Okres

zimnowojenn

y jako

przykład

„zderzenia

cywilizacji”

(Wschód-

Zachód)

Jolanta Adamska

- Bezpieczeństwo Narodowe, Grupa

Zimna wojna -

wstęp

Zimna wojna była konfliktem ideologicznym, politycznym

i wojskowym, który rozegrał się pomiędzy blokiem

kapitalistycznym - zachodnim - ze Stanami Zjednoczonymi

na czele, a blokiem komunistycznym, wschodnim

- pod wodzą Związku Radzieckiego. Trwała od rozpadu

koalicji antyhitlerowskiej w drugiej połowie lat

czterdziestych

XX wieku do upadku komunizmu na przełomie lat

osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Zasadniczą cechą

zimnej wojny był wyścig zbrojeń, napięcie ideologiczne

oraz unikanie bezpośredniej konfrontacji przy

jednoczesnym wspieraniu konfliktów i wojen

peryferyjnych.

Sytuacja w powojennej Europie była niestabilna.

Polityków zachodnich niepokoiła siła dobrze

zorganizowanych partii komunistycznych, które we

Francji i Włoszech stały się najsilniejszymi

ugrupowaniami parlamentarnymi. Komplikowały się

też stosunki w Niemczech wobec twardego

stanowiska sowieckiego w Sojuszniczej Radzie

Kontroli.

W Grecji pod koniec 1946 r. rozpoczęła się wojna

domowa, wszczęta przez miejscowych komunistów,

wspieranych bezpośrednio przez Jugosławię, a w

sposób zakamuflowany przez ZSRR i kraje satelickie.

Stalin podjął też grę nerwów

z Amerykanami, wysuwając żądania terytorialne

wobec Turcji i opóźniając do 1946 r. ewakuację Iranu,

gdzie usiłowano zainstalować „rząd ludowy”.

W czerwcu 1947 r. sekretarz stanu generał

George Marshall przedstawił plan odbudowy

Europy, polegający na udzieleniu pragnącym

przystąpić do niego krajom, kredytów. Był on

realizacją koncepcji politycznej Roosevelta, który

sądził, że zrujnowana Rosja Sowiecka będzie

musiała zdać się na kapitałową i technologiczną

pomoc Stanów Zjednoczonych. Stalin obawiając

się nieuniknionego uzależnienia, uznał

propozycję za prowokację i dlatego zabronił

przyjęcia planu również podporządkowanym

sobie krajom tzw. demokracji ludowej.

Pierwszym głosem otrzeźwienia na Zachodzie po

euforii, jaką wywołało zwycięstwo nad Niemcami,

stało się przemówienie wygłoszone już w 1946 r. w

Fulton przez Churchilla. Były brytyjski premier

ostrzegał w nim, że Europę podzieliła „żelazna

kurtyna”. Rok później prezydent Truman w orędziu

do Kongresu stwierdził, że jego administracja

„wesprze wolne narody, które stawiają opór

próbom ich ujarzmienia przez zbrojne mniejszości

lub nacisk zewnętrzny”. W Moskwie wystąpienie to

uznano za wypowiedzenie „zimnej wojny”.

Pojęcie "zimna wojna"

Termin "

zimna wojna

wprowadził do obiegu

amerykański polityk

Bernard Baruch

odpowiedzialny za sprawy

przemysłu zbrojeniowego i

zaniepokojony rozwojem

broni atomowej. Opisywał w

ten sposób zjawisko, które

stanie się

charakterystycznym

elementem konfliktu -

dążenie do doskonalenia

uzbrojenia i rozmieszczania

go w strategicznych

punktach

Europy

i globu -

wyścig zbrojeń

Popularyzacji terminu

zimna wojna

dokonał

publicysta

Walter

Lipmann

, który omówił

przyczyny rozpadu

koalicji

antyhitlerowskiej

rozpoczęcia rywalizacji

pomiędzy

Stanami

Zjednoczonymi

Związkiem

Radzieckim

Światowa „zimna wojna”



