WPROWADZENI
E
DO
EPIDEMIOLOGII
1
WPROWADZENI
E
DO
EPIDEMIOLOGII
1
EPIDEMIOLOGIA
Jest nauką o rozpowszechnieniu stanów
chorobo-wych lub zdarzeń związanych ze
zdrowiem
oraz
o czynnikach warunkujących ich
występowanie
w określonych populacjach / Last, 1998 /.
Przedmiotem badań epidemiologii jest
zdrowie populacji i jego uwarunkowania.
Podmiotem badań epidemiologii jest
populacja.
2
DEFINICJA ZDROWIA
ZDROWIE w znaczeniu potocznym to brak
choroby
ZDROWIE wg Światowej Organizacji Zdrowia
/WHO/,
jest pełnym dobrostanem fizycznym,
psychicznym i społecznym, a nie
wyłącznie
brakiem choroby lub niedomagania
PROF. DR J. KOSTRZEWSKI
Zdrowie społeczeństwa ludzkiego jest to nie tylko brak choroby
oraz dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego
jednostek składających się na dane społeczeństwo, ale również
harmonijny rozwój naturalny ludności oraz takie warunki
otoczenia, które sprzyjają zdrowiu ludności
3
WIELOPRZYCZYNOWOŚC
I
Czynniki osobnicze / gospodarza /
Swoiste czynniki chorobotwórcze
Czynniki
środowiska
TEORIA
CHORÓB
4
CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
MAJĄCE WPŁYW NA ZDROWIE
CZYNNIKI
PSYCHOSPOŁECZNE
stres
praca zmianowa
stosunki
międzyludzkie
Zatrucie metylortęcią ( Minamata, Japonia,
lata 50-te, 121 przypadków )
DOKONANIA
EPIDEMIOLOGII
( przykład
y )
Opanowanie epidemii chorób wywołanych
niedoborem jodu ( wole, kretynizm )
Program prewencji dla nadciśnienia
tętniczego
Zwalczanie ospy na świecie
Odkrycie związku między paleniem tytoniu i
rakiem płuca
Ustalenie częstości i czynników ryzyka AIDS
6
ODSETEK
OSÓB
ZAKAŻONYCH
WIRUSEM HIV
W AFRYCE
(w 12 krajach
afrykańskich
ponad 10%
populacji
w wieku 15-59
lat stanowią
nosiciele wirusa
HIV)
7
EPIDEMIOLOGIA
OPISOWA
ANALITYCZNA
Inwentaryzuje
cechy zdrowia
populacji
i środowiska
Zajmuje się
szukaniem
i interpretacją
związków między
stanem zdrowia
i badanymi cechami
Np. Częstość
występowania
choroby „X” na
terenie
województwa wg
płci
i wieku
Np. Ocena ryzyka
występowania
raka płuca w
zależności
intensywności palenia
tytoniu
EPIDEMIOLOGICZNA DIAGNOZA
STANU ZDROWIA POPULACJI
Pojedynczy przypadek
Prawdopodobieństwo
diagnozowanej
choroby u pacjenta duża
Diagnozę stawia lekarz
Może być wieloetapowe
(kilkakrotny kontakt z lekarzem)
Metody diagnostyczne bez
ograniczeń
co do uraźności i kosztów
Precyzja, trafność diagnozy
możliwie najwyższa (pewna)
DIAGNOZOWANIE
KLINICZNE
DIAGNOZOWANIE
EPIDEMIOLOGICZNE
Populacja
Prawdopodobieństwo
diagnozowanej
choroby w populacji mniejsze
(przeważają osoby zdrowe)
Udział lekarza nie jest
konieczny
Jednorazowy kontakt
Metody diagnostyczne
nieuraźne,
nie dające powikłań,
jednostkowo
tanie
Precyzja, trafność diagnozy
znacznie
niższa
Epidemiologiczne kryteria diagnostyczne
JONES’A dla ostrej gorączki
reumatycznej
ŹRÓDŁO: RAPORT TECHNICZNY WHO, NR SERII: 764, 1988
zapalenie serca
zapalenie
wielostawowe
pląsawica
rumień brzeżny
guzki podskórne
OBJAWY DUŻE
gorączka
ból stawów
przebyta gorączka
reumatyczna
lub
reumatyczna
choroba serca
OBJAWY MAŁE
KLINICZNE
reakcje ostrej fazy:
LABORATORYJNE
nieprawidłowy wskaźnik
sedymentacji
erytrocytów, białko C-
reaktywne, leukocytoza,
wydłużony odstęp P-R
w ekg
Epidemiologiczne kryteria
diagnostyczne dla AIDS
Prawdopodobieństwo AIDS jest bardzo duże, jeśli u chorego
pojawią
się
dwa
z zespołu objawów „dużych” i co najmniej jeden z zespołu
objawów „małych”
STANU
ZDROWIA
MIERNIKI
Czemu służy ocena stanu
zdrowia?
