Zrównoważony trwały rozwój

metale,

chemikalia, papier,

cement, włókna

przetwórstw

materiałów

stopy metali,

materiały:

polimerowe,

ceramiczne,

kompozytowe

proces

wytwarzania

PRODUKTY

odpady

demineraliza

cja

MATERIAŁY

PODSTAWOWE

MATERIAŁY

INŻYNIERS

KIE

proces

recyklingu

ZIEMI
A

kopalnie,
odwierty,
plantacje

ruda,

węgiel, minerały,

piasek,

ropa naftowa,

drewno, uprawy

procesy

ekstrakcji,

rafinacji

SUROWCE

drewn
o

ropa naftowa,
ruda

usuwan
ie

Faza
konsumpcyjna i
pokonsumcyjna

KONCEPCJA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

Pierwotnie  sformułowana    koncepcja  ekorozwoju  opierała  się  na
założeniu,  że  społeczeństwo  uznaje  nadrzędność  wymagań
ekologicznych.  Nie  mogą  one  „być  zakłócane  przez  wzrost
cywilizacji oraz rozwój kulturalny i gospodarczy”.
          W  raporcie  „Środowisko  i  Rozwój”  Komisji  UNEP  pod  kierunkiem
G.H. Brundtland oraz  w ustaleniach Konferencji  ONZ w Rio de Janeiro
(1992  r.)  za  trwały  i  zrównoważony  rozwój  uznaje  się  taki
rozwój  społeczny  i  gospodarczy,  który  zapewni  zaspokojenie
potrzeb  współczesnego  społeczeństwa  bez  naruszania
możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń.
          W  literaturze  polskiej  pierwsze  definicje  ekorozwoju  pojawiły  się
już w połowie lat siedemdziesiątych.
        Według  B.  Zaufali    „ekorozwój  jest  prowadzeniem  wszelkiej
działalności gospodarczej w taki sposób, aby nie spowodować
nieodwracalnych zmian w żywej przyrodzie”.
          Podobnie  definiuje  ekorozwój  W.  Bojarski.  Uważa  on,  że  jest  to
rozwój

społeczno

gospodarczy

zharmonizowany

środowiskiem przyrodniczym.
Z kolei S. Kozłowski za ekorozwój uważa „te wszelkie działania,
które poprawiają warunki życia człowieka na Ziemi, nie powodując
degradacji środowiska przyrodniczego”.

Do podstawowych reguł kształtowania ekorozwoju
J. Kołodziejski zalicza:

•Całościowe i systemowe ujmowanie zjawisk
przyrodniczych, społecznych i gospodarczych
zachodzących

danym

terytorium

oraz

traktowanie środowiska człowieka jako organicznej
całości

•Postrzeganie

środowiska

jako

procesu

rozwojowego, w którym stale następują ewolucyjne
i rewolucyjne zmiany

•Traktowanie  środowiska  w  sposób  interakcyjny,
dostrzeganie  współzależności  zdarzeń  i  zjawisk,  w
tym  również  systemu  wzajemnych  powiązań  i
zależności  między  różnymi  formami  użytkowania
środowiska a stanem ekosystemów

•Systemowe ujmowanie elementów środowiska,
szczególnie z punktu widzenia ich roli w
ekosystemie

•Ocenę  zmian  środowiska  przez  nowy  paradygmat
systemu wartości, w którym  główną wartością jest
zachowanie  zdolności  przyrody  da  zapewnienia
trwałego rozwoju

•

Praktyczne wdrażanie ekorozwoju jest
uwarunkowane takimi czynnikami jak:

•Świadomość ekologiczna społeczeństwa i jego
gotowość

partycypacji

zarządzaniu

ekorozwojem

•Stan

równowagi

między

gospodarką,

środowiskiem i społeczeństwem oraz możliwość
„ważenia” różnych racji, które się pojawiają w
procesie

podejmowania

decyzji

rozwoju

organizacji społeczeństwa itp.

