Uzależnienie

Uzależnienie

GWSHM „Milenium”

GWSHM „Milenium”

mgr Anna Knocińska

mgr Anna Knocińska

anna.knocinska@gwshm.e

anna.knocinska@gwshm.e

du.pl

du.pl

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Podstawowe pojęcia:

Podstawowe pojęcia:

nawyk

nawyk

– swoiste przyzwyczajenie, silne pragnienie,

– swoiste przyzwyczajenie, silne pragnienie,

nieprzeparta chęć odurzania się, ale bez konieczności

nieprzeparta chęć odurzania się, ale bez konieczności

zwiększania dawki środka, zwiększania stymulacji;

zwiększania dawki środka, zwiększania stymulacji;

powiązany z uzależnieniem psychicznym, brak uzależnienia

powiązany z uzależnieniem psychicznym, brak uzależnienia

fizycznego; mniejszy zakres uszkodzeń w życiu osobistym i

fizycznego; mniejszy zakres uszkodzeń w życiu osobistym i

społecznym jednostki;

społecznym jednostki;

nałóg

nałóg

– poczucie przymusu w zakresie używania określonego

– poczucie przymusu w zakresie używania określonego

środka, wykonywania czynności, powiązane z koniecznością

środka, wykonywania czynności, powiązane z koniecznością

zwiększania dawki, powiązane ze zjawiskiem „głodu” i

zwiększania dawki, powiązane ze zjawiskiem „głodu” i

objawów odstawienia oraz uzależnieniem fizycznym;

objawów odstawienia oraz uzależnieniem fizycznym;

poważne konsekwencje dla psychicznego funkcjonowania

poważne konsekwencje dla psychicznego funkcjonowania

jednostki oraz negatywne skutki w życiu osobistym

jednostki oraz negatywne skutki w życiu osobistym

i społecznym; pojecie używane też w szerszym znaczeniu dla

i społecznym; pojecie używane też w szerszym znaczeniu dla

określenia uzależnienia fizycznego i/lub psychicznego;

określenia uzależnienia fizycznego i/lub psychicznego;

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

środki odurzające

środki odurzające

– to te, które wywołują stan odurzenia (obniżając lub

– to te, które wywołują stan odurzenia (obniżając lub

podwyższając pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego) i mogą

podwyższając pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego) i mogą

spowodować ujemne skutki dla fizycznego lub psychicznego zdrowia jednostki;

spowodować ujemne skutki dla fizycznego lub psychicznego zdrowia jednostki;

środki uzależniające

środki uzależniające

– określenie akcentujące wspólną cechę: zdolność

– określenie akcentujące wspólną cechę: zdolność

potencjalnego wywołania u pewnych osobników stanu psychicznego,

potencjalnego wywołania u pewnych osobników stanu psychicznego,

określanego jako uzależnienie psychiczne;

określanego jako uzależnienie psychiczne;

środki psychotropowe

środki psychotropowe

– terminu tego używa się na określenie substancji

– terminu tego używa się na określenie substancji

syntetycznych:

syntetycznych:

leków lub substancji uzależniających;

leków lub substancji uzależniających;

substancja psychoaktywna

substancja psychoaktywna

– pojęcie określające każdą

– pojęcie określające każdą

substancję przyjmowaną w celu uzyskania określonego efektu

substancję przyjmowaną w celu uzyskania określonego efektu

psychicznego, równoważnik słowa „lek” używanego przez WHO

psychicznego, równoważnik słowa „lek” używanego przez WHO

w definicji uzależnienia; równolegle w j. polskim funkcjonują

w definicji uzależnienia; równolegle w j. polskim funkcjonują

inne pojęcia, np.: środki odurzające, środki uzależniające,

inne pojęcia, np.: środki odurzające, środki uzależniające,

narkotyki;

narkotyki;

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

tolerancja

tolerancja

– nabyty i odwracalny stan organizmu polegający na

– nabyty i odwracalny stan organizmu polegający na

zmniejszeniu poziomu wrażliwości na określone działanie leku/środka,

zmniejszeniu poziomu wrażliwości na określone działanie leku/środka,

tzn. że efekty oddziaływania zmniejszają się pomimo stosowania takich

tzn. że efekty oddziaływania zmniejszają się pomimo stosowania takich

samych dawek, zmuszając osobę uzależnioną do ich zwiększania, aż do

samych dawek, zmuszając osobę uzależnioną do ich zwiększania, aż do

przekroczenia dawki śmiertelnej;

przekroczenia dawki śmiertelnej;

tolerancja krzyżowa

tolerancja krzyżowa

– zjawisko polegające na przeniesieniu tolerancji na inny

– zjawisko polegające na przeniesieniu tolerancji na inny

środek

środek

z tej samej grupy chemicznej (szczególnie widoczne w działaniu morfiny,

z tej samej grupy chemicznej (szczególnie widoczne w działaniu morfiny,

heroiny, kodeiny i metadonu)

heroiny, kodeiny i metadonu)

zespół abstynencyjny (odstawienia)

zespół abstynencyjny (odstawienia)

– zespół niezmiernie dokuczliwych

– zespół niezmiernie dokuczliwych

doznań fizycznych i psychicznych, grupa objawów o różnej konfiguracji

doznań fizycznych i psychicznych, grupa objawów o różnej konfiguracji

i nasileniu występujących po całkowitym lub częściowym odstawieniu

i nasileniu występujących po całkowitym lub częściowym odstawieniu

substancji używanej w sposób powtarzalny, długotrwały i/lub w

substancji używanej w sposób powtarzalny, długotrwały i/lub w

wysokich dawkach; trudne do zwalczenia dysfunkcje w niektórych

wysokich dawkach; trudne do zwalczenia dysfunkcje w niektórych

układach organizmu: pokarmowym, krążenia, oddychania oraz

układach organizmu: pokarmowym, krążenia, oddychania oraz

związane z nimi stany depresji lub podniecenia, a czasem drgawki;

związane z nimi stany depresji lub podniecenia, a czasem drgawki;

