Zdolność prawna osoby fizycznej

Zasada: Art. 8 §1- każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną

- dziecko musi urodzić się żywe, bez znaczenia natomiast jest to, czy jest ono zdolne do życia,

Art. 9- domniemanie, iż dziecko przyszło na świat żywe

Chwila urodzenia- odłączenie od ciała matki.

Wyjątek- zdolność prawna dziecka poczętego nie narodzonego ( NASCITURUSA ).

- Art. 927 §2.- dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeśli urodzi się żywe.

- Art. 972- przepisy stosuje się do zapisu- można dokonać zapisu na rzecz dziecka poczętego nie narodzonego,

- Art. 75. kro- można uznać dziecko poczęte nie narodzone za zgodą matki

- Art. 142 kro- forma alimentów dla dziecko poczętego nie narodzonego,

- Art. 182 kro- curator ventris- dla dziecka poczętego nie narodzonego można ustanowić kuratora, jeśli jest to konieczne.

Orzecznictwo:

-  dziecko,  które  w  chwili  śmierci  ojca  było  już  poczęte,  może  po  urodzeniu  dochodzić  roszczeń  z  art.  446§  od  osoby

odpowiedzialnej za śmierć ojca ( SN- 1952, 1971 ). Dodatkowo orzeczenie z 1971 mówi o tym, iż przy ubezpieczeniu dziecko

poczęte, nie narodzone, może być prane pod uwagę, jeśli w chwili zajścia upadku ubezpieczeniowego było już poczęte.

-a  także  odszkodowania  za  szkodę,  jakiej  doznało  na  skutek  czynu  skierowanego  w  okresie  ciąży  przeciwko  matce,  a

uszkadzającego  płód  lub  powodującego  zmiany  w  normalnym  jego  rozwoju  (  SN-  1966  )-  wyrządzony  ciężarnej  czyn

niedozwolony,  który  spowodował  wady  płodu  jest  traktowany  jako  czyn  przeciwko  dziecku,  jeśli  urodzi  się  ono  żywe  i

przysługuje temu dziecku roszczeniu o odszkodowanie.

Istotna jest kwestia ustalenia związku przyczynowo- skutkowego. Poważną rolę odgrywa biegły lekarz, musi stwierdzić, czy te

czynniki miały negatywny wpływ na rozwój płodu. Gorzej, jeśli opinia brzmi "nie można tego wykluczyć".

-  orzeczenie  NSA:  dziecko  poczęte  może  być  obdarowane,  jeśli  darowizna  ma  na  celu  zabezpieczenie  przyszłych  jego

interesów ( w sprawie chodziło o podatek- ojciec dziecka nie był osobą bliską matce, a to oznaczało wyższy podatek, tak więc

matka twierdziła, że nie dla niej, ale dla dziecka, które dla ojca jest osobą najbliższą ).

Doktryna:

a) prof. Jerzy Ignatowicz: upoważnia to do obrony tezy, że prawo polskie przyjmuje rzymską zasadę NASCITURUS PRO IAM

NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR- nasciturus traktowany jest jako narodzony, kiedy jest to dla niego

korzystne,

b) prof. Radwański, prof. Grzybowski- we wszystkich przepisach nie chodzi o zdolność prawną nasciturusa- przepisy traktują

o przyszłych prawach dziecka,

c) dziecko poczęte nienarodzone ma zdolność prawną ograniczoną i warunkową.

- Prof. Szpunar i prof. Wolter twierdzili, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem, że urodzi się żywe.

- Prof. Walaszek uważał, że dziecko poczęte nie narodzone ma zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym ( że urodzi

się martwe ).

Ustawodawstwo:

16.03.1993  weszła  w  życie  ustawa  antyaborcyjna  (  Ustawa  o  planowaniu  rodziny,  ochronie  płodu  ludzkiego  i  warunkach

dopuszczalności przerywania ciąży ). Wprowadzono do Art. 8 dopisano §2: "Zdolność prawną ma również dziecko poczęte,

jednakże prawa i zobowiązania nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe". Mogło to jednak spowodować, że dziecko urodzi

się  dłużnikiem.  Zamiast  poprawić  sytuację  nasciturusa  pogorszono  ją.  Dodano  też Art.  4461  -  "z  chwilą  urodzenia  dziecko

może  żądać  naprawienia  szkód  doznanych  przed  urodzeniem".  Zmiany  te  nie  obowiązywały  długo,  natychmiast

przegłosowano  ustawę  o  zmianie  ustawy.  Skreślono  art.  8  §2.  W  art.  4461  dopisano  "dziecko  nie  może  dochodzić  tych

roszczeń  w  stosunku  do  matki".  Wprowadzono  bowiem  dopuszczalność  aborcji-  a  co  jeśli  matka  chciała  przeprowadzić

aborcję,  a  lekarz  ją  źle  przeprowadził  i  spowodował  uszkodzenie  płodu?.  18.12.1997  w  sprawie  orzekł  TK,  uznał  to

sformułowanie za sprzeczne i zdanie to zostało skreślone.