•Naturalne powiązania między ekosystemami a
ludzką populacją i możliwości ich kształtowania

•Ekologizacja

procesów

gospodarczych

uzależnionych od środowiska

•Ekonomizacja zarządzania ochroną środowiska

•Analizowanie ekologicznych skutków zamierzonej
działalności

gospodarczej

etapie

jej

programowania

zapobiegania

skutkom

negatywnym

Ekorozwój jest procesem dynamicznym, a nie
stanem, dlatego ważne jest zapewnienie kontroli
przebiegu tego procesu i sterowanie jego różnymi
czynnikami. Dotychczas nie opracowano spójnej
koncepcji sterowania ekorozwojem ani nawet
wskaźników charakteryzujących przebieg tego
procesu. W literaturze wskazuje się, że rolę
wskaźników ekorozwoju mogą odgrywać
zagregowane standardy:

Jakość życia, określona nie mniej złożonymi

wskaźnikami, takimi jak zamożność społeczeństwa,
warunki przyrodnicze, itp.

Jakość środowiska, określana potencjałem i

pojemnością ekosystemów oraz stanem równowagi
ekologicznej.

Świadomość ekologiczna społeczeństwa, jej

uwarunkowania kulturowe i społeczno-gospodarcze

Jakość życia jest wartością odczuwaną, która kształtuje się

pod wpływem trzech głównych sfer cywilizacyjnych:
kulturowej, przyrodniczej i gospodarczej. Każda z nich ma
swój specyficzny, subiektywnie uwarunkowany układ
wartości, które determinują potrzeby i działania ludzkie.
Każde społeczeństwo w zależności od rozwoju tych trzech
sfer cywilizacyjnych, ma swój charakterystyczny układ
potrzeb. Zaspokojenie tych potrzeb wyznacza poziom
satysfakcji z jakości życia.

W analizie jakości życia najczęściej bierze się pod uwagę

takie potrzeby podstawowe jak:

• Zdrowie człowieka
• Długość życia
• Stan zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych
• Możliwość zaspokojenia tzw. potrzeb wyższego rzędu
• Przynależność do miejsca i przestrzeni
• Możliwość wyboru i kształtowania postaw
Każda z tych potrzeb może być zaspokojona w różny sposób

w zależności od tego, jaki aspekt cywilizacyjny będzie
odgrywał rolę wiodącą. Systematyzacja potrzeb zależnie
od sfery cywilizacyjnej traktuje je jako wyznacznik
ekorozwoju. Umożliwia to zlokalizowanie obszarów
konfliktowych oraz integracyjnych. Do obszarów
konfliktowych zaliczono takie, w których przejawiające się
potrzeby w jednej sferze są sprzeczne w stosunku do
innej.

Drugi zagregowany standard ekorozwoju to jakość środowiska. Jest on
wyrażony za pomocą takich charakterystyk, jak:

 trwałość życia w ekosystemach,

 różnorodność biologiczna,

 zakres eksploatacji odnawialnych i nieodnawialnych zasobów
naturalnych,

 potencjał i pojemność ekosystemów itp.

W dotychczasowej praktyce wykorzystuje się także pośrednie wskaźniki
jakości środowiska, określającej stan ekosystemów, stopień
antropogennego obciążenia środowiska i zakres działalności ochronnej.
Ważnymi wskaźnikami jakości środowiska są potencjał i pojemność
ekologiczna. Potencjał środowiska oznacza występujący na danym
obszarze zapas zasobów naturalnych oraz układ warunków decydujących
o samorealizacji biocenoz i odporności środowiska na obciążenia
antropogenne.
Pojemność środowiska w ekologii oznacza wielkość populacji danego
gatunku, jaką jest w stanie pomieścić i wyżywić konkretny ekosystem.
Trwałość użytkowania środowiska określa się na ogół za pomocą
wskaźników pośrednich, takich jak:
• Konsumpcja całkowita w przeliczeniu na osobę podstawowych
produktów żywnościowych, wody, drewna, itp.
• Zużycie energii
• Ilość wytwarzanych odpadów komunalnych i przemysłowych
• Gęstość zaludnienia i inne

Teoria nieograniczonego rozwoju ekonomicznego została
już teoretycznie odrzucona, gdyż nie można jej
zrealizować.

