Teoria wyboru konsumenta

Wydział Zarządzania

Katedra Ekonomii, Finansów i Zarządzania Środowiskiem

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.96

2

Konsument

Konsument – osoba nabywająca towary w celu

zaspokojenia swoich potrzeb. W wyborach kieruje się
swoimi subiektywnymi preferencjami, upodobaniami i
przyzwyczajeniami, z uwzględnieniem dochodu, który
ma do dyspozycji oraz ceny dóbr i usług. Dzięki temu
ma możliwość osiągnięcia największego zadowolenia
(użyteczności) ze swoich wyborów.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s. 96

3

Użyteczność

Użyteczność (utility – U)

– kategoria, która pozwala zmierzyć

satysfakcję jaką osiągnął konsument z nabytych dóbr. Możemy wyróżnić
dwa rodzaje użyteczności: całkowitą i marginalną (krańcową).

Użyteczność całkowita

Użyteczność całkowita (total utility – TU) –

jest to suma

zadowolenia jaką uzyskał konsument z konsumpcji określonej ilości dóbr.
Wyrażamy ją za pomocą formuły:

gdzie: Q

i

– ilość konsumowanego dobra „i”







n

i

i

Q

TU

1

n

i

,...,

1

,

0



30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.96

4

Użyteczność marginalna (krańcowa)

Użyteczność marginalna (krańcowa)

(marginal utility – MU) –

jest to zadowolenie jakie

osiągnął konsument z konsumpcji kolejnej jednostki danego
dobra. Wyrażamy ją za pomocą formuły:

gdzie:

- przyrost użyteczności całkowitej

- przyrost konsumowanego dobra o jednostkę

„i”

i

Q

TU

MU







i

Q

TU





30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.97

5

Funkcja użyteczności całkowitej

Funkcja użyteczności
marginalnej

T U

Q

0

M U

Q

0

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.98

6

Przedstawione funkcje ukazują nam, że im więcej (mniej)

spożywamy danego dobra tym użyteczność całkowita
konsumpcji danego dobra jest większa (mniejsza), natomiast
użyteczność marginalna jest coraz mniejsza (większa).

Na przedstawionym rysunku krzywej użyteczności całkowitej

możemy zaobserwować jednak, że użyteczność ta rośnie
tylko do pewnego momentu. Przekraczając tą granicę
zadowolenie

zaczyna

spadać.

Natomiast

krzywa

użyteczności marginalnej po przekroczeniu pewnej granicy
przyjmuje wartości ujemne. Oznacza to, że konsument jest
niezadowolony z kolejnej dodatkowej konsumpcji.

Zależności te wyjaśnia

prawo malejącej użyteczności

prawo malejącej użyteczności

marginalnej

marginalnej,

zwane

również

pierwszym

prawem

pierwszym

prawem

Gossena

Gossena.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.98

7

Prawo Gossena

Prawo Gossena -

zadowolenie osiągnięte ze spożycia

każdej następnej jednostki danego dobra zmniejsza się aż
do zaspokojenia potrzeby na nie.

Konsument chcąc osiągnąć zadowolenie (satysfakcję) z

konsumpcji będzie mógł ją zwiększać do momentu, w
którym użyteczność marginalna będzie równa zero.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.98,99

8

Użyteczność marginalna a ceny dóbr

Użyteczność marginalna a ceny dóbr



Konsument nabywa jedynie dobro X.

Konsument nabywa jedynie dobro X.

Maksymalny poziom użyteczność całkowitej osiągany jest

Maksymalny poziom użyteczność całkowitej osiągany jest

przy takiej wielkości konsumpcji, dla której użyteczność

przy takiej wielkości konsumpcji, dla której użyteczność

ostatniej konsumowanej jednostki tego dobra jest równa

ostatniej konsumowanej jednostki tego dobra jest równa

cenie rynkowej tego dobra.

cenie rynkowej tego dobra.

Konsument będzie zwiększał zakupy dobra X do momentu,

Konsument będzie zwiększał zakupy dobra X do momentu,

w którym użyteczność ostatniej nabywanej jednostki dobra

w którym użyteczność ostatniej nabywanej jednostki dobra

X zrówna się z jego ceną.

X zrówna się z jego ceną.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.99

9

 Konsument nabywa dwa dobra X i Y.

Maksymalny poziom użyteczności całkowitej ma miejsce,
gdy użyteczności marginalne konsumowanych dóbr są
sobie równe.