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

uzależnienie

uzależnienie

– (na podstawie ICD-10) obejmuje kompleks zjawisk

– (na podstawie ICD-10) obejmuje kompleks zjawisk

fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, pojawiających

fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, pojawiających

się w toku wielokrotnego używania substancji psychoaktywnych;

się w toku wielokrotnego używania substancji psychoaktywnych;

charakteryzuje się silną potrzebą zażywania środka,

charakteryzuje się silną potrzebą zażywania środka,

trudnościami w kontrolowaniu tego zachowania, uporczywym

trudnościami w kontrolowaniu tego zachowania, uporczywym

używaniem pomimo szkodliwych następstw, zwiększoną

używaniem pomimo szkodliwych następstw, zwiększoną

tolerancją, często występowaniem zespołu abstynencyjnego;

tolerancją, często występowaniem zespołu abstynencyjnego;

przyjmowanie substancji psychoaktywnych dominuje nad innymi

przyjmowanie substancji psychoaktywnych dominuje nad innymi

zachowaniami, które poprzednio miały większą wartość;

zachowaniami, które poprzednio miały większą wartość;

uzależnienie - rozumiane jako poważne i niebezpieczne zaburzenie

uzależnienie - rozumiane jako poważne i niebezpieczne zaburzenie

zdrowia jednostki -

zdrowia jednostki -

może pojawić się także na obszarze wielu

może pojawić się także na obszarze wielu

zachowań

zachowań

, które należą do normalnego a nawet podstawowego

, które należą do normalnego a nawet podstawowego

dla życia sposobu postępowania;

dla życia sposobu postępowania;

w pewnych okolicznościach, nałogową i niebezpieczną formę

w pewnych okolicznościach, nałogową i niebezpieczną formę

mogą przyjmować zachowania związane z odżywianiem się,

mogą przyjmować zachowania związane z odżywianiem się,

życiem seksualnym, z wykonywaniem pracy, z ćwiczeniami

życiem seksualnym, z wykonywaniem pracy, z ćwiczeniami

fizycznymi, z uprawianiem gier itp.;

fizycznymi, z uprawianiem gier itp.;

Uzależnienie

Uzależnienie

Rodzaje uzależnienia

Rodzaje uzależnienia

chemiczne

czynnościowe

np. od alkoholu,

narkotyków,

leków, tytoniu itd.

np. od pracy, hazardu,

seksu, jedzenia,

mass mediów itd..

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

współuzależnienie

współuzależnienie

– utrwalona forma funkcjonowania w

– utrwalona forma funkcjonowania w

długotrwałej, trudnej i niszczącej sytuacji życiowej związanej

długotrwałej, trudnej i niszczącej sytuacji życiowej związanej

z patologicznymi zachowaniami partnera, ograniczająca w

z patologicznymi zachowaniami partnera, ograniczająca w

sposób istotny swobodę wyboru postępowania, prowadząca

sposób istotny swobodę wyboru postępowania, prowadząca

do pogorszenia własnego stanu

do pogorszenia własnego stanu

i utrudniająca zmianę własnego położenia na lepsze; sposób

i utrudniająca zmianę własnego położenia na lepsze; sposób

przystosowania się, pozwalający przetrwać trudne sytuacje,

przystosowania się, pozwalający przetrwać trudne sytuacje,

ale stanowiący pułapkę; przejawia się w formach aktywnych i

ale stanowiący pułapkę; przejawia się w formach aktywnych i

pasywnych;

pasywnych;

Uzależnienie

Uzależnienie

Aspekty

Aspekty

uzależnienia

uzależnienia

uzależnienie

fizyczne

uzależnienie

psychiczne

uzależnienie

społeczne

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Uzależnienie fizyczne

Uzależnienie fizyczne

(in. fizjologiczne - ang.

(in. fizjologiczne - ang.

physiological dependence

physiological dependence

)

)

to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś

to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś

substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych

substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych

(np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia

(np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia

mięśni, bezsenność);

mięśni, bezsenność);

zaprzestanie jej zażywania (odstawienie) prowadzi do

zaprzestanie jej zażywania (odstawienie) prowadzi do

wystąpienia zespołu objawów, które określa się jako zespół

wystąpienia zespołu objawów, które określa się jako zespół

abstynencyjny (zespół odstawienia);

abstynencyjny (zespół odstawienia);

w leczeniu stosowana jest detoksykacja, czyli odtrucie.

w leczeniu stosowana jest detoksykacja, czyli odtrucie.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Uzależnienie psychiczne

Uzależnienie psychiczne

(in. psychologiczne, ang.

(in. psychologiczne, ang.

psychological dependence

psychological dependence

)

)

to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności

to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności

lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie nie

lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie nie

prowadzi jednak do poważnych fizjologicznych następstw; to

prowadzi jednak do poważnych fizjologicznych następstw; to

stan, w którym osoba dotknięta tą chorobą nie potrafi bez

stan, w którym osoba dotknięta tą chorobą nie potrafi bez

pomocy z zewnątrz przerwać zachowań kompulsywnych

pomocy z zewnątrz przerwać zachowań kompulsywnych

związanych ze zdobywaniem i konsumpcją;

związanych ze zdobywaniem i konsumpcją;

nieleczona zależność psychiczna od substancji chemicznych

nieleczona zależność psychiczna od substancji chemicznych

prowadzi najczęściej do więzienia, szpitala psychiatrycznego, a

prowadzi najczęściej do więzienia, szpitala psychiatrycznego, a

w końcu i śmierci; obecnie nie są znane skuteczne metody

w końcu i śmierci; obecnie nie są znane skuteczne metody

leczenia uzależnienia psychicznego od substancji chemicznych;

leczenia uzależnienia psychicznego od substancji chemicznych;

możliwe jest zatrzymanie kompulsywnych zachowań, ale nie

możliwe jest zatrzymanie kompulsywnych zachowań, ale nie

całkowite wyleczenie;

całkowite wyleczenie;

uzależnienie psychiczne ma swoje fizyczne (neurologiczne)

uzależnienie psychiczne ma swoje fizyczne (neurologiczne)

podłoże i jest tak samo realne jak uzależnienie fizjologiczne z tą

podłoże i jest tak samo realne jak uzależnienie fizjologiczne z tą

różnicą, że zmiany które powoduje nie cofają się samoistnie,

różnicą, że zmiany które powoduje nie cofają się samoistnie,

albo cofają się bardzo wolno w skali życia osobnika.