Stanowi podstawę dla racjonalnego planowania
opieki
zdrowotnej – służy określaniu potrzeb zdrowotnych
populacji
Dostarcza informacji o wpływie środowiska pracy /
zamie-szkania na stan zdrowia – szacowanie
indywidualnego ryzyka zachorowania – określa
potrzeby interwencji
Pozwala na ocenę skuteczności działań
profilaktycznych ukierunkowanych na zapobieganie
szkodliwym skutkom narażenia na czynniki środowiska
pracy / zamieszkania
Umożliwia ocenę efektywności swoistych metod i
środków zapobiegawczych i leczniczych
Pomaga poznać szeroko rozumianą historię naturalną
chorób
Pozytywne mierniki
zdrowia
Cechy budowy fizycznej ciała np.:
- ciężar ciała,
- grubość tkanki tłuszczowej
Cechy czynności ciała np.:
- pojemność życiowa płuc
- próby wydolności układu krążenia
Cechy składu tkanek i płynów ustrojowych
np.:
- morfologia krwi
- próby wydolności układu krążenia
Negatywne mierniki
zdrowia
(świadczące o braku
zdrowia)
miary występowania
chorób
miary występowania
zgonów
miary dotyczące
inwalidztwa
PAMIĘTAJ !
Nigdy
nie zapominaj
o populacji
z której
pochodzi
badane zjawisko
Liczby bezwzględne i
względne
BADANIE :
Analiza wypadków samolotu „DELTA”
WYNIKI :
73% wypadków samolotu „DELTA” ma miejsce
przed południem między godziną 11
00
- 15
00
WNIOSEK :
Należy zawiesić loty w godzinach 11
00
- 15
00
w celu uniknięcia 3/4 wypadków samolotów
Jaka była
rzeczywistość
11
00
- 15
00
Inne godz.
Ogółem
WYPADKI
73
27
100
LOTY
900
100
1000
% WYPADKÓW 8,0
27,0
10,0
( na 100 lotów )
WSPÓŁCZYNNIK
Jest liczbą względną mianowaną,
tzn. określającą częstość zdarzeń
różnoimiennych,
np. liczbę chorych w stosunku do ogółu
ludności
liczba
zdarzeń
liczba osób
narażonych
x K
WSKAŹNI
K
Jest liczbą względną mianowaną, informującą
o względnym udziale części zdarzeń
jednoimiennych
w ich całości (np. liczba zgonów z powodu
chorób
układu krążenia w stosunku do ogółu
zgonów).
W. Jędrychowski - „Epidemiologia”, W-wa, 1986
POPULACJA NARAŻONA
W BADANIU RAKA SZYJKI MACICY
wszyscy
mężczyź
ni
25-69
lat
70
+
lat
25-69
lat
wszystk
ie
kobiety
0-
25
lat
CAŁA
POPULACJA
POPULACJA
NARAŻONA
WSZYSTKIE
KOBIETY
( grupy wieku )
WHO
92316
MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB
WSPÓŁCZYNNIK ZACHOROWALNOŚCI
Liczba osób, u których wystąpiła
choroba
w okresie badanym (nowe przypadki!)
