1
Relacje między sektorem
prywatnym a publicznym
Opracowano na podstawie: PA Samuelson, W A Samuelson,
Ekonomia 1
1
Relacje między sektorem
prywatnym a publicznym
Opracowano na podstawie: PA Samuelson, W A Samuelson,
Ekonomia 1
Relacje między sektorem prywatnym a
publicznym
1. Sektor prywatny
- to całość działalności
produkcyjnej,
usługowej,
kapitałowej
podejmowanej
dobrowolnie
przez
właścicieli
prywatnych
(osoby
indywidualne
lub
stowarzyszenia),
w
ramach której ludzie i instytucje osiągają
zysk ekonomiczny.
2. Sektor
publiczny
-
obejmuje
rząd,
administrację publiczną i wszystkie te
instytucje,
które
jej
bezpośrednio
podlegają.
W
sektorze
publicznym
określane są prawne i finansowe ramy
działania wszystkich obywateli, instytucji i
organizacji.
3
a) wydatki materialne
związane z zakupem przez
władze publiczne dóbr i usług niezbędnych do
spełniania przez nie funkcji statutowych,
b) wydatki
transferowe
nie
związane
bezpośrednio z ruchem towarów i usług, lecz
będące oczywistym wyrazem redystrybucji
dochodów przez państwo (emerytury, zasiłki
itp.)
Poza dokonywaniem własnych wydatków, rząd
reguluje
wytwórczość
prywatną
(m.in.
zapewnienie
przestrzegania
przepisów
dotyczących
ochrony
środowiska,
bezpieczeństwa i higieny oraz wzornictwa
przemysłowego).
W zakres sektora publicznego wchodzą
wydatki związane z funkcjami państwa:
4
Sektor publiczny
1. Sektor publiczny reprezentuje realne
zjawiska i procesy gospodarcze, tzn.
wytwarza - kupuje określone dobra i
usługi.
2. W sektorze publicznym decydujące
znaczenie ma majątek:
– trwały (np. lasy, wody, urządzenia
infrastrukturalne itd.)
– obrotowy (np. rezerwy państwowe paliw,
żywności itd.) powstały na skutek procesów
narastania (akumulacji) - finansowany ze
środków publicznych; stąd w analizie
działalności sektora publicznego dominuje
metoda majątkowa.
5
3. Tylko część sektora publicznego realizuje cele
publiczne i społeczne; część tego sektora
realizuje cele ekonomiczne, a ściślej cele
komercyjne wykazując analogię do sektora
prywatnego.
4. Z perspektywy zjawisk i procesów rzeczowych
działalność sektora publicznego wymaga
podobnych nakładów jak działalność sektora
prywatnego. Podobieństwo to zanika jednak jeżeli
popatrzymy na prowadzoną przez te sektory
działalność od strony źródeł finansowania. O ile
dla sektora prywatnego typowe jest
samofinansowanie, o tyle sektor publiczny musi
sięgać ( najczęściej na drodze przymusu ) do
dochodów innych podmiotów.
6
• określenie i ochrona praw własności
• ochrona przed przestępstwami i wymierzanie
sprawiedliwości przestępcom
• zapewnienie ochrony narodowej
• powszechna oświata
• ustanowienie stabilnego systemu pieniężnego
- a także
• stabilizowanie gospodarki, to znaczy ograniczenie
amplitudy wahań ogólnego poziomu działalności
gospodarczej i poziomu bezrobocia
• kontrola wykorzystania środowiska naturalnego,
wydawanie przepisów regulujących działanie
przedsiębiorstw przemysłowych i ochrona konsumentów
przed nadużyciami konkurencyjnego procesu rynkowego
• zapewnienie bezpieczeństwa dochodów i opieki zdrowotnej
• zapewnienie praw do dziedzictwa: tradycji, kultury i
materialnego poziomu życia narodu.
Kompetencje rządu
7
Prawa własności, to określone ustawowo i dopuszczone
społecznie, prywatne i kolektywne możliwości
korzystania z zasobów, dóbr i usług.
Prawa własności są oparte o potrzebę utrzymania
porządku społecznego. Z nich wynikają zarówno
przywileje jak i zobowiązania.