Zamiast

„nieograniczonego

wzrostu”

proponuje  się  „trwały  rozwój”  (sustainable  growth)  lub
„zrównoważony  rozwój”.  Niezbędne  jest  rozróżnienie
między  terminami  „wzrost  gospodarczy  i  rozwój”.
Mówiąc  o  wzroście    gospodarczym  uwzględnia  się  tylko
pomiary  ilościowe,  takie  jak  np.  produkt  narodowy
brutto, ale nie bierze pod uwagę kosztów społecznych i
środowiskowych.  „Rozwój”  musi  być  rozumiany  jako
jakościowy  pomiar  dobrobytu.  „Zrównoważony  rozwój”
zachowuje  niezbędną  równowagę  między  interesami
współczesnych  i  przyszłych  pokoleń.  Mieści  się  w  nim
zarówno  pojęcie  sprawiedliwości  społecznej,  jak  i
zdrowe  środowisko  naturalne.  Rozwój  dotyczy  przede
wszystkim ludzi, a nie rzeczy. Dlatego punktem wyjścia i
celem  całej  działalności,  zmierzającej  do  rozwoju  musi
być  człowiek.  Bardzo  często  „postęp”  oznaczał
przemianę powodującą ograniczenie wolności człowieka.
Każdy  więc  postęp  „nieludzki”  nie  jest  postępem  i
uznany  musi  być  za  niemoralny.  Gdy  więc  mówimy  o
postępie i rozwoju świata w jego materialnym aspekcie,
trzeba  mieć  na  uwadze  rozwój  całego  człowieka  we
wszystkich jego wymiarach.

Obecnie można wyróżnić trzy główne
powszechnie akceptowane założenia
przyjmowane w badaniach ekonomiczno -
ekologicznych:

Przy

łącznym

rozpatrywaniu

systemu

ekonomicznego

ekologicznego

zmienne

ekonomiczne należy traktować jako główne
zmienne sterujące w systemie ekologicznym, jak
i

kompleksowo

traktowanym

systemie

ekonomiczno-ekologicznym.

Dynamika  łącznie  rozpatrywanego  systemu
ekonomicznego  i  ekologicznego  charakteryzuje
się  tym,  że  istnieją  krytyczne  wartości  progowe
wielu  parametrów,  wokół  których  następują
nieciągłe

zmiany

zachowaniu

się

obu

systemów.

Stabilność  łączna  rozpatrywanych  systemów
jest  znacznie  mniej  zależna  od  stabilności
każdego  z  zasobów  i  procesów  z  osobna,
natomiast znacznie bardziej  od zdolności całego
systemu

przeciwdziałania

zakłóceniom

zewnętrznym.

Zrównoważony rozwój można interpretować jako
scenariusz rozwoju, w którym przyszłe pokolenia
powinny mieć zagwarantowany dobrobyt równy lub
wyższy od aktualnego.
DOBROBYT – pojęcie nie jest jednoznaczne, może być
interpretowane szeroko, ponieważ dobrobyt nie oznacza
wyłącznie wielkości konsumpcji dóbr materialnych.
Indywidualny dobrobyt wynika z możliwości
wykorzystana aktywów produkcyjnych.
Aby aktywa produkcyjne nie ulegały zmniejszeniu,
konieczne jest spełnienie kilku postulatów w skali
globalnej:

Wykorzystanie zasobów odtwarzalnych w możliwie jak
największym stopniu jednocześnie umożliwiającym
wytworzenie równowagi w zakresie ich odtwarzania.

Wykorzystanie zasobów nieodnawialnych; dążenie do
modelu produkcji przy cyrkulacji stałej ilości zasobów.

Wykorzystanie nauki

Równoważenie konsumpcji zasobów

T e c h n o lo g ie

z ró w n o w a ż o n e

Z ró w n o w a ż o n e

z a rz ą d z a n ie

E n e rg ia

s ło n e c z n a

Z a s o b y

o d tw a rz a ln e

Z a s o b y

n ie o d tw a rz a ln e

Z ró w n o w a ż o n e

p o trz e b y m a te ria ln e

W y ż s z a ja k o ś ć ż y c ia

R e a liz a c ja p o trz e b

n ie m a a te ria ln y c h

P rz e p ły w p ro d u k tó w

w ilo ś c i u m o ż liw ia ja c e j

o d tw a rz a n ie z a s o b ó w

R e c y rk u la c ja

o d p a d ó w

b io d e g ra d o w a ln y c h

R e c y rk u la c ja z a s o b ó w n ie o d tw a rz a ln y c h

Z R Ó W N O W A Ż O N Y

R O Z W Ó J

B A D A N I A

N A U K O W E

- L o k a l i z a c ja ( o b e j . E I A )

- L i c e n c je o p e r a c y j n e ( B A T )

- K o n tr o l a z a n i e c z y s z c z e ń ( I P C , i n f , a u d i t)

- R o z w ó j te c h n o lo g i c z n y

- P o lity k a p r o d u k t u ( L C A )

- Z a r z ą d z a n i e o d p a d a m i

p r z e m y s ło w y m i

- F iz y c z n e p la n o w a n ie

- P la n o w a n ie in f r a s t r u k t u r y

( o b e j . m o d a ln y w z ó r i E I A )

- Z a r z ą d z a n i e t r a n s p o r te m

- K o n t r o la z a n ie c z y s z c z e ń

p r z e z p o ja z d y

- Z a r z ą d z a n ie ja k o ś c ią p o w ie t r z a

- Z a r z ą d z a n ie z a s o b a m i w o d y

- U t r z y m a n i e ja k o ś c i g le b y

- P r z y r o d a , k r a j o b r a z , o c h r o n a

- E f e k t y w n o ś ć i b e z p ie c z e ń s tw o

w y k o r z y s ta n i a e n e r g ii

- Z a r z ą d z a n ie d e m o g r a fi c z n e

( o b e j . u r b a n i s t y c z n e ś r o d o w i s k o

z d r o w ie p u b lic z n e i b e z p ie c z e ń s tw o

Z a r z ą d z a n ie o d p a d a m i

Kryteri
a

potrze
b

Sfery
cywilizacj
i

Wyznaczniki ekorozwoju (poziom jednostki, rodziny, małej społeczności

)

Życie i
zdrowie

człowieka

Egzystenc

i dobra

materialn

Wygoda

przyjemnośc

Przynależn

ość

i oddźwięk

społeczny

Przynależnoś
ć do miejsca

i przestrzeni

Wybór

kształtowa
nie postaw

Wartości

moralne

absolutne

KULTURA

kontynuacja
rodu
integralność
psychiczna
zdrowie
społeczne
(sprawność
fizyczna grup
ludzi)
bezpieczeństwo
socjalne
minimum
biologiczne

własność
dobra
kulturalne
dobrobyt
(zadowolenie
z posiadania
dóbr)
minimum
socjalne

czas wolny
odpoczynek
(rozrywka)
obcowanie z
innymi ludźmi i
ich wytworami
swoboda
przemieszczania
zabawa

przynależność
do określonych
grup
(etnicznych,
narodowych
itp.)
szacunek
sława, władza
komunikacja
społeczna
współpraca
ludzi
rola społeczna

kontynuacja
tradycji
(tożsamość
kulturawa)
autonomiczność
umiejscowionej
społeczności
unikatowość
miejsca i
przestrzeni
percepcja
przestrzeni

samorealizacja
działania
społeczne
edukacja
nauka
wychowanie
działania
twórcze i
innowacyjne
działania
ekspansywne

Bóg i człowiek
jako twór Boga
Czlowiek jako
jednostka
społeczna

EKOLOGIA

prokreacja
(kontynuacja
gatunku)
bezpieczeństwo
ekologiczne
ludzi
samodzielność
organizmów i
grup
prawidłowe
funkcjonowanie
organizmu –
minimum
biologiczne
(energetyczne)

obieg materii
i energii
procesy
przyrodnicze
organizacja
życia
produktywnoś
ć
ekosystemów
oszczędność
energii

regeneracja sił
obcowanie z
przyrodą
proekologiczna
aktywność
zabawa

współpraca
bezpieczeństwo
stadne
walka
role w
społeczeństwac
h
przyrodniczych
i
funkcjonowaniu
przyrody

przestrzeń
osobnicza
siedliska (nisze
życia)

samorealizacja
wychowanie

ciągłość i
różnorodność
życia

EKONOMIA

(gospodarka)

siła robocza i jej
reprodukcja
ubezpieczenia
społeczne i
komercyjne
zabezpieczenie
materialne
ubezpieczenia
zdrowia i życia

zasoby
naturalne
dobra
ekonomiczne
(towary i
usługi)
surowce i
odpady
oszczędność
(energii,
materii,
pieniędzy,
czasu)
efektywność
ekonomiczna)

luksus
czas wolny
wygodny dostęp
do dóbr
posiadanie wielu
różnorodnych
dóbr

przynależność
do warstwy
społecznej
wyróżnik
standardu (np.
marka)

stratyfikacja
przestrzeni,
zamieszkania i
pracy

przedsiębiorczo
ść
twórczość
gospodarcza
ekspansja
materialna

pieniądz
godziwy zysk

W Polsce próbę określenia strategii wdrażania ekorozwoju

po raz pierwszy podjęto w 1989 roku podczas obrad tzw.
podstolika ekologicznego „okrągłego stołu”. Uczestnicy
obrad zgodnie stwierdzili, że wdrożenie idei ekorozwoju
będzie możliwe pod warunkiem:

1. Zintegrowania celów ekologicznych z celami społecznymi

gospodarczymi

oraz

przestrzennym

zagospodarowaniem kraju

2. Restrukturyzacji gospodarki narodowej, szczególnie

przemysłu, oraz przyspieszania wdrażania technologii
małoodpadowyeh i bezodpadowych

3. Opracowania

regionalnych

koncepcji

rozwoju

uwzględnieniem

zasobów

walorów

przyrody

poszczególnych

regionów

kraju.

Wyeliminowanie z produkcji rolnej i przetwórstwa
spożywczego technik i środków sprzyjających skażeniu
żywności

4. Wprowadzenia

regionalnego

systemu

zarządzania

gospodarką wodną i objęcia ochroną wód podziemnych

5. Opracowania nowego modelu gospodarki leśnej
6. Radykalnej zmiany polityki urbanizacyjnej, uzależnienie

rozwoju motoryzacji od zmniejszenia przez pojazdy
jednostkowej emisji spalin

PODSTAWY PRAWNE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W POLSCE

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w Artykule 5 określa, że:
„Rzeczypospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swego
terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz
bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia
ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju’’.
Oznacza to, że w Rzeczypospolitej Polskiej stosowanie się do zasad
zrównoważonego

rozwoju

oraz

zapewnienie

poszanowania

dziedzictwa  kulturowego  i  przyrodniczego  narodu  polskiego,
stawiane  jest  w  Ustawie  Zasadniczej  na  równi  z  obowiązkami  w
zakresie  zapewnienia  bezpieczeństwa,  wolności  i  praw  wszystkich
obywateli

oraz

zachowania

integralności

terytorialnej

niepodległości,

stanowiących

najbardziej

żywotne

interesy

narodowe.
Pojęcie zrównoważonego rozwoju zdefiniowano w ustawie o ochronie
i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 roku (Dz. U. 94. 49. 196,
z późn. zm.).
W artykule 3.3a stwierdza się, że: rozwój zrównoważony, to taki rozwój
społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do
środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli – zarówno
współczesnego, jak i przyszłych pokoleń – następuje proces integrowania
działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi
przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych.

Z  definicji  ustawowej  i  z  zasady  Konstytucyjnej
wynika  zatem,  że  wszystkie  procesy  i  działania
społeczno-gospodarcze  prowadzone  na  terenie
Polski,  a  w  związku  z  tym  również  określające  i
stymulujące  je  strategie,  programy  i  plany  rozwoju
gospodarczego,  rozwoju  społecznego,  czy  ochrony
środowiska  i  jego  zasobów,  powinny  być  ze  sobą
logicznie  zintegrowane  i  wzajemnie  powiązane
celami,  zadaniami  oraz  instrumentami  wdrażania,
lokując  się  w  jednolitym,  strategicznym  nurcie
rozwoju  zrównoważonego.  W  konsekwencji  logiczne
jest  przyjęcie  założenia,  że  dokumenty  tego  typu
muszą  być  kompatybilne  pomiędzy  sobą,  ale  też
wzajemnie  się  uzupełniać,  w  spójnych  ramach
nakreślonych

przez

zwartą

Strategię

Zrównoważonego Rozwoju Polski do roku 2025,
zgodnie z postulatem Sejmu RP wyrażonym w
Rezolucji z dnia 2 marca 1999 roku.

Document Outline