Doktryna Trumana



Doktryna Dullesa



Kształtowanie się sojuszy wojskowych i

politycznych zimnej wojny



Pierwsze konflikty zimnej wojny - kryzys

berliński i wojna w Korei



Wojna ideologiczna



Broń jądrowa i wyścig zbrojeń



Podbój kosmosu

Doktryna Trumana

Ze strony Zachodu rozpoczęcie zimnej wojny

przypieczętowało, oprócz dążenia do

jednoczenia stref okupacyjnych w

Niemczech

ogłoszenie

doktryny Trumana

. Prezydent

USA

Harry Truman

godził się na faktyczny, doraźny

podział świata na strefy wpływów -

amerykańską

zachodnioeuropejską -

kapitalistyczną

, oraz

sowiecką -

komunistyczną

Doktryna Trumana

, zwana

tez doktryną powstrzymywania, polegała na

konsekwentnym uniemożliwianiu ekspansji

komunizmu

Związku Radzieckiego

Narzędziami dla osiągnięcia tego celu były:

sojusze wojskowe (przede wszystkim

NATO

powstałe w 1949 roku), utrzymywanie baz

amerykańskich

na obrzeżach strefy wpływów

sowieckich

, udzielanie pomocy państwom

zagrożonym zmianą ustroju na

komunistyczny

(

Grecja

Turcja

Ameryka Południowa

dążenie do zachowania monopolu atomowego,

odbudowa

Europy

poprzez

Plan Marshalla

zapewnienie jej rozwoju gospodarczego,

interwencje zbrojne w przypadku

bezpośredniego zagrożenia rozszerzeniem strefy

wpływów komunistycznych (

wojna w Korei

wojna w Wietnamie

Doktryna Dullesa

Nowa doktryna, określona

przez

Johna Fostera

Dullesa

, sekretarza stanu

USA

, znana jako

doktryna

Dullesa

, zakładała

odpychanie

Związku

Radzieckiego

ze stref

wpływów, a jej wojskowym

odpowiednikiem stała się

doktryna masowego

atomowego odwetu. Nowe

określenie militarne stało

się konieczne po

opracowaniu w

Związku

Radzieckim

broni

atomowej.

Kształtowanie się sojuszy

wojskowych i

politycznych zimnej

wojny

Zachodzie

spoiwem dla zbliżenia pomiędzy państwami była

amerykańska

pomoc gospodarcza dla odbudowy

Europy

znana jako

Plan Marshalla

realizowany od 1947 roku. W 1948 roku zawarty został

Traktat Brukselski

ustanawiający

Unię Zachodnioeuropejską

pierwszy militarny sojusz w obrębie

kapitalistycznych

państw

Europy

Zachodniej

. W 1949 roku zawarty został

Pakt Północnoatlantycki

także z udziałem

Stanów Zjednoczonych

Kanady

. Rok później, w

1950 roku, powstała

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego -

NATO

Pakt Północnoatlantycki

stanowił ukoronowanie sojuszy

wojskowych czasu

zimnej wojny

Europie Zachodniej

. Defensywny,

ustanawiał w artykule 5 zasadę wspólnej obrony w przypadku agresji na

którąkolwiek ze stron Paktu. Podobne sojusze wojskowe były

ustanawiane przez

Stany Zjednoczone

wokół

sowieckiej

strefy

wpływów. W 1951 roku zawarty został

ANZUS

(

Pakt Bezpieczeństwa

Pacyfiku

) łączący

USA

Australię

Nowa Zelandię

; w 1954 roku w

Bangkoku

powstało

SEATO

- sojusz

Stanów Zjednoczonych

Australii

Nowej Zelandii

Francji

Wielkiej Brytanii

Pakistanu

Tajlandii

Filipin

; w 1955 został zawarty

Traktat Bagdadzki

i jego

organizacja

CENTO - Organizacja Paktu Centralnego

, sojuszu

USA

Turcji

Iranu

Pakistanu

, sojusz, który przetrwał do rewolucji w

Iranie

1979 roku. Pod względem gospodarczym Zachód

Europy

znalazł spoiwo

pod postacią

Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali

, a następnie

Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

. Zacieśnianie więzów

handlowych i ekonomicznych było ważnym czynnikiem utrwalającym

stan

zimnej wojny

Po stronie Wschodu

odpowiedzią na zawieranie

przez

Stany Zjednoczone

szeregu paktów wojskowych

było powstanie w 1955 roku

Układu Warszawskiego

sojuszu wojskowego o

deklarowanym obronnym

charakterze, w

rzeczywistości mającego być

narzędziem zbrojnym dla

ekspansji

komunizmu

przede wszystkim -

sowieckiej

strefy wpływów.

Teraz na najbliższe dziesięciolecia głównym organem stał

się Doradczy Komitet Polityczny (DKP). W skład

Zjednoczonego Dowództwa Układu Warszawskiego

wchodzili między innymi ministrowie obrony państw-

sygnatariuszy, którzy z kolei powołali Zjednoczone Siły

Zbrojne (ZSZ), składające się z poszczególnych

kontyngentów wojsk narodowych. Układ Warszawski

zawarto na 20 lat, po których upływie automatycznie

przedłużono go na dalszych 10 lat dla tych państw, które

nie zrezygnowały wcześniej. Teoretycznie Układ miał

przestać istnieć z chwilą, gdy państwa zachodnie udałoby

się przekonać do rozwiązania NATO i podpisania

zbiorowego układu o bezpieczeństwie w Europie.