Sposób zdefiniowania przez rząd praw własności stanowi
ważną podstawę rozróżnienia sektora publicznego i
prywatnego.
Gdy rząd definiuje i redefiniuje prawa własności,
zmienia warunki gospodarowania – również i bogactwo –
jednostek w sektorze prywatnym.
Tam, gdzie prawa własności są określone i chronione,
powstają rynki i układ wzajemnie korzystnych transakcji
handlowych.
Ochrona praw własności:
8
Ochrona praw własności wymaga istnienia
pewnych instytucji usługowych, jak na przykład
policji i sądownictwa. Owe usługi, określane
mianem dóbr publicznych, są zwykle świadczone
przez rząd. Obejmują one dobra i usługi, które
przynoszą korzyści wszystkim członkom
społeczności.
Dobra publiczne ze swej natury są źródłem
korzyści dla wszystkich w przeciwieństwie do dóbr
prywatnych, które przynoszą korzyści tylko tym,
którzy je posiadają.
Rządowa produkcja dóbr publicznych
9
Efekty
zewnętrzne
są
to
korzystne
(dodatnie) lub
szkodliwe
(ujemne) skutki
wywierane przez transakcje rynkowe na ludzi,
którzy nie uczestniczą w nich bezpośrednio.
Korzyści zewnętrzne
(korzystne efekty
zewnętrzne) są to korzyści uzyskiwane z
produkcji i konsumpcji otrzymywane przez
ludzi nie zaangażowanych bezpośrednio w
produkcji, konsumpcji lub wymianie dóbr. Są
to korzystne efekty uzyskiwane przez osoby
trzecie.
10
D
1
S
Q
1
P
1
Liczba studentów w szkole
C
e
n
a
Niedobór
produkcji
P
2
Q
2
D
2
Przy danych krzywych
podaży S i popytu D1
liczba osób kształconych
się wyniesie jedynie Q1.
Gdyby korzyści zewnętrzne
byłyby uwzględniane przez
rynek, liczba ta wyniosłaby
Q2. Bez interwencji rządu
na tym rynku wytwarzanie
oświaty byłoby zbyt małe.
Niewłaściwa alokacja
zasobów może zostać
skorygowana przez
subwencje przekazywane
na rzecz każdego ucznia w
wysokości pionowej
odległości między D1 a D2
Rysunek 1 Korzyści zewnętrzne płynące z
oświaty.
Korzyści
zewnętrzn
e
S
u
b
w
e
n
c
ja
P
2
Q
1
Rysunek 2 Koszty zewnętrzne
zanieczyszczenia środowiska.
Przy danych krzywych podaży i
popytu S
1
i D liczba sprzedanych
galonów benzyny wyniesie Q
2
. Jeśli
jednakże
producenci
musieliby
pokrywać
koszty
zewnętrzne
zanieczyszczenia
środowiska
związane
z
wykorzystaniem
benzyny krzywa podaży przyjęłaby
położenie S
2
, a liczba sprzedanych
galonów benzyny wyniosłaby Q
1
.
Gdyby
nie
interwencja
rządu
benzyna byłaby wytwarzana w
nadmiernej ilości. Aby skorygować
tę niewłaściwą alokację zasobów,
rząd może nałożyć podatek od
każdego
galona
sprzedanej
benzyny, który przesunie krzywą
podaży do S
2
i zmniejszy ilość
sprzedanej benzyny do Q
1.
S
1
D
P
1
Q
2
Liczba galonów benzyny
C
e
n
a
z
a
g
a
lo
n
C
e
n
a
Nadprodukcja
(nadkonsumpcja)
są to koszty produkcji i konsumpcji danego dobra ponoszone
przez ludzi nie uczestniczących bezpośrednio w produkcji,
konsumpcji lub wymianie tego dobra. Są to niekorzystne skutki
działalności gospodarczej odczuwane przez osoby trzecie.
Koszty zewnętrzne (szkodliwe efekty
zewnętrzne)
S
2
Koszty
zewnętrzne
12
Zasoby ogólnie dostępne są to zasoby
będące własnością wspólną, a nie prywatną
własnością poszczególnych jednostek. Nie
można zakazać komuś prawa do korzystania z
nich.