Jeśli ceny nabywanych przez konsumenta dóbr będą
zróżnicowane, konsument będzie pragnął osiągnąć
identyczny poziom względnej użyteczności marginalnej dla
każdego dobra.

y

y

x

x

P

MU

P

MU



30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.102

10

Mikroekonomiczne teorie konsumpcji

Mikroekonomiczne teorie konsumpcji –

są to

teorie, które wyjaśniają zachowanie się konsumentów na
rynku. Możemy zaliczyć do nich:

 teorię użyteczności kardynalnej (liczbowej)
 teorię użyteczności porządkowej (ordynalnej)
 teorię ujawnionych preferencji.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.102,103

11

Teoria użyteczności kardynalnej (liczbowej)

Teoria użyteczności kardynalnej (liczbowej)

 inaczej nazwana teorią postępowania konsumenta
 Została stworzona w latach siedemdziesiątych XIX wieku.
 Jej twórcami byli : Wiliam Stanley Jevenson, Karol Menger,

Leon Walres.

 Opiera się ona na założeniu, że każdy konsument posiada w

danym czasie określony dochód pieniężny i stoi przed
wyborem, ile wydać pieniędzy na poszczególne dobra - z
których każde przynosi mu pewną całkowitą użyteczność -
aby uzyskać maksymalną użyteczność z całego koszyka
dóbr. Celem konsumenta jest więc uzyskanie ograniczonej
przez jego dochód maksymalizacji użyteczności z
konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług.

 Użyteczność jednego dobra nie wpływa na użyteczność

innych dóbr wchodzących w skład tego samego koszyka.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.103,104

12

Teoria użyteczności porządkowej (ordynalnej):

Teoria użyteczności porządkowej (ordynalnej):

 Jest to tzw. teoria krzywych obojętności.

 Jej twórcami są: Irving Fisher i Vilfredo Pareto.

 Zakłada, że użyteczności nie da się zmierzyć, a więc konsument może jedynie

określić, który z dwóch koszyków dóbr przyniesie mu większą użyteczność na

zasadzie porównania (większa, mniejsza).

W teorii tej preferencje konsumenta charakteryzują się:

 kompletnością (spójnością) – konsument potrafi dokonać wyboru pomiędzy

różnymi kombinacjami dóbr (Jeśli dwa zestawy dóbr preferuje tak samo, jest mu

obojętne, który wybierze).

 zwrotnością (refleksywnością) – każdy z koszyków dóbr jest nie gorszy od siebie

samego.

 przechodniością (tranzytowością) – jeśli konsument jednocześnie bardziej

preferuje kombinację A od B i B od C, tzn. że preferuje on kombinację dobra A w

stosunku do C.

 nienasyceniem – konsument bardziej preferuje kombinacje dóbr, które

dostarczają mu więcej satysfakcji.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.104,105

13

Teoria ujawnionych preferencji:

Teoria ujawnionych preferencji:

 Została rozwinięta przez P. Samuelsona w 1948r.
 Analizuje wybory dóbr dokonywane przez konsumentów w

określonych warunkach rynkowych.

 Konsument dokonując wyborów kieruje się zasadami

racjonalnego gospodarowania. Zwraca uwagę na poziom
swojego dochodu i ceny różnych dóbr.

 Jest pochodną teorii użyteczności.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.105

14

System preferencji konsumenta:

System preferencji konsumenta:

Decyzje konsumenta dotyczące wyboru dóbr i usług mają na

celu jak najlepsze spełnienie jego preferencji.

Postępowanie konsumenta na rynku z uwzględnieniem jego

preferencji

możemy

opisać

za

pomocą

krzywych

obojętności.

Krzywa obojętności

Krzywa obojętności –

krzywa ta łączy takie

kombinacje ilości dwóch dóbr, który są tak samo
preferowane przez konsumenta (dają konsumentowi takie
samo zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej
użyteczności).

Ilościowe zestawienie kombinacji dwóch dóbr nosi nazwę

szeregu obojętności

szeregu obojętności.

Graficznym przedstawieniem

szeregu obojętności jest krzywa obojętności.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.106

15

Krzywa obojętności

Krzywa obojętności

Krzywa

ta

posiada

ujemne nachylenie, które
wynika z faktu, że jeżeli
wzrasta w koszyku ilość
dobra X, to musi maleć
ilość dobra Y.

