Koncepcja zdrowia w
Koncepcja zdrowia w
medycynie
medycynie
Modele opieki zdrowotnej
Modele opieki zdrowotnej
Koncepcja zdrowia w
Koncepcja zdrowia w
medycynie
medycynie
Modele opieki zdrowotnej
Modele opieki zdrowotnej
1. Zdrowie w czasach
1. Zdrowie w czasach
Hipokratesa
Hipokratesa
W kulturze europejskiej jednym z
W kulturze europejskiej jednym z
pierwszych, który uporządkował
pierwszych, który uporządkował
całokształt poglądów na zdrowie
całokształt poglądów na zdrowie
był Hipokrates (400–377 p.n.e.) –
był Hipokrates (400–377 p.n.e.) –
ojciec
ojciec
medycyny
medycyny
Hipokrates
Hipokrates
Hipokrates z Kos
Hipokrates z Kos
(ok. 460 p.n.e. - ok. 370 p.n.e.) –
(ok. 460 p.n.e. - ok. 370 p.n.e.) –
lekarz grecki, jeden z najwybitniejszych prekursorów
lekarz grecki, jeden z najwybitniejszych prekursorów
współczesnej medycyny
współczesnej medycyny
Metody i idee jego szkoły znamy z zachowanego dzieła
Metody i idee jego szkoły znamy z zachowanego dzieła
Corpus Hippocrateum
Corpus Hippocrateum
, stanowiącego zbiór około
, stanowiącego zbiór około
siedemdziesięciu pism lekarskich sprzed połowy IV
siedemdziesięciu pism lekarskich sprzed połowy IV
wieku p.n.e. zebranych 100 lat po śmierci Hipokratesa.
wieku p.n.e. zebranych 100 lat po śmierci Hipokratesa.
Był zwolennikiem lecznictwa opartego na zasadach
Był zwolennikiem lecznictwa opartego na zasadach
racjonalnych, wnikliwej obserwacji chorego,
racjonalnych, wnikliwej obserwacji chorego,
wyciągania wniosków pozwalających na
wyciągania wniosków pozwalających na
zdiagnozowanie choroby i dobór odpowiadających jej
zdiagnozowanie choroby i dobór odpowiadających jej
sposobów leczenia.
sposobów leczenia.
Zdrowie w czasach Hipokratesa
Zdrowie w czasach Hipokratesa
W myśl poglądów Hipokratesa:
W myśl poglądów Hipokratesa:
•
•
Dobre samopoczucie = zdrowie
Dobre samopoczucie = zdrowie
•
•
Złe samopoczucie = choroba
Złe samopoczucie = choroba
•
•
Zależy od równowagi między tym co nas
Zależy od równowagi między tym co nas
otacza (środowiskiem) a człowiekiem
otacza (środowiskiem) a człowiekiem
•
•
Zewnętrzna równowaga wpływa na
Zewnętrzna równowaga wpływa na
wewnętrzną równowagę
wewnętrzną równowagę
Zdrowie w czasach Hipokratesa
Zdrowie w czasach Hipokratesa
Wg Hipokratesa
Wg Hipokratesa
•
•
Ocena zdrowia jest dokonana jako
Ocena zdrowia jest dokonana jako
„dobre i
„dobre i
złe samopoczucie”
złe samopoczucie”
dopuszczająca wiele
dopuszczająca wiele
subiektywizmu, zawężała pojęcie zdrowia do
subiektywizmu, zawężała pojęcie zdrowia do
indywidualnego odczuwania i odbierania
indywidualnego odczuwania i odbierania
otoczenia. Obiektywność pojawiła się dopiero
otoczenia. Obiektywność pojawiła się dopiero
w sformułowaniu zależności zdrowia od
w sformułowaniu zależności zdrowia od
równowagi między człowiekiem a otoczeniem.
równowagi między człowiekiem a otoczeniem.