albo cofają się bardzo wolno w skali życia osobnika.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Uzależnienie społeczne

Uzależnienie społeczne

(in. socjologiczne)

(in. socjologiczne)

wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod

wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod

wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych do

wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych do

siebie, w kręgach młodzieży z tzw. subkultur;

siebie, w kręgach młodzieży z tzw. subkultur;

istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co

istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co

pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w

pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w

niej zasad i obyczajów; ponadto osoba uzależniona, w

niej zasad i obyczajów; ponadto osoba uzależniona, w

miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla

miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla

siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych

siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych

(utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie,

(utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie,

zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy

zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy

narkomańskiej);

narkomańskiej);

następuje coraz większa marginalizacja i najczęściej

następuje coraz większa marginalizacja i najczęściej

również kryminalizacja środowiska, w którym obraca się

również kryminalizacja środowiska, w którym obraca się

uzależniony.

uzależniony.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Diagnozowanie uzależnienia:

Diagnozowanie uzależnienia:

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów

ICD-10 (Światowej Organizacji Zdrowia - WHO)

ICD-10 (Światowej Organizacji Zdrowia - WHO)

•

wyodrębnia grupę zaburzeń spowodowanych używaniem substancji

wyodrębnia grupę zaburzeń spowodowanych używaniem substancji

psychoaktywnych (m.in.. alkohol, leki, śr. pobudzające, w tym kofeina, a

psychoaktywnych (m.in.. alkohol, leki, śr. pobudzające, w tym kofeina, a

także tytoń);

także tytoń);

•

proponuje rozpoznanie uzależnienia, gdy w okresie ostatniego roku

proponuje rozpoznanie uzależnienia, gdy w okresie ostatniego roku

stwierdzona zostanie obecność - lub utrzymywanie się przez okres co

stwierdzona zostanie obecność - lub utrzymywanie się przez okres co

jednego miesiąca – trzech

jednego miesiąca – trzech

z ośmiu wymienionych objawów:

z ośmiu wymienionych objawów:

1.

1.

silna chęć lub poczucie przymusu picia (zażywania środka, określonego

silna chęć lub poczucie przymusu picia (zażywania środka, określonego

zachowania),

zachowania),

2.

2.

subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontroli nad piciem,

subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontroli nad piciem,

3.

3.

picie ze świadomością, że objawy odstawienia ulegną złagodzeniu,

picie ze świadomością, że objawy odstawienia ulegną złagodzeniu,

4.

4.

obecność somatycznych objawów zespołu abstynencyjnego,

obecność somatycznych objawów zespołu abstynencyjnego,

5.

5.

wzrost tolerancji na substancję psychoaktywną,

wzrost tolerancji na substancję psychoaktywną,

6.

6.

ograniczenie wzorców zachowań związanych z piciem,

ograniczenie wzorców zachowań związanych z piciem,

7.

7.

postępujące zaniedbywanie innych przyjemności lub zainteresowań na

postępujące zaniedbywanie innych przyjemności lub zainteresowań na

rzecz picia,

rzecz picia,

8.

8.

picie pomimo wyraźnych szkód, o których wiadomo, że mają ścisły

picie pomimo wyraźnych szkód, o których wiadomo, że mają ścisły

związek

związek

z piciem.

z piciem.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Klasyfikacja Zaburzeń i Chorób DSM-IV

Klasyfikacja Zaburzeń i Chorób DSM-IV

Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

•

wymienia 13 typów zaburzeń spowodowanych tylko

wymienia 13 typów zaburzeń spowodowanych tylko

przyjmowaniem substancji psychoaktywnych,

przyjmowaniem substancji psychoaktywnych,

•

proponuje rozpoznawać uzależnienie, kiedy stwierdzi się

proponuje rozpoznawać uzależnienie, kiedy stwierdzi się

występowanie co najmniej trzech z dziewięciu objawów przez

występowanie co najmniej trzech z dziewięciu objawów przez

większość dni w okresie ostatniego miesiąca lub powtarzanie się

większość dni w okresie ostatniego miesiąca lub powtarzanie się

ich przez dłuższy okres czasu:

ich przez dłuższy okres czasu:

1.

1.

picie (zażywanie środka, określone zachowanie) w większych

picie (zażywanie środka, określone zachowanie) w większych

ilościach, częściej lub przez dłuższy czas niż zamierzało się

ilościach, częściej lub przez dłuższy czas niż zamierzało się

pierwotnie,

pierwotnie,

2.

2.

utrzymujący się przez dłuższy czas zamiar lub co najmniej jedna

utrzymujący się przez dłuższy czas zamiar lub co najmniej jedna

nieudana próba przerwania picia lub picia kontrolowanego,

nieudana próba przerwania picia lub picia kontrolowanego,

3.

3.

poświęcanie zbyt wiele czasu na picie lub poszukiwanie

poświęcanie zbyt wiele czasu na picie lub poszukiwanie

możliwości picia, bądź

możliwości picia, bądź

na „odzyskiwanie formy” po piciu,

na „odzyskiwanie formy” po piciu,

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

DSM-IV c.d.