Przykłady nadużyć w korzystaniu z zasobów
ogólnie dostępnych:
– zatłoczenie dróg,
– zanieczyszczenie powietrza i wody,
– gatunki zagrożone wymarciem.
Rządowa ochrona zasobów ogólnie
dostępnych:
13
1. występuje pewien nadmiar zasobu ponad
ilość, która wystarczyłaby do normalnego
korzystania z niego – tj. żaden koszt nie jest
ponoszony za użytkowanie tego zasobu,
2. ludzie, którzy korzystają z zasobu w pełni
rozliczają się ze skutków korzystania zeń
wobec innych.
Jeżeli choć jeden z tych warunków nie jest
spełniony, występować będzie tendencja do
nadmiernego (rabunkowego) wykorzystywania
zasobu, dlatego też w wielu przypadkach
potrzebna jest interwencja rządu.
Komunalne prawa własności mogą być
stosowane efektywnie o ile:
14
Rządowe programy zabezpieczenia dochodów są
często uzasadnione ponieważ zwiększają one
„sprawiedliwość” rozkładu dochodu. Z
ekonomicznego punktu widzenia są one uzasadnione
jako środek dostarczania dobra publicznego jakim
jest zmniejszenie uciążliwości ubóstwa.
Prywatne płatności na rzecz pomocy ubogim
wywołują efekty zewnętrzne: poprawiają one sytuację
tych, którzy nie przyczyniają się do ich powstania.
Bez wnoszenia płatności przez rząd w ramach
realizowanych przezeń programów bezpieczeństwa
dochodów, programy zmniejszenia uciążliwości
ubóstwa byłyby „wytwarzane” na zbyt niskim
poziomie.
Rządowe programy zabezpieczenia dochodów:
15
Rząd przyczynia się do stabilizacji gospodarki
poprzez stosowanie polityki fiskalnej lub
polityki monetarnej.
• Polityka fiskalna
(określana niekiedy mianem
polityki budżetowej) jest manipulowaniem
poziomem wydatków ludności i podatków w celu
osiągnięcia wysokiego i stabilnego poziomu
zatrudnienia, produkcji, stabilności cen i wzrostu
gospodarczego.
• Polityka monetarna
(pieniężna) jest
manipulowaniem stopą wzrostu krajowej podaży
pieniądza w celu stabilizowania poziomu
zatrudnienia i produkcji.
Stabilizowanie gospodarki przez rząd:
16
Wady rynków konkurencyjnych
1. Procesy na rynkach konkurencyjnych mogą być zupełnie
efektywne ponieważ prowadzą do maksymalizacji produkcji.
Jednakże popyt ze strony konsumentów zależy od rozkładu
dochodu.
Jeśli siły rynkowe lub rządowe programy polityki społeczno-
gospodarczej zniekształcają rozkład dochodów, popyt na
dobra i zasoby będzie również zniekształcony.
Koncentracja dochodów to duży popyt na artykuły luksusowe
(tworzony przez najbogatszych) i proste dobra konsumpcyjne
(tworzone przez najuboższych) oraz mały na dobra
przemysłowe przeciętnej jakości produkowane przez
przemysł krajowy.
Efektywność ekonomiczna nie zawsze oznacza wyniki
pożądane społecznie (rynki mogą być postrzegane jako
„niesprawiedliwe”, ponieważ dochód społeczności lub kraju
nigdy nie jest równomiernie rozłożony).
17
2. Konkurencja nie będzie skuteczna gdy
część kosztów
produkcji jest ponoszona przez ludzi nie korzystających
z danego wyrobu
(np. gdy przedsiębiorstwa emitują
zanieczyszczenia - otoczenie ponosi koszty kupując bądź
nie dany wyrób).
3. Konkurencja może prowadzić do rozwoju niepożądanych
społecznie produktów i usług.
Konkurencyjny rynek na
takie produkty jak papierosy, alkohol, heroina może
prowadzić do obniżki cen i zwiększenia konsumpcji,
prowadząc do zwiększenia problemów społecznych .
4. Konkurencja niekiedy prowadzi do „proliferacji
produktów”
zbyt dużej liczby odmian tego samego
produktu .