Zdrowie w czasach Hipokratesa
Zdrowie w czasach Hipokratesa
Koncepcja subiektywna
Koncepcja subiektywna
:
:
indywidualne odczuwanie i odbieranie
indywidualne odczuwanie i odbieranie
otoczenia
otoczenia
Koncepcja obiektywna
Koncepcja obiektywna
: ocena innych
: ocena innych
ludzi, ludzie obserwują i oceniają
ludzi, ludzie obserwują i oceniają
zachowanie innych, które może
zachowanie innych, które może
świadczyć o zdrowiu lub jego braku
świadczyć o zdrowiu lub jego braku
2. Koncepcja mechanistyczno -
2. Koncepcja mechanistyczno -
redukcjonistyczna
redukcjonistyczna
Poglądy Hipokratesa przetrwały w niemal w
Poglądy Hipokratesa przetrwały w niemal w
niezmiennej postaci do czasu pojawienia się
niezmiennej postaci do czasu pojawienia się
nowej filozofii kartezjańskiej czyli
nowej filozofii kartezjańskiej czyli
mechanistycznego widzenia świata i
mechanistycznego widzenia świata i
człowieka
człowieka
.
.
Teoria ta doprowadziła do poznania człowieka,
Teoria ta doprowadziła do poznania człowieka,
jego funkcji oraz postrzegania człowieka jako
jego funkcji oraz postrzegania człowieka jako
precyzyjnej maszyny biologicznej.
precyzyjnej maszyny biologicznej.
Kartezjusz
Kartezjusz
(fr.
(fr.
René Descartes
René Descartes
, łac.
, łac.
Renatus Cartesius
Renatus Cartesius
, 1596-1650 r.)
, 1596-1650 r.)
– francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z
– francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z
najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za
najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za
prekursora nowożytnej kultury umysłowej.
prekursora nowożytnej kultury umysłowej.
Kartezjusz zajmował się też optyką, chemią, mechaniką,
Kartezjusz zajmował się też optyką, chemią, mechaniką,
anatomią, embriologią, medycyną, astronomią i
anatomią, embriologią, medycyną, astronomią i
meteorologią. Wywarł wielki wpływ na filozofię i naukę
meteorologią. Wywarł wielki wpływ na filozofię i naukę
następnych stuleci.
następnych stuleci.
Od roku 1621 zwiedził jako żołnierz pół Europy, przejściowo
Od roku 1621 zwiedził jako żołnierz pół Europy, przejściowo
przebywając także w Paryżu.
przebywając także w Paryżu.
Studiował prawo i medycynę. W 1625 powrócił do Francji,
Studiował prawo i medycynę. W 1625 powrócił do Francji,
gdzie w Paryżu zaczął studiować i skierował swe
gdzie w Paryżu zaczął studiować i skierował swe
zainteresowania ku naukom matematycznym i fizycznym.
zainteresowania ku naukom matematycznym i fizycznym.
Koncepcja mechanistyczno –
Koncepcja mechanistyczno –
redukcjonistyczna
redukcjonistyczna
Podstawowe założenia:
Podstawowe założenia:
Dualizm - istnienie ciała i duszy jako odmiennych sfer
Dualizm - istnienie ciała i duszy jako odmiennych sfer
współistniejących ze sobą:
współistniejących ze sobą:
ciało –
ciało –
soma
soma
– sfera materii, którą
– sfera materii, którą
zajmują się nauki przyrodnicze, dusza –
zajmują się nauki przyrodnicze, dusza –
psyche
psyche
– sfera ducha na
– sfera ducha na
której skupiły się nauki humanistyczne
której skupiły się nauki humanistyczne
Mechanistyczne widzenie świata i człowieka
Mechanistyczne widzenie świata i człowieka
– świat
– świat
materialny jest maszyną, maszynami są rośliny i zwierzęta. W
materialny jest maszyną, maszynami są rośliny i zwierzęta. W
człowieku mieszka rozumna dusza połączona z ciałem dzięki
człowieku mieszka rozumna dusza połączona z ciałem dzięki
szyszynce
szyszynce
Przyrodą rządzą prawa mechaniki
Przyrodą rządzą prawa mechaniki
i wszystko można
i wszystko można
wytłumaczyć w kategoriach ruchu i układu wszystkich części.
wytłumaczyć w kategoriach ruchu i układu wszystkich części.
Najdoskonalszym mechanizmem jest mechanizm zegarowy.
Najdoskonalszym mechanizmem jest mechanizm zegarowy.
Człowiek chory postrzegany jest jako źle zrobiony zegar.
Człowiek chory postrzegany jest jako źle zrobiony zegar.
Organizm człowieka
Organizm człowieka
- wielka maszyna, działająca z ogromną
- wielka maszyna, działająca z ogromną
doskonałością i precyzją. Doprowadziło to do poznania człowieka i
doskonałością i precyzją. Doprowadziło to do poznania człowieka i
jego funkcji
jego funkcji
Leczenie choroby
Leczenie choroby
- naprawianie uszkodzonej maszyny
- naprawianie uszkodzonej maszyny
biologicznej i usuwanie jej wadliwych części. Brak widzenia
biologicznej i usuwanie jej wadliwych części. Brak widzenia
człowieka jako całości.
człowieka jako całości.