DSM-IV c.d.

4.

4.

częste upijanie się, obecność objawów abstynencyjnych w czasie

częste upijanie się, obecność objawów abstynencyjnych w czasie

wykonywania codziennych obowiązków lub nie wywiązywanie się z

wykonywania codziennych obowiązków lub nie wywiązywanie się z

nich w związku z piciem, picie w sytuacjach związanych z większym

nich w związku z piciem, picie w sytuacjach związanych z większym

ryzykiem (np. kierowanie samochodem),

ryzykiem (np. kierowanie samochodem),

5.

5.

wyraźne upośledzenie funkcjonowania społecznego oraz

wyraźne upośledzenie funkcjonowania społecznego oraz

ograniczenie wypoczynku w związku z piciem,

ograniczenie wypoczynku w związku z piciem,

6.

6.

kontynuacja picia pomimo świadomości, że występujące

kontynuacja picia pomimo świadomości, że występujące

problemy (zdrowotne, rodzinne, zawodowe, finansowe, prawne

problemy (zdrowotne, rodzinne, zawodowe, finansowe, prawne

itp..) mają wyraźny związek z piciem alkoholu,

itp..) mają wyraźny związek z piciem alkoholu,

7.

7.

konieczność wypijania większej ilości alkoholu dla uzyskania

konieczność wypijania większej ilości alkoholu dla uzyskania

zamierzonego efektu,

zamierzonego efektu,

8.

8.

występowanie wyraźnych objawów zespołu abstynencyjnego,

występowanie wyraźnych objawów zespołu abstynencyjnego,

9.

9.

picie alkoholu ze świadomością, że objawy abstynencyjne ulegną

picie alkoholu ze świadomością, że objawy abstynencyjne ulegną

złagodzeniu.

złagodzeniu.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Zespół objawów uzależnieniowych

Zespół objawów uzależnieniowych

(uogólniony dla wszystkich uzależnień):

(uogólniony dla wszystkich uzależnień):

(M. Griffiths, 2004)

(M. Griffiths, 2004)

•

wyrazistość emocjonalnego podporządkowania

wyrazistość emocjonalnego podporządkowania

– zachowania

– zachowania

realizujące potrzebę uzależnieniową stają się najważniejsze,

realizujące potrzebę uzależnieniową stają się najważniejsze,

•

zmiana nastroju

zmiana nastroju

– optymalizacja nastroju tylko w czasie zachowania

– optymalizacja nastroju tylko w czasie zachowania

nałogowego,

nałogowego,

•

tolerancja dawkowania

tolerancja dawkowania

– znieczulenie na poprzednio wystarczające

– znieczulenie na poprzednio wystarczające

„dawki”, potrzeba zwiększenia „dawkowania”,

„dawki”, potrzeba zwiększenia „dawkowania”,

•

objawy abstynencyjne

objawy abstynencyjne

– psychiczne wszędzie takie same, fizyczne w

– psychiczne wszędzie takie same, fizyczne w

dużym stopniu podobne,

dużym stopniu podobne,

•

konflikt

konflikt

– potrzeby uzależnieniowe zawsze wchodzą w kolizję z

– potrzeby uzależnieniowe zawsze wchodzą w kolizję z

najbliższym otoczeniem, burzą więzi z innymi ludźmi,

najbliższym otoczeniem, burzą więzi z innymi ludźmi,

•

nawrót

nawrót

– każda osoba uzależniona ma za sobą nieudane próby zerwania

– każda osoba uzależniona ma za sobą nieudane próby zerwania

z nałogiem,

z nałogiem,

•

inne cechy specyficzne

inne cechy specyficzne

dla poszczególnych uzależnień.

dla poszczególnych uzależnień.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Wspólne elementy różnych nałogowych

Wspólne elementy różnych nałogowych

zaburzeń:

zaburzeń:

za J. Mellibrudą

za J. Mellibrudą

1.

1.

obecność uporczywego dążenia do zażywania danej substancji lub

obecność uporczywego dążenia do zażywania danej substancji lub

do wykonywania określonych czynności, którego siła daje subiektywne

do wykonywania określonych czynności, którego siła daje subiektywne

poczucie nieodpartego przymusu wewnętrznego -

poczucie nieodpartego przymusu wewnętrznego -

przymus

przymus

wewnętrzny

wewnętrzny

;

;

2.

2.

uporczywe powtarzanie tych zachowań mimo szkód, które

uporczywe powtarzanie tych zachowań mimo szkód, które

powodują a w przypadku podejmowanych przez człowieka prób

powodują a w przypadku podejmowanych przez człowieka prób

powstrzymania się od tego, co szkodzi, doznawanie niepowodzeń i

powstrzymania się od tego, co szkodzi, doznawanie niepowodzeń i

załamywanie się kontroli nad tym postępowaniem -

załamywanie się kontroli nad tym postępowaniem -

utrata kontroli

utrata kontroli

,

,

3.

3.

pojawianie się bardzo przykrych stanów psychicznych i dolegliwości

pojawianie się bardzo przykrych stanów psychicznych i dolegliwości

fizycznych wtedy, gdy przedłuża się okres przerwy w zażywaniu

fizycznych wtedy, gdy przedłuża się okres przerwy w zażywaniu

substancji lub powstrzymywania się od nałogowych czynności oraz

substancji lub powstrzymywania się od nałogowych czynności oraz

następnie doznawanie silnie oczekiwanej ulgi, po zakończeniu

następnie doznawanie silnie oczekiwanej ulgi, po zakończeniu

przerwy -

przerwy -

zespół abstynencyjny

zespół abstynencyjny

.

.

