



Problem sprowadza się do praw i obowiązków moralnych kobiety



Jeśli ciąża jest efektem gwałtu kobieta może ale wcale nie ma
obowiązku urodzić dziecka



Jej prawo do wolności i swobodnego planowania przyszłości jest o
wiele silniejsze niż prawo płodu do życia



Kobieta ma prawo decydowania o tym co się dzieje z jej ciałem →
płód jest elementem jej ciała → kobieta ma prawo do decydowania
co się stanie z jej płodem

Ruchy feministyczne a etyka
praw moralnych



Nie jest bowiem wcale pewne, czy moje ciało jest moją
własnością, z którą mogę sobie robić co mi się podoba



Nie mogę sprzedać swego ciała na części zamienne



Trudno uznać jest, że płód jest cząstką kobiecego ciała,
jak wyrostek robaczkowy



Komu przysługuje i ze względu na co przysługują
konkretne prawa i jak należy postąpić w konflikcie praw?



Co zrobić gdy połowa społeczeństwa jest przekonana, że
prawo do życia jest ważniejsze od prawa do wolności, a
druga połowa sądzi odwrotnie?



Co powinien uczynić prawodawca?



Bywa, że język praw przysparza nam więcej problemów
niż ich rozwiązuje

Zarzuty



Teologom



Filozofom



Tzw. autorytetom moralnym

Etyka cnót

Jest to najnowszy kierunek jaki pojawił się we spółczesnej
etyce w latach 80, który bezpośrednio nawiązuje do
starożytnych korzeni w szczególności do Arystotelesa, jego
pojawienie jest wyrazem rozczarowania do wszystkich
stanowisk wcześniejszych, nie można ufać:

Jedyne, co nam pozostaje, to zaufać sobie i być człowiekiem żyjącym
zgodnie z wybranym przez nas projektem. Życie dobre i rozumne
polega bowiem na praktykowaniu cnót. A cnota to nic innego jak
pewna szczególna, godna moralnej aprobaty cecha charakteru czy
dyspozycja do właściwego postępowania w różnych sytuacjach
życiowych.



Każdy kto postępuje mądrze ten postępuje
słusznie



Maja postępuje mądrze i w sytuacji X Maja
zdecydowała się przerwać ciążę



Zatem Maja postąpiła słusznie

Etyka cnót a aborcja



Ola

jest

studentką

V

roku

medycyny



Jest osobą dobrą, inteligentną,
wrażliwą i czułą



Nie może liczyć na niczyją pomoc



Dla niej zawód lekarza jest ideałem



Ola została zgwałcona i zaszła w
ciążę



Stoi

przed

dylematem

albo

urodzenie dziecka i koniec studiów
i rezygnacja z kariery



Ola decyduje się na zabieg



Ola nie może zaakceptować faktu,
że

niezawinione

przez

nią

zdarzenie może wpłynąć na dalsze
jej życie



Ala jest studentką medycyny



Ma takie same cechy charakteru
i ideały jak Ola



Jej warunki życiowe są tak samo
trudne jak Oli



Została brutalnie zgwałcona i
zaszła w ciążę



W przeciwieństwie do Oli jest
głęboko wierzącą katoliczką



Ala zdaje sobie sprawę, że
urodzenie

dziecka

może

stanowić koniec kariery



Nie

może

jednak

sobie

wyobrazić życia z grzechem
śmiertelnym



Decyduje się urodzić

Ilustracje etyki cnót

OLA ALA



Ola i Ala nie mogą zaakceptować faktu ciąży, która jest
moralnie przez nie niezawiniona



Zdarzenie to może przekreślić ich ideał życia



Obie studentki mają całkowicie odmienne ideały dobrego
życia



Nie wolno powiedzieć, że tylko jeden z nich jest moralnie
uzasadniony → jedna grzeszy zaś druga nie, bo ideałem
Oli jest być dobrym lekarzem, a Ali dobrym lekarzem i
katolikiem i z tego powodu zdecydowała się na życie
heroiczne



Heroizm aczkolwiek wzniosły nie jest obowiązkiem



Ktoś może zdecydować się żyć heroicznie ale nie można
tego wymagać od innych

Etyka cnót: Ola vs. Ala



Dr Jerzy K. Pracuje w noclegowni dla „upadłych
dziewcząt”



Niekiedy, w niektórych przypadkach dr Jerzy K.
kieruje

się

współczuciem

oraz

dobrem

dziewcząt, i dokonuje u nich aborcji



Jest

lekarzem

dobrym,

mądrym

i

współczującym, który czuje, że aborcja jest
wybawieniem dla tych dziewczyn i byłoby
zbrodnią gdyby nie postąpił inaczej



To jest jego ideał dobrego życia i chce go
realizować, ale czy zgodny z prawem?

Etyka cnót a lekarz

Co dalej ?



Dla etyki obowiązku było to pytaniem: jak
postąpić w określonej sytuacji?



Dla etyki użyteczności: co jest lepsze
postępowanie A, czy postępowanie N?



Dla etyki praw: jakie są nasze uprawnienia
moralne?



Dla etyki cnót kwestia nie tyle co i dlaczego
czynić, ale raczej jakiego rodzaju
człowiekiem być

Co dalej ?



Etyka obowiązku jest prosta i jasna oraz bardzo sztywna i
rygorystyczna, wymaga od nas życia heroicznego ze
stałym poczuciem winy



Etyka użyteczności najbardziej zbliżona do nauki i
myślenia potocznego, jest zbyt elastyczna w swych
rozwiązaniach i pozostawia poczucie niepokoju moralnego



Etyka praw narzuca innym obowiązki, których nie chcą oni
ze względów moralnych wykonywać → jeśli kobieta ma
prawo do aborcji to czy lekarz ma prawny i moralny
obowiązek zabieg wykonać?



Etyka cnót rysuje mądre i wzniosłe ideały dobrego
człowieka, lekarza, ale jest bezradna wobec problemów
społecznych

Co dalej?



Decyzja lekarza jest wyborem pomiędzy
złem i złem



Przerwanie ciąży jest złem



Złem jest też odmowa pomocy człowiekowi
w potrzebie

Co dalej?



jeśli ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety,
stwierdzone przez lekarza innego niż ten, który dokonuje
przerwania ciąży. Przerwania ciąży dokonuje lekarz w szpitalu.



jeśli badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują
na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego
upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego
życiu (stwierdzone przez lekarza innego niż ten, który dokonuje
przerwania ciąży). Przerwania ciąży dokonuje lekarz w szpitalu.



jeśli zachodzi potwierdzone przez prokuratora podejrzenie, że
ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego. Przerwanie ciąży
jest w takiej sytuacji dopuszczalne, jeśli od początku ciąży
upłynęło nie więcej niż 12 tygodni. Zaistnienie okoliczności
uprawniających do przerwania ciąży stwierdza prokurator.
Przerwanie ciąży może być w takim wypadku wykonane również
w gabinecie prywatnym

Polskie prawo

Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży art.
4a