Koncepcja mechanistyczno –
Koncepcja mechanistyczno –
redukcjonistyczna.
redukcjonistyczna.
Filozofia kartezjańska głosi: nauka medyczna opiera się na
Filozofia kartezjańska głosi: nauka medyczna opiera się na
koncepcji ciała jako maszyny, choroby jako konsekwencji
koncepcji ciała jako maszyny, choroby jako konsekwencji
uszkodzenia maszyny i roli lekarza polegającej na
uszkodzenia maszyny i roli lekarza polegającej na
reperowaniu maszyny.
reperowaniu maszyny.
Redukcjonizm – zjawiska chorobowe mogą być sprowadzone
Redukcjonizm – zjawiska chorobowe mogą być sprowadzone
do pojęć z zakresu nauk ścisłych.
do pojęć z zakresu nauk ścisłych.
Człowiek to obszar zainteresowań medycyny. Przez to
Człowiek to obszar zainteresowań medycyny. Przez to
ograniczony został do wymiaru biologicznego,
ograniczony został do wymiaru biologicznego,
przedmiotowego.
przedmiotowego.
Uwagą medyczną była choroba, a nie zdrowie.
Uwagą medyczną była choroba, a nie zdrowie.
Pod wpływem filozofii kartezjańskiej powstał
Pod wpływem filozofii kartezjańskiej powstał
biomedyczny
biomedyczny
model zdrowia
model zdrowia
.
.
Model biomedyczny – tezy
Model biomedyczny – tezy
Choroby i ich symptomy mają swe źródło w
Choroby i ich symptomy mają swe źródło w
nieprawidłowościach w obrębie struktur ciała (zmiany
nieprawidłowościach w obrębie struktur ciała (zmiany
biochemiczne).
biochemiczne).
Choroba powoduje wystąpienie symptomów.
Choroba powoduje wystąpienie symptomów.
Chociaż pewne czynniki mogą oddziaływać na
Chociaż pewne czynniki mogą oddziaływać na
konsekwencje choroby, to jednak nie są one związane z
konsekwencje choroby, to jednak nie są one związane z
samym rozwojem choroby ani sposobem w jaki się ona
samym rozwojem choroby ani sposobem w jaki się ona
przejawia.
przejawia.
Pacjent jest „ofiarą nieszczęśliwego trafu” i nie ponosi
Pacjent jest „ofiarą nieszczęśliwego trafu” i nie ponosi
odpowiedzialności za pojawienie się choroby i jej
odpowiedzialności za pojawienie się choroby i jej
przebieg.
przebieg.
Zdrowie definiowane jest jako nieobecność choroby.
Zdrowie definiowane jest jako nieobecność choroby.
Zjawiska psychologiczne, stany psychiczne nie są
Zjawiska psychologiczne, stany psychiczne nie są
związane z funkcjami ciała.
związane z funkcjami ciała.
Pacjent jest przedmiotem oddziaływań profesjonalistów
Pacjent jest przedmiotem oddziaływań profesjonalistów
i wymagana jest od niego pełna gotowość do
i wymagana jest od niego pełna gotowość do
wypełniania ich zaleceń.
wypełniania ich zaleceń.
