Zasady kontaktu 

terapeutycznego z 

pacjentem,

 z zaburzeniami 

psychicznymi.

Temat 21

Joanna Weltrowska

Pielęgniarstwo, gr. II

Zaburzenia sfery 

psychicznej

• Zaburzenia sfery 

psychicznej maja 

bardzo zróżnicowany 

przebieg i objawy.

•  Wybrane stany 

chorobowe zaburzeń 

sfery psychicznej 

człowieka, mające 

istotne znaczenie dla 

świadczenia opieki 

pielęgniarskiej:

-     Depresja;

-

Mania;                                         

-

Zaburzenia świadomości;

-

Zaburzenia osobowości;

-

Majaczenie;

-

Splątanie;

-

Zaburzenia myślenia;

-

Zaburzenia pamięci;

-

Lęk;

-

Fobie;

-

Zaburzenia odżywiania;

-

Obsesja;

-

Kompulsje;

-

Psychozy urojeniowe;

-

Następstwa stosowania środków 

psychoaktywnych;

-

Uzależnienia;

Relacje interpersonalne

W relacjach z innymi ludźmi ważna role 

odgrywają:

• Osobowość partnerów (potrzeby, postawy, 

emocje, temperament, charakter),

• Role i pozycje społeczne,
• Percepcja (kodowanie, przetwarzanie i 

integracja informacji),

• Emocje i postawy emocjonalne (pozytywne, 

obojętne, negatywne),

• Zachowanie (życzliwe, wrogie, dominatywne, 

kooperujące, podnoszące, obniżające).

• W procesie opieki nad człowiekiem 

chorym poza szeregiem działań 
medyczno-instrumentalnych coraz 
częściej doceniane i wykorzystywane są 
działania o charakterze 
psychologicznym. Ma to ogromne 
znaczenie, niesie bowiem pomoc 
człowiekowi cierpiącemu, a 
jednocześnie modyfikuje i wspomaga 
skuteczność innych form pomocy. 
Podejście psychoterapeutyczne powinno 
stanowić niezbędny element wszelkich 
form pomocy medycznej.

• Termin psychoterapia elementarna 

mieści się w szerokim rozumieniu 
psychoterapii. Jej podstawa jest 
zdolność przyjęcia postawy 
terapeutycznej w kontakcie i 
komunikowaniu się z człowiekiem 
chorym oraz stosowanie środków 
psychologicznych, zmierzających do 
łagodzenia napięć i negatywnych 
emocji wywołanych  chorobą, 
wzmacniania i mobilizowania sił 
psychicznych, zapobiegania jatrogenni. 

Psychoterapia elementarna

1. Łagodzenie napięć i negatywnych emocji 

(lęk, depresja, rozdrażnienie, bezradność) 

wywołanych zarówno chorobą, jak i 

stosowanymi metodami leczenia.

2. Wzmacnianie i mobilizowanie sił 

psychicznych i zasobów tkwiących w 

pacjencie przez budzenie nadziei i poczucia 

sensu, wzmacnianie samooceny i poczucia 

kontroli.

3. Stwarzanie atmosfery współpracy 

i zapobieganie jatrogenii, czyli takim 

zachowaniom, które wpływają negatywnie na 

samopoczucie psychiczne i fizyczne pacjenta.

Charakterystyka postawy 

terapeutycznej

• Wykorzystywanie psychoterapii 

elementarnej w praktyce pielęgniarskiej 
wymaga stosowania zasad, które 
umożliwią nawiązanie kontaktu i 
rozpoznanie problemów pacjenta. 
Należą do nich: wzajemna chęć 
współpracy, stwarzanie sprzyjającej 
atmosfery, aktywne słuchanie, empatia, 
akceptacja i autentyczność.

Wzajemna chęć współpracy

• Uczestnikami tego procesu są pielęgniarka 

i pacjent. Postawa terapeutyczna powinna 
być intencjonalna, czyli celowo stosowana, 
zaplanowana i kontrolowana. Nie może 
wynikać z ubocznych skutków działań, a 
zwłaszcza z przymusu czy nacisku. 
Powinna wypływać z autentycznej chęci 
ponoszenia wysiłków na rzecz innych. 
Pielęgniarka musi szanować wolność 
drugiego człowieka, aż do jego prawa, by 
zostac samotnym ze swoimi problemami.

