Karolina Nowak

OKRES OŚWIECENIA I 
KRYTYKI XVIII w.



Cele praktyczne



Koła inteligencji kosmopolitycznej



Anglia, Francja, Niemcy



1754r. Diderot: „Panowanie 
matematyków już skończone, zaczyna 
się panowanie przyrodoznawstwa”



Naukowa teoria gospodarki i polityki

OŚWIECENIE (2)



Minimalizm: konstrukcje>krytyka; 
systemy>specjalizacja



Naturalizm: istnieją jedynie rzeczy 
realne



Empiryzm i racjonalizm: 
doświadczenie - źródło, rozum -miara 
wiedzy



Relatywizm



Postawa krytyczna: homme a 
prejuges vs. homme a paradoxes

ANGLIA:

 JOHN LOCKE



1632-1704, lekarz



Essay Concerning Human 
Understanding



Empiryzm; empirycy (Galileusz, 
Newton) i empiryści (Bacon, Locke)



Nowe zadanie filozofii: byt>poznanie



Metoda: psychologiczna (pojęcia w 
umyśle), genetyczna, analityczna



Niezapisana tablica (vs. t.idei 
wrodzonych)

JOHN LOCKE (2)

WIEDZA = DOŚWIADCZENIE

POSTRZEŻENIA 

REFLEKSJA

DOŚWIADCZENIE 

RZECZY 
ZEWNĘTRZNYCH

DOŚWIADCZENIE 

SAMEGO SIEBIE
(introspekcja)

DUALIZM EPISTEMOLOGICZNY

JOHN LOCKE (3)



 IDEE(własności): postrzeżenia 
zewn., doświadczenia wewnętrzne, 
ich kopie w umyśle, abstrakcyjne 
pojęcia, wyobrażenia fantazji



Idee pierwotne (wł. obiektywne): 
rozciągłość kształt, ruch



Idee wtórne (wł. subiektywne): 
barwy dźwięki, smaki



Idee proste, idee złożone a wiedza

GEORGE BERKELEY



1685-1753, 



biskup Cloyne, optyka fizjologiczna



Principles of Human Knowledge



Skrajny nominalizm: abstrakcja nie istnieje 
także w umyśle



Skrajny sensualizm: to tylko istnieje co 
doświadczamy



Skrajny subiektywizm: esse=percipi



Immaterializm: trwałość i jedność rzeczy: 
Bóg

DAVID HUME



1711-1776



Traktat o naturze ludzkiej



Przedstawienia:

-

wrażenia – pierwotne

-

idee – pochodne, pochodzą z w.



Teoria kojarzenia idei – asocjacje: 
podobieństwo, czasowo-przestrzenna 
styczność, zw. przyczynowy



Krytyka poj. przyczynowości



Sympatia>> orientacja społeczna etyki

FRANCJA: 

JAN JAKUB 

ROUSSEAU



1712-1778



Ermitage



Potępienie cywilizacji



Uwielbienie natury (stan pierwotny)



Potępienie ustroju społecznego; 
równość najwyższym prawem 
ludzkim



Nie rozum, lecz uczucie



Emil

NIEMCY: 

IMMANUEL KANT



1724-1804



KRYTYKI 



Jak na podstawie przedstawień 
możemy wiedzieć coś o rzeczach?



Transcendere: transcendentalne a 
transcendentne



Podział sądów: a priori , a posteriori; 
analityczne, syntetyczne



Dwa pnie poznania: zmysły i rozum; 
wzajemna kontrola władz umysłu 

I.KANT (2)



Kantowska krytyka poznania:  

ZMYSŁY

MYŚLENIE

ROZSĄDEK

ROZUM

ESTETYKA

ANALITYKA

DIALEKTYKA

WIEDZA RZETELNA (NAUKOWA)

WIEDZA RZEKOMA 

(METAFIZYCZNA)

I. KANT (3)



ESTETYKA TRANSENDENTALNA

- Zmysły >> wyobrażenia jednostkowe 

(Anschauung) >> wrażenie

- Aprioryczne formy 

naoczności/zmysłowości: cz-prz



ANALITYKA TRANSCENDENTALNA

-

rozsądek zespala wyobrażenia za 
pomocą pojęć i przez nie dokonuje 
przejścia od wyobrażeń do przedmiotów

-

Aprioryczne formy rozsądku

I. KANT (4)

  Czyste pojęcia/kategorie 

rozsądku

ILOŚĆ/RODZAJE SĄDÓW:

Ogólne 

Szczegółowe

Jednostkowe

KATEGORIE ILOŚCI

Jedność

Mnogość

Wszystkość

JAKOŚĆ

Twierdzące

Przeczące

Nieskończone 

JAKOŚCI

Realność

Zaprzeczenie

Ograniczenie 

STOSUNEK

Stanowcze

Warunkowe

Rozjemcze 

STOSUNKU

Substancja

Przyczyna

Wspólność

MODALNOŚĆ

Problematyczne

Asertoryczne

Apodyktyczne 

MODALNOŚCI

Możliwość

Istnienie

Konieczność 

I. KANT (5)



PRZEWRÓT KOPERNIKAŃSKI:

-

Krytycyzm; nowy przedmiot 
dociekań filozoficznych:  nie rzecz, 
lecz poznanie rzeczy

-

sądy syntetyczne a priori: ?
doświadczenie umożliwia pojęcia vs. 
pojęcia umożliwiają doświadczenie

-

warunki możliwości doświadczenia 
są zarazem warunkami możliwości 
przedmiotów doświadczenia

I. KANT (6)



TRANSCENDENTALNA  DIALEKTYKA

- działalność rozumu: 3 idee:

1.

duszy: całość doświadczenia 
wewnętrznego

2.

wszechświata: całość 
doświadczenia zewnętrznego

3.

Boga: podstawy wszelkiego w ogóle 
doświadczenia

I. KANT (7)



ETYKA:



rozum praktyczny: tylko dobra wola 
jest dobrem bezwarunkowym (dobra 
materialne, zalety osobiste mogą 
obrócić się w zło)



E. formalna: imperatyw kategoryczny



Postulaty prakt. rozumu: wolność, 
nieśmiertelność duszy (warunek 
postępu w moralności), istnienie 
Boga (gwarancja sprawiedliwości) 

I. KANT (8)



ESTETYKA

-

Bezinteresowność: upodobanie estetyczne 
niezależne od realnego istnienia 
przedmiotu

-

Bezpojęciowość: wrażenie a nie pojęcie 
rzeczy

-

Forma to przedmiot estetyki

-

Piękno to, co podoba się nie przez 
wrażenia i pojęcia, lecz z subiektywną 
koniecznością, w sposób powszechny, 
bezpośredni i zupełnie bezinteresowny” 

Dziękuję