Uzależnienie

Uzależnienie

Mechanizmy

Mechanizmy

uzależnienia

uzależnienia

mechanizm

mechanizm

nałogowego

nałogowego

regulowania

regulowania

uczuć

uczuć

mechanizm

mechanizm

iluzji

iluzji

i zaprzeczania

i zaprzeczania

mechanizm

mechanizm

rozpraszania

rozpraszania

i rozdwajania „ja”

i rozdwajania „ja”

na poziomie

na poziomie

osobowości

osobowości

na poziomie

na poziomie

poznawczym (umysłu)

poznawczym (umysłu)

na poziomie

na poziomie

życia emocjonalnego

życia emocjonalnego

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

1.

1.

Mechanizm nałogowego regulowania

Mechanizm nałogowego regulowania

uczuć

uczuć

używka/zachowanie staje się głównym źródłem

używka/zachowanie staje się głównym źródłem

przeżywanych stanów emocjonalnych, najpierw

przeżywanych stanów emocjonalnych, najpierw

przyjemności, a z czasem już tylko ulgi czy uśmierzenia

przyjemności, a z czasem już tylko ulgi czy uśmierzenia

przykrości;

przykrości;

te sztuczne sposoby uzyskiwania satysfakcji coraz bardziej

te sztuczne sposoby uzyskiwania satysfakcji coraz bardziej

wypierają naturalne , „oduczając” osobę uzależnioną od

wypierają naturalne , „oduczając” osobę uzależnioną od

korzystania z nich, skazują na kurczowe trzymanie się

korzystania z nich, skazują na kurczowe trzymanie się

nałogu i przekonanie, że bez niego sobie nie poradzi z

nałogu i przekonanie, że bez niego sobie nie poradzi z

przykrymi odczuciami;

przykrymi odczuciami;

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

2.

2.

Mechanizmy iluzji i zaprzeczania

Mechanizmy iluzji i zaprzeczania

umysł zostaje zdominowany przez myślenie magiczno-

umysł zostaje zdominowany przez myślenie magiczno-

życzeniowe, które neguje informacje o szkodach i

życzeniowe, które neguje informacje o szkodach i

zagrożeniach, produkuje złudzenia, że można zapanować

zagrożeniach, produkuje złudzenia, że można zapanować

nad nałogiem i korzystać bez doznawania szkód;

nad nałogiem i korzystać bez doznawania szkód;

fałszywa świadomość, wspiera nałóg, zniekształca obraz

fałszywa świadomość, wspiera nałóg, zniekształca obraz

rzeczywistości; zaprzeczanie, koloryzowanie,

rzeczywistości; zaprzeczanie, koloryzowanie,

minimalizowanie strat umożliwia trzymanie się nałogu;

minimalizowanie strat umożliwia trzymanie się nałogu;

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

3.

3.

Mechanizm rozpraszania i rozdwajania

Mechanizm rozpraszania i rozdwajania

„ja”

„ja”

zaburzona zostaje tożsamość człowieka, jego zdolność do

zaburzona zostaje tożsamość człowieka, jego zdolność do

podejmowania decyzji i kierowania własnym

podejmowania decyzji i kierowania własnym

postępowaniem; granice własnego „ja” są słabo określone i

postępowaniem; granice własnego „ja” są słabo określone i

rozproszone z powodu zmienionych stanów świadomości;

rozproszone z powodu zmienionych stanów świadomości;

system „ja” jest rozdarty konfliktowymi i przeciwstawnymi

system „ja” jest rozdarty konfliktowymi i przeciwstawnymi

doświadczeniami i pragnieniami;

doświadczeniami i pragnieniami;

osoba uzależniona nie przyjmuje odpowiedzialności za to, co

osoba uzależniona nie przyjmuje odpowiedzialności za to, co

sama zrobiła, i nie uznaje w tym swego autorstwa, winy

sama zrobiła, i nie uznaje w tym swego autorstwa, winy

poszukuje w bliskich, w nauczycielach i szkole, w

poszukuje w bliskich, w nauczycielach i szkole, w

nieszczęśliwym dzieciństwie, itd.

nieszczęśliwym dzieciństwie, itd.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Fazy rozwoju uzależnienia

Fazy rozwoju uzależnienia

Uzależnienie

Uzależnienie

jest powszechnie postrzegane jako proces,

jest powszechnie postrzegane jako proces,

ma więc swoje fazy rozwoju (stadia)

ma więc swoje fazy rozwoju (stadia)

o specyficznych cechach;

o specyficznych cechach;

przykładowo:

przykładowo:

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Fazy alkoholizmu

Fazy alkoholizmu

(wg Jellinka):

(wg Jellinka):

1. wstępna

1. wstępna

– in. przedalkoholiczna, objawowa, picie alkoholu w

– in. przedalkoholiczna, objawowa, picie alkoholu w

celu uzyskania ulgi, wzrost tolerancji,

celu uzyskania ulgi, wzrost tolerancji,

2. ostrzegawcza

2. ostrzegawcza

– in. zwiastunowa, pojawienie się luk

– in. zwiastunowa, pojawienie się luk

pamięciowych, tzw. palimpsestów, coraz większa koncentracja na

pamięciowych, tzw. palimpsestów, coraz większa koncentracja na

alkoholu, picie po kryjomu, picie łapczywe, organizowanie okazji

alkoholu, picie po kryjomu, picie łapczywe, organizowanie okazji

do wypicia, poczucie winy w związku z wypiciem, unikanie

do wypicia, poczucie winy w związku z wypiciem, unikanie

rozmów na temat picia alkoholu,

rozmów na temat picia alkoholu,

3. krytyczna

3. krytyczna

– pojawia się upośledzenie kontroli nad piciem,

– pojawia się upośledzenie kontroli nad piciem,

usprawiedliwianie picia, coraz częstsze stany agresji przeplatane

usprawiedliwianie picia, coraz częstsze stany agresji przeplatane

wyrzutami sumienia, użalanie się nad sobą, niekiedy próby

wyrzutami sumienia, użalanie się nad sobą, niekiedy próby

samobójcze, zaburzenie stosunków społecznych, coraz większe

samobójcze, zaburzenie stosunków społecznych, coraz większe

problemy zdrowotne, poranny „klin” staje się regułą,

problemy zdrowotne, poranny „klin” staje się regułą,

4. przewlekła

4. przewlekła

– wystąpienie wielodniowych „ciągów”, utrata pracy,

– wystąpienie wielodniowych „ciągów”, utrata pracy,

rodziny, poważne problemy zdrowotne (fizyczne i psychiczne),

rodziny, poważne problemy zdrowotne (fizyczne i psychiczne),

śmierć.