5. Konkurujący producenci
, w dążeniu do zgarniania
zysków,
mogą wykorzystywać swą pozycje na rynku i
angażować się w działania niezgodne z prawem.
18
Majątek jest ZASOBEM - dochód natomiast jest
ich STRUMIENIEM
Majątek
natomiast to wartość netto pieniężnych
i rzeczowych zasobów gospodarstwa domowego w
danym momencie. Majątek stanowić mogą np.
mieszkanie, samochody i inne dobra trwałego
użytku, wkłady oszczędnościowe i gotówka etc.
Dochód
jest to suma pieniędzy zarobiona lub
uzyskana w pewnym okresie – zwykle w ciągu
roku. Dochody mogą być uzyskiwane w postaci
płac, mogą je przynosić posiadane nieruchomości
etc.
Dochód jest to miara finansowa pożytków czerpanych z różnych źródeł.
W praktyce różne podmioty w różny sposób określają swój dochód. Ponadto wobec
niektórych grup podmiotów obowiązują definicje dochodu określone przepisami prawa (np.
dochód osobisty do opodatkowania albo dochody obliczane dla potrzeb np. ustalenia zasiłków,
preferencyjnego oprocentowania niektórych kredytów itp.) Z Wikipedii
Majątek i dochód
19
Gospodarstwo rolne
W
pełnej
występują cztery różne miary
mające w nazwie słowo dochód. Są to: dochód rolniczy, dochód ogólny, dochód
gospodarstwa i dochód osobisty
. Każda z tych miar opisuje finansowy
wynik działalności gospodarstwa, tzn. przychody pomniejszone o różnie
grupowane wydatki lub koszty. Są to więc miary zbliżone do zysku
przedsiębiorstwa.
Jednostki administracji publicznej
W przypadku jednostek
publicznej dochód jest w praktyce równy
sumie wpływów (przychodów) z różnych tytułów. Np. w
znajdujemy takie pozycje jak
dzierżawne, opłaty za świadectwa,
zaświadczenia i inne dokumenty, opłaty za zarząd, użytkowanie i
, wpływy z tytułu sprzedaży mienia komunalnego, odsetki
za nieterminowe regulowanie należności, prowizje, wpływy z mandatów
wystawionych przez
, z
, z opłat
, z
, z opłat za niektóre usługi.
Osoby fizyczne
Dla celów podatkowych w przypadku
, co do zasady, dochodem
ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad
kosztami ich uzyskania w
. Jeśli suma kosztów uzyskania
przychodów danego źródła przekracza sumę osiągniętego z tego źródła
przychodów występuje strata.
Ustalając wysokość dochodu do opodatkowania za dany rok podatkowy nie łączy
się dochodów i strat z różnych źródeł uzyskania przychodów, co oznacza, iż np.
dochód ze stosunku pracy nie może być zniwelowany stratą z działalności
gospodarczej. Łączy się natomiast dochody z różnych źródeł przychodów
opodatkowanych w ten sam sposób, tzn. dochód ze stosunku pracy łączy się z
dochodem z działalności gospodarczej, jeśli dochód z działalności gospodarczej
jest opodatkowany wg skali podatkowej, a nie stawką jednolitą 19%. Aktualna
ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wymienia 9 źródeł uzyskania
przychodów.
20
Osoby prawne W przypadku
nie występuje kategoria źródeł
przychodów. Zatem dochodem jest nadwyżka przychodów nad kosztami ich
uzyskania osiągnięta z całej prowadzonej przez osobę prawną działalności w
roku podatkowym. W sytuacji odwrotnej występuje strata.
Zobacz więcej w osobnym artykule:
.
Rodzina Dochody osobiste i dochody
. Dla wyżej wspomnianych potrzeb oblicza się dochody
- przed opodatkowaniem bądź
- po opodatkowaniu, odejmując od
przychodów niektóre wydatki kwalifikowane jako
. Np. dla
obliczenia dochodu brutto z pracy od przychodów odlicza się oprócz innych
kosztów uzyskania także składki na
, nie odlicza
się natomiast
i składki na
.
