Bilans
płatniczy

Bilans płatniczy



Jest okresowym,

usystematyzowanym

zestawieniem transakcji

gospodarczych dokonanych z

różnych tytułów w ciągu danego

okresu, zazwyczaj roku, między

krajowymi a zagranicznymi

jednostkami gospodarczymi.

Celem sporządzania
bilansu płatniczego



Jest zapewnienie

informacji o stanie

stosunków finansowych

państwa z zagranicą,

wykorzystanych między

innymi przez administrację
gospodarczą, która określa

i stosuje odpowiednie

środki zaradcze w

przypadku wystąpienia

niepożądanych zjawisk.

Polska

Niemcy

Transakcje odpłatne



sprzedaż i zakup towarów i usług w zamian za zapłatę w pieniądzu

lub przyrzeczenie zapłaty w przyszłości (kredyt);



zamianę towarów i usług na inne towary i usługi (wymiana

bezpośrednia czyli barter);



zamianę jednego waloru finansowego na inny walor finansowy, np.

zakup i sprzedaż papierów wartościowych za pieniądz.

Transakcje nieodpłatne



otrzymywanie lub dostarczanie

towarów i usług bez ekwiwalentu
pieniężnego lub rzeczowego (dary
w naturze na rzecz osób
fizycznych, organizacji
charytatywnych itp.);



otrzymywanie lub przekazywanie

walorów finansowych bez
ekwiwalentu (dary i inne
jednostronne świadczenia
pieniężne, np. renty, emerytury,

składki na rzecz

międzynarodowych organizacji
itp)

Transakcje
kredytowe(Ma)



Transakcje, które

powodują

otrzymanie

płatności od

podmiotów

zagranicznych.



Po stronie “Ma” (transakcje

kredytowe) zapisywane są te

elementy transakcji zagranicznych,

które powodują zmniejszenie

aktywów rzeczowych kraju.

- wartość towarów lub usług eksportowanych
(ponieważ wskutek ich eksportu zmniejszają
się zapasy towarów w kraju),
- wartość towarów i usług wykorzystywanych
lub nabytych przez turystów przyjeżdżających
z zagranicy,
- wartość sprzedanego złota monetarnego,
odpowiadającą zmniejszeniu jego zapasów w
banku centralnym,
- napływ kapitału zagranicznego,
- darowizna otrzymana od obcokrajowców.

T ran sak cje d eb eto w e(W in ien )

• T ran sak c je k tó re

w y m ag ają p łatn o ści n a

rz ec z p o d m io tó w

z ag ran ic z n y ch

. Z

ap isy w an e są

te elem en ty tran sak c ji

z agran ic z n y c h , k tó re p o w o d u ją

p o w ięk sz en ie rz ec z o w y c h (w k raju )

lu b fi n an so w y c h (z a gran icą)

ak ty w ó w k raju

.

-wartość towarów i usług importowanych,

dzięki którym rosną zapasy towarów w

kraju,

-przyrost należności na rachunkach w

bankach zagranicznych, który powiększa

rezerwy walutowe kraju,

-wywóz kapitału za granicę,

-darowizna na rzecz obcokrajowców.

Transakcje objęte w bilansie

płatniczym są bardzo różnorodne i

dla celów analitycznych muszą być

odpowiednio sklasyfikowane i

pogrupowane. Międzynarodowy

Fundusz Walutowy zalecił krajom

członkowskim stosowanie w miarę

jednolitych pojęć, zasad i definicji

takich transakcji.

Zgodnie z

zaleceniami MFW,

transakcje

zagraniczne grupuje

się w dwóch

podstawowych

częściach bilansu

płatniczego:

rachunek bieżący i

rachunek kapitałowy.

A. Rachunek bieżący



obejmuje transakcje towarowe,

usługowe, dochody z pracy i

kapitału oraz transfery nieodpłatne.



Na rachunku tym zapisywana jest pełna
wartość towarów i usług eksportowanych
lub importowanych. Są na nim też
księgowane odsetki i dywidendy, a wiec
dochody związane z obrotem
kapitałowym.

W ramach rachunku bieżącego

wyróżnia się siedem głównych

rodzajów transakcji, a mianowicie:



1- Towary. Wartość importu i

eksportu towarów powinna

być przyjmowana na

warunkach FOB, tzn. z

wyłączeniem kosztów frachtu i

ubezpieczenia poza granicami

kraju. Zasady te stosuje

większość krajów. Niektóre

jednak kraje wprowadzają do

bilansu import na bazie CIF, a

eksport na bazie FOB.

2- Wysyłka towarów.

