Diagnostyka laboratoryjna

Choroby nowotworowe

Trudności w procesie diagnozowania



podstępny skąpoobjawowy rozwój



póżne ujawnienie się objawów klinicznych 



brak swoistości objawów

Choroby nowotworowe 

Możliwości diagnostyki wczesnych postaci 

nowotworów



Badania masowe (grupy ryzyka) 



Poszukiwania nowych testów 

diagnostycznych

 

    

(możliwość wczesnej diagnostyki)

Choroby nowotworowe 



Badania biochemiczne w chorobach 

nowotworowych

   - badania pomocnicze    
   - ocena stopnia zaawansowania
   - diagnostyka przerzutów    
   - ocena efektywności leczenia
   - prognozowanie
 
 

Choroby nowotworowe 



Badania biochemiczne w chorobach 

nowotworowych

     

- OB

     - morfologia
     - bilirubina
     - zaburzenia elektrolitowe   
     - białko całkowite/albuminy 
     - mocznik/kreatynina
    

    

Choroby nowotworowe 



Zależność między czynnikami środowiskowymi a 

występowaniem nowotworów



czynniki zawodowe

   - benzydyna, barwniki azowe – rak pęcherza    
   - sadza węglowa, antraceny , produkty spalania węgla 

–     

     rak płuc, krtani, skóry 
   - chlorek winylu – mięsak wątroby    
   - azbest – nabłoniak opłucnej
   - promienie X – białaczki szpikowe, nowotwory skóry
 
 

Choroby nowotworowe 



cd.



Produkty spożywcze, używki, leki 

   - aflatoksyny – rak wątroby    
   - tytoń – rak płuc, przełyku 
   - fenacetyna – rak nerek    
   - ciąże, higiena płciowa  – rak szyjki macicy

 Pasożyty, wirusy  

   - schistosoma haematobium – rak pęcherza
   -wirus zapalenia wątroby B i C – rak wątroby

 

Choroby nowotworowe 



Enzymy w chorobach nowotworowych



Aktywność zależna od 

   - nasilenia procesów wytwarzania i uwalniania enzymu do 

krążenia z tkanki nowotworowej    

   - obecność ognisk martwiczych i zapalnych  
   - zmian profilu i poziomu aktywatorów i inhibitorów 
   - wpływu nowotworu na organizm gospodarza
   - uszkodzenia czynności narządów miąższowych

 
 

Choroby nowotworowe 



Enzymy w chorobach nowotworowych

   - fosfataza kwaśna    
   - fosfataza zasadowa  
   - γ-glutamylotransferaza
   - kinaza kreatynowa
   - enolaza
   - dehydrogenaza mleczanowa
   - aminotransferazy aspat, alat

 
 

Choroby nowotworowe 



Markery nowotworowe

    „ związki nieobecne lub znajdujące się w 

śladowych ilościach w zdrowej tkance 
macierzystej, syntetyzowane przez komórki 
nowotworów złośliwych”

 

(wiele z nich jest polipeptydami , także glikoproteinami, mogą więc 

inicjować produkcję przeciwciał, stąd też często nazywane są 
antygenami rakowymi)   

Choroby nowotworowe 

Markery nowotworowe

Krążące markery nowotworowe
* Swoiste dla nowotworu (neoantygeny)
* Antygeny towarzyszące nowotworom

-

Antygeny płodowo- zarodkowe (CEA, AFP)

-

Antygeny łożyskowe (HCG)

-

Inne substancje biologicznie czynne (cytokiny..TPA)

* Hormony produkowane eutopowo i ektopowo
* Nieswoiste markery nowotworowe (białka ostrej fazy, 

cytokiny)

    

Choroby nowotworowe 



Markery nowotworowe



CEA - antygen karcynoembrionalny

        

- szczególnie często podwyższony u chorych 

                na raka jelita grubego i odbytnicy
             - podwyższony poziom także w nowotworach o innym     
                umiejscowieniu (żołądek, trzustka, piersi, płuca, nowotwory    
                narządu rodnego…)  
             - ! Wzrost stężenia także w procesach pochodzenia   
               nienowotworowego (zapalenie, marskość wątroby, przewlekłe  
               zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka i XII-cy…)
    

Choroby nowotworowe 



Markery nowotworowe



AFP – alfa fetoproteina

        

- u zdrowych dorosłych stężenie AFP jest niskie

             - wzrasta w czasie ciąży
             - ! Szczególnie wysoki wzrost w pierwotnym raku 

wątroby

             - wysokie stężenie w nowotworach zarodkowych jądra i 
               jajników    
             - mierne podwyższenie stężenia AFP u chorych z 

marskością   

               wątroby !

