Socjologia Edukacji (W).

Temat: Teoria rozwoju psychospołecznego Erika, H. Eriksona.

1. Zalety teorii rozwoju psychospołecznego:

• Jedna z pierwszych koncepcji rozwoju psychofizycznego w ciągu życia człowieka.

• Cały czas jest analizowana.

• Kładzie duży nacisk na rolę środowiska społecznego.

2. Założenia teorii rozwoju psychospołecznego.

Według Eriksona czynnikiem sprawczym procesu rozwojowego są konflikty, czyli przeciwstawne tendencje lub inaczej dążenia. Autor uważa, że rozbieżność między tym, co jednostka może i potrafi, a tym, czego oczekuje od niej społeczeństwo stawia ją w sytuacji kryzysowej i jest źródłem różnorodnych konfliktów. Konflikt i kryzys to nieuniknione komponenty ludzkiego życia. Każda kolejna faza życia człowieka stanowi jakościowo odrębny punkt zwrotny egzystencji spowodowany zarówno fizjologicznymi zmianami organizmu, jak i specyficznymi dla danego okresu rodzajem wymagań stawianych jednostce.

W każdej fazie rozwoju najważniejsze znaczenie ma pewien szczególny konflikt, który musi być rozwiązany w takim stopniu, aby jednostka mogła uporać się skutecznie z konfliktami powstającymi w następnych fazach. Erikson wyróżnił 8 faz rozwojowych, tzw. psychospołecznych stadiów rozwoju ego. Odmiennych ze względu na rodzaj konfliktu, czy też kryzysu psychospołecznego, z którym jednostka musi sobie poradzić.

Są to konflikty między:

1. Zaufaniem, a nieufnością.

2. Autonomią, a wstydem i zwątpieniem.

3. Inicjatywą, a poczuciem winy.

4. Pracowitością, a poczuciem niższości.

5. Tożsamością, a pomieszaniem ról.

6. Intymnością, a izolacją.

7. Płodnością, a stagnacją.

8. Poczuciem spełnienia, a rozpaczą.

Podane wyżej określenia opisują dwa bieguny konfliktu pojawiającego się w danej fazie. Pierwszy termin oznacza zarazem rozwiązanie pozytywne, korzystne dla rozwoju. Drugi termin oznacza rozwiązanie negatywne, nieprzystosowawcze, związane z dążeniem do regresji.

3. Fazy rozwoju psychospołecznego Erika H. Eriksona.

Faza I - Zaufanie, a nieufność.

Jest to okres niemowlęcy, czyli 1 rok życia. Zygmunt Freud nazywał tą fazę oralną. Noworodek jest całkowicie zależny od matki. Zagrożenie homeostazy jest źródłem nieufności. Natomiast doznawanie opieki prowadzi do zaspokojenie potrzeb i jest źródłem ufności. Dla kształtowania się ufności u dziecka ważny jest stan psychiczny matki, jej stosunek do dziecka, akceptacja własnego macierzyństwa, zadowolenie z faktu bycia matką. Pierwsze objawy ufności dziecka to głębokość snu, łatwość przyjmowania pokarmu i wydalania. Im więcej zdarzeń jest dla niemowlęcia znanych i kojarzonych z przyjemnością płynącą z zaspokojenia potrzeb, tym większa ufność. Wówczas matka rozpoznawana jest, jako osoba, która dostarcza przyjemności i która będzie jej dostarczać. Z czasem, gdy dziecko ufa matczynej opiece pozwala odejść jej poza zasięg wzroku i nie wywołuje to w nim niepokoju i złości. U dziecka stopniowo kształtuje się tzw. ufność podstawowa, czyli niewyrozumowane przeświadczenie, że świat jest miejscem bezpiecznym, a ludzie są życzliwi. Jeśli podane wyżej warunki nie będą spełnione, wówczas kształtuje się lękliwość i nieufność wobec otoczenia, które jawi się, jako zagrażające, chaotyczne i nieprzewidywalne i wówczas mamy do czynienia z brakiem rozwiązania konfliktu między zaufaniem, a nieufnością. Natomiast rozwiązanie konfliktu pozytywne tego konfliktu polega na ukształtowaniu zaufania do otoczenia, które postrzegane jest, jako uporządkowane i przewidywalne.