Korzyści wynikające z
Korzyści wynikające z
zastosowania biomedycznego
zastosowania biomedycznego
modelu zdrowia
modelu zdrowia
Lepsze poznanie mechanizmów
Lepsze poznanie mechanizmów
biologicznych leżących u podstaw
biologicznych leżących u podstaw
budowy i funkcjonowania naszego ciała
budowy i funkcjonowania naszego ciała
Rozwój chirurgii i
Rozwój chirurgii i
wysokospecjalistycznych technik
wysokospecjalistycznych technik
medycznych
medycznych
Postępy w leczeniu chorób
Postępy w leczeniu chorób
Negatywne aspekty
Negatywne aspekty
biomedycznego modelu
biomedycznego modelu
zdrowia
zdrowia
Podział na duszę i ciało
Podział na duszę i ciało
(zajęcie się przez lekarzy głównie
(zajęcie się przez lekarzy głównie
ciałem, nie doceniając psychicznych, społecznych i środowiskowych
ciałem, nie doceniając psychicznych, społecznych i środowiskowych
uwarunkowań zdrowia i choroby. Nastąpił podział lekarzy
uwarunkowań zdrowia i choroby. Nastąpił podział lekarzy
zajmujących się ciałem i umysłem – specjaliści)
zajmujących się ciałem i umysłem – specjaliści)
Ciałem człowieka
Ciałem człowieka
(maszyną) złożonym z różnych układów (części)
(maszyną) złożonym z różnych układów (części)
zajmują się lekarze specjaliści
zajmują się lekarze specjaliści
, w medycynie zaczęło powstawać
, w medycynie zaczęło powstawać
coraz to więcej nowych specjalizacji, co było przyczyną, iż pacjent
coraz to więcej nowych specjalizacji, co było przyczyną, iż pacjent
nie został postrzegany jako całość, integralna osoba
nie został postrzegany jako całość, integralna osoba
Koncentracja na chorobie
Koncentracja na chorobie
, traktowanej jako brak zdrowia
, traktowanej jako brak zdrowia
Bierna przedmiotowa rola jednostki
Bierna przedmiotowa rola jednostki
, czyli człowiek jest
, czyli człowiek jest
„bezduszną maszyną”
„bezduszną maszyną”
„
„
Inżynieryjne” traktowanie zdrowia
Inżynieryjne” traktowanie zdrowia
zrodziło nadmierne
zrodziło nadmierne
zainteresowania technologią medyczną uważaną za jedyną drogę
zainteresowania technologią medyczną uważaną za jedyną drogę
do lepszego zdrowia
do lepszego zdrowia
Model ten nie uwzględnia wpływów środowiska!
Model ten nie uwzględnia wpływów środowiska!
„
„
Ciało traktowane jest jak maszyna,
Ciało traktowane jest jak maszyna,
którą naprawia się poprzez wymianę
którą naprawia się poprzez wymianę
popsutych części, albo też usunięcie
popsutych części, albo też usunięcie
czegoś co doprowadziło do awarii”
czegoś co doprowadziło do awarii”
David McClelland, 1985
David McClelland, 1985
Krytyka modelu
Krytyka modelu
biomedycznego
biomedycznego
(G.Engel)
(G.Engel)
Zmiana biochemiczna nie przekłada się bezpośrednio na
Zmiana biochemiczna nie przekłada się bezpośrednio na
chorobę – choroba jest konsekwencją interakcji
chorobę – choroba jest konsekwencją interakcji
różnorodnych czynników sprawczych na poziome
różnorodnych czynników sprawczych na poziome
molekularnym, indywidualnym i społecznym.
molekularnym, indywidualnym i społecznym.
Zmiany o charakterze psychicznym mogą prowadzić do
Zmiany o charakterze psychicznym mogą prowadzić do
problemów zdrowotnych o charakterze somatycznym
problemów zdrowotnych o charakterze somatycznym
(„cielesnym”), a w raz z upływem czasu oddziaływać na
(„cielesnym”), a w raz z upływem czasu oddziaływać na
procesy biochemiczne
procesy biochemiczne
Obecność zaburzeń biologicznych nie wyjaśnia znaczenia
Obecność zaburzeń biologicznych nie wyjaśnia znaczenia
doświadczanych symptomów dla pacjenta.
doświadczanych symptomów dla pacjenta.
Zmienne psychospołeczne determinują podatność na
Zmienne psychospołeczne determinują podatność na
choroby, ostrość przebiegu choroby
choroby, ostrość przebiegu choroby
Wejście przez pacjenta w rolę chorego nie musi wiązać się
Wejście przez pacjenta w rolę chorego nie musi wiązać się
ze zmianami biochemicznymi w jego organizmie
ze zmianami biochemicznymi w jego organizmie
Relacja pacjent – lekarz wpływa na uzyskiwane efekty
Relacja pacjent – lekarz wpływa na uzyskiwane efekty
leczenia!
leczenia!
Co w zamian?
Co w zamian?