Stwarzanie sprzyjającej 

atmosfery

• Postawa terapeutyczna wymaga by 

kontakt z pacjentem odbywał się w 
sprzyjającej atmosferze. Istnieje 
potrzeba stworzenia intymnych 
warunków, bez obecności innych osób, 
w poczuciu bezpieczeństwa i komfortu. 
Trzeba wyznaczyć sobie odpowiednio 
dużo czasu, aby pacjent nie miał 
wrażenia pośpiechu i zniecierpliwienia. 

Aktywne słuchanie

• Słuchanie jest podstawą dobrego 

rozpoznania i zrozumienia problemów 
pacjenta i warunkiem niesienia 
jakiejkolwiek pomocy. Słuchanie wymaga 
postawy aktywnej, dzięki której pacjent ma 
wrażenie, że to co mówi jest dla nas ważne 
i rozumiemy go. Warto odnieść się do 
technik aktywnego słuchania: kontakt 
wzrokowy, potwierdzenie odbioru 
informacji, konkretyzowanie, klaryfikacja 
wypowiedzi i odzwierciedlenie uczuć.

Kontakt wzrokowy

• Ma miejsce wtedy, gdy rozmówcy 

spoglądają sobie w oczy. Zarówno 

nawiązanie tego kontaktu, jak i 

przerwanie go, czy tez unikanie niosą 

pewne informacje. Podtrzymywanie 

kontaktu wzrokowego wyraża nasze 

zainteresowanie i uwagę. Oczy, w 

sposób niewerbalny przekazują 

informacje o naszych emocjach oraz 

rozumieniu i akceptacji drugiego 

człowieka. 

Potwierdzenie odbioru 

informacji

• Potwierdzenie jest reakcją na 

wypowiedzi pacjenta. Skinienia głową 
oraz wtrącenia typu „uhm”, „aha”, 
„tak, tak”, „to ciekawe” demonstrują, 
że podążamy w ślad za wypowiedzią i 
wpływają bardzo zachęcająco na 
mówiącego. Wyrażają nasze 
zaangażowanie w rozmowę. Niekiedy 
możemy zachęcić pacjenta do 
wypowiedzi przez zadawanie pytań.

Konkretyzowanie

• Jest to technika służąca uściślaniu 

wypowiedzi i sformułowań użytych 

przez pacjenta. Zadając pytania w 

rodzaju: „Co ma Pan na myśli?”, „Co 

rozumie Pan pod pojęciem…”, „Na 

czym to polega?”, poznajemy, jakie 

dokładnie znaczenie osoba przypisuje 

swoim słowom. Technika ta pozwala 

nam uzupełnić brakujące informacje i 

zrozumieć o czym mówi nasz 

rozmówca.

Parafraza

• Parafraza, czyli przekazywanie rozmówcy jak 

rozumiemy to co powiedział. Najprostszym 
sposobem jest powtarzanie krótko, własnymi 
słowami sensu usłyszanej wypowiedzi. 
Możemy zacząć słowami: „o ile dobrze 
rozumiem, to…”, „rozumiem, że”. Stosowanie 
tej techniki przyczynia się do porządkowanie 
wypowiedzi pacjenta, umożliwia trzymanie 
się tematu, pozwala na właściwą 
interpretację i wnioski. Pacjent otrzymuje 
informację, że jest przez nas zrozumiany. 

Odzwierciedlenie uczuć

• Jest to najbardziej zaawansowana 

technika aktywnego słuchania. Po 
ustaleniu, jakie znaczenie maja 
wypowiedziane słowa, dalszym etapem 
jest próba odgadnięcia, jakie uczucia 
towarzyszą pacjentowi w związku z 
tym, co mówi. Technikę te stosujemy 
wówczas, gdy pacjent nie ujawnia tych 
uczuć ani w sposób werbalny, ani 
niewerbalny. 

