Co powoduje raka???

Edyta Chrzanowska

 

 

 

   
   Rak, największy zabójca w historii, stawał się 

coraz groźniejszy w miarę rozwoju cywilizacji. 
Chociaż w tym stuleciu w krajach wysoko 
rozwiniętych ryzyko zachorowania na kilka 
rodzajów nowotworów wyraźnie zmalało, 
zapadalność na inne wzrasta.

 

 

    Do najczęściej występujących nowotworów 

zaliczamy: nowotwory płuca, piersi, prostaty i 
jelita grubego. Szczególnie szybko pojawiły się 
one zwłaszcza w krajach, w których 
upowszechniły się takie czynniki ryzyka jak: 
palenie papierosów, niezdrowe nawyki 
żywieniowe, a także obecność niebezpiecznych 
substancji chemicznych w środowisku lub 
miejscu pracy.

 

 

Czynniki wpływające na wytworzenie się nowotworu 

działają w dwojaki sposób:

1). Pierwsza  kategoria obejmuje te, które 

uszkadzają geny związane z kontrolą podziałów i 
migracją komórek. Rak rozwija się wówczas, gdy 
w pewnej komórce kumuluje się pewna ilość 
mutacji.

2). Druga kategoria czynników kancerogennych to 

te, które nie uszkadzają genów, lecz selektywnie 
przyspieszają rozwój komórek guza, lub ich 
prekursorów.

 

 

-paleniem tytoniu;
-złym sposobem odżywiania;
-promieniowaniem;
-pracą;
-lekami;
-mikroorganizmami;

Do wytwarzania nowotworów przyczyniają się 
czynniki związane z:

 

 

Najważniejsze – nie palić!!!

   Palenie papierosów jest przyczyną 30% 

zgonów i prowadzi głównie do raka płuca, 
górnych dróg oddechowych, przełyku,  
pęcherza moczowego, trzustki, 
prawdopodobnie także żołądka, wątroby i 
nerek. Nałóg ten jest też związany z 
przewlekłą białaczką szpikową i 
przypuszczalnie powodują raka okrężnicy, 
odbytnicy oraz innych narządów. 

 

 

   
  

Bierne palenie, czyli wdychanie dymu 

tytoniowego z otoczenia powoduje znacznie 
mniej zachorowań na raka płuca niż palenie 
aktywne. Mimo to corocznie kilka tysięcy ludzi 
umiera na raka związanego z biernym paleniem.

 

 

Zdrowo jedz, będziesz żył dłużej…

   

Niewłaściwe odżywianie się, powoduje równie 

wysoką liczbę zachorowań na raka każdego 
roku. Tłuszcze zwierzęce (nasycone) w mięsie 
białym (drób, ryby), a szczególnie czerwonym 
kojarzone są z rakiem okrężnicy, odbytnicy, ale 
także z rakiem prostaty. Jako czynnik 
kancerogenny traktowana jest również sól, 
mogąca przyczynić się do raka żołądka. 
Wykazano również, że picie gorących płynów np. 
maté może przyczynić się do raka przełyku.

 

 

Promieniowanie i Ty…

   Niektórych czynników nie jesteśmy w stanie 

uniknąć. Zaliczamy do nich różne rodzaje 
promieniowania (słoneczne, emitowane przez 
linie wysokiego napięcia, urządzenia 
gospodarstwa domowego, telefony komórkowe, 
radonu). Uznaje się je za przyczynę ok 2% 
zgonów.

 

 

Promieniowanie UV

Spośród promieni UV docierających do powierzchni 

Ziemi najgroźniejsze są promienie UV-B wysokiej 
częstotliwości, które mogą uszkadzać DNA. 
Promienie UV-B odpowiadają za ponad 90 % 
przypadków nowotworów skóry, w tym czerniaka.

 

 

   

Innym źródłem promieniowania jest radon, bezbarwny i 

bezwonny gaz radioaktywny. Może on przedostawać 
się do wnętrza budynków i gromadzić w piwnicach lub 
pomieszczeniach na parterze. Długotrwałe wdychanie 
gazu występującego w kopalniach uważano za 
najczęstszą przyczynę zachorowań na raka płuc. Nie 
jest on jednak istotnym czynnikiem rakotwórczym w 
całej populacji.

 

 

   

Pole elektryczne i magnetyczne wytwarzane 

przez linie wysokiego napięcia i urządzenia 
gospodarstwa domowego nie może wywołać 
mutacji powodujących raka, dopóki cząsteczki 
organiczne nie ulegną jonizacji.  Jednak ten typ 
promieniowania może zwiększać ryzyko 
wystąpienia białaczki u dzieci. 