3. Holistyczna koncepcja
3. Holistyczna koncepcja
zdrowia
zdrowia
Opiera się na holizmie - wzajemnym wpływaniu na siebie
Opiera się na holizmie - wzajemnym wpływaniu na siebie
psyche i
psyche i
somy
somy
(duszy i ciała). Przedmiotem badań są procesy i
(duszy i ciała). Przedmiotem badań są procesy i
mechanizmy zdrowia
mechanizmy zdrowia
Istotą tej teorii jest
Istotą tej teorii jest
hierarchia systemów
hierarchia systemów
, z których każdy jest
, z których każdy jest
jednocześnie częścią większego systemu i zbiorem systemów
jednocześnie częścią większego systemu i zbiorem systemów
podrzędnych, czyli każdy stanowi jednocześnie
podrzędnych, czyli każdy stanowi jednocześnie
całość i część
całość i część
Człowiek
Człowiek
jest zarówno samodzielną jednostką o określonej
jest zarówno samodzielną jednostką o określonej
konstrukcji psychicznej i autonomii funkcjonalnej, jak i elementem
konstrukcji psychicznej i autonomii funkcjonalnej, jak i elementem
społeczeństwa oraz szeroko pojętej przyrody
społeczeństwa oraz szeroko pojętej przyrody
Zdrowie
Zdrowie
jest tutaj rozumiane jako równoważenie zasobów
jest tutaj rozumiane jako równoważenie zasobów
wewnętrznych i środowiskowych z czynnikami ryzyka –
wewnętrznych i środowiskowych z czynnikami ryzyka –
stresorami środowiska
stresorami środowiska
.
.
Źródłami zdrowia i choroby
Źródłami zdrowia i choroby
są zarówno wewnętrzne jak i
są zarówno wewnętrzne jak i
zewnętrzne zasoby człowieka i środowiska
zewnętrzne zasoby człowieka i środowiska
Pacjent jest tutaj traktowany podmiotowo
Pacjent jest tutaj traktowany podmiotowo
- ma świadomy i
- ma świadomy i
aktywny wpływ na rzecz swojego zdrowia
aktywny wpływ na rzecz swojego zdrowia
Podejście holistyczne stwarza nam
Podejście holistyczne stwarza nam
biopsychospołeczny model
biopsychospołeczny model
zdrowia
zdrowia
Czynniki socjologiczne
Czynniki psychologiczne
Czynniki biologiczne
ZDROWIE
George Engel
George Engel
amerykański lekarz (psychiatra) (1913–1999),
amerykański lekarz (psychiatra) (1913–1999),
pracujący głównie w NY, twórca
pracujący głównie w NY, twórca
biopsychospołecznego modelu zdrowia.
biopsychospołecznego modelu zdrowia.
„
„
Trzeba brać pod uwagę pacjenta,
Trzeba brać pod uwagę pacjenta,
społeczny kontekst, w którym on żyje,
społeczny kontekst, w którym on żyje,
systemy komplementarne tworzone przez
systemy komplementarne tworzone przez
społeczeństwo do radzenia sobie ze skutkami
społeczeństwo do radzenia sobie ze skutkami
chorób, aby dobrze zrozumieć czynniki
chorób, aby dobrze zrozumieć czynniki
wpływające na powstawanie chorób i
wpływające na powstawanie chorób i
rozwijać w sposób racjonalny sposoby terapii
rozwijać w sposób racjonalny sposoby terapii
jak i systemy opieki zdrowotnej.”
jak i systemy opieki zdrowotnej.”
Model biopsychospołeczny
Model biopsychospołeczny
Model biopsychospołeczny jest zarówno filozofią
Model biopsychospołeczny jest zarówno filozofią
opieki klinicznej jak i praktycznym przewodnikiem
opieki klinicznej jak i praktycznym przewodnikiem
klinicznym. Filozoficznie rzecz ujmując, jest
klinicznym. Filozoficznie rzecz ujmując, jest
sposobem rozumienia tego jak wiele struktur, od
sposobem rozumienia tego jak wiele struktur, od
społecznych po molekularne, oddziałuje na cierpienie
społecznych po molekularne, oddziałuje na cierpienie
i chorobę. Na poziomie praktycznym, jest sposobem
i chorobę. Na poziomie praktycznym, jest sposobem
rozumienia subiektywnego doświadczenia pacjenta
rozumienia subiektywnego doświadczenia pacjenta
jako znaczącego czynnika decydującego zarówno o
jako znaczącego czynnika decydującego zarówno o
postawieniu prawidłowej diagnozy, spodziewanych
postawieniu prawidłowej diagnozy, spodziewanych
efektach leczenia i samej opieki medycznej.
efektach leczenia i samej opieki medycznej.