RWPG

W styczniu 1949 r. na naradzie gospodarczej ZSRR,

została powołana Rada Wzajemnej Pomocy

Gospodarczej (RWPG), organizacja istniejącą do 1991

r., za której pośrednictwem Związek Radziecki

udzielał pomocy i handlował z bratnimi krajami

socjalistycznymi. Tak, jak

EWG

dla Zachodu,

RWPG

jej działalność były swoistym spoiwem dla trwania

zimniej wojny poprzez wytworzenie więzi

ekonomicznych w ramach jednego bloku.

Kominform



W napiętej powojennej atmosferze Związek Radziecki rozpoczął proces

izolowania swoich obywateli. Jednocześnie nie mógł sobie pozwolić na

wciągnięcie państw satelickich w zachodnią strefę oddziaływania. Toteż

wystąpił z propozycją alternatywną wobec planu Marshalla, która pod

względem gospodarczym zjednoczyłaby mieszkańców Europy Wschodniej pod

jednym dachem.



Odpowiedzią było Komunistyczne Biuro Informacyjne, powszechnie znane

jako Kominform, powołane we wrześniu 1947 r. na posiedzeniu w Szklarskiej

Porębie, w którym uczestniczyły partie komunistyczne z państw Europy

Wschodniej, a także z Francji i Włoch.



Teoretycznie Kominform miał koordynować działalność partii

komunistycznych, w praktyce jednak okazało się, że właśnie teraz nastąpił

okres, w którym kierownictwa państw satelickich musiały zacząć płacić

haracz przywódcom z Moskwy za ich dobrą wolę i mądrość. Obowiązkiem

mniejszych krajów było okazywanie wdzięczności radzieckiemu „starszemu

bratu”. Przestano dłużej tolerować partie niekomunistyczne w tych krajach.

Albo je rozwiązano, albo – oczywiście pod warunkiem, że były dostatecznie

lewicowe – połączono z komunistami. ZSRR zaczął podpisywać całą serię

układów „o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej” ze swoimi zachodnimi

sąsiadami, zaczynając od Rumunii, Węgier i Bułgarii w listopadzie 1948 r.

Pierwsze

konflikty

zimnej wojny

W dniu 26 sierpnia 1957 ZSRR z powodzeniem

przetestował swój pierwszy

międzykontynentalny pocisk balistyczny,

wyprzedzając w tej dziedzinie amerykańskiego

rywala. Stany Zjednoczone dopiero rok później

podjęły to wyzwanie. Centralnym punktem

zimnej wojny nie była jednak przestrzeń

kosmiczna, ale Berlin, wyspa kapitalizmu

wewnątrz NRD. To miasto stało się obsesją

Chruszczowa. Niemal całą jego zimnowojenną

politykę można wyjaśnić pragnieniem

położenia kresu istnieniu Berlina Zachodniego.

KRYZYS BERLIŃSKI

W napiętej atmosferze 1948 r. wydawało się, że

nowa wojna wisi na włosku. Newralgicznym

punktem były niewątpliwie Niemcy, podzielone

między sojuszników i zarządzane przez

Sojuszniczą Radę Kontroli, złożoną z

głównodowodzących sił zbrojnych z czterech

stref okupacyjnych, której zadaniem było

współdziałanie i koordynowanie działalności

zarządów poszczególnych stref. Wkrótce

zarysował się poważny konflikt, z jednej strony

między USA a Wielką Brytanią, z drugiej

między ZSRR i resztą sił okupacyjnych.

Berlin stał się polem bitwy, wyspą kapitalizmu w strefie radzieckiej,

położoną jedynie 150 km od granicy z Polską. Koncepcje Stalina

dotyczące kształtu powojennych Niemiec często się zmieniały. Niekiedy

zdawało się, że skłania się on ku reunifikacji Niemiec pod warunkiem

stałego spłacania odszkodowań wojennych, kiedy indziej zaś ku temu,

by kraj ten stał się skromnym regionem rolniczym, w którym

przewodnią rolą będzie odgrywać partia komunistyczna. Zdawał sobie

również sprawę z tego, że kluczowe rejony przemysłowe Niemiec

znajdują się teraz pod kontrolą państw zachodnich. Natomiast strefa

radziecka miałaby ze względów ekonomicznych trudności z

funkcjonowaniem jako przyszłe odrębne państwo. W ZSRR największe

obawy budziła remilitaryzacja Niemiec. Kolejnym źródłem niepokojów

w latach 1946-1948 była obawa przed atakiem USA na Związek

Radziecki. Kiedy do ataku nie doszło, Stalin nabrał większej pewności

siebie. Wiedział też o postępach w pracach nad bronią atomową,

nadzorowanych przez Berię i prowadzonych za Uralem przez kilku

wybitnych naukowców, takich jak Igor Kurczatow i Andriej Sacharow.