Nadal więc sytuacja prawna nasciturusa nie jest wyjaśniona. Niewyobrażalne jest jednak, aby SN pozbawił zdolności prawnej

nasciturusa, gdy chodzi o jego korzyść.

Problematyka poczęcia i urodzenia się dziecka jaka źródła odpowiedzialności cywilnej dotyczy następujących sytuacji:

a) PRENATAL INJURIES ( SZKODY PRENATALNE )- odpowiedzialność cywilna powstaje za szkodę wyrządzoną dziecku już

poczętemu, ale jeszcze nie narodzonemu ( Art. 4461 ).

b) PRECONCEPTION INJURIES- odpowiedzialność cywilna obejmuje

- zdarzenia mające miejsce przed poczęciem się dziecka i

- powodujące następnie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia i

- zawinione.

CONCIPIENDUS- dziecko nie narodzone, nie poczęte.

Przykład: matka dziecka urodziła dziecko upośledzone. Będąc w drugiej ciąży domagała się badań prenatalnych- wymusiła je

i wtedy potwierdzono, iż płód jest uszkodzony i jest ten sam rodzaj wady wrodzonej jak u dziecka pierwszego, ale na aborcję

było  już  za  późno.  Jest  to  coś  innego  niż  stan,  o  którym  mówi  art.  4461.  Tam  chodzi  o  poczęte  zdrowe  dziecko-  czyjeś

działanie  powoduje  jego  upośledzenie  po  poczęciu,  a  tutaj  mowa  jest  o  dziecko  upośledzonym  od  momentu  poczęcia  ).

Powstaje więc alternatywa:

- usunięcie ciąży,

- urodzenia upośledzonego dziecka.

Nie  miejsce  tu  rozwodzić  się,  co  jest  lepsze,  bo  tym  zajmuje  się  filozofia.  W  każdym  razie  rodzice  dziecka  upośledzonego

ponoszą  szkodę  w  postaci  większych  wydatków.  Matka  musi  w  całości  poświęcić  się  dziecku,  co  przekreśla  jej  karierę

zawodową.  Wysokość  szkody=  koszty  utrzymania  dziecka  chorego-  hipotetyczne  koszty  utrzymania  dziecka  zdrowego.

Odszkodowanie  wiąże  się  jednak  z  trudnym  zagadnieniem,  czy  dziecko  chciałoby  istnieć?  Jeśli  prawo  polskie  przewiduje

możliwość  usunięcia  ciąży,  to  zakład  opieki  zdrowotnej  powinien  ponieść  odpowiedzialność,  jeśli  nie  skierowano  kobiety  na

badania prenatalne w odpowiednim czasie.

Jeśli rodzice czynili starania, żeby nie mieć dziecka, kobieta poddała się zabiegowi sterylizacji, brała środki antykoncepcyjne,

a  mimo  to  poczęło  się  dziecko,  to  w  orzecznictwie  zachodnim  przyjmuje  się,  iż  za  szkodę  (  urodzenie  się  dziecka!  )

odpowiada lekarz lub farmaceuta. Współżycie płciowe rodziców traktuje się jako przyczynę szkody.

Na określenie roszczeń rodziców stosuje się następującą terminologię:

a)  WRONGFUL  BIRTH-  roszczenia  rodziców  upośledzonego  dziecka  skierowane  przeciw  lekarzowi,  -  który  w  zawiniony

sposób nie rozpoznał uszkodzenia dziecka w czasie ciąży ( lub jeszcze przed poczęciem )

- uniemożliwił tym samym przerwanie ciąży ( ewentualnie "doprowadził" do poczęcia ).

Stawiany mu zarzut polega na tym, iż odebrał on powodom ( rodzicom ) prawo do zadecydowania o tym, czy chcą obciążyć

się defektywnym dzieckiem,

b) WRONGFUL CONCEPTION- roszczenia rodziców w sytuacji,

- oboje ( lub jedno z nich ) podjęci starania ( najczęściej ze względów ekonomicznych ) mające na celu uniknięcie poczęcia

dziecka ( ewentualnie jego urodzenia się)

- ze względu na niewłaściwe postępowanie lekarza do poczęcia ( lub odpowiednio urodzenia ) dochodzi.

W  efekcie  rodzi  się  dziecko  zdrowe  (  ewentualna  defektywność  nie  jest  elementem  konstrukcyjnym  roszczenia!  ),  ale

niechciane.

Koniec zdolności prawnej:

Zasada: Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje z jej ŚMIERCIĄ.

Art. 922- z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów

Księgi IV.

Śmierć- ustanie funkcji mózgu.

Udokumentowaniem faktu śmierci jset:

1) AKTU ZGONU sporządzanego przez kierownika usc na podstawie ( art. 51 i n. pasc ).:

a) karty zgonu- stwierdzającej zgon i jego przyczynę,

b) po osobistym naocznym stwierdzeniu zgonu przez kierownika,

c)  na  podstawie  pisemnego  zgłoszenia  właściwego  organu  państwowego,  jeżeli  okoliczności  zgonu  były  przedmiotem

dochodzenia tego organu.