Borrell-Carrio F., Schuman AL., Epstein RM, 2004
Borrell-Carrio F., Schuman AL., Epstein RM, 2004
Model biopsychospołeczny -
Model biopsychospołeczny -
tezy
tezy
Właściwa diagnoza biomedyczna jest częścią procesu
Właściwa diagnoza biomedyczna jest częścią procesu
leczniczego.
leczniczego.
Patologia „proces chorobowy” wymaga diagnozy
Patologia „proces chorobowy” wymaga diagnozy
biomedycznej i dotyczy narządu, układu.
biomedycznej i dotyczy narządu, układu.
Choroba natomiast dotyka
Choroba natomiast dotyka
całego
całego
człowieka, jego
człowieka, jego
najbliższe otoczenie, grupę społeczną.
najbliższe otoczenie, grupę społeczną.
Klinicysta zajmuje się leczeniem chorób więc w zakresie
Klinicysta zajmuje się leczeniem chorób więc w zakresie
jego zainteresowania zawiera się również człowiek i jego
jego zainteresowania zawiera się również człowiek i jego
otoczenie.
otoczenie.
Ważnym elementem pracy klinicysty jest dopuszczenie do
Ważnym elementem pracy klinicysty jest dopuszczenie do
głosu pacjenta poprzez uznanie jego spojrzenia na zdrowie i
głosu pacjenta poprzez uznanie jego spojrzenia na zdrowie i
chorobę, poprzez umożliwienie mu wyrażenia swoich trosk,
chorobę, poprzez umożliwienie mu wyrażenia swoich trosk,
niepokojów i oczekiwań.
niepokojów i oczekiwań.
Nowe tendencje -
Nowe tendencje -
konsumeryzm
konsumeryzm
Traktowanie pacjenta jako klienta w pełni
Traktowanie pacjenta jako klienta w pełni
świadomego swych potrzeb zdrowotnych i
świadomego swych potrzeb zdrowotnych i
odpowiedzialnego za własne zdrowie.
odpowiedzialnego za własne zdrowie.
Podkreślane jest znaczenie wyborów
Podkreślane jest znaczenie wyborów
dokonywanych przez pacjenta-klienta.
dokonywanych przez pacjenta-klienta.
Opieka zdrowotna nie różni się od innych
Opieka zdrowotna nie różni się od innych
usług oferowanych na rynku.
usług oferowanych na rynku.
Nacisk na satysfakcję ze świadczonych
Nacisk na satysfakcję ze świadczonych
usług.
usług.
Porównanie modeli opieki
Porównanie modeli opieki
zdrowotnej
zdrowotnej
Który model zdrowia przemawia do
Który model zdrowia przemawia do
Was najlepiej?
Was najlepiej?
Czy dostrzegacie jakieś wady w
Czy dostrzegacie jakieś wady w
modelu biomedycznym?
modelu biomedycznym?
Jakie ryzyko dla zdrowia
Jakie ryzyko dla zdrowia
społeczeństwa stwarza
społeczeństwa stwarza
konsumeryzm?
konsumeryzm?
Bibliografia
Bibliografia
Zdrowie publiczne pod. Red. T.B.Kulik i
Zdrowie publiczne pod. Red. T.B.Kulik i
M.Latalskiego wydawnictwo Czelej, Lublin
M.Latalskiego wydawnictwo Czelej, Lublin
2002
2002
Psychospołeczne problemy zdrowia i choroby
Psychospołeczne problemy zdrowia i choroby
oraz korzystania ze świadczeń
oraz korzystania ze świadczeń
zdrowotnych.pdf autor: Dorota Merecz,
zdrowotnych.pdf autor: Dorota Merecz,
Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera
Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera
wikipedia
wikipedia
Paradygmat
Paradygmat
to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy
to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy
danej nauki.
danej nauki.
Dobry paradygmat posiada kilka cech i m.in. musi:
Dobry paradygmat posiada kilka cech i m.in. musi:
być spójny logicznie i pojęciowo,
być spójny logicznie i pojęciowo,
być jak najprostszy i zawierać tylko te pojęcia i
być jak najprostszy i zawierać tylko te pojęcia i
teorie, które są dla danej nauki rzeczywiście
teorie, które są dla danej nauki rzeczywiście
niezbędne,
niezbędne,
dawać możliwość tworzenia teorii szczegółowych
dawać możliwość tworzenia teorii szczegółowych
zgodnych ze znanymi faktami.
zgodnych ze znanymi faktami.