Wskaźniki i pomiar

Operacjonalizacja hipotez

• Operacjonalizacja zmiennych

– Przypisanie zmiennym metod

pomiarowych lub innych sposobów
ustalania ich wartości (np. manipulacja
eksperymentalna zmienną niezależną)

• Schemat badawczy jako

operacjonalizacja relacji między
zmiennymi w hipotezie

Operacjonalizacja

zmiennych

• Definicja operacyjna
• Dobór wskaźników
• Pomiar

Definicje operacyjne

• Definicja zmiennej w kategoriach

wyników obserwacji lub czynności
pomiarowych

Poziom inteligencji to wynik prawidłowo

przeprowadzonego testu WAIS lub WISC (w
zależności od wieku badanego)
(ta definicja nie jest aż tak głupia jak się
wydaje)

Bodziec awersyjny to bodziec wywołujący

reakcję unikania

Definicje operacyjne 2

• Definicje operacyjne są za zwyczaj

definicjami cząstkowymi

Definicje cząstkowe podają zazwyczaj tylko

warunek wystarczający (rzadziej warunek

konieczny).

» Zakres definiensu a zakres definiendum

• W przypadku definicji operacyjnych do

definiensu wchodzi obserwowalna /

mierzalna właściwość związana z

definiendum najczęściej przez implikację

• Poziom inteligencji implikuje wykonanie testu
• Stan frustracji to stan wewnętrzny powstający na

skutek zablokowania realizacji potrzeb jednostki

(zablokowanie potrzeb implikuje frustrację)

Wskaźniki

• Obserwowalne stany lub zdarzenia

stanowiące podstawę pomiaru zmiennej

(zmienna wskazywana: indicatum)

– Definicyjne: zjawisko stanowiące wskaźnik

wchodzi do definiensu indicatum

– Rzeczowe:

• Empiryczne: pomiędzy indicatum a wskaźnikiem

występuje znana relacja empiryczna (np. silna

korelacja stwierdzona w badaniach)

• Inferencyjne relacja między indicatum a

wskaźnikiem wynika z założeń teoretycznych

Wskaźniki definicyjne

Frustracja to stan emocjonalny wywołany

brakiem możliwości zaspokojenia potrzeb

– Stan emocjonalny nie jest bezpośrednio

obserwowalny

– Brak możliwości zaspokojenia potrzeb może być

częściowo obserwowany i jest warunkiem
koniecznym frustracji

– Zaobserwowanie zablokowania realizacji potrzeb

będzie definicyjnym wskaźnikiem frustracji

» Czy zablokowanie realizacji potrzeb zawsze prowadzi

do frustracji?

Wskaźniki empiryczne

• Wynikiem frustracji są zachowania agresywne

(prawidłowość wielokrotnie stwierdzana w badaniach

empirycznych, niektóre teorie postulują, że agresja
zawsze jest wynikiem frustracji)

Agresja nie jest ani warunkiem koniecznym ani

wystarczającym do stwierdzenia frustracji, jednak
ze względu na znane zależności statystyczne
zaobserwowana agresja pozwala wnioskować o
frustracji – jest jej wskaźnikiem empirycznym,
wygodnym ze względu na łatwość obserwacji

Wskaźniki inferencyjne

• Kłamstwo wywołuje napięcie emocjonalne

– RSG jako fizjologiczny wskaźniki napięcia

emocjonalnego może być wskaźnikiem kłamstwa

• Teoria wiążąca wartości z emocjami

• Fizjologiczna teoria emocji

• Czas reakcji jako wskaźnik złożoności

procesu umysłowego

• Logika procesów umysłowych wymaga aby

następowały one w określonym porządku czasowym

• Procesy umysłowe realizowane są przez struktury

neuronowe mózgu i wymagają czasu liczonego w

setnych lub dziesiątych częściach sekundy

– Czas reakcji jako pomiar opóźnienia reakcji w

stosunku do bodźca?

Wskaźnik a indicatum

• Zakres wskaźnika rzadko w pełni pokrywa się z

zakresem indicatum

– Moc zawierania wskaźnika (stosunek zakresu części

wspólnej wskaźnika i indicatum do zakresu
indicatum)

– Moc odrzucania wskaźnika (stosunek zakresu części

wspólnej wskaźnika i indicatum do zakresu
wskaźnika)

– Moc rozdzielcza wskaźnika (stopień pokrywania się

zakresów / korelacja indicatum i wskaźnika)

Wysoka moc rozdzielcza wysoka moc zawierania i

odrzucania

Moc wskaźnika a cele

badawcze

• Wskaźniki o wysokiej mocy rozdzielczej

zmniejszają błąd losowy

• Wysoka moc zawierania pozwala nie tracić

przypadków reprezentujących daną
wartość zmiennej (np. gdy jest ona
stosunkowo rzadka w populacji)

• Wysoka moc odrzucania pozwala

wyeliminować błędne rozpoznania, ale
część przypadków może znaleźć się poza
zakresem wskaźnika

Pomiar

• W wąskim znaczeniu: jednoznaczne

przyporządkowanie rozróżnialnym
obserwacjom wartości liczbowych

• W szerszym sensie: jednoznaczne

odwzorowanie zbioru rozróżnialnych
obserwacji na formalny system relacji

Skale pomiarowe

• Skala nominalna: system rozłącznych

kategorii: zawód, kategoria emocji (lęk,

gniew, smutek) itp.

• Skala porządkowa: przypisane rang

(uporządkowanie): np. pozycja

socjometryczna w grupie (kogo zabrałbyś na

atrakcyjną wycieczkę)

• Skala przedziałowa: wartości liczbowe bez

absolutnego zera (wynik w teście inteligencji,

czas reakcji jako wskaźnik złożoności procesu)

• Skala ilorazowa: można określić stosunek

dwóch wartości (czas reakcji na bodziec)

Problemy pomiaru

• Zagadnienie reprezentacji: czy

właściwości systemu liczbowego /
formalnego faktycznie reprezentują
właściwości badanego zjawiska

– Skala nominalna: czy