Obejmuje ona trzy grupy

transakcji usługowych, a

mianowicie frachty,

ubezpieczenia i inne usługi

związane z wysyłką towarów.

3. Inne usługi

transportowe. Poza ujętymi

w pozycji “wysyłka towarów”

występują trzy grupy usług:
przewozy pasażerów, usługi

portowe świadczone

przewoźnikom oraz

czarterowanie statków lub

samolotów.

4. Podróże zagraniczne.

Obejmują one po stronie

wpływów wartość

wszelkich towarów i usług

sprzedawanych w kraju

cudzoziemcom, a po stronie

wydatków – analogiczne

zakupy dokonane przez

krajowców za granicą.

Wartości te trudno

uchwycić statystycznie.

5. Dochody z inwestycji zagranicznych.

Obejmują one dochody uzyskiwane z tytułu

własności zagranicznych aktywów finansowych.

Są to dochody krajowców z inwestycji

dokonanych za granicą oraz dochody

cudzoziemców z inwestycji ulokowanych w

kraju.

6. Inne towary, usługi i dochody. Stanowią

one zbiorczą pozycje, która obejmuje ważne

transakcje między krajowcami a cudzoziemcami

nie mieszczące się w wymienionych powyżej

pięciu kategoriach. Dzielą się one na dwie

grupy: - transakcji rządowych i – transakcji

prywatnych.

7. Transfery

nieodpłatne

prywatne i

rządowe. Wśród

transferów

prywatnych

najważniejsze są

przekazy i

przesyłki

emigrantów, tj.

osób

wyjeżdżających za

granice na dłużej

niż rok w celach

zarobkowych.

B. Rachunek kapitałowy i finansowy

obejmuje



obejmuje zagraniczne transakcje

finansowe krótkoterminowe i

długoterminowe.



Odzwierciedla on tylko zmiany, a nie całą
wartość transakcji. W rachunku kapitałowym
podaje się więc wzrost lub spadek różnych
należności i zobowiązań zagranicznych,
przyrost lub ubytek majątku rzeczowego
zagranicą lub zagranicznego w kraju oraz
zmiany zapasu złota monetarnego i zasobu
specjalnych praw ciągnienia.

1. Inwestycje
bezpośrednie – czyli



A) Polskie inwestycje
bezpośrednie za granicą



B) Zagraniczne inwestycje
bezpośrednie w kraju

2. Inwestycje portfelowe –
czyli



A) Polskie inwestycje portfelowe za
granicą (aktywa) udziałowe i
dłużne, oraz



B) Zagraniczne inwestycje
portfelowe w kraju (pasywa)
udziałowe i dłużne.

3. Pozostałe inwestycje

A) Polskie należności za granicą (aktywa)



- Kredyty udzielone powyżej 1 roku.



- Kredyty udzielone do 1 roku.



- Inne należności – gotówka, rachunki

bieżące i lokaty.



B) Polskie zobowiązania wobec

zagranicy (pasywa).



- Kredyty otrzymane powyżej 1 roku.



- Kredyty otrzymane do 1 roku.



- Inne zobowiązanie – rachunki bieżące i

depozyty.

C. Saldo błędów i
opuszczeń

D. Pozycje finansujące



Oficjalne aktywa rezerwowe.



Kredyty z MFW.

Bilans płatniczy wyraża

bezpośrednio poziom i

strukturę obrotów

płatniczych z zagranicą.

Oznacza to, że znajdują

w nim wyraz więzi

gospodarcze danego

kraju ze światem

zewnętrznym.

Każdy przyrost

jakiegokolwiek składnika

majątkowego, występujący w

bilansie płatniczym, wiąże

się z odpowiednim ubytkiem

innego składnika

majątkowego lub

powiększeniem

zobowiązania, a przy

transakcjach nieodpłatnych –

z odpowiednim transferem

nieodpłatnym.

Każdy ubytek aktywów

rzeczowych lub

finansowych kraju wiąże

się z odpowiednim

wzrostem innego

składnika majątkowego

lub zmniejszeniem

zobowiązania, a przy

transakcjach

nieodpłatnych – z

odpowiednim transferem

nieodpłatnym.

Na przykład eksportowi towarów

odpowiada wzrost zapasów dewiz

przy sprzedaży za gotówkę lub

powiększenie należności

zagranicznych przy sprzedaży na

kredyt. Przy spłacie dewizami

kredytu otrzymanego od zagranicy

zmniejszeniu zapasu dewiz

odpowiada zmniejszenie zobowiązań

z tytułu zadłużenia zagranicznego.

