Koncepcje rozwoju 

człowieka

 

 

Co różnicuje poszczególne 

koncepcje?

•Natura zjawiska,

•Mechanizm powstawania 
zmiany rozwojowej.

 

 

Natura zjawiska

Jeżeli mówimy o naturze zjawiska rozwoju, 

to odnosimy się do następujących kwestii:

• Zmiany ilościowe (nieukierunkowane), czy 

zmiany jakościowe (ukierunkowane)?

• Zmiany zachodzą w sposób ciągły (brak 

stadiów), czy skokowy (stadialny)? 

 

 

Natura rozwoju psychicznego 

według Helen Bee – pięć typów 

teorii

• Teorie typu A – stadia rozwoju, zmiana 

ukierunkowana;

• Teorie typu B – stadia rozwoju, zmiana 

nieukierunkowana;

• Teorie typu C – brak stadiów, zmiana 

ukierunkowana;

• Teorie typu D – brak stadiów, zmiana 

nieukierunkowana;

• Teorie typu E – mieszane.

 

 

Teorie typu A – modele 

fazowe

• Zakładają, że rozwój jest 

długotrwałym procesem 
kierunkowych zmian struktury i jej 
funkcji, zmierzającym ku określonym 
stanom końcowym lub celom, które z 
reguły są wartościowane pozytywnie.

 

 

Teoria psychoanalityczna 

Sigmunda Freuda

• Zachowanie ludzkie wyznaczane jest 

przez nieuświadamiane procesy;

• Rozwój psychiczny człowieka składa 

się z rozwoju osobowości i rozwoju 
psychoseksualnego.

 

 

Teoria psychoanalityczna 

Sigmunda Freuda

• ID – konstrukt psychiczny będący 

źródłem pierwotnych pragnień 
(libido) i związanych z nimi napięć, 
które są rozładowywane poprzez 
maksymalizację przyjemności – 
obecny w ludzkiej psychice od 
momentu narodzin.

 

 

Teoria psychoanalityczna 

Sigmunda Freuda

• Ego – czerpie energię z ID, będąc 

jednocześnie na jego usługach, 
zaspokaja pierwotne pragnienia ID w 
sposób świadomy, zależny od 
zastanej rzeczywistości – pojawia się 
około 2 roku życia.

 

 

Teoria psychoanalityczna 

Sigmunda Freuda

• Superego – jest zbiorem 

przyswojonych przez człowieka reguł 
moralnych, rozumiane może być jako 
sumienie lub obraz „ja” idealnego – 
pojawia się w wieku przedszkolnym 
(4-6 lat)

 

 

Teoria psychoanalityczna 

Sigmunda Freuda

Stadia (fazy) rozwoju osobowości:
• Faza oralna,
• Faza analna,
• Faza falliczna,
• Faza latencji,
• Faza genitalna.

 

 

Teoria psychoanalityczna Erika 

Eriksona

Teoria ta odwołuje się do zasady 

epigenezy, która zakłada, że 
wszystko to, co wzrasta, wzrasta 
zgodnie z podstawowym planem 
powstawania części, z których każda 
wykształca się w specyficznym dla 
siebie czasie i dominuje tak długo, 
dopóki nie powstaną pozostałe części, 
aby utworzyć funkcjonalną całość.

 

 

Teoria psychoanalityczna Erika 

Eriksona

Erikson wyodrębnił osiem stadiów 

życia człowieka. Każdy z nich 
charakteryzuje się tym, że wywołuje 
u jednostki inny, specyficzny dla 
siebie konflikt.

 

 

Teoria psychoanalityczna Erika 

Eriksona

Okresy (stadia) życia wg Eriksona:
• Niemowlęctwo – od 0 do 1 r.ż. – 

konflikt: ufność-nieufność, osiągnięcie 
zaufania do matki lub innego 
opiekuna,

• Wczesne dzieciństwo – od 2 do 3 r.ż. 

– konflikt: autonomia-wstyd i 
zwątpienie, osiągnięcie samokontroli i 
poczucia własnej odrębności,

 

 

Teoria psychoanalityczna Erika 

Eriksona

• Wiek zabaw – od 4 do 5 r.ż. – 

konflikt: inicjatywa-poczucie winy, 
ukształtowanie orientacji na cele i 
inicjatywność w działaniu,

• Wiek szkolny – od 6 do 12 r.ż. – 

konflikt: pracowitość-poczucie 
niższości, osiągnięcie poczucia 
własnych kompetencji,

 

 