Elementy te odejmuje się natomiast dla obliczenia dochodu netto (na rękę).
Różnice w dochodach między jednostkami mogą wynikać z wielu
przyczyn:
• różne potrzeby
• różne zdolności i możliwości działania, w możliwościach korzystania z
różnych dóbr
• różne wyposażenie w zasoby
• różne prawa, którymi mogą dysponować jednostki
• różnice w wysiłku, udziale w wynikach czy produkcyjności
• różnice w przekonaniach co do dóbr
• różnice w gustach
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych ( Dz.U
21
Zysk
Zysk - w
jest to dodatni
lub określonej
. Jego przeciwieństwem jest
Zysk jest wartością ekstensywną i nie określa bezpośrednio efektywności
gospodarowania lub inwestowania. Wartością określającą efektywność
gospodarowania i inwestowania jest
.
Rodzaje zysku:
• księgowy zysk przedsiębiorstwa - jest równy bezpośrednio
obliczonemu z
przedsiębiorstwa
• ekonomiczny zysk przedsiębiorstwa zwany czasami nadzwyczajnym, lub
- jest równy zyskowi księgowemu
pomniejszonemu o wartość
, które można by uzyskać
wypożyczając równowartość kosztów wg przeciętnego oprocentowania
• normalny zysk przedsiębiorstwa - ma miejsce wtedy gdy zysk
ekonomiczny jest równy 0. Oznacza to w praktyce, że przedsiębiorstwo
nie tworzy rzeczywistej wartości dodanej
• zysk kapitałowy - to wzrost wartości samego
, np. w wyniku
wzrostu cen posiadanych
na
, różnic
kursowych
, maszyn i materiałów. Z
Wikipedii
22
Przychód – uzyskany lub należny wpływ wartości, korzyści materialnych w
, działalności wykonywanej
osobiście, pracy wykonywanej na podstawie stosunku służbowego, stosunku pracy,
pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy oraz z nieruchomości, w tym
ze sprzedaży takiej nieruchomości.
Najczęściej przychodem jest łączna wartość sprzedaży dóbr, towarów i usług netto
(bez podatku
) w okresie rozliczeniowym (dzień, miesiąc lub
).
Przychody to przypływy aktywów albo inne zwiększenie aktywów danego
podmiotu lub zmniejszenie jego zobowiązań (lub kombinacja powyższych)
wynikające z dostarczenia lub produkcji dóbr, świadczenia usług lub innych
czynności będących podstawową działalnością danego podmiotu. (definicja z SFAC
6, par. 78)
W "Deklaracji APB nr 4" przychód został zdefiniowany jako: wzrost aktywów
brutto lub spadek zobowiązań brutto uznanych i wycenionych zgodnie z
akceptowanymi zasadami rachunkowości, który powstaje na skutek tych
nakierowanych na osiągnięcie zysków działań [...] przedsiębiorstwa, które mogą
zmienić wartość kapitału własnego... (American Institute of Certified Public
Accountants, APB No. 4)
W świetle obowiązujących przepisów prawa podatkowego oraz zasad
rachunkowości wyróżnia się:
•
•
•
• Przychodu nie stanowią uzyskane kredyty, wkłady własne akcjonariuszy itp.
Terminu przychód nie należy mylić z dochodem, utargiem, ani zyskiem. Wysokość
przychodów jednostki gospodarczej nie odzwierciedla jej rzeczywistej sytuacji
finansowej. Jednym z podstawowych wskaźników oceny jest uzyskiwany dochód.
Z Wikipedii
Rozkład dochodów rodzin amerykańskich, 1982 (krzywa
Lorenza)
Rzeczywisty rozkład
dochodów w USA,
1982
Krzywa całkowitej
nierówności
10
0
80
60
40
20
0
20 40 60 80
100
S
ku
m
u
lo
w
a
n
y
o
d
se
te
k
d
o
ch
o
d
u
Skumulowany odsetek osób
Krzywa idealnej
równości
Odchylenie od
idealnej równości
Krzywa Lorenza
mierzy stopień
nierówności
względem
przypadków
skrajnych
Gruba krzywa
znajdująca się między
dwoma przypadkami
skrajnymi (równości i
nierówności) odpowiada
rzeczywistemu
rozkładowi dochodów.
