Geneza i rys historyczny
polityki społecznej

Dwoistość polityki społecznej

sprawia, że należy mówić o
genezie polityki społecznej
jako:

- działalności praktycznej,
- i jako dyscyplinie naukowej.

GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ
JAKO PRAKTYCZNEJ
DZIAŁALNOŚCI

Geneza ta może być
rozpatrywana jako:

-

geneza polityki społecznej w
szerokim tego słowa znaczeniu,

-

geneza polityki społecznej w
wąskim znaczeniu, czyli geneza
polityki socjalnej (pomocy
społecznej)

Źródła polityki społecznej
jako praktycznej działalności

występuje od prawieków, już w

społeczeństwach pierwotnych (obyczaje,

obrzędy określające stosunki rodzinne,

zasady podziału pracy, czy

uprawnienia różnych grup społecznych),
przykłady norm i wskazań

regulujących stosunki społeczne w

starożytnych ustawodawstwach, typu:

kodeks Hammurabiego, dekalog Mojżesza,

oraz prawodawstwo spartańskie, ateńskie,

rzymskie, czy epoki feudalizmu, (prawo

ubogich - Anglia 1601)

Źródła polityki społecznej
jako praktycznej działalności

POLITYKA SPOŁECZNA –
nie była jednak wtedy
odrębną działalnością, ale
stanowiła element ogólnej
polityki rodu, plemiona,
gminy, czy państwa

GENEZA POLITYKI SOCJALNEJ
(POMOCY SPOŁECZNEJ)

W społeczeństwach
prymitywnych istniało wiele
sposobów pomagania ludziom z
różnymi problemami. Obyczaje
plemienne przewidywały opiekę
nad chorymi, starcami, kalekami
itd. (na zasadach rodzinnych,
sąsiedzkich czy religijnych)

GENEZA POLITYKI SOCJALNEJ
(POMOCY SPOŁECZNEJ)

Chiny – schroniska dla starych i biednych, darmowe szkoły

dla ubogich, darmowe jadłodajnie dla wycieńczonych

pracą, stowarzyszenia rozdzielające używaną odzież, a

nawet pokrywające koszty wesel i pogrzebów ubogich,
Indie – po czasach Buddy (od V w pne) przywiązywano

dużą wagę do wspomagania żebraków, święty mąż z

miseczką stał się jedną z tradycji Wschodu, a religijne

nauki podkreślające obowiązek dawania jałmużny

spowodowały w tym kraju istną epidemię świątobliwych

mężów – także fałszywych.
Grecja – Grecy nie posiadali regularnych organizacji

charytatywnych, ale i oni mieli instytucje dla chorych i

pokrzywdzonych przez los. W dni świąteczne kandydaci na

urzędy publiczne rozdzielali dary. Istniały schroniska dla

rannych żołnierzy i porzuconych dzieci. W Atenach

pobierano nawet podatek na rzecz biednych.

GENEZA POLITYKI SOCJALNEJ
(POMOCY SPOŁECZNEJ)

Rzym:

instytucja klienteli – ludzi zależnych, którzy

znajdowali się pod opieką rodów, a później

zamożniejszych obywateli (w Rzymie – patrycjuszy)
frumentacje – popularna forma wspomagania

plebsu poprzez rozdawanictwo zboża, głównie jednak

zaniżanie jego cen (w szczytowym okresie szło na ten

cel 20% dochodów państwowych, a frumentacje

obejmowały kilkaset tysięcy osób)
alimentacje – państwowe zapomogi dla biednych

rodziców na dzieci (dla dziewcząt do 15 i dla

chłopców do 18 lat), środki: podatki nałożone na

właścicieli ziemskich, cele: przyrost ludności do

pracy i do wojska (później dopiero przybierają

charakter charytatywny).