Empatia

• Jest umiejętnością postrzegania, rozumienia 

i wczuwania się w stan innej osoby. To 

zdolność do tworzenia trafnych wyobrażeń 

na temat tego, co dzieje się we wnętrzu 

innej osoby, co ona przeżywa, czego 

pragnie. Należy pamiętać, że empatia to 

współodczuwanie, nie współczucie. Można 

uzyskać ja na dwa sposoby. Po pierwsze 

przez analogię do własnych przeżyć, czyli 

przez porównanie zachowania innych do 

własnego. Po drugie, przez wyobrażenie 

sobie, co mogą w danej chwili przeżywać. 

Głównym celem jest danie pacjentowi 

przekonania, że go rozumiemy. Sprzyja to 

tworzeniu się klimatu zaufania i bliskości.

Akceptacja

• Wymagana jest postawa umiejętności 

akceptacji drugiego człowieka takim, jaki jest, 

bez osądzani i potępienia. Życzliwość i 

akceptacja drugiej osoby nie oznacz jednak 

akceptacji wszystkich jej zachowań. Oznacza 

to akceptację emocji np. lęku, ale nie 

akceptuje wynikających z tego stanu 

zachowań szkodliwych. Dotyczy przede 

wszystkim osoby i jej przeżyć emocjonalnych. 

Kiedy pacjent czuje nasze zrozumienie i 

akceptację, decyduje się często ujawnić 

trudne dla siebie przeżycia i problemy, co 

uwalnia go od nadmiernego napięcia.

Autentyczność

• Postawa terapeutyczna to także 

umiejętność bycia sobą i zachowania się 

zgodnego z własnymi uczuciami. Jest to 

inaczej spontaniczność, szczerość, 

wewnętrzna uczciwość, bez udawania, 

sztuczności i sztywnego trzymania się zasad 

odgrywanej roli, np. wzorcowej pielęgniarki. 

Nie należy jej utożsamiać z brakiem kontroli 

i nieopanowaniem nad swoimi uczuciami i 

słowami. Autentyczne zachowanie wzbudza 

w pacjencie poczucie, że może nam ufać.

• Techniki psychoterapeutyczne możliwe do 

samodzielnego realizowania przez 

pielęgniarkę to: informowanie i 

instruowanie, 

wsparcie psychiczne i odreagowanie 

napięć.

Cechy postawy 

nieterapeutycznej

• Wydawanie nakazów, 

zakazów, poleceń 

(postawa dyrektywna);

• Moralizowanie;

• Pouczanie;

• Osądzanie, 

krytykowanie;

• Etykietowanie;

• Pomniejszanie, 

bagatelizowanie 

problemów i cierpienia 

pacjenta;

• Wycofywanie się i 

ucieczka od kontaktów;

• Brak poszanowania 

godności człowieka;

• „Nagabywanie” i 

wypytywanie;

• Manipulowanie 

zachowaniami lub 

emocjami pacjenta;

• Przecenianie własnych 

umiejętności i 

kompetencji w 

odniesieniu do 

problemów pacjenta;

Problem: Trudności w nawiązywaniu kontaktu z         

    

otoczeniem, odosobnienie.

Cel: Pacjent utrzymuje kontakt z osobami z rodziny, personelem 

i 

współpacjentami.

Postępowanie:
- Nawiązywanie rozmowy co 30 minut;
- Udzielanie wyjaśnień, dodawanie otuchy;
- Jeżeli kontakt słowny jest niemożliwy do nawiązania – 

utrzymanie kontaktu niewerbalnego i poruszanie się wokół 

chorego z przeświadczeniem, że świadomość pacjenta jest 

zachowana i może on odbierać dochodzące do niego bodźce;

- Rozpoznanie zainteresowań chorego i zachęcanie do czytania 

książek, czasopism, słuchania radia, oglądania TV, udziału w 

muzykoterapii, nabożeństwach religijnych;

- Zachęcanie pacjentów, z podobną jednostka chorobową a 

obecnie w dobrym stanie psychicznym, do nawiązania 

kontaktu z chorym.

Bibliografia

• Ślusarska B., Zarzyckiej D., Zachradniczek 

D., Podstawy pielęgniarstwa. Podręcznik 
dla studentów i absolwentów kierunków 
pielęgniarstwo i położnictwo. Tom I Czelej 
Lublin 2008, s. 665, 673-678.

• Ugniewska C., Pielęgniarstwo 

psychiatryczne i psychoonkologiczne. 
Wydawnictwo Lekarskie  PZWL, Warszawa 
1998, s. 36.