Teoria psychoanalityczna Erika 

Eriksona

• Adolescencja – od 13 do 18 r.ż. – 

konflikt: tożsamość-rozproszenie 

tożsamości, osiągnięcie odpowiedzi 

na pytanie „kim jestem?” i „kim 

mogę być?” oraz wierność sobie,

• Wczesna dorosłość – od 19 do 25 

r.ż. – konflikt: intymność-izolacja, 

osiągnięcie zdolności do miłości bez 

utraty poczucia własnej tożsamości

 

 

Teoria psychoanalityczna Erika 

Eriksona

• Dorosłość – od 26 do 40 r.ż. – 

konflikt: generatywność-stagnacja, 
potrzeba opiekowania się młodymi 
ludźmi i troska o los młodszej 
generacji,

• Dojrzałość – powyżej 41 r.ż. – 

konflikt: integralność ego-rozpacz, 
osiągnięcie mądrości życiowej w 
wyniku pozytywnego bilansu życia.

 

 

Teoria poznawczo-rozwojowa 

Jeana Piageta

Według tej teorii, istotą rozwoju 

psychicznego jest rekonstrukcja i 
reintegracja struktur poznawczych. 
Mechanizmem tak rozumianego 
rozwoju jest dążenie systemu 
poznawczego do zrównoważenia, u 
którego podstaw leżą dwa, 
powiązane ze sobą, procesy – 
asymilacja i akomodacja.

 

 

Teoria poznawczo-rozwojowa 

Jeana Piageta

• Asymilacja – włączanie struktur 

zewnętrznych do już ukształtowanych 
struktur poznawczych.

• Akomodacja – proces polegający na 

dostosowaniu struktur wewnętrznych 
do struktur asymilowanych, w wyniku 
czego dochodzi do ich przekształceń.

 

 

Teoria poznawczo-rozwojowa 

Jeana Piageta

• Równowaga między asymilacją a 

akomodacją oznacza adaptację, czyli 
stan równowagi.

 

 

Teoria poznawczo-rozwojowa 

Jeana Piageta

Stadia rozwoju poznawczego:
• Inteligencja sensomotoryczna – 

od 0 do 2 r.ż. – ćwiczenie ruchów i 
manipulacji podtrzymujących lub 
powtarzających interesujące dziecko 
doznania (główne osiągnięcie – 
stałość przedmiotu),

 

 

Teoria poznawczo-rozwojowa 

Jeana Piageta

• Inteligencja przedoperacyjna – od 2 

do 6 r.ż. – celowe eksperymentowanie na 
przedmiotach, coraz bardziej świadome 
planowanie działań oparte na 
reprezentacjach przedmiotów (główne 
osiągnięcia – czynności symboliczne 
wraz z mową, zdolność do zachowywania 
stałości cech takich jak barwa, kształt a 
także rozumowanie transdukcyjne),

 

 

Teoria poznawczo-rozwojowa 

Jeana Piageta

• Operacje konkretne – od 6 do 12 r.ż. – 

coraz bardziej odwracalne manipulacje 

na reprezentacjach konkretnych 

przedmiotów, decentracja umożliwiająca 

uwzględnienie w rozważaniach wielu 

własności przedmiotu w tym samym 

czasie (główne osiągnięcia – zdolność do 

zachowania ilości, np.. Masy, czy 

objętości, a także rozumowanie 

sylogistyczne),

 

 

Teoria poznawczo-rozwojowa 

Jeana Piageta

• Operacje formalne – od 12 do 15 

r.ż. – w pełni odwracalne operacje 
umysłowe (główne osiągnięcia – 
myślenie abstrakcyjne i 
hipotetyczno-dedukcyjne, 
rozumowanie logiczne, logika zdań).

 

 

Teorie typu B – modele 

cykliczne

• Brak ukierunkowania na osiąganie 

coraz bardziej złożonych stanów 
umysłu,

• Rozwój jako cykl zmian stadialnych, 

wyznaczanych zmianami 
fizjologicznymi (dojrzewanie płciowe, 
menopauza).

 

 

Teorie typu B – modele 

cykliczne

Proces rozwoju rozumiany jest jako 

cykl równowartościowych zmian 
stadialnych: pojawienie się określonej 
zmiany, specyficznej dla danego 
odcinka cyklu, jest tak samo 
konieczne lub ważne jak inna zmiana, 
specyficzna dla innego stadium.

 

 

Stadia rozwoju moralnego – 

teoria L. Kohlberga

I  Poziom moralności przedkonwencjonalnej

• Moralność unikania kary – podmiot 

uzasadnia sądy z punktu widzenia 
irracjonalnego strachu przed karą.

• Moralność własnego interesu – 

podmiot uzasadnia sądy z punktu 
widzenia nagród i przewidywanych 
korzyści osobistych.