śmierć.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Fazy narkomanii

Fazy narkomanii

(za M. Pasek, 2000):

(za M. Pasek, 2000):

1. eksperymenty

1. eksperymenty

– branie eksperymentalne, dla zaspokojenia

– branie eksperymentalne, dla zaspokojenia

ciekawości, korzystanie

ciekawości, korzystanie

z okazji, bez planowania następnego brania,

z okazji, bez planowania następnego brania,

2. branie (używanie) towarzyskie

2. branie (używanie) towarzyskie

– branie narkotyków zaczyna się

– branie narkotyków zaczyna się

podobać, chęć powtarzania eksperymentów, samodzielne

podobać, chęć powtarzania eksperymentów, samodzielne

zaopatrywanie się, zadowolenie z imprezy czy kontaktów z

zaopatrywanie się, zadowolenie z imprezy czy kontaktów z

ludźmi uzależnione od działania narkotyku,

ludźmi uzależnione od działania narkotyku,

3. częstsze poszukiwanie dobrego nastroju (nadużywanie)

3. częstsze poszukiwanie dobrego nastroju (nadużywanie)

– chęć

– chęć

szybkiej zmiany nastroju za pomocą narkotyku, niezależnie od

szybkiej zmiany nastroju za pomocą narkotyku, niezależnie od

tego co będzie później, zaczynają się kradzieże, długi lub handel

tego co będzie później, zaczynają się kradzieże, długi lub handel

narkotykami, pierwsze konsekwencje: kłopoty

narkotykami, pierwsze konsekwencje: kłopoty

z koncentracją i pamięcią, problemy zdrowotne, nieobecności w

z koncentracją i pamięcią, problemy zdrowotne, nieobecności w

szkole czy pracy,

szkole czy pracy,

4. ciągłe branie (uzależnienie)

4. ciągłe branie (uzależnienie)

– przymus brania, branie

– przymus brania, branie

codzienne, coraz większych ilości, coraz mocniejszych

codzienne, coraz większych ilości, coraz mocniejszych

narkotyków, do uzależnienia psychicznego dołącza fizyczne,

narkotyków, do uzależnienia psychicznego dołącza fizyczne,

niemożność sprostania codziennym obowiązkom, narkotyki stają

niemożność sprostania codziennym obowiązkom, narkotyki stają

się ważniejsze niż cokolwiek w życiu, kłamstwa, oszustwa,

się ważniejsze niż cokolwiek w życiu, kłamstwa, oszustwa,

kradzieże dla „ochrony” nałogu.

kradzieże dla „ochrony” nałogu.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Fazy narkomanii

Fazy narkomanii

(za M. Rolna, KARAN):

(za M. Rolna, KARAN):

1. faza I

1. faza I

– branie dla zaspokojenia ciekawości, dla towarzystwa,

– branie dla zaspokojenia ciekawości, dla towarzystwa,

korzystanie z okazji,

korzystanie z okazji,

z „poczęstunku”, zaprzeczanie przed innymi, że się bierze,

z „poczęstunku”, zaprzeczanie przed innymi, że się bierze,

narkotyk jako sposób na poprawę samopoczucia,

narkotyk jako sposób na poprawę samopoczucia,

2. faza II

2. faza II

– poszukiwanie narkotyków, czekanie na specjalne okazje,

– poszukiwanie narkotyków, czekanie na specjalne okazje,

wzrost częstotliwości zażywania, prowadzenie „podwójnego

wzrost częstotliwości zażywania, prowadzenie „podwójnego

życia”, znajomość cen

życia”, znajomość cen

i dilerów, chwiejność nastrojów, nieadekwatne reakcje, odsunięcie

i dilerów, chwiejność nastrojów, nieadekwatne reakcje, odsunięcie

dotychczasowych zainteresowań, izolowanie się od rodziny i

dotychczasowych zainteresowań, izolowanie się od rodziny i

znajomych, oszukiwanie samego siebie: „biorę tylko kiedy chcę”,

znajomych, oszukiwanie samego siebie: „biorę tylko kiedy chcę”,

„kontroluję sytuację”, narkotyk jako lekarstwo na wszystkie

„kontroluję sytuację”, narkotyk jako lekarstwo na wszystkie

„dolegliwości”,

„dolegliwości”,

3. faza III

3. faza III

– niemożność funkcjonowania bez narkotyku, odurzanie

– niemożność funkcjonowania bez narkotyku, odurzanie

staje się najważniejsze, wzrost tolerancji, pierwsze

staje się najważniejsze, wzrost tolerancji, pierwsze

przedawkowania, zatrucia, utraty przytomności, utrata kontroli

przedawkowania, zatrucia, utraty przytomności, utrata kontroli

nad braniem i nad życiem, przerwanie nauki, porzucenie pracy,

nad braniem i nad życiem, przerwanie nauki, porzucenie pracy,

konflikt z prawem, konsekwencje zdrowotne, nie tajenie faktu

konflikt z prawem, konsekwencje zdrowotne, nie tajenie faktu

brania, obojętność na to co powiedzą inni, zerwanie więzi z

brania, obojętność na to co powiedzą inni, zerwanie więzi z

rodziną, próby samobójcze,

rodziną, próby samobójcze,

4. faza IV

4. faza IV

– narkotyk staje się niezbędny do życia jak jedzenie i picie,

– narkotyk staje się niezbędny do życia jak jedzenie i picie,

organizm jest wyniszczony, coraz częściej zdarza się zapaść, po tej

organizm jest wyniszczony, coraz częściej zdarza się zapaść, po tej

fazie następuje już tylko śmierć, rzadziej decyzja o leczeniu.

fazie następuje już tylko śmierć, rzadziej decyzja o leczeniu.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Fazy uzależnienia od hazardu

Fazy uzależnienia od hazardu

(wg R. Custera):

(wg R. Custera):

1.