2) SĄDOWE STWIERDZENIE ZGONU- jeśli mimo braku aktu zgonu

- śmierć danej osoby jest niewątpliwa ( nie musi być absolutnie pewna ) i

- brak jest aktu zgonu.

Ma  charakter  deklaratoryjny.  Postępowanie  o  stwierdzenie  zgonu  regulowane  jest  w  kpc. W  postanowieniu  o  stwierdzenie

zgonu sąd oznacza chwilę śmierci, a jeżeli nie jest to możliwe przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną ( Art. 538 kpc

). Przykład: Stwierdzenie zgonu następuje w takich przypadkach, jak:

- wspinają się dwaj alpiniści i jeden z nich odpada ze ściany lub zostaje porwany przez lawinę- nie sposób odszukać zwłok,

- wypadek w kopalni, odszukano zwłoki dwóch górników, a trzeciego nie,

- dziewczyna, która utopiła się podczas sztormu na oczach wszystkich,

Wyjątek: z chwilą UZNANIA ZA ZMARŁEGO

I. fakt zaginięcia osoby, która ma być uznana za zmarłą ( tzn. nie wiadomo, czy żyje czy zmarł ) i

II. upływ czasu od chwili tego zaginięcia

1) wypadki normalne, w których zaginięciu osoby nie towarzyszyły szczególne okoliczności, przemawiające za zwiększonym

prawdopodobieństwem śmierci ( Art. 29 )

a) zasada ( 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości osoba jeszcze żyła,

- wyjątek:- 5 lat, jeśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby lat 70,

- wyjątek: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.

2) wypadki kwalifikowane ( , w których zaginięcie nastąpiło wśród okoliczności uzasadniających

wyższy stopień prawdopodobieństwa śmierci zaginionego ( Art. 30 )

a) w warunkach pokojowych,

- jeżeli zaginięcie nastąpiło w czasie podróży morskiej lub powietrznej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku

z innym zdarzeniem szczególnym- 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne znaczenie ( §1 ).

- jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6- miesięcznego zaczyna się z chwilą upływu roku od

dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli portu przeznaczenia nie było, to po upływie 2 lat od dnia, w

którym była o nim ostatnia wiadomość ( §2 ).

-  jeżeli  zaginięcie  nastąpiło  w  związku  z  bezpośrednim  niebezpieczeństwem  dla  życia  nieprzewidzianym  w  paragrafach

poprzedzających- 1 rok od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo wg okoliczności powinno było ustać ( §3 ).

Jeżeli  koniec  terminu  w  wypadkach  normalnych  lub  kwalifikowanych  w  warunkach  pokojowych  przypada  na  okres  wojny  lub

działań  wojennych-  uznanie  za  zmarłego  nie  może  nastąpić  przed  upływem  roku  od  końca  roku  kalendarzowego,  w  którym

wojna  lub  działania  wojenne  zostały  zakończone  (  w  stosunku  do  wojny  1939-  1945-  od  dnia  09.05.1945  ),  chyba,  że  wg

okoliczności nie mogły one mieć wpływu na wiadomość o zaginięciu ( art. XXXI pwkc ).

b)  w  warunkach  wojennych  (  regulują  to  przepisy  wprowadzające  kc-  jeszcze  niedawno  wydawało  się,  że  nie  ma  sensu

poruszać tego zagadnienia, ale wobec wojny w Iraku, przepisy te mogą znaleźć zastosowanie ).

- zaginiony brał udział w działaniach wojennych ( np. na froncie lub w partyzantce )- art. XXVIII pwkc,

- zaginiony przebywał na obszarze objętym działaniami wojennymi, a istnieje prawdopodobieństwo, że zaginięcie pozostaje w

związku z niebezpieczeństwem dla życia wywołanym tymi działaniami ( np. zaginięcie w czasie nalotu )- art. XXVIII pwkc

-  zaginiony  w  czasie  wojny  lub  działań  wojennych  został  pozbawiony  wolności  przez  władze  obcego  państwa  i  osadzony  w

miejscu, gdzie jego życiu groziło szczególne niebezpieczeństwo ( np. osadzenie w obozie koncentracyjnym )- art. XXIX pwkc,

W  tych  przypadkach-  1  rok  od  końca  roku  kalendarzowego,  w  którym  wojna  lub  działania  wojenne  zostały  zakończone.  Dla

osób, które zaginęły w związku z wojną 1939- 1945 początek tego terminu liczy się od dnia 09.05.1945 ( art. XXXII pwkc )

- zaginiony został w czasie wojny lub działań wojennych wywieziony przymusowo poza granice państwa ( np. wywiezienie na

roboty przymusowe )- art. XXX pwkc

W  tym  przypadku-  3  lata  od  końca  roku  kalendarzowego,  w  którym  zaginiony  wg  istniejących  wiadomości  jeszcze  żył,  a  w

każdym  razie  2  lata  od  końca  roku  kalendarzowego,  w  którym  wojna  lub  działania  wojenne  zostały  zakończone  (  dla  wojny

1939- 1945 również okres ten liczy się od dnia 09.05.1945 ).