Moduł:

Jak i dlaczego różnimy się od

innych?

Wykład:

PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC

MIĘDZY LUDŹMI

dr Anna Siwy-Hudowska

Czym są różnice

indywidualne? – ich

powszechność

i uwarunkowania

RÓŻNICE INDYWIDUALNE

…”to zjawisko
polegające na tym, że
jednostki (ludzie i
zwierzęta) należące do
tej samej populacji
różnią się między sobą
pod względem
porównywanych
charakterystyk
fizycznych i
psychicznych”
(Strelau, 2001)

Miejsce
na zdjęcie

Obramowanie:
1,5pkt, kolor:
czarny, tekst 2,
jaśniejszy -35%

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

3

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC
INDYWIDUALNYCH…

…dotyczy nie wszystkich różnic –
jedynie tych odznaczających się
względną stałością.
Są to: temperament i osobowość,
inteligencja i zdolności, style
poznawcze.

Za twórcę psychologii różnic
indywidualnych uznaje się
Sterna, który w 1910 r.
opublikował monografię (w j.
niemieckim): O psychologii różnic
indywidualnych. Tę datę uznaje
się za początek dyscypliny.

Miejsce
na zdjęcie

Obramowanie:
1,5pkt, kolor:
czarny, tekst 2,
jaśniejszy -35%

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

4

POWSZECHNOŚĆ RÓŻNIC
INDYWIDUALNYCH…

NIE ISTNIEJE taka cecha fizyczna

lub psychiczna, ani forma

zachowania, pod względem

której ludzie byliby identyczni

między sobą (nie różnili się)

(Strelau, 2001)

 Wynika z tego, że każdy z nas
jest NIEPOWTARZALNY 

Miejsce
na zdjęcie

Obramowanie:
1,5pkt, kolor:
czarny, tekst 2,
jaśniejszy -35%

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

5

RÓŻNICE INTER-
INTRAINDYWIDUALNE

Interindywidualne
(międzyosobnicze) – różnice
w obrębie określonej cechy
lub zachowania, pomiędzy
jednostkami w ramach tego
samego gatunku.

Intraindywidualne
(wewnątrzosobnicze) –
różnice w zakresie
określonej cechy lub
zachowania u tej samej
jednostki.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

6

PRZYKŁAD…

Ogólna prawidłowość – osoby

z niską reaktywnością mają
wyższe zadowolenie z życia
niż osoby z wysoką
reaktywnością (Klonowicz,
2001; Zalewska 2003);

Modyfikacja – posiadanie

celów wewnętrznych osłabia
negatywny „wpływ” wysokiej
reaktywności na zadowolenie
z życia.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

7

RÓŻNICE INDYWIDUALNE:
POJĘCIA

Typ (wg Strelau, 1969)

Stanowi kategorię klasyfikacyjną, na podstawie

której klasyfikować możemy osoby wg
ustalonych kryteriów (jednostka nie MA typu,
lecz do niego NALEŻY); służy systematyzacji
różnic indywidualnych.

Stoi na pograniczu tego co ogólne i

indywidualne.

Obejmuje względnie stałe cechy (psychiczne,

fizjologiczne, anatomiczne).

Granice między typami są płynne – podziały

trudno jest ostro odgraniczyć od siebie.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

8

RÓŻNICE INDYWIDUALNE:
POJĘCIA

Typ:

- Koncepcja biegunowa

- Koncepcja modalna

- Koncepcja szufladkowa

- Koncepcja wymiarowa

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

9

RÓŻNICE INDYWIDUALNE:
POJĘCIA

Cecha

Względnie stała, charakterystyczna dla

jednostki, zgeneralizowana tendencja do
określonych zachowań, przejawiająca się w
różnych sytuacjach (Strelau, 2001).

• Ma charakter latentny.

• Jest zmienną pośredniczącą między

bodźcem a reakcją.

• Zwykle (jeśli mowa o PRI) ma podłoże

biologiczne.

• Może mieć różne nasilenie, a ludzi można

uporządkować wg tego nasilenia (wymiar).

• Może współwystępować (korelować) z inną

cechą (cechami) - czynnik.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

10

RÓŻNICE INDYWIDUALNE:
POJĘCIA

Cecha – kiedy ją „widać”?

• W badaniach wielokrotnych.

• W badaniach długotrwałych.

• W warunkach naturalnych.

• Kiedy brak jest nacisku, norm.

• W szerokim zakresie zachowań i reakcji.

• Gdy można samemu wybierać sytuację.

• Jeśli możemy modyfikować sytuację, tworzyć

ją.

• Jeśli mamy cechę, która sprawia, że

preferujemy zachowania zgodne z naszymi
cechami.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

11

RÓŻNICE INDYWIDUALNE:
POJĘCIA

Styl

Sposób, w jaki przebiega określony proces,
czynność czy działanie.

•Style poznawcze – różnice ze względu na
określony sposób przetwarzania
informacji/percepcji.

•Style radzenia sobie – różnice ze względu na
sposób radzenia sobie z sytuacją stresową.

•Style działania – różnice ze względu na
sposób, w jaki przebiega dana czynność.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

12

DZIEDZICZNOŚĆ CZY
ŚRODOWISKO?
(NATURE OR NURTURE? - F.
GALTON)

•Geniusz jest zdeterminowany przez
dziedziczność (Galton, 1869).