Przy przesłaniu daru pieniężnego

zagranicę zmniejszeniu aktywów w

formie zapasów dewiz odpowiada

transfer nieodpłatny zapisany po

stronie “Winien” bilansu

płatniczego.

Z formalnego punktu

widzenia bilans

płatniczy jest zawsze

wyrównany. Nie

oznacza to jednak, że

z ekonomicznego

punktu widzenia jest

on zrównoważony.

Powstałe na koniec roku

obrachunkowego saldo

rachunku bieżącego ma swoje

określone nazwy. Jeżeli wpływy

z tytułu bieżących obrotów z

zagranicą przeważają nad

wydatkami, mówimy wtedy o

nadwyżce bilansu obrotów

bieżących. Z kolei przewaga

wydatków nad wpływami

oznacza deficyt bilansu

bieżącego. Możliwe jest

również zerowe saldo rozliczeń

z zagranicą świadczące o

równowadze bilansu.

Równowaga bilansu

płatniczego występuje

wtedy gdy bilans ten nie

wykazuje ani deficytu ani

nadwyżki przez pewien

okres. To jest gdy

należności i zobowiązania

zarówno na rachunku

bieżącym i kapitałowym

są równe.

Równowaga

rzeczywista występuje

wtedy, gdy należności i

zobowiązania są

podejmowane bez

ograniczeń i nie

towarzyszy im

utrzymująca się przez

dłuższy czas nadwyżka

bądź deficyt bilansu.

Równowaga pozorna

wystąpi wtedy, kiedy

równowaga

transakcji jest

osiągana poprzez

zastosowanie

restrykcyjnej polityki

dewizowej lub

handlowej.

Przyczyny

nierównowagi

bilansu

płatniczego w

krótkim

okresie

1 Dochód narodowy

1 Dochód narodowy



W gospodarce otwartej funkcja dochodu narodowego
mierzona

całkowitymi

wydatkami

wygląda

następująco:



Y = C + I + G + X



gdzie:



Y – dochód narodowy,



C – konsumpcja,



I – inwestycje,



G – wydatki budżetowe,



X – eksport netto, czyli (eksport – import),

Z funkcji wynika, że jeśli

chociażby jeden z

pierwszych trzech

wymienionych czynników

wzrósł, powoduje to

przyrost dochodu.

Wzrost dochodu

narodowego stymuluje

popyt krajowy, który

kieruje się zarówno na

towary krajowe, jak i

zagraniczne.

Każdy z
wymienionych
czynników z
osobna, jak i
łącznie w różny
sposób wpływa na
bilans płatniczy
kraju.

Wzrost inwestycji

przez zaciąganie

krótkoterminowych

kredytów

zagranicznych

wpływa dodatnio na

bilans kapitałowy, ale

również i ujemnie na

bilans handlowy.

Wzrost
wydatków
budżetowych,
wywołuje
spadek eksportu
netto, czyli
wzrost importu
oraz pogarsza
bilans handlowy.

Jak wcześniej określiliśmy,
eksport netto to różnica
pomiędzy eksportem i
importem.

Przy każdej

wielkości dochodu

narodowego

różnica pomiędzy

popytem na

eksport a popytem

na import, będzie

popytem na

eksport netto.

Dla niskiego
poziomu
dochodu popyt
na eksport jest
dodatni. Wystąpi
wtedy nadwyżka
handlowa w
wymianie z
zagranicą.

Natomiast jeśli

poziom dochodu

narodowego jest

wysoki, pojawi się

deficyt handlowy i

eksport netto

będzie ujemny.

Tak więc podnosząc

popyt na import i

nie wpływając na
wzrost popytu na

eksport, wzrost

dochodu zawsze

wywoła

zmniejszenie

nadwyżki

handlowej, albo

wzrost deficytu

handlowego.

Zależność między eksportem

netto a dochodem narodowym

ujmuje następująca funkcja:

X = g – mY

gdzie:

g – współczynnik stały,

m – krańcowa skłonność do

importu.

Z powyższego wzoru możemy

wyciągnąć określone wnioski.

W wyniku wzrostu PKB o

jednostkę, następuje wzrost

importu o m jednostek.

Dlatego też powodem spadku

eksportu, wraz ze wzrostem

PKB jest wzrost importu o m

jednostek dla każdej jednostki,

o którą PKB wzrasta.

Przyrost importu
możemy
zmierzyć za
pomocą
współczynnika
krańcowej
skłonności do
importu.

Krańcowa skłonność

do importu obrazuje,

jaka część każdej

dodatkowej jednostki

dochodu narodowego

jest wydawana przez

krajowe podmioty na

dodatkowy import.

Przyrost importu oznacza

wzrost podaży towarów

importowanych na

krajowym rynku, co odbija

się negatywnie na bilansie

handlowym.

Więc gdy krańcowa
skłonność do importu jest
wyższa, tym w większym
stopniu przyrost dochodu
narodowego powoduje
pogorszenie się bilansu
handlowego.

2 Kurs walutowy



Kurs walutowy ma
największy wpływ
na równowagę
bilansu
płatniczego kraju.
Jego wpływ może
być bezpośredni,
jak i pośredni.

Dewaluacja

wpływa

pozytywnie na

zwiększenie

eksportu i

hamowanie

importu,

natomiast

rewaluacja

wywołuje

odwrotny skutek.

W wyniku dewaluacji

waluty, eksport z kraju,

który jej dokonał staje

się tańszy, a import

droższy.

Obniżka cen jest z
reguły niższa niż
stopień dewaluacji
i wynika z faktu, iż
popyt na niektóre
towary jest mało
elastyczny w
stosunku do cen.

Rewaluacja powoduje

wzrost cen

eksportowych oraz

spadek cen

importowych, co

skłania ku importowi

towarów, przyczyniając

się do pogorszenia

bilansu handlowego.

3 Terms of trade i
ceny na rynku
międzynarodowym

Ilość towarów i usług do i z kraju jest
wielkością, którą w handlu
zagranicznym określa się jako ujęcie
wolumenowe, określające fizyczne
przepływy.

W handlu międzynarodowym

równie istotna jest cena

towarów i usług kształtująca

się na poszczególnych

rynkach krajowych.

Wskaźnik terms of trade



Syntetyczną ocenę zmian kształtowania
się cen towarów eksportowanych do
towarów importowanych możemy
dokonać za pomocą wskaźnika terms of
trade ( w dosłownym znaczeniu pojęcie
to oznacza “warunki wymiany”).

Cenowe terms of trade



jest rozumiane jako zestawienie względnych zmian cen towarów eksportowanych
w stosunku do względnych zmian cen towarów importowanych..

P

ex(1)

P

im(1)

P

ex(1)

P

ex(0)

N

tot =

x

lub :

P

ex(0)

P

im(0)

P

im(1)

P

im(0)

gdzie:
N

tot

– wskaźnik cenowy terms of trade,

P

ex(1)

– poziom cen towarów eksportowanych w okresie badanym,

P

ex(0)

– poziom cen towarów eksportowanych w okresie wyjściowym,

P

im(1)

– poziom cen towarów importowanych w okresie badanym,

P

im(0)

– poziom cen towarów importowanych w okresie wyjściowym.

Interpretacja cenowego

terms of trade :

jeśli terms of trade = 1, oznacza to, że

dynamika cen towarów eksportowanych była
równa dynamice cen towarów importowanych,

jeśli terms of trade > 1, oznacza to, że wzrost

cen towarów eksportowanych był wyższy niż
wzrost cen towarów importowanych lub spadek
cen towarów eksportowanych był wolniejszy niż
spadek cen towarów importowanych,

jeśli terms of trade < 1, oznacza to, że spadek

cen towarów eksportowanych był szybszy niż
spadek cen towarów importowanych lub wzrost
cen towarów eksportowanych był wolniejszy niż
wzrost cen towarów importowanych.

Przy założeniu

niezmienności

struktury towarów

uważa się, że

kształtowanie się

terms of trade

powyżej jedności jest

korzystne dla bilansu

handlowego.

4 Polityka wewnętrzna

państwa

Polityka wewnętrzna państwa

dotyczy sfery polityki pieniężnej i

polityki fiskalnej.

Stopa procentowa jest

podstawowym narzędziem

polityki pieniężnej państwa. Jej

wzrost odbija się korzystnie na

bilansie płatniczym kraju,

natomiast spadek ma negatywny

na niego wpływ.

Zastosowanie polityki
restrykcyjnej poprzez
podniesienie stopy
procentowej, powoduje
w miarę napływu
kapitału aprecjację
waluty krajowej,
ograniczenie eksportu
netto i obniżenie PKB

Polityka fiskalna



Podatki



- pośrednie



- bezpośrednie

Powiązania pieniężno – cenowe w warunkach
ujemnego i dodatniego salda bilansu
handlowego

ujemne deprecjacja spadek
podaży impuls
saldo waluty pieniądza,
deflacyjny
krajowej spadek
rezerw

dewizowych

dodatnie aprecjacja wzrost
podaży impuls
saldo waluty pieniądza,
inflacyjny
krajowej wzrost
rezerw

dewizowych