1.

faza zwycięstw

faza zwycięstw

– granie okazyjne, sporadyczne, pobudzanie się myślą

o wielkiej wygranej, przez co obstawia się coraz wyższe zakłady i
częstsze stawki; gracz usilnie wierzy w swoją wygraną oraz, że jej
pasmo będzie trwać wiecznie, cechuje go nieuzasadniony optymizm;

2.

2.

faza strat

faza strat

– im więcej inwestuje w grę, tym bardziej zwiększa

wysokość porażki, wtedy to hazardzista niejednokrotnie zadłuża się, a
ewentualna wygrana zostaje przeznaczona na spłatę długów;
nieustanna gonitwa za pieniądzem obciąża budżet rodzinny, niszczy
życie gracza i jego rodziny; zaczyna się zaniedbywanie obowiązków
rodzinnych i zawodowych, ukrywanie konieczności uprawiania
hazardu, nielegalne sposoby zdobywania środków;

3.

3.

faza desperacji

faza desperacji

– hazardzista doświadcza negatywnych konsekwencji:

oddalenie od rodziny, utrata pracy, narastające długi i presja
wierzycieli; nasila się stres i poczucie zagrożenia, pojawia się presja
zdobycia pieniędzy, wyrównania strat; pojawia się poczucie winy,
bezradność, depresja, wyczerpanie psychiczne;

4.

4.

faza utraty nadziei

faza utraty nadziei

– potęgujące się poczucie bezsilności i

beznadziejności sytuacji;mogą wystąpić myśli i/lub próby samobójcze
oraz nadmierne używanie substancji psychoaktywnych; możliwą
drogą do wyboru jest też udanie się po pomoc.

Uzależnienie

Uzależnienie

Przyczyny

Przyczyny

uzależnienia

uzależnienia

biopsychiczne

psychospołeczne

kulturowe

-indywidualna wysoka

podatność na uzależnienie,

-labilność układu nerwowego,

-pobudliwość psychiczna,

-niska odporność na stres,

-zaburzenia natury

emocjonalnej,

-zaburzenia rozwoju

osobowości,

-neurotyzm,

-uszkodzenie mózgu,

-choroby somatyczne i

związane z nimi dolegliwości

(zmęczenie, bezsenność,

silne bóle).

-brak lub trudności

w zaspokojeniu potrzeb

psychicznych wskutek

wadliwego oddziaływania

środowiska (np. akceptacji,

bezpieczeństwa itp.)

-niepowodzenia życiowe

w sferach: zawodowej,

szkolnej, osobistej co jest

podstawą ucieczki przed

niekorzystną, stresującą,

nieakceptowaną sytuacją

życiową w świat iluzji.

-moda,

-dostępność środków,

-postawy hedonistyczne,

-brak odległych celów

i perspektyw życiowych,

-brak rozrywek i możliwości

atrakcyjnego spędzania czasu,

-przynależność do subkultury,

w której istnieje norma zażywania,

-bunt przeciw powszechnie

obowiązującemu systemowi

wartości i stylowi życia,

-zaspokojenie potrzeb

poznawczych

(chęć eksperymentowania),

-aktywizacja zdolności twórczych,

-chęć odniesienia sukcesu.

Uzależnienie

Uzależnienie

Przyczyny uzależnienia

Przyczyny uzależnienia

- konkluzja

- konkluzja

Etiologia uzależnienia jest zawsze złożona –

Etiologia uzależnienia jest zawsze złożona –

w każdym indywidualnym przypadku

w każdym indywidualnym przypadku

występuje

występuje

specyficzny splot określonych czynników,

specyficzny splot określonych czynników,

które wzajemnie się przenikają i

które wzajemnie się przenikają i

współdetermiują.

współdetermiują.

Uzależnienie

Uzależnienie

Konsekwencje

uzależnienia

fizyczne

psychologiczne pedagogiczne

społeczne

wpływ na zdrowie

o charakterze:

• bezpośrednim

(funkcjonowanie

układu nerwowego,

oddechowego,

trawiennego i układu

krążenia),

• pośrednim (poprzez

niewłaściwą dietę,

stany chorobowe

związane z niektórymi

nałogami),

-utrata zaufania do

siebie i samokontroli,

-obniżona samoocena,

-utrata zainteresowania

zwykłymi

czynnościami

i celami życiowymi

(zmiana systemu

wartości),

-nałóg w centralnym

czynnikiem

wzmacniającym,

• następstwa rodzinne:

-destabilizacja życia

rodzinnego,

-dysfunkcjonalność

pełnionych ról, zadań

i funkcji rodziny,

-źródło przemocy

w rodzinie,

• następstwa

kryminologiczne:

-źródło przestępczości,

-czynnik wiktymizacji,

• w węższym ujęciu:

-straty pieniężne

(utracone zarobki,

wydane oszczędności),

-wydatki na opiekę

i próby rehabilitacji,

społeczną

-zniszczenie więzi,

• w szerszym ujęciu:

-straty związane z

przestępczością,

utratę produktywności

ludzkiej,

rozszerzeniem się

innych patologii.