Próbnego wybuchu dokonano ostatecznie 29 sierpnia 1949, wkraczając

w ten sposób w nową fazę zimnej wojny – w wyścig zbrojeń.

Kryzys berliński

lat 1948 i 1949 świadczył o załamaniu

postanowień

układu poczdamskiego

z 1945 roku,

przewidującego podział

Niemiec

na strefy. Po przewrocie

komunistycznym

Czechosłowacji

w 1948 roku alianci

zachodni zaczęli konsekwentnie dążyć do jednoczenia stref

okupacyjnych przeciwko dążeniom

ZSRR

. Doprowadziło to

do blokady

Zachodniego Berlina

. Miasto, także podzielone

na strefy, poza częścią sowiecką pozostało odcięte od

zaopatrzenia.

Stany Zjednoczone

Wielka Brytania

Francja

urządziły most powietrzny dla ominięcia

sowieckiej

blokady.

Kryzys berliński

zakończył się

tworzeniem dwóch państw

niemieckich - Republiki

Federalnej Niemiec

po stronie zachodniej i

Niemieckiej

Republiki Demokratycznej

po stronie wschodniej oraz

Berlina Zachodniego

o specjalnym statusie. Skutkiem

kryzysu berlińskiego

było też "

zapadnięcie żelaznej

kurtyny

", symbolizowanej w późniejszych latach poprzez

mur berliński

. Był to widzialny znak dokonanego podziału

świata.

Do 12 sierpnia granicę stanowił drut kolczasty;

później władze radzieckie zaczęły wznosić trwalszą

zaporę – silnie ufortyfikowany mur. Mimo wszystko to

nie Berlin Zachodni odgrodzono, lecz raczej uwięziono

mieszkańców Niemiec Wschodnich. Najbardziej

zapadający w pamięć pomnik zimnej wojny, pod

wieloma względami jej najtrwalszy symbol, powstał,

by tak jak Układ Warszawski, scementować kruchy

sojusz wschodnioeuropejski. Jednakże budowa muru

rozdzieliła berlińskie rodziny i trudno było ją uznać za

dobre rozwiązanie kwestii niemieckiej. Administracja

Kennedy’ego nie zareagowała na to posunięcie ze

strony Sowietów i władz NRD.

Bizonia

W styczniu 1947 r. władze okupacyjne USA i Wielkiej Brytanii

połączyły swoje strefy w jednostkę administracyjną znaną jako

Bizonia. Oba państwa chciały wprowadzić w niej wspólną walutę

i pozwolić, by skorzystała z pomocy planu Marshalla. Dla Stalina

i kierownictwa ZSRR działania te oznaczały, że ułatwienia

dotyczące zakupów w Niemczech zbliżają się ku końcowi i co

było znacznie groźniejsze, że zachodnie mocarstwa odstąpiły od

umowy, na mocy której Niemcy miały zostać zdemilitaryzowane.

Na spotkaniu w Paryżu w kwietniu 1946 r. ZSRR poinformował o

swoich obawach, oświadczając, że kwestia rozbrojenia Niemiec

została uzgodniona w Jałcie i Poczdamie. Jednak Stany

Zjednoczone odmówiły uznawania i realizowania w nowych

powojennych okolicznościach decyzji, które zostały podjęte w

latach wojny. W grudniu 1947 r. w Londynie na spotkaniu Rady

Ministrów Spraw Zagranicznych delegacja radziecka ponowiła

swoje żądania, ale państwa zachodnie odmówiły ich przyjęcia.



Niemniej łączność między Berlinem a Zachodem

stawała się coraz bardziej utrudniona.

Wprowadzono zakaz wyjazdu pociągów z Berlina

do zachodnich stref. Zachowano jedynie

połączenia lotnicze.



Oficjalnie jako przyczynę zamknięcia dróg i

połączeń kolejowych podano „trudności

techniczne” w radzieckiej strefie okupacyjnej,

które utrzymają się „przez dłuższy czas”.