Liczba populacji narażonej na
początku
badanego okresu
x 10
n
19
MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB
WSPÓŁCZYNNIK ZAPADALNOŚCI OBLICZANY
W BADANIACH FOLLOW-UP(np. kohortowych)
Liczba osób, które zachorowały
w określonym czasie
Suma okresów czasu, kiedy każda
osoba
w populacji jest narażona
x 10
n
Licznik dotyczy tylko
nowych przypadków
choroby !
2
0
DLA KAŻDEJ OSOBY OBJĘTEJ BADANIEM
PRZEZ OKRES NARAŻENIA ROZUMIE SIĘ OKRES, PRZEZ
JAKI OSOBA POZOSTAJĄCA W OBSERWACJI JEST ZDROWA
(BEZ BADANEJ CHOROBY)
PRZYKŁAD
Kategori
e
palenia
Niepalący
Ex-palacze
Aktualni palacze
OGÓŁEM
Liczba
przypadkó
w
70
65
139
274
Osobolata
obserwacji
(w okresie 8
lat)
395.594
232.712
280.141
908.447
Współczynnik
zapadalności
(na 100.000
osobolat
17,7
27,9
49,6
30,2
2
1
MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB
WSPÓŁCZYNNIK
CHOROBOWOŚCI
Liczba osób z daną chorobą
lub stanem w określonym czasie
Liczba osób narażonych na
zachorowanie
w określonym czasie
x 10
n
Współczynnik
chorobowości
punktowej
ilustruje
chorobowość
w danym punkcie
czasu ( np.: 1
stycznia 2002 r. )
Współczynnik
chorobowości
okresowej
ilustruje
chorobowość
w danym okresie
czasu
( np.: chorobowość
roczna w 2002 r. )
MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB
ZACHOROWALNOŚĆ I CHOROBOWOŚĆ
5
6
5
początek
choroby
czas trwania
choroby
4
7
4
3
1
0
8
1
2
chorobowo
ść
punktowa
na
początku
roku
zachorowalnoś
ć
dla 3 lat =
16
chorobowoś
ć
dla 3 lat =
19
zachorowaln
ość podczas
roku
chorobowo
ść
okresowa
podczas
roku
1984
1985
1986
PODWYŻSZAJĄC
E
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE
NA POZIOM CHOROBOWOŚCI
OBNIŻAJĄCE
Krótkie trwanie choroby.
Wysoka liczba
przypadków
zakończona zgonem.
Zmniejszenie liczby
nowych
przypadków.
Imigracja zdrowej
populacji.
Emigracja osób chorych.
Zwiększenie wskaźnika
wyzdrowień.
Długi okres trwania
choroby.
Wydłużenie przeżycia
przypadków
nieuleczalnych.
Zwiększenie liczby
nowych
przypadków.
Imigracja przypadków.
Emigracja zdrowej
populacji.
Imigracja potencjalnych
nowych przypadków np.
osób z określonej grupy
wiekowej.
ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY
ZAPADALNOŚCIĄ I
CHOROBOWOŚCIĄ
Chorobowość ( Ch ) zależy od:
zapadalności
( Z )
i czasu trwania
choroby ( t )
Ch = Z x
t
ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY
CHOROBOWOŚCIĄ I ZACHOROWALNOŚCIĄ
Zachorowalnoś
ć
Wyzdrowienia
Zgony
Chorobowoś
ć
WSPÓŁCZYNNIK ZGONÓW lub
UMIERALNOŚCI OGÓLNEJ
Liczba zgonów ogółem
w danym czasie
Liczba ludności narażona na
ryzyko
w danym czasie
x
1000
szczegółowe, specyficzne,
cząstkowe
współczynniki zgonów
PRZYKŁADY
:
Liczba zgonów w wieku 30 – 40 lat
Liczba ludności w wieku 30 – 40 lat
narażona na ryzyko zgonu w danym
czasie
x K
CZĄSTKOWY WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI
DLA GRUPY WIEKU 30 – 40 LAT
Szczegółowe, specyficzne, cząstkowe
współczynniki zgonów cd.