 

 

   Szczególnie groźne jest promieniowanie substancji 

radioaktywnych – jego energia jest wystarczająca, 
by zjonizować cząsteczki, i to kancerogenne 
działanie nie podlega dyskusji. Trzeba jednak 
podkreślić, że ogół społeczeństwa zwykł 
wyolbrzymiać zagrożenie związane z niewielkimi 
dawkami promieniowania. Spośród Japończyków 
mieszkających w Hiroszimie i Nagasaki, którzy 
przez co najmniej rok po wybuchu byli narażeni 
na dawkę promieniowania, ok. 1% zmarł na raka 
w wyniku napromieniowania.

 

 

Praca, leki, mikroorganizmy…

   Znanych jest wiele substancji o działaniu 

rakotwórczym 

   np. azbest, radon, formaldehyd, benzen, spaliny z 

silników Diesla. Ich właściwości ujawniły się 
podczas pracy ludzi przy stałej ekspozycji na 
wysokie stężenie tych substancji. Systemy 
kontrolowania poziomu tych kancerogenów  
doprowadziło w ostatnich latach do obniżenia 
zachorowalności na raka.

 

 

Stosowanie niektórych leków również przyczynia się 

do pojawiania się nowotworów (ok. 1% zgonów).

o Leki stosowane w leczeniu ziarnicy złośliwej mogą 

powodować białaczkę u 5% pacjentów;

o Leki immunosupresyjne wywołują niekiedy 

chłoniaki;

o Estrogeny stosowane w terapii hormonalnej w 

okresie menopauzaulnej mogą być przyczyną 
raka endometrium lub piersi;

o Doustne środki antykoncepcyjne zwiększają 

ryzyko nowotworów wątroby i piersi, ale 
zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jajnika, 
endometrium oraz okrężnicy i odbytnicy;

 

 

Mikroorganizmy powodujące raka

o Wirus brodawczaka (papilloma) typu 16 i 18 

przenoszone drogą płciową. może być przyczyna 
raka szyjki macicy, narządów płciowych, odbytu;

o Wirus zapalenia wątroby typu B. Może powodowac 

raka wątroby;

o Wirus Epsteina-Barr ( czynnik wywołujący 

mononukleozę), przyczynia się do występowania 
raka gardła, jak również do 30% przypadków ziarnicy 
złośliwej, 10% chłoniaków nieziarniczych oraz 
niektórych postaci raka przewodu pokarmowego;

o Zakażenie wirusem HIV grozi rakiem tkanek miękkich 

    ( mięsak Kaposiego);

 

 

Skażenie środowiska

Zanieczyszczenie środowiska również jest ważnym 

czynnikiem kancerogennym, z tego względu, że 
organizm jest nastawiony na działanie wielu 
czynników kancerogennych jednocześnie. W 
miastach zanieczyszczonych zwiększa się 
zachorowalność na raka płuc. Związki o budowie 
pierścieniowej zwiększją ryzyko zachorowania na 
raka piersi i inne nowotwory łączone z 
estrogenem.

 

 

Czynniki związane z prokreacją

Spośród wszystkich naturalnych 

czynników największe zagrożenie 
stanowią te, związane z 
rozmnażaniem. Zwiększone 
ryzyko zachorowania na raka 
piersi występuje u kobiet, które 
zaszły w ciążę w późniejszym 
wieku, a także u tych, które 
zaczęły wcześnie miesiączkować. 
I przeciwnie - 
prawdopodobieństwo 
zachorowania na raka maleje 
wraz ze wzrastającą liczbą 
urodzonych dzieci.

 

 

    
   Mimo, że dane epidomologiczne pomagają nam 

wskazać szkodliwość niektórych kancerogenów 
środowiskowych, nie mówią nic o losie 
poszczególnych ludzi. Nałogowy palacz może 
uniknąć raka płuca, wieloletni nosiciel wirusa 
zapalenia wątroby typu B, będzie cieszył się 
znakomitym zdrowiem mimo fatalnego sposobu 
odżywiania. W przypadku innych kancerogenów- 
jak promieniowanie, tylko ekspozycja na ich duże 
dawki stwarza ryzyko choroby. A to dlatego, że 
powstanie nowotworu jest niemal zawsze 
związane z nałożeniem się wielu czynników.

 

 

Dziękuję za uwagę!!!

(,,Świat Nauki’’, 11, 1996r.)