 

 

Stadia rozwoju moralnego – 

teoria L. Kohlberga

II  Poziom moralności konwencjonalnej

• Moralność harmonii 

interpersonalnej – podmiot uzasadnia 

sądy z punktu widzenia 

przewidywanego braku aprobaty ze 

strony osób pozostających w 

bezpośrednich relacjach oraz na 

podstawie wyobrażeń o „znaczących” i 

„grzecznych” osobach.

 

 

Stadia rozwoju moralnego – 

teoria L. Kohlberga

• Morlaność prawa i porządku – 

podmiot uzasadnia sądy z punktu 
widzenia uznanych autorytetów, 
obowiązujących norm i pełnionych ról 
społecznych.

 

 

Stadia rozwoju moralnego – 

teoria L. Kohlberga

III  Poziom moralności 

pokonwencjonalnej

• Moralność umowy społecznej – 

podmiot uzasadnia sądy z punktu 

widzenia ogólnych norm, które są 

uznane i zweryfikowane przez ogół 

członków społeczeństwa przy 

uwzględnieniu relatywnej wartości 

osobistych opinii jednostki.

 

 

Stadia rozwoju moralnego – 

teoria L. Kohlberga

• Moralność uniwersalnych zasad 

etycznych – podmiot uzasadnia 
sądy z punktu widzenia ustalonych i 
uogólnionych przez siebie zasad 
etycznych.

 

 

Teorie typu C – modele 

sekwencyjne

• Odrzucenie pojęcia stadiów 

rozwojowych,

• Przyjęcie koncepcji rozwoju jako 

ukierunkowanych zmian 
strukturalnych (jakościowych).

 

 

Teorie typu C – modele 

sekwencyjne

Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle 

sekwencję stadiów związanych z 

wiekiem, ile sekwencję stopniowych 

przekształceń związanych głównie z 

doświadczeniem człowieka.

Rozwój traktowany jest w tych teoriach 

jako zależna od doświadczenia 

indywidualnego sekwencja 

stopniowych przekształceń 

jakościowych struktury psychicznej.

 

 

Humanistyczna teoria 

Abrahama Maslowa

Maslow przyjmuje, że człowiek rodzi 

się z wrodzonym planem kształcenia 
się i motywacji, czy też potrzeb 
tworzących hierarchię. Zaspokojenie 
potrzeb podstawowych pozwala na 
próby zaspokojenia potrzeb 
wyższych.

 

 

Humanistyczna teoria 

Abrahama Maslowa

Maslow wyróżnia dwa typy motywacji:
• Motywacja niedoboru – wynika z 

niedoboru trzech pierwszych 
kategorii potrzeb,

• Motywacja wzrostu – obecna na 

poziomie dwóch ostatnich potrzeb.

 

 

Humanistyczna teoria 

Abrahama Maslowa

Potrzeby:
• Fizjologiczne (głód, pragnienie, 

potrzeba snu, oddychanie),

• Bezpieczeństwa (pewność jutra, 

stabilność, wolność od strachu),

• Przynależności i miłości (czułość, 

bycie z innymi),

 

 

Humanistyczna teoria 

Abrahama Maslowa

• Szacunku (osiągnięć, uznania, 

szacunku do siebie),

• Samoaktualizacji (realizowanie 

swoich możliwości, samorozwój).

 

 

Teorie typu D – modele 

liniowe

• Odrzucenie koncepcji zmian 

stadialnych i jakościowych w rozwoju 
człowieka,

• Zmiany mają charakter ciągłych 

zmian ilościowych.

 

 

Teorie typu D – modele 

liniowe

Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako 

ciągły proces 
nabywania/kumulowania 
doświadczeń i/lub radzenia sobie z 
nimi, podporządkowany stale tym 
samym prawom uczenia się lub 
regułom przystosowania się do 
otoczenia, niezależnie od wieku i 
treści doświadczeń.

 

 

Teoria społecznego uczenia się 

Alberta Bandury

Założenie, że człowiek, a szczególnie 

dziecko, uczy się za pomocą imitowania 
zachowań innych. I tak, Bandura 
wyróżnił trzy rezultaty uczenia się przez 
imitowanie:

• Efekt facylitacji,
• Wzmocnienia zastępcze, hamujące lub 

odhamowujące reakcję,

• Uczenie się obserwacyjne.

 

 

Teorie typu E – modele 

mieszane

• Odrzucenie jednowymiarowych i 

jednokierunkowych modeli zmian 
rozwojowych.

 

 

Teorie typu E – modele 

mieszane

Rozwijający się system jest 

wielozmienny i elastyczny, to jest że 
zmiany dokonują się raczej 
selektywnie i zmierzają w kierunku 
wielu możliwych punktów końcowych 
ontogenezy.