•Pomyłki dotyczące tego, czy mowa o
ogólnych zjawiskach, czy o różnicach
indywidualnych (dziedziczenie vs
odziedziczalność np. inteligencji).

•Wszelkie zachowanie jest wynikiem
współdziałania zarówno genów jak i
środowiska.

•Hebb (1953) – suma udziału obu
czynników: 100% dziedziczności i 100%
środowiska.

•Współcześnie: Z=f(GxS)  jeśli któryś

z czynników ma wartość zerową, to
zachowanie nie wystąpi.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

13

GENETYKA ZACHOWANIA

•Dyscyplina naukowa z pogranicza
genetyki i nauk o zachowaniu.

•Cel badań: ustalenie wkładu
czynnika genetycznego w ogólną
zmienność fenotypową
cech/zachowań, przy kontroli
czynników środowiskowych.

•Zapoczątkowana przez F.Galtona,
zajmującego się badaniem
dziedziczenia geniuszu.

•Pierwsze dowody na istnienie
czynników dziedzicznych (genów)
zostały pokazane w pracach
G.Mendla (eksperymenty nad
dziedziczeniem u grochu).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

14

GENETYKA ZACHOWANIA

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

15

GENETYKA ZACHOWANIA

•Wariancja genetyczna addytywna. Związana
jest z przekazem genetycznym rodzice –
dziecko: organizm potomny otrzymuje od
każdego z rodziców materiał genetyczny-
dokładnie po połowie od matki i ojca.
Obejmuje tę cześć wyposażenia genetycznego,
która przyczynia się do podobieństwa dziecka
do rodziców.

•Wariancja genetyczna nieaddytywna. Jest
wynikiem złożonych procesów interakcji
między genami w chromosomach organizmu
potomnego, które przejawiają się w postaci
dominacji i epistazy.

•Dobór lodziców (nielosowy) – określony
dobór na podstawie cech psychologicznych
(komplementarny lub na zasadzie
podobieństwa).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

16

GENETYKA ZACHOWANIA

•Środowisko wspólne
(dzielone, międzyrodzinne) –
czynniki środowiskowe,
które upodobniają
poszczególnych członków
danej rodziny do siebie i
zarazem odróżniają ich od
członków innych rodzin.

•Środowisko specyficzne
(nie dzielone,
wewnątrzrodzinne) –
czynniki środowiskowe,
które przyczyniają się do
powstawania różnic między
członkami tej samej rodziny.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

17

GENETYKA ZACHOWANIA

Interakcja i korelacja

czynników genetycznych i

środowiskowych prowadzi do

tworzenia się zróżnicowanych

doświadczeń, odmiennych dla

każdej jednostki, a w efekcie

do powstawania i

utrzymywania się różnic

indywidualnych w populacji.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

18

ODZIEDZICZALNOŚĆ

•Miara statystyczna,
proporcja obserwowalnej
zmienności fenotypowej,
którą można wyjaśnić
wpływami genetycznymi.

•Odnosi się nie do jednostki,
ale do całej populacji, w której
została obliczona i nie może
być uogólniana na inne
populacje czy środowiska.

•Może się zmieniać w czasie i
między populacjami –różnice
w obliczonym wskaźniku
mogą być spowodowane
wpływem środowiska na
ekspresję genetyczną

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

19

METODY BADAWCZE W
GENETYCE ZACH.

Metoda bliźniąt, polegająca na porównaniu

fenotypowych różnic w parach bliźniąt DZ i MZ

wychowywanych razem.

Metoda studiów rodzinnych - porównanie

podobieństwa fenotypowego członków rodzin

biologicznych.

Metoda badań adopcyjnych - badanie

podobieństwa fenotypowego osób

niespokrewnionych genetycznie, ale

mieszkających razem i tworzących rodzinę -

cenne źródło informacji o roli środowiska

wspólnego.

Metody molekularne - identyfikacja genów

mających nawet niewielki udział w kształtowaniu

się różnic indywidualnych w zakresie danej

cechy/zachowania.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

20

WYBRANE WYNIKI BADAŃ

•50% - odziedziczalność zdolności ogólnych.

•Podobieństwo w zakresie Ilorazu Inteligencji:
80% dla MZ wychowywanych razem, 60% dla DZ
wychowywanych razem, 47% zwykłe rodzeństwo,
40% rodzice-dzieci biologiczne, <30% rodzice-
dzieci adopcyjne (Plomin & Petril, 1997).

•Schizofrenia – 9% rodzice-dzieci, 17% DZ, 48%
MZ.

•Depresja – 9% rodzice-dzieci, 11% DZ, 40% MZ.

•Zaburzenie Dwubiegunowe – 8% rodzice-dzieci,
40% DZ, 72% MZ.

(Plomin, DeFries, McClearn, Rutter, 1997)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

21

22

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Strelau, J. (2006). Psychologia różnic
indywidualnych (wyd. 2.). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”:

rozdział 2 (s. 25-42): Podstawowe kategorie
służące do opisu różnic indywidualnych;
rozdział 3 (s. 42-61): Determinanty różnic
indywidualnych: dziedziczność i
środowisko.

LITERATURA

Dziękuję za uwagę

23

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska