POŁOŻENIE

PRAWNE OSÓB

POŁOŻENIE

PRAWNE OSÓB

ZDOLNOŚĆ

PRAWNA

Możność bycia podmiotem praw i
obowiązków
Zależy od 3 status:

Libertatis (wolności)
Civitatis (obywatelstwa)
Familiae (pozycji w rodzinie)

Grupy ze wg. na

status

Libertatis

WOLNI

NIEWOLNICY

Podziały

Wolny:

Wolnourodzony (ingenuus)
Wyzwoleniec (libertinus)

Grupy ze wg. na

status

Libertatis

WOLNI

NIEWOLNICY

(CIVITATIS)

Perygryni

Latyni

Obywatele rzymscy

Cives romani

Uprawnienia:

Ius conubii
Ius

commerci

-

prawo

do

uczestniczenia

w

obrocie

gospodarczym
Ius suffragii - prawo głosowania
Ius honorum - prawo wyboru na
urząd państwowy

PODZIAŁY

Latyni:

Veteres, prisci - ius conubii, ius
commercii
Coloniarii - ius commercii
Iuniani

Perygryni:

Dedicticii

Perigrini dediticii

G. 1.14. Perigrini dediticii nazywa
się tych, co niegdyś chwyciwszy za
broń, walczyli przeciwko ludowi
rzymskiemu, a następnie pokonani
poddali się.

Sposoby nabycia

obywatelstwa

Zrodzenie z iustum matrimonium
Dziecko pozamałżeńskie obywatelem
jeśli matka obywatelką w chwili jego
urodzenia
Nadania:

Lex Iulia et Plautia Papiria (90-89
p.n.e.)

-

obywatelstwo

nadano

wszystkim mieszkańcom Italii.

Constitutio

Antoniniana

Edykt cesarza Karakalli (Marcus
Aurelius Antoninus)
212 r. n.e
Nadanie obywatelstwa wszystkim
wolnym mieszkańcom cesarstwa
rzymskiego, z wyjątkiem perigrini
dediticii

Tria Nomina

Praenomen (imię) - Gaius Gnaeus, Marcus,
Quintus, Publius, Tiberius, Titus, Lucius
Nomen gentile (gentilicium) - nazwa rodu,
z którego się pochodziło - Aemilius,
Claudius,

Julius,

Aurelius,

Antonius,

Valerius
Cognomen
Np . Gaius Julius Caesar, Marcus Tullius
Cicero, Tiberius Julius Alexander

Grupy ze wg. na

status

Libertatis

WOLNI

NIEWOLNICY

(CIVITATIS)

Perygryni

Latyni

Obywatele rzymscy

(FAMILIAE)

SUI IURIS

ALIENI IURIS

Pokrewieństwo

POKREWIEŃSTWO

AGNACYJNE

(agnatio) - osoby, które podlegały
lub mogły podlegać władzy tego
samego zwierzchnika familijnego
(pater familias)
POKREWIEŃSWTO

KOGNACYJNE

(cognatio) - oparte na więzach
krwi

Stopnie pokrewieństwa

Pokrewieństwo w linii prostej (linea
recta)

i

linii

bocznej

(linea

transversa vel obliqua)
Krewni wstępni (ascendenci) i
zstępni (descendenci)
Quot generationes, tot gradus - ile
urodzeń, tyle stopni

Powinowactwo

Powinowactwo

(adfinitas)

-

stosunek powstały na skutek
zawarcia małżeństwa pomiędzy
jednym z małżonków, a krewnymi
drugiego
Nie oblicza się stopni

ZDOLNOŚĆ

PRAWNA

Tylko wolny obywatel rzymski sui
iuris
Niezależna od wieku i płci
Nie

mieli

jej:

niewolnicy,

nieobywatele, osoby alieni iris

Zdolność prawna nasciturusa

Naciturus - dziecko poczęte, jeszcze
nie narodzone
Nabywa pewne uprawnienia o ile
urodzi się żywe
Nasciturus pro iam nato habetur,
quotiens de commodis suius agitur -
dziecko poczęte uważane jest za już
narodzone, jeśli chodzi o jego
korzyści
Curator ventris

Utrata zdolności

prawnej

Śmierć
Capitis deminutio - uszczuplenie
praw, utrata dotychczasowego
status

Capitis deminutio

Capitis deminutio maxima - utrata
wolności

i

obywatelstwa

(np.