GENEZA POLITYKI SOCJALNEJ
- okres średniowiecza

Kościół jako główny podmiot polityki socjalnej (filantropii)

średniowiecza:

klasztory - rozdzielały pożywienie i jałmużnę u swych bram, a w

swych murach dawały schronienie pielgrzymom, żołnierzom,

żebrakom i podróżnym,
hospitale - (łac. hospitalitas -–gościnność, przyjęcie). Były to

miejsca leczenia i opieki dla chorych, schronienia dla sierot oraz dla

„podrzutków”, miejsca przyjmowania pielgrzymów,
jałmużna – cytat z Żywota św. Eligiusza: „Bóg mógłby uczynić

wszystkich ludzi bogatymi, lecz chciał żeby byli ubodzy na tym

świecie, aby bogaci mieli okazję odkupienia grzechów”- powinność

m i ł o s i e r d z i a oraz zobowiązanie Kościoła do wspierania

ubogich (jałmużny) wynikały z pośrednictwa między bogatymi a

biednymi
Szpitalnictwo zakonne – rozwój datuje się w praktyce od XI w., w

czym dużą rolę odegrały zgromadzenia powstałe na Ziemi Świętej

(np. bożegrobowcy, krzyżacy). Na kontynencie pierwszy taki szpital

powstał we Francji w 1198 r. (św. Ducha)

GENEZA POLITYKI SOCJALNEJ
- okres średniowiecza

Miasta jako podmioty polityki socjalnej

szpitale – stanowiły (z wyjątkiem hospicjów dla

ofiar zarazy) miejsce schronienia zróżnicowanego

elementu społecznego
przytułki – miejsca dla nich rodziły się jako skutek

tzw. „świętej wymiany”, gdy umierający

przeznaczał testamentowo swój dom w

użytkowanie bezdomnym, często zdolnym do pracy
bractwa, cechy, gildie – jako wspólnoty w ramach

miasta mające swoich patronów i kaplice, posiadały

składki, opłaty
więzienia – tzw. „trzeci świat miasta”, doświadczał

czasami pomocy od bractw zakonnych lub też

pobożnych

GENEZA POLITYKI SOCJALNEJ
- czasy nowożytne

Podstawowe procesy (jako wynik dalszej pauperyzacji):

centralizacja – przekazywanie całości opieki nad biednymi w

ręce władz miasta (reforma ma głównie charakter

municypalny),
sekularyzacja – na podstawie przepisów prawnych działalność

charytatywna społeczeństwa staje się rolą lokalnej wspólnoty-

społeczności,
upaństwowienie – państwo włącza się do polityki socjalnej

(przede wszystkim poprzez niezbyt trwałe i niezbyt skuteczne

przepisy prawne, np. Anglia:

- 1601 – (prawo ubogich) jedna z tzw. elżbietańskich ustaw o

biednych zawierała plan systematycznego wspomagania ubogich

i ustanowiła publiczną (administracja i finansowanie)

odpowiedzialność za tę sferę, składając realizację tych planów w

ręce władz lokalnych. Ustawa wprowadziła podział na 3

kategorie ubogich: 1/ fizycznie sprawni (praca lub kara), 2/

niesprawni (przytułek), 3/ dzieci (do terminu) chłopcy do 24 lat,

dziewczęta do 21 lat.

GENEZA POLITYKI SOCJALNEJ
- czasy nowożytne

Podstawowe instrumenty (środki) polityki socjalnej

praca: 1/ roboty publiczne, 2/ domy pracy (przygotowanie

dzieci do jakiegoś zawodu,
podatki - na rzecz ubogich – gł. swoich (np. bezpośredni

podatek publiczny w Anglii od 1572 r.)
urzędy: 1/ „Jałmużna generalna” – urząd miejski, który miał

zajmować się opieką nad biednymi (Paryż, później także w

innych miastach),
jałmużna: 1/ ograniczenia rozdawnictwa jałmużny tylko do

tych, którzy są niezdolni do pracy, 2/ rozdawnictwo gł. jedzenia

i odzieży, 3/ prowadzenie spisu ubogich w parafiach, 4/

oznakowanie żebraków (specjalny znaczek czy też żółty krzyż na

rękawie – Fancja
szkoły: 1/ dzieci żebraków powinny być oddawane na naukę, 2/

nauka zawodu dla młodocianych biedaków (wynajmuje się do

tego specjalnie kobiety) – Anglia
kary: rozbudowany zestaw stosowanych kar (od nie

wpuszczenia do miasta, aż do kary śmierci)