Podjęta 24 czerwca przez USA i Wielką Brytanię decyzja o

zaopatrywaniu Berlina Zachodniego drogą powietrzną przez całą

zimę 1948-1949 zmieniła charakter zimnej wojny. Doprowadziła też

nieodwołalnie do powstania dwóch państw niemieckich. Strefy

zachodnie połączyły się w Republikę Federalną Niemiec ze stolicą w

Bonn. W odpowiedzi Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności

(SED), z polecenia radzieckiego Biura Politycznego, utworzyła 7

października 1949 Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). Na

czele staną powszechnie znany niemiecki komunista Wilhelm Pieck.

Radziecka administracja wojskowa narzuciła rząd nowemu

organizmowi państwowemu, który istniał przez 40 niechlubnych lat,

a jego jedynymi budzącymi entuzjazm osiągnięciami były rekordy

sportowe. Podjęta przez Stalina decyzja o blokadzie Berlina, która

zakończyła się w maju 1949 r., przyśpieszyła powstanie zachodniego

sojuszu obronnego, Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Republika

Federalna Niemiec została przyjęta do NATO w październiku 1954 r.

po porozumieniu podpisanym w Paryżu. ZSRR formalnie zakończył

stan wojny z Niemcami w styczniu 1955 r., ale jego oficjalną reakcją

na przyjęcie Niemiec Zachodnich do zachodniego sojuszu obronnego

było utworzenie 11-14 maja 1955 własnego bloku wojskowego, pod

nazwą Układu Warszawskiego. W tym czasie zimna wojna osiągnęła

swoje apogeum, a świat podzielił się na dwa zdecydowanie wrogie

obozy, w języku radzieckiej propagandy określane mianem

socjalistycznego i kapitalistycznego.

Wyrazem polityki prowadzonej przez

Chruszczowa była wizyta we wrześniu 1955 r.

kanclerza Niemiec Zachodnich Konrada

Adenauera w ZSRR, po której wznowiono

stosunki dyplomatyczne między obu państwami.

Tydzień później Chruszczow oficjalnie uznał

istnienie NRD, państwa utworzonego przez

ZSRR, podpisując formalny układ o przyjaźni i

współpracy z Niemcami Wschodnimi. Wycofanie

wojsk radzieckich z Austrii w 1955 r. było

kolejnym ważnym aktem, symbolizującym

rzekome pokojowe dążenia ZSRR dotyczące

Europy.

Kolejnym kryzysem ery zimnej wojny była wojna w Korei w latach 1950 -

1953. Wojna w Korei ukazała trend zimnej wojny, który polegał na unikaniu

bezpośredniego starcia przez głównych aktorów konfliktu (Stany

Zjednoczone i Związek Radziecki) prowadzących wyścig zbrojeń z

jednoczesnym prowadzeniem wojen peryferyjnych. Korea była podzielona

wzdłuż 38 równoleżnika od 1945 roku i wycofaniu okupanta japońskiego.

Gdy w 1950 roku amerykański sekretarz stanu Dean Acheson nie wymienił

Korei Południowej w liście obszarów chronionych przez USA, Korea Północna

pod wodzą Kim Ir Sena dokonała agresji na południe, za zgodą Józefa

Stalina. Wojna w Korei wywołała spór na arenie ONZ, w której w Radzie

Bezpieczeństwa zamiast komunistycznych Chin zasiadał przedstawiciel

Tajwanu. Przy bojkocie ZSRR Rada Bezpieczeństwa ONZ potępiła agresję

północnokoreańską. Wojna w Korei spowodowała interwencję amerykańskich

wojsk pod wodzą generała Douglasa MacArthura, dążącego do otwartego

konfliktu także z Chinami Ludowymi, otwarcie wspierającymi Koreę

Północną. Śmierć Józefa Stalina i groźba eskalacji konfliktu zakończyły

działania zbrojne - powrócono do podziału państwa wzdłuż 38 równoleżnika.

Wojna w Korei była jednym z najbardziej niebezpiecznych wydarzeń zimnej

wojny, gdyż, w przypadku włączenie Chin i ZSRR, stanowiła groźbę

przeistoczenia się w wojnę światową.

KOREA (1950-1953)

Wojna koreańska to przykład rozszerzenia zimnej wojny

na terytorium Azji. Pod wieloma względami stanowiła

ona znaczące wydarzenie. Jedyny raz w historii zimnej

wojny trzy mocarstwa – USA, ZSRR i Chiny – brały

czynny udział konflikcie, który do pewnego stopnia

określił zarówno granice komunistycznej ekspansji, jak

i wolę Zachodu, by dać jej odpór. Poza tym w wojnie tej

doprowadzono do zawieszenia broni, ale formalnie

nigdy się ona nie skończyła. Nawet po upadku muru

berlińskiego Korea pozostała linią oddzielającą Wschód

od Zachodu, a siły ONZ i północnokoreańska straż

graniczna stały naprzeciw siebie w zdemilitaryzowanej

wiosce Phanmundzom.



W kwietniu 1949 r. ZSRR i Korea Północna podpisały

układ o pomocy wojskowo-technicznej, na mocy którego

Moskwa miała wysłać swoim sojusznikom samoloty,

czołgi, broń maszynową, okręty i inne towary.



Pod koniec 1949 i na początku 1950 r. poprawiła się

sytuacja w Korei Północnej pod względem gotowości

bojowej. Poza tym wzmocniła się pozycja ZSRR na

arenie międzynarodowej. Zwycięstwo Mao w Chinach

oznaczało, że Związek Radziecki miał teraz partnera,

który budował komunizm samodzielnie, bez pomocy

armii radzieckiej.



Dodatkowym elementem sytuacji było to, że w 1949

roku Związek Radziecki zdetonował własną bombę

atomową.

Natomiast między 1949 a 1953

rokiem wzmocniła się pozycja

ZSRR na arenie

międzynarodowej.

Jednakże największe obawy Chruszczowa budziła propozycja

przyjęcia Republiki Federalnej Niemiec do NATO w wyniku

traktatów paryskich, podpisanych przez zachodnie mocarstwa

23 października 1954. Odpowiedzią było utworzenie w maju

1955 r. paktu wojskowego, znanego jako Układ Warszawski, do

którego należały ZSRR, Polska, Węgry, Czechosłowacja,

Rumunia, Bułgaria i Albania. Wszystkie te państwa już

wcześniej podpisały układy dwustronne z ZSRR. Teraz były zaś

zobowiązane do podpisania wspólnego dokumentu o przyjaźni,

współpracy i pomocy wzajemnej. Układ Warszawski można by

uznać za spóźnioną odpowiedź ZSRR na utworzenie NATO albo

na wyłonienie się zmilitaryzowanych Niemiec Zachodnich, ale

również można go postrzegać jako gwaranta zarówno

radzieckiej hegemonii w Europie Wschodniej, jak i utrzymania

sojuszu wschodnioeuropejskiego. Układ w większym stopniu

zapobiegał wyzwoleniu się państw Europy Wschodniej spod

radzieckiej kontroli, niż przeciwstawiał się agresji NATO.

Kubański kryzys rakietowy



Kulminacją prowadzonej przez Chruszczowa polityki był

kubański kryzys rakietowy, który można traktować jako

kolejne nieprzemyślane hazardowe zagranie, którego

celem było utrzymanie swojej pozycji w sprawie

berlińskiej.



Jednakże na mocy porozumienia z Castro, który obawiał

się kolejnej amerykańskiej inwazji na Kubę po nieudanej

operacji w Zatoce Świń w 1961 r., Chruszczow rozpoczął w

tajemnicy latem 1962 r. prace nad przygotowaniem

wyrzutni rakiet. Były to rakiety SS-4s i SS-5s o zasięgu –

odpowiednio – około 2 tys. i 4 tys. km. Wystrzelone z Kuby

mogły więc dotrzeć do wielu miejsc w USA, największe

jednak zagrożenie stanowiły dla miast wschodniego

wybrzeża.

Teoretycznie jego celem była ochrona

nowego komunistycznego państwa,

malutkiej Kuby, przed interwencją ze

strony Stanów Zjednoczonych. Mogło

także stanowić reakcję na zainstalowanie

w Turcji amerykańskich rakiet Jupiter-C,

które bez trudu dosięgłyby terytorium

ZSRR. Posłużenie się Kubą jako kartą

przetargową wzmacniało pozycję

Chruszczowa w Berlinie.



Impas w sprawie Kuby wynikał także z udzielonych jej

radzieckich gwarancji, że w razie zaatakowania wyspy przez

USA ZSRR nie będzie stał bezczynnie. Do międzynarodowego

kryzysu doszło 22 października, kiedy Kennedy wystąpił w

telewizji z oświadczeniem, że na Kubie znajdują się radzieckie

wyrzutnie rakiet. NATO ogłosiło pełne poparcie dla Stanów

Zjednoczonych, podobnie jak Organizacja Państw

Amerykańskich.



Po podjęciu przez Stany Zjednoczone decyzji o wprowadzeniu

blokady morskiej, najmniej ryzykownej spośród kilku opcji

rozważanych przez Komitet Wykonawczy Rady Bezpieczeństwa

Narodowego (EXCOM), oba supermocarstwa wkroczyły w nową

fazę bezpośredniej konfrontacji. Chruszczow oświadczył, że

jeśli blokada zostanie wprowadzona w życie, Związek Radziecki

posłuży się łodziami podwodnymi w celu jej przerwania. Jednak

24 października radzieckie jednostki zawróciły.

W czasie kryzysu kubańskiego

znacznie ucierpiał prestiż ZSRR, ale

osiągnięte zyski były, o dziwo,

znacznie większe, niż się początkowo

wydawało.

W zamian za wycofanie radzieckiej broni atomowej z

wyspy Stany Zjednoczone zgodziły się na usunięcie

rakiet Jupiter z Turcji oraz udzielały gwarancji, że w

przyszłości nie będą podejmowały działań przeciw

Kubie. Tak więc utrzymał się komunistyczny

przyczółek w Ameryce Środkowej. Dodatkowo obie

strony założyły tzw. gorącą linię, by szybko nawiązać

kontakt w celu zapobieżenia ryzyku przypadkowego

wybuchu wojny nuklearnej. A zatem strona

radziecka odniosła zwycięstwo pod względem

strategicznym, nawet jeśli przegrała wojnę

dyplomatyczną. Przede wszystkim jednak taktyka

zastraszania, po raz pierwszy zastosowana podczas

szczytu w Wiedniu wobec Kennedy’ego, zawiodła.

Wojna

ideologiczna

W latach pięćdziesiątych XX wieku ujawnił się

kontekst ideologiczny zimnej wojny. W Stanach

Zjednoczonych przybrał on form makkartyzmu (od

nazwiska sekretarza Josepha Raymonda

McArthy'ego), prowadzona w latach 1950 - 1954

polityka skrajnej podejrzliwości antykomunistycznej.

Obawa przed rzekomo nieuchronnym i bliskim

konfliktem atomowym i przesadny, paranoidalny

strach przed sowieckimi agentami niebezpiecznie

kierował Stany Zjednoczone w kierunku państwa

autorytarnego - prowadzono między innymi szeroką

inwigilację środowisk uznawanych za potencjalnie

niebezpieczne, na przykład artystów i dziennikarzy.

W bloku wschodnim wybuch zimnej wojny

także wzniecił bardzo poważne napięcia

ideologiczne, przejawiające się falą terroru i

zbrodni epoki stalinowskiej, przede wszystkim

wobec nie komunistycznych bohaterów

niedawno zakończonej II wojny światowej, ale

też konfliktem wewnątrz samych partii

komunistycznych, oskarżanych o zapędy

nacjonalistyczne, z czego największe rozmiary

przybrał konflikt z liderem jugosłowiańskich

komunistów Josefem Broz Tito.

Broń jądrowa

i wyścig zbrojeń

Pierwszy próbny wybuch

nuklearny przeprowadzono w

stanie Nowy Meksyk 16 lipca

1945. Efekty znacznie

przekroczyły oczekiwania badaczy.

Siła wybuchu była równa 17-20

tysiącom ton TNT, temperatura

trzykrotnie wyższa niż na

powierzchni Słońca, w promieniu

1600 metrów wyginęło wszelkie

życie biologiczne, wrzący piasek

utworzył wokół miejsca, gdzie

stało rusztowanie szklistą płytę.

Harry Truman był tak zadowolony,

że nie odmówił sobie przyjemności

wspomnienia Stalinowi, że Stany

Zjednoczone dysponują bronią o

niezwykłej sile.

Broń jądrową postanowiono

wykorzystać już 6 i 9

sierpnia przeciwko Japonii

(Hiroszima i Nagasaki).

Dopiero eksplozja w Hieroszymie,

gdzie w wybuchu nuklearnym

zginęło w ciągu kilku sekund około 8

tysięcy ludzi, uświadomiła Stalinowi,

że o polityce w powojennym świecie

zadecyduje nowa broń.

Wybuch wojny koreańskiej

sprawił, że amerykański

potencjał obronny zaczął

gwałtownie wzrastać.

Pojawiła się nowa broń:

bomba wodorowa. Wybuch

jednej bomby wodorowej

mógł spowodować

zniszczenia, jakie dotychczas

było w stanie wyrządzić

tysiąc eskadr bombowców w

ciągu tysiąca nalotów.

Pierwszy eksperyment z

dużym, ważącym około 30

ton, urządzeniem

termojądrowym nazwanym

Mike

, odbył się 31

października (wg innych

źródeł 1 listopada) 1952

roku. Próbny wybuch powiódł

się i miał moc około 10

megafon. Wydawało się, że

Amerykanie „uciekli”

Rosjanom o całe

dziesięciolecia. Tymczasem ci

ostatni rozpoczęli prace nad

skonstruowaniem bomby

wodorowej na przełomie

1947 i 1948 roku.

Nikt nie potrafi powiedzieć dokładnie kiedy

Związek Radziecki dorównał potęgą militarną

Stanom Zjednoczonym. Datą przełomową było

niewątpliwie dokonanie przez Rosjan 29 sierpnia

1949 roku pierwszej próbnej eksplozji atomowej.

Dla Stanów

Zjednoczonych

stanowiła ona szok,

gdyż nie

spodziewano się,

żeby Rosjanom udało

się wyprodukować tę

broń wcześniej niż w

połowie lat

pięćdziesiątych.

Rosja po

skonstruowaniu

bomby atomowej

przystąpiła

niezwłocznie do

pracy nad bronią

wodorową.

NARASTAJĄCY WYŚCIG

ZBROJEŃ

Za panowania Stalina ZSRR

uczynił ambitny pierwszy krok

na drodze do wyścigu zbrojeń,

którego zwieńczeniem była

eksplozja bomby wodorowej w

1953 r., dorównująca

amerykańskiemu sukcesowi

odniesionemu rok wcześniej.

Bomby termonuklearne

zapoczątkowały nowy etap w

wyścigu zbrojeń, ale w latach

pięćdziesiątych prowadzenie w

tej dziedzinie objęły Stany

Zjednoczone. Przez kilka lat

dominującą polityką USA była

taktyka zmasowanego odwetu

w razie jakiegokolwiek ataku

bronią konwencjonalną w

Europie Zachodniej.

Przed 1957 r. Związek

Radziecki wystrzelił

międzykontynentalny

pocisk balistyczny SS-6

na odległość kilku tysięcy

kilometrów na obszar

Syberii. W związku z tym

gwałtownie wzrastało

zagrożenie dla Zachodu.

Sowieci uczynili także

pierwsze kroki w kierunku

wyprodukowania

skutecznych pocisków

balistycznych

wystrzeliwanych spod

wody, choć aż do początku

lat sześćdziesiątych

udawało się je odpalić

tylko wtedy, gdy okręt nie

był zanurzony, a ich zasięg

wynosił niewiele ponad

1000 km. Pierwszy pocisk

podwodny nazwano SS-N-

4 Sark.

17 grudnia 1957 roku

Amerykanie dokonali

pierwszego próbnego

odpalenia rakiety

balistycznej

Atlas

Jednakże nawet szybkie

wprowadzenie tych

rakiet do wyposażenia

sił strategicznych nie

gwarantowało obrony i

powstrzymania

Związku Radzieckiego

przed uderzeniem

nuklearnym.

Podbój kosmosu

Rozpoczął się wyścig,

kto pierwszy wyśle

człowieka na Księżyc.

Przewaga ZSRR w

kosmosie okazała się

co prawda

krótkotrwała, ale

doprowadziła w

Stanach

Zjednoczonych do

zmian w programach

zbrojeniowych,

zwłaszcza po roku

1961.

W październiku 1957 r. kapsuła Sputnik, wyniesiona na orbitę

okołoziemską przez rakietę SS-6, otworzyła nowe horyzonty i sprawiła,

że ZSRR wyprzedził USA w dziedzinie podboju kosmosu.

Dla USA był to znak, że przegrywa z ZSRR w wyścigu technologicznym i

wyścigu zbrojeń. Prestiż kraju podniósł dodatkowo kosmonauta Jurij

Gagarin, pierwszy człowiek, który 12 kwietnia 1961 okrążył Ziemię po jej

orbicie. Gagarin, 27-letni pilot z rejonu Smoleńska, stał się bohaterem

narodowym.

3 listopada 1957 roku

w kosmos poleciała

suczka Łajka -

najsłynniejsze chyba

zwierzę-kosmonauta.

Niestety, na Ziemię

już nie wróciła.

ZSRR do sukcesu

propagandowego

potrzebował tylko

tego, aby wynieść

psa na orbitę.

21 lipca 1969 roku

Neil Armstrong

jako pierwszy

Amerykanin

postawił stopę na

Księżycu.

To jest mały krok

człowieka, ale wielki

krok ludzkości.

Bibliografia:

1. Bazylow L., Wieczorkiewicz P.,

Historia Rosji,

Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław

2005.

2. Marples D. R.,

Historia ZSRR. Od rewolucji do rozpadu,

Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław

2006.

3. Wołoszański B.,

Sensacje XX wieku. Po II wojnie światowej,

Wydawnictwo Magnum Sp. Z o.o., Warszawa 1995.

http://historia.gazeta.pl/historia/1,101157,6917430,Zimna_wojna.h

tml

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53