popadnięcie w niewolę)
Capitis deminutio media - utrata
obywatelstwa (np. banicja)
Capitis deminutio minima - zmiana
pozycji

w

rodzinie

bez

utraty

obywatelstwa i wolności (np. adrogatio,
conventio in manum)

Popadnięcie w niewolę

Ius postlimini (prawo powrotu) -
obywatel rzymski, który powrócił z
niewoli odzyskiwał wszelkie prawa,
które wcześniej mu przysługiwały (z
wyjątkiem posiadania i małżeństwa)
Fictio legis Corneliae - w przypadku
śmierci w niewoli przyjmowano fikcję,
iż obywatel zmarł w chwili dostania
się do niewoli, jako osoba wolna

NIEWOLNICY

Niewolnicy

Zrównani z rzeczą, traktowani jako
narzędzie

mówiące

-

instrumentum vocale

Przedmiot własności i innych
praw rzeczowych

Nie mieli żadnych uprawnień, nie
mogli mieć własnego majątku

POWSTANIE

NIEWOLI

Urodzenie w niewoli, ale od II-III w. n.e.
favor libertatis
Popadnięcie w niewolę:

jeńcy wojenni - servi - ci którzy nie
zostali zabici, ale zachowani przy życiu
(servare) i rozdzieleni bądź sprzedani
sprzedaż za długi trans Tiberim
schwytanie przez piratów
skazanie na dożywotnią pracę w kopalnii

Wyzwoleńcy

Sytuacja prawna zależała od tego
czy stawali się:

Obywatelami rzymskimi
Latynami (Latini)
Perigrini dediticii

Wyzwolenie

(manumissio)

FORMALNE:

Testamento

(directa,

indirecta

-

fideicomissaria)
Censu
Vindicta
In ecclesia

SKUTKI:

Wyzwoleniec uzyskuje obywatelstwo
rzymskie

Wyzwolenie

(manumissio)

NIEFORMALNE:

Inter amicos
Per epistulam
Per mensam

SKUTKI:

Formalnie wciąż niewolnik
Początkowo przysługuje mu jedynie

ochrona

pretorska

(wyzwoleniec

prteorski)
Od Lex Iunia (Narbona?) - Latyn Iuniański

Uzyskanie obywatelstwa

przez Latyna Iuniańskiego

Pojęcie za żonę Rzymianki lub Latynki i
jednoroczne dziecko z nią
Służba w straży miejskiej w Rzymie (6, 3 lata)
Dostarczanie statków o określonej pojemności
do transportu zboża przez 6 lat
Prowadzenie w Rzymie młynu przez 3 lata
Przeznaczenie połowy majątku (co najmniej
200 tys. Sesterców) na dom w Rzymie

Perigrini dediticii

G. 1.13: [...]niewolnicy skrępowani przez
właściciela tytułem kary albo którym wypalono
piętno; albo którzy z powodu występku poddani
zostali torturom i dowiedziono im, że wystepek
ten popełnili; albo ci którzy zostali wydani do
walki zbrojnej lub z dzikimi zwierzętami; albo
zostali wtrącei do szkoły gladiatorów lub do
więzienia, potem natomiast wyzwoleni albo
przez tego samego właściciela, albo przez kogoś
innego, stają się wolni na tych smych warunkch,
na jakich są perigrini dediticii.

Ustawodastwo Augusta

Lex Fufia Canina (2. r. p.n.e.) -

ograniczenie

liczby

niewolników

wyzwalanych w testamencie - max. 100
Lex Aelia Sentia (4 r. n.e) :

ograniczenie wieku wyzwalanego (30

lat) i wyzwalającego 20 lat), chyba, że

„słuszna przyczyna”
Nieważność wyzwoleń na szkodę

wierzycieli i patrona
Kategoria peregrini dedicticii

Prawo patronatu

Obowiązek wykonywania usług na
rzecz patrona, przyrzeczonych
przed wyzwoleniem
Obowiązek alimentacyjny
Dziedziczenie

patrona

po

wyzwoleńcu (od lex Papia Poppaea
- taka część jaka przypadała
każdemu dziecku)

Prawo patronatu

Dzieci wyzwoleńca rodziły się
wolne
Dziedziczoność

patronatu

-

dziedziczny ze strony patrona,
niedziedziczny

ze

strony

wyzwoleńca

Osoby w sytuacji podobnej do

niewolników

Personae in mancipio
Addictus
Redemptus ab hostibus
Liber homo bona fide serviens
Colonus