PRZYKŁADY
:
Liczba zgonów w grupie kobiet
Liczba kobiet narażona na ryzyko
zgonu
x K
CZĄSTKOWY WSPÓŁCZYNNIK
UMIERALNOŚCI
DLA KOBIET
Liczba zgonów z powodu chorób
krążenia
Liczba ludności narażona na ryzyko
zgonu
x K
CZĄSTKOWY WSPÓŁCZYNNIK
UMIERALNOŚCI
Z POWODU CHORÓB KRĄŻENIA
WSKAŹNIK
UMIERALNOŚCI PROPORCJONALNEJ
Liczba zgonów z powodu
chorób krążenia
Liczba zgonów ogółem
x
100
WSPÓŁCZYNNIKI
UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT
Liczba zgonów niemowląt
w wieku 0 – 11 miesięcy w roku
„x”
Liczba urodzeń żywych w danym roku
x 1000
1. OGÓLNY WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT
Liczba zgonów niemowląt
w wieku 0 – 27 dni w roku „x”
Liczba urodzeń żywych w danym roku
x 1000
2. WSPÓŁCZYNNIK WCZESNEJ UMIERALNOŚCI
NIEMOWLĄT
WSPÓŁCZYNNIKI
UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT cd.
Liczba zgonów niemowląt
w wieku 28 dni – 11 miesięcy w
roku „x”
Liczba urodzeń żywych w danym roku
x 1000
3. WSPÓŁCZYNNIK PÓŹNEJ UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT
Liczba urodzeń martwych + liczba zgonów
niemowląt
w wieku 0 – 6 dni w roku „x”
Liczba urodzeń żywych i martwych w roku
„x”
x 1000
4. WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI OKOŁOPORODOWEJ
Liczba urodzeń martwych w roku „x”
Liczba urodzeń żywych + liczba urodzeń
martwych
x 1000
5. WSPÓŁCZYNNIK MARTWO URODZONYCH
WSKAŹNIK ŚMIERTELNOŚCI
Liczba zgonów z powodu choroby
„x”
w określonym czasie
Liczba stwierdzonych przypadków
choroby
w tym samym czasie
x
100%
ZADANI
E
Przestudiuj dane w Tabeli 1 i rozwiąż następujące zadania:
1. Oblicz współczynnik zachorowalności rocznej przeciętnego okresu 1948 -
1952.
2. Oblicz współczynnik zachorowalności rocznej przeciętnego okresu 1949 -
1951.
3. Oblicz współczynnik chorobowości punktowej dla 1. 01. 1950 r.
4. Oblicz współczynnik chorobowości okresowej - roczny dla 1950 r.
5. Oblicz współczynnik chorobowości okresowej - roczny przeciętny dla okresu
1948 - 1952.
6. Oblicz współczynnik umieralności dla roku 1950.
7. Oblicz współczynnik umieralności roczny przeciętny dla okresu 1948 - 1952.
8. Oblicz wskaźnik śmiertelności roczny przeciętny dla okresu 1948 - 1952.
9. Oblicz wskaźnik śmiertelności dla roku 1950.
Tabela 1.
Dane o chorych na białaczkę przewlekłą
Ogólna liczba mieszkańców w 1950 r. -
2.525.000
Rok Rozpoznano
Nowe przypadki Ogólna liczba Zgony L.
chorych L. chorych
w okresie zachorowań wszystkich przyp. w danym z którymi
stra- którzy dożyli
poprzedzającym w danym roku w danym roku roku cono kontakt
do końca roku
1948
129
79
208
50
8
150
1949
150
83
233
71
5
157
1950
157
90
247
90
6
151
1951
151
61
212
84
7
121
1952
121
53
174
89
4
81
Ogółem
708
366
1074
384
30
660
Brooklyn ( USA ), 1948 -
1952