Ciemniejszy
(zakreskowany) obszar
mierzy stopień
nierównomierności
rozkładu – wyraża się go
w procentach.
100
80
60
40
20
0
20 40 60 80
100
S
ku
m
u
lo
w
a
n
y
o
d
se
te
k
m
a
ją
tk
u
Skumulowany odsetek
jednostek konsumpcyjnych
Wielka Brytania
USA
100
80
60
40
20
0
20 40 60 80
100
S
ku
m
u
lo
w
a
n
y
o
d
se
te
k
d
o
ch
o
d
u
Skumulowany odsetek osób
Brazylia
Szwecja
Wielka Brytania
USA
Poszczególne kraje różnią się od siebie pod względem stopnia
nierówności, a zróżnicowanie majątkowe jest większe od
zróżnicowania dochodowego
a) W krajach gospodarczo rozwiniętych nierównomierność dochodów jest
mniejsza niż w krajach rozwijających się. W krajach o gospodarce
mieszanej nierówności stopniowo się zmniejszają
b) Koncentracja majątku jest znacznie silniejsza od koncentracji dochodów
uzyskiwanych na bieżąco. Rozkład dochodów w USA i w Wielkiej Brytanii
jest podobny, ale koncentracja majątku w USA jest znacznie niższa
Nierówności w różnych regionach
Zróżnicowanie dochodów Zróżnicowanie
majątku
25
– Stopień nierówności wykazuje na ogół
tendencje spadkowa - rządowe programy
socjalne
– Występuje jednak trend w przeciwnym
kierunku: zwiększanie się obszarów
ubóstwa i znaczny wzrost dochodów
najzamożniejszych
Tendencje zmian nierówności
26
Źródła nierówności
• Szczęście
• Spadki, darowizny
• Kompensacyjne wyrównawcze zróżnicowanie
płac
• Ilość godzin wykonywanej pracy
• Wiek
• Przynależność do danej grupy zawodowej,
wykształcenie
• Uzdolnienia, skłonność do ryzyka
100
80
60
40
20
0
20 40 60 80
100
S
ku
m
u
lo
w
a
n
y
o
d
se
te
k
d
o
ch
o
d
ó
w
w
d
a
n
e
j
g
ru
p
ie
Skumulowany odsetek osób w danej grupie
lekarze
Nauczyciele akademiccy
oficerowie
prawnicy
Zróżnicowanie dochodów w wybranych grupach zawodowych
Wśród prawników i lekarzy zróżnicowanie dochodów
jest większe niż profesorów i wojskowych
28
Rozkład dochodów i zdolności
najniższe
najwyższe
Rozkład
zdolności
Rozkład
dochodów
Zdolności rozłożone są znacznie bardziej równomiernie niż
dochody
Takie cechy, jak inteligencja, wzrost, waga czy siła fizyczna
rozłożone są w społeczeństwie znacznie bardziej równomiernie od
dochodów. Wspomniane (mierzalne) cechy rzadko kiedy różnią się
bardziej niż 3 do 1, natomiast najwyższe w stosunku do najniższych
dochodów wyrażają się obecnie stosunkiem 100 do 1
29
podatek
Krzywa rozkładu dochodów ludności
1. Krzywa idealnie równomiernego rozkładu dochodu
2. Krzywa rozkładu dochodów w społeczeństwie o mało zróżnicowanych
dochodach
3. Krzywa
rozkładu
dochodów
w
społeczeństwie
o
bardzo
zróżnicowanych dochodach
20 40 60 80
100
100
80
60
40
20
0
S
ku
m
u
lo
w
a
n
y
o
d
se
te
k
d
o
ch
o
d
ó
w
w
d
a
n
e
j
g
ru
p
ie
Skumulowany odsetek osób w danej
grupie
Krzywa
absolutnej
równości
1
Krzywa nierówności
dochodów po
opodatkowaniu
2
Krzywa
nierówności
dochodów przed
opodatkowaniem
3
30
Krzywa Laffera
Stopa podatkowa
Przychód
z podatków
Krzywa Laffera
Maksymalny
przychód
z podatków
t*
1