Faza II - Autonomia a wstyd i zwątpienie.

Jest to 2 i 3 rok życia, czyli tzw., wiek poniemowlęcy. W tym okresie dziecko dąży do kontaktu z otoczeniem, bada je (eksploruje). Wchodzi w relacje z osobami (bliskimi i innymi), manipuluje przedmiotami. Ponadto dziecko uczy się (2 rok życia) różnicować i kontrolować własne stany fizjologiczne, tzn. przechodzi tzw. trening toaletowy. Jeśli dziecko ma możliwość poznawania otoczenia, nie jest nadmiernie ograniczane oraz kontrolowane w sytuacjach niepowodzenia kontroli fizjologii wówczas nabywa poczucia odrębności własnego istnienia i nabywa poczucia, że potrafi panować nad sobą i nad swoim otoczeniem fizycznym i społecznym. Natomiast, jeśli dziecko jest krytykowane i zawstydzane lub wyśmiewane w sytuacjach niepowodzenia fizjologii kontroli wówczas staje się nieśmiałe i wątpi w swoje możliwości.

Faza III- Inicjatywa a poczucie winy.

Jest to okres między 4 - 6/7 rokiem życia, tzw. wiek przedszkolny, wiek zabaw. W tym czasie dziecko przejawia inicjatywę w działaniu tzw. realizuje różne własne cele. Jego autonomiczne zachowania zderzają się z autonomicznymi zachowaniami innych osób i pojawia się niezgodność interesów. Jeśli w takich sytuacjach dziecko przegrywa wówczas może pojawić się poczucie frustracji, rezygnacja, wycofanie z podjętej aktywności. Dziecko nabywa przekonania, że jest niezręcznym intruzem w świecie dorosłych. Natomiast, jeśli podejmowane przez dziecko działania są akceptowane i umiejętnie wspomagane wówczas dziecko ma okazję rozwinąć inicjatywę.

Faza IV - Pracowitość a poczucie niższości.

Jest to okres między 6/7 – 11/12 rok życia, tzw. młodszy wiek szkolny (wczesna adolescencja). Dziecko czerpie przyjemność z posługiwania się narzędziami, z tworzenia, produkowania, czyli osiągania określonych rezultatów poprzez wykonywanie różnych czynności. Dziecko jest zainteresowane jak działają przedmioty, jak wytwarzane są i jak się ich używa. Jeśli wysiłki dziecka zmierzające do odkrywania prawidłowości i zasad, według, których funkcjonuje rzeczywistość społeczna będą odrzucane przez dorosłych, jako niemądre lub kłopotliwe wówczas zrodzi się poczucie niższości. W przeciwnym wypadku ukształtuje się pracowitość. Dziecko chce odkrywać prawidłowości funkcjonowania rzeczywistości. Pracowitość wynika z działań podejmowanych wobec dziecka w poznawaniu funkcjonowania świata

Faza V - Tożsamość a pomieszanie ról (tożsamość negatywna).

Okres między 12-18 rokiem życia, tzw. wiek dorastania, adolescencja. Poczucie tożsamości polega na przekonaniu, że jest się kimś określonym zarówno w oczach własnych, jak i w oczach innych ludzi.

Kształtowanie się poczucia tożsamości obejmuje następujące aspekty:

• Rozwój perspektywy czasowej – wyznacza zdolność spostrzegania własnego życia, jako przebiegającego w czasie i ograniczonego w czasie.

• Kształtowanie się poczucia bycia sobą – dookreślanie granic ja-nie ja.

• Wypróbowywanie ról, eksperymentowanie z rolami, czasami nieaprobowanymi przez dorosłych

• Krystalizacja planów zawodowych.

• Identyfikacja seksualna; warunek podjęcia decyzji seksualnej związanej z własną płcią, dookreślanie się w roli kobiety lub mężczyzny.

• Polaryzacja przywództwa – nabywanie umiejętności kierowania innymi i podporządkowywanie się przywództwu innych.