Uzależnienie

Uzależnienie

Skutki uzależnienia

Skutki uzależnienia

- konkluzja

- konkluzja

Uzależnienie rozumiane jako

Uzależnienie rozumiane jako

utrata zdolności autoregulacji

utrata zdolności autoregulacji

(przebiegu relacji ze środkiem

(przebiegu relacji ze środkiem

uzależniającym)

uzależniającym)

może mieć szeroko zakrojone

może mieć szeroko zakrojone

konsekwencje.

konsekwencje.

Uzależnienie

Uzależnienie

Pomoc osobom uzależnionym:

Pomoc osobom uzależnionym:

1.

1.

pomoc medyczna:

pomoc medyczna:

detoksykacja, diagnoza, interwencja,

detoksykacja, diagnoza, interwencja,

leczenie stacjonarne, terapia uzależnień, pomoc

leczenie stacjonarne, terapia uzależnień, pomoc

psychologiczna – w placówkach leczniczych,

psychologiczna – w placówkach leczniczych,

ambulatoryjnych i stacjonarnych (szpitale

ambulatoryjnych i stacjonarnych (szpitale

psychiatryczne, ośrodki rehabilitacyjno-readaptacyjne,

psychiatryczne, ośrodki rehabilitacyjno-readaptacyjne,

poradnie profilaktyki oraz leczenia i rehabilitacji osób

poradnie profilaktyki oraz leczenia i rehabilitacji osób

uzależnionych);

uzależnionych);

2.

2.

praca socjalna:

praca socjalna:

świadczenie usług społecznych osobom

świadczenie usług społecznych osobom

uzależnionym, kierowanie na leczenie, programy

uzależnionym, kierowanie na leczenie, programy

interwencyjne i minimalizacji szkód, wzmacnianie osób

interwencyjne i minimalizacji szkód, wzmacnianie osób

niewydolnych i słabych, kształtowanie zaradności

niewydolnych i słabych, kształtowanie zaradności

życiowej;

życiowej;

3.

3.

ruch samopomocowy:

ruch samopomocowy:

grupowa współpraca jednostek o

grupowa współpraca jednostek o

podobnych problemach indywidualnych, polegająca na

podobnych problemach indywidualnych, polegająca na

wymianie doświadczeń, wiedzy, udzielaniu wsparcia; np.

wymianie doświadczeń, wiedzy, udzielaniu wsparcia; np.

ruchy Anonimowych Alkoholików, Anonimowych

ruchy Anonimowych Alkoholików, Anonimowych

Narkomanów, Anonimowych Hazardzistów itp.;

Narkomanów, Anonimowych Hazardzistów itp.;

4.

4.

programy edukacyjne:

programy edukacyjne:

oddziaływania środowiskowe,

oddziaływania środowiskowe,

programy, akcje i kampanie profilaktyczne;

programy, akcje i kampanie profilaktyczne;

Uzależnienie

Uzależnienie

Pomoc osobom uzależnionym

Pomoc osobom uzależnionym

konkluzja

konkluzja

Skuteczna profilaktyka i resocjalizacja

Skuteczna profilaktyka i resocjalizacja

musi mieć charakter systemowy,

musi mieć charakter systemowy,

gdzie społeczne oddziaływania zaczynają się

gdzie społeczne oddziaływania zaczynają się

od rodzina,

od rodzina,

a kończą na wyspecjalizowanych instytucjach

a kończą na wyspecjalizowanych instytucjach

leczniczych, pomocowych i terapeutycznych.

leczniczych, pomocowych i terapeutycznych.

Uzależnieni

Uzależnieni

e

e

Bibliografia:

Bibliografia:

1.

1.

Baran-Furga H., Substancje psychoaktywne, Koszalin 1998.

Baran-Furga H., Substancje psychoaktywne, Koszalin 1998.

2.

2.

Cekiera C., Toksykomania, Warszawa 1985.

Cekiera C., Toksykomania, Warszawa 1985.

3.

3.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w

ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków-

ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków-

Warszawa 1997.

Warszawa 1997.

4.

4.

Nowak A., Wysocka E., Problemy i zagrożenia społeczne we

Nowak A., Wysocka E., Problemy i zagrożenia społeczne we

współczesnym świecie. Elementy patologii społecznej i

współczesnym świecie. Elementy patologii społecznej i

kryminologii, Katowice 2001.

kryminologii, Katowice 2001.

5.

5.

Pospiszyl I., Patologie społeczne, Warszawa 2008.

Pospiszyl I., Patologie społeczne, Warszawa 2008.

6.

6.

Stankowski A., Narkomania, narkotyki, narkomani, Katowice

Stankowski A., Narkomania, narkotyki, narkomani, Katowice

1988.

1988.

7.

7.

Woronowicz B. T., Alkoholizm jako choroba, Warszawa 1994.

Woronowicz B. T., Alkoholizm jako choroba, Warszawa 1994.

8.

8.

Mellibruda J., Sobolewska Z., Koncepcja i terapia

Mellibruda J., Sobolewska Z., Koncepcja i terapia

współuzależnienia,

współuzależnienia,

Alkoholizm i narkomania

Alkoholizm i narkomania

1997

1997

,

,

nr

nr

28

28

.

.

9.

9.

Niewiadomska I., Brzezińska M., Lelonek B., Hazard, Lublin

Niewiadomska I., Brzezińska M., Lelonek B., Hazard, Lublin

2005.

2005.

10.

10.

Zagadnienia patologii społecznej, pod red. Podgórecki A.,

Zagadnienia patologii społecznej, pod red. Podgórecki A.,

Warszawa 1976.

Warszawa 1976.

11.

11.

Zimbardo P. G., Ruch F. L., Psychologia i życie, Warszawa

Zimbardo P. G., Ruch F. L., Psychologia i życie, Warszawa

1996.

1996.