Choroby nowotworowe 



Markery nowotworowe



CA 19.9 

        

             - podwyższone stężenie raku trzustki, jelita grubego, 

żołądka 

             - mierny wzrost stężenia w przewlekłych stanach 

zapalnych, 

               marskości wątroby, rzadko w przewlekłym zapaleniu 

trzustki

             

Choroby nowotworowe 



Markery nowotworowe



SCC-Ag – antygen raka    

                      płaskonabłonkowego

        

- podfrakcja antygenu TA-4

            - podwyższenie stężenia w raku szyjki macicy, raku 
               płaskonabłonkowym płuc 
            -  stężenie SCC-Ag wykazuje wyrażną zależność   
               od stopnia zaawansowania nowotworu
            - mierny wzrost stężenia w chorobach nienowotworowych i 
               zapalnych płuc,łuszczyca…
            - może być przydatny w kontroli po leczeniu  raka szyjki macicy

Choroby nowotworowe 



Markery nowotworowe



CA 15-3

             - czułość diagnostyczna 
                         *  u chorych z rakiem piersi bez przerzutów – 

stosunkowo niska

                         *  u chorych z rakiem piersi z przerzutami wyższa 
             - podwyższone stężenie u chorych z rakiem jajnika, szyjki 
               macicy    
             - mierne podwyższenie stężenia w chorobach 
               nienowotworowych- marskość, zapalenie wątroby, niezłośliwe 
               zmiany jajnika, piersi

Choroby nowotworowe 

Markery nowotworowe



CA 125 

             - wysokie stężenie w raku jajnika surowiczego, endometrialnego,     
               z komórek jasnych
             - mierne podwyższenie stężenia CA 125 w ciąży, w okresie 
               miesiączki, w chorobach autoimmunologicznych w stanach 
               zapalnych wątroby, trzustki !
             - przydatny w kontroli chorych po pierwotnym leczeniu 

chirurgicznym



CA 72-4 

    

- obecność wykazywana w gruczolakorakach jelita grubego, żołądka, 

 

        jajnika, płuc
     - stanowi istotne uzupełnienie dla CA125 u chorych na raka jajnika 

Choroby nowotworowe 

Markery nowotworowe



HCG – gonadotropina kosmówkowa 

       

- u zdrowych dorosłych stężenie w osoczu 

śladowe 

             - wyższe stężenie występuje w nabłoniakach 

  

               kosmówkowych jądra i jajnika 
             - guzach nienasieniakowatych i 

nasieniakach 

NOWOTWÓR

MARKER 

NOWOTWOROWY

GRUPA WYSOKIEGO 

RYZYKA

Pierwotny rak 

wątroby

AFP

Nosiciele wirusa B i C 

Zapalenie wątroby

Nabłoniak 

kosmówkowy

HCG

Przebyty zaśniad 

groniasty

Rak 

rdzeniasty 

tarczycy

KALCYTONINA

Krewni, Rodzinne 

występowanie raka 

rdzeniastego tarczycy

Rodzaj nowotworu

Wskazane badanie

Rak jelita grubego

CEA

Rak żołądka

CEA, Ca 19.9

Rak trzustki

Ca 19.9

Pierwotny rak wątroby

AFP

Rak sutka

Ca 15-3, MCA, CEA

Rak szyjki macicy

SCC-Ag

Rak stercza

PSA, PAP, AcP

Rodzaj nowotworu

Wskazane badania

Rak płuca;

              -drobnokomórkowy

              -płaskonabłonkowy

              -gruczołowy

CEA

SCC-Ag

CEA

Nowotwory jądra:

              -nasieniaki

HCG, AFP, CEA

HCG, PLAP

Nowotwory jajnika

               -zarodkowe

Ca125, CEA

HCG, AFP

Hormon

Nowotwór

Zmiany 

biochemiczne/objawy

ACTH

Rak owsianokomórkowy oskrzeli,

Rak rdzeniasty tarczycy, rak 

żołądka, okrężnicy, sutka, jajnika, 

prostaty, nerki, wysepek trzustki, 

rakowiak

Zasadowica metaboliczna, 

hiperaldosteronizm, choroba 

Cushinga, nietolerancja 

glukozy, wzrost sężenia 

kortyzolu i 17-ketosteroidów

ADH

Rak owsianokomórkowy oskrzeli, 

trzustki, prostaty

Przewodnienie hipotoniczne, 

mocz hiperosmolarny, SIADH

Kalcytoni

na

Rak rdzeniasty tarczycy, rak 

owsianokomórkowy, rak sutka 

Wzrost kalcytoniny

Gastryna

Guzy komórek nie-beta trzustki, 

przerost komórek G trzustki

Hipersekrecja soku 

żołądkowego, wzrost stężenia 

gastryny

HCG

Nabłoniak kosmówkowy, rak płuc, 

rak żołądka, czerniak, guzy jajnika

Zanik miesiączki, wzrost 

stężenia HCG, ginekomastia u 

mężczyzn

PTHeP

Rak płaskonabłonkowy płuc, rzadziej 

inne

Wzrost stęż.: PTH, Ca, 

fosforanów, zasadowica 

metaboliczna, wzrost 

wydalania wapnia i fosforu

TSH

Rak prostaty, płuc

hipertyreoidyizm

Hormon

Nowotwór

Zmiany 

biochemiczne/objawy

Erytropoetyn

a

Guzy nerek, rak wątroby

Policytemia

Insulina

Rak owsianokomórkowy, guzy 

mezenchymalne

Hipoglikemia

Prolaktyna

Guzy przysadki, nerek, piersi

Bez objawów

Estrogeny, 

androgeny

Guzy jąder z komórek Leydiga, 

guzy jajników

Maskulinizacja, feminizacja, 

przedwczesne dojrzewanie

Aminy 

katecholowe

Guz chromochłonny nadnerczy

Mocz: VMA, możliwe napadowe 

 skoki ciśnienia

Serotonina

Rakowiaki jelit (przerzuty do 

wątroby)

Mocz: 5-HIAA, erythema, 

biegunki