• Polaryzacja ideologiczna – krystalizacja światopoglądu, wybór własnej filozofii życiowej, religii.

Rozwój tożsamości w każdym z wymienionych wyżej aspektów wymaga wypróbowania własnych sił, eksperymentowania z sobą w różnych sytuacjach, dlatego wiele społeczeństw zapewnia młodzieży tzw. okres moratorium, czyli odracza konieczność podejmowania zobowiązań i ponoszenia odpowiedzialności za różne czyny. Jeśli przedstawione wyżej aspekty tożsamości nie ukształtują się, wówczas następuje tzw. rozproszenie ról, a nawet tożsamość negatywna wyrażająca się w działaniach antyspołecznych.

Faza VI - Intymność a izolacja.

Jest to wiek między 18, a 24 rokiem życia, wczesna dorosłość. W tej fazie występuje silne dążenie do nawiązania intymnego związku psychicznego i fizycznego z drugą osobą. Jednak dążenie do intymności budzi obawy, a nawet lęki, ponieważ wiąże się z niebezpieczeństwem utraty w kontakcie z partnerem niezależności, pełnej odrębności. Rozwiązanie pozytywne tego konfliktu to nawiązanie intymnego związku seksualnego, uczuciowego, moralnego opartego na zaufaniu i lojalności. Rozwiązanie negatywne to jest pozostawienie w izolacji brak intymnego związku i unikanie związków wymagających intymności.

Faza VII - Płodność a stagnacja.

Jest to wiek dorosły. Erikson opisuje ten okres takimi granicami czasowymi 25-60/65 lat. Według Eriksona płodność jest to chęć posiadania potomstwa i opiekowania się nim z pełnym poczuciem rodzicielskiej odpowiedzialności. Istotą konfliktu w tej fazie rozwoju jest to, że dążenie do bycia dla własnych dzieci wiąże się z koniecznością rezygnacji z bycia dla siebie. Rozwiązanie pozytywne polega na posiadaniu potomstwa, co prowadzi do rozszerzenia zainteresowań jednostki, tak że nie ograniczają się one wyłącznie dla niej samej, ale obejmują rodzinę, społeczeństwo, a nawet przyszłe pokolenia. Rozwiązanie negatywne to brak potomstwa prowadzący do regresji w procesie rozwoju. Owa regresja wyraża się w obsesyjnej potrzebie pseudointymności, okresowym, wzajemnym wstrętem do partnerów, zainteresowaniem tylko sprawami materialnymi i własnym dobrobytem.

Faza VIII - Poczucie spełnienia a rozpacz.

Jest to okres starości. Powyżej 65 roku życia. Człowiek spogląda wstecz na to co było i w przód na niewiadomą śmierć. W wyniku rozwiązań dokonanych w każdym z poprzednich stadiów pojawia się radość z dobrze spełnionego życia i poczucie zadowolenia z siebie. Jeśli człowiek nie jest w stanie zaakceptować swojego dotychczasowego życia, to nie jest wtedy zdolny pogodzić się z faktem skończoności swego istnienia. Pragnąłby zacząć wszystko od nowa, szukać innych dróg prowadzących do poczucia integralności. Jednocześnie czuje, że nie zdoła tego dokonać, gdyż życie jest za krótkie i wówczas rodzi się rozpacz i lęk przed śmiercią.

4. Podsumowanie teorii rozwoju psychospołecznego:

• Konflikt i kryzys są nieodłącznie związane z rozwojem i zarazem są jego siła napędowa.

• Przystosowanie się jednostki do środowiska społecznego polega na godzeniu możliwości organizmy i wymagań społecznych.

• W różnych okresach życia przed człowiekiem stawiane są co raz to inne wymagania. Sprostanie im jest możliwe wtedy, kiedy w dotychczasowym rozwoju został osiągnięty odpowiedni poziom integracji psychicznej.

• Nierozwiązanie kolejnych kryzysów psychospołecznych może prowadzić na każdym etapie rozwoju do różnych form nieprzystosowania.

• Im wcześniejsze są źródła nieprzystosowania, tym jest ono głębsze i trudniejsze do modyfikacji.