Q

x

0

A

B

C

D

k r z y w a o b o ję tn o ś c i

I

Q

y

1

2

3

4

5

1

2

3

4

I lo ś ć d o b r a

I lo ś ć d o b r a

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.106,107

16

Krzywa obojętności dla dóbr doskonale

Krzywa obojętności dla dóbr doskonale

substytucyjnych

substytucyjnych

Dobra doskonale

Dobra doskonale

substytucyjne

substytucyjne – dwa
dobra, które w takim
samym stopniu
zaspakajają konkretną
potrzebę, a więc mają tę
samą użyteczność.

Q y

Q x

0

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.107

17

Krzywa obojętności dla dóbr

Krzywa obojętności dla dóbr

komplementarnych

komplementarnych

Dobra

doskonale

Dobra

doskonale

komplementarne

komplementarne

– są

to dwa dobra wzajemnie
uzupełniające się. Są one
użyteczne

dla

konsumenta

jedynie

razem i to w stałej
proporcji.

Q y

Q x

0

I

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.107,108

18

Krzywa obojętności dla dóbr „dobrych” i

Krzywa obojętności dla dóbr „dobrych” i

„złych”

„złych”

Dobro „dobre”

Dobro „dobre” – dobro
cenione

przez

konsumenta.

Dobro „złe”

Dobro „złe” – dobro,
które stanowi przykry
koszt uzyskania dobra
dobrego.

Q y

Q x

0

I

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.108

19

Krzywa obojętności dla dóbr „cenionych” i

Krzywa obojętności dla dóbr „cenionych” i

„obojętnych”

„obojętnych”

Qx – dobro „obojętne”

Qy – dobro „cenione”

Qx – dobro „cenione”

Qy – dobro „obojętne”

Q y

Q x

0

I

Q y

Q x

0

I

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.108,111

20

Cechy tradycyjnych krzywych obojętności:

Cechy tradycyjnych krzywych obojętności:

 Mają ujemne nachylenie – wraz ze wzrostem konsumpcji

jednego dobra spada konsumpcja drugiego.

 Są wypukłe w stosunku do środka układu współrzędnych.
 Nie mogą się przecinać.
 Jest ich nieskończenie wiele.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.109

21

Nachylenie krzywej obojętności

Nachylenie krzywej obojętności

Q y

Q x

0

A

B

C

D

Q x

1

Q x

2

Q x

3

Q x

4

Q y

1

Q y

2

Q y

3

Q y

4

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.108,109

22

Wyrażana jest za pomocą stosunku przyrostu jednego
dobra do zmniejszenia spożycia innego dobra.
Zazwyczaj ma ona wartość ujemną, ale przedstawia się ją
jako wartość bezwzględną (absolutną).

X

y

XY

Q

Q

MRS







Marginalna (krańcowa) stopa substytucji

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.109

23

Malejąca marginalna stopa substytucji

Malejąca marginalna stopa substytucji

Q y

Q x

0

Δ Q

X

Δ Q

X

- Δ Q

Y

- Δ Q

Y

- Δ Q

Y

Δ Q

X

W miarę wzrostu poziomu

zadowolenia konsument jest

skłonny zrezygnować z coraz

mniejszej ilości dobra y w

celu zwiększenia konsumpcji

dobra x o jednostkę.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.110

24

Stała marginalna stopa substytucji

Stała marginalna stopa substytucji

Zwiększając

konsumpcję

dobra

x

o

jednostkę

rezygnujemy ze stałej ilości
dobra y.

Q y

Q x

0

Q x

1

Q x

2

Q x

3

Q x

4

Q y

1

Q y

2

Q y

3

Q y

4

Δ Q x

Δ Q x

- Δ Q y

- Δ Q y

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.110,111

25

Rosnąca marginalna stopa substytucji

Rosnąca marginalna stopa substytucji

W miarę zmniejszania się
konsumpcji dobra X kolejne
jednakowe

przyrosty

konsumpcji dobra X wywołują
coraz

większe

przyrosty

konsumpcji dobra Y.

0

Q x

Q y

Q x

1

Q x

2

Q x

3

Q x

4

Q x

5

Q y

1

Q y

2

Q y

3

Q y

4

Q y

5

Δ Q x Δ Q x Δ Q x Δ Q x

- Δ Q y

- Δ Q y

- Δ Q y

- Δ Q y

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.111

26

Mapa krzywych obojętności:

Mapa krzywych obojętności:

 Inaczej mapa preferencji
 Złożona z wielu krzywych obojętności. Każda krzywa

prezentuje inny poziom zadowolenia.

 Przedstawia gusty konsumentów
 Na danej krzywej różne kombinacje dóbr charakteryzuje ten

sam poziom użyteczności całkowitej.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.111

27

Mapa krzywych obojętności cd.

Mapa krzywych obojętności cd.

Wzrost

dochodu

konsumenta lub spadek
cen dóbr umożliwia mu
przechodzenie na coraz
wyższe krzywe obojętności
i

uzyskiwanie

coraz

większego zadowolenia.

Q y

Q x

0

I

1

I

2

I

3

A

B

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.112

28

Ograniczenia wyboru konsumenta:

Ograniczenia wyboru konsumenta:

Konsument dokonując swoich wyborów zwraca uwagę na

to, by uzyskać z nich jak największe korzyści. Niestety
podejmując decyzje ograniczony jest on dysponującym w
danym momencie dochodem oraz cenami dóbr, które
pragnie nabyć.

Ograniczenia budżetu konsumenta przedstawia wzór:

gdzie:

- dochód konsumenta
- ilość dobra X
- cena nominalna dobra X
- ilość dobra Y
- cena nominalna dobra Y

y

y

x

x

P

Q

P

Q

M









M

x

Q

x

P

y

Q

y

P

Równanie to jest podstawą do wyznaczenia linii budżetowej
konsumenta.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.112,113

29

Linia budżetowa konsumenta

Linia budżetowa konsumenta

Informuje nas jakie kombinacje dwóch dóbr
konsument może nabyć przy danym
dochodzie
i cenach tych dóbr.

Oddziela kombinacje dostępne
konsumentowi (poniżej linii) od
niedostępnych (powyżej linii).

gdzie:
M – dochód konsumenta
Qx – ilość dobra X
Px – cena nominalna dobra X
Qy – ilość dobra Y
Py – cena nominalna dobra Y

Q y

Q x

0

B

A

B L

M

P x

M

P y

α

y

x

P

P

tg





30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.113

30

Linię ograniczenia budżetowego

Linię ograniczenia budżetowego wyznaczamy

przekształcając równanie ograniczenia budżetowego podane

wcześniej.

W rezultacie otrzymujemy:

x

y

x

y

y

Q

P

P

P

M

Q







Jeżeli Qx=0, wówczas maksymalną ilość dobra Y, którą
konsument może kupić, określa relacja jego dochodu do
ceny dobra Y. Natomiast jeżeli Qy=0, wówczas maksymalną
ilość dobra X określa relacja dochodu konsumenta od ceny
dobra X.

Linia budżetowa posiada ujemne nachylenie. Możemy je
wyliczyć ze stosunku ceny dobra X do ceny dobra Y.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.114

31

Linia ograniczenia budżetowego

Linia ograniczenia budżetowego może się przesunąć na

skutek:

 zmiany cen, któregoś z nabywanych dóbr – linia budżetowa

przesuwa się nierównolegle.

 zmiany dochodów konsumenta – linia budżetowa przesuwa

się równolegle do linii początkowej

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.114

32

Q y

Q x

0

M

P x

M

2

M

1

M

1

M

2

M

P x

P x

P y

P y

P y

B L

2

B L

0

B L

1

M

2

< M < M

1

P x , P y = c o n s t

Przesunięcie na skutek zmiany
dochodu

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.115

33

Przesunięcie na skutek zmiany ceny dobra x

Przesunięcie na skutek zmiany ceny dobra y

Q y

Q x

0

M

P x

M

M

M

P x

1

P x

2

P y

B L

2

B L

0

B L

1

M = c o n s t

P x

1

> P x > P x

2

P y = c o n s t

Q y

Q x

0

M

P x

M

M

M

P y

1

P y

P y

2

B L

2

B L

B L

1

M = c o n s t

P y

1

> P y > P y

2

P x = c o n s t

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.116

34

Równowaga konsumenta

Równowaga konsumenta

Podejmując decyzje zakupu, konsument wybierze taki punkt

na linii budżetowej konsumenta, który jest jednocześnie

punktem na najwyższej dostępnej mu krzywej obojętności.

Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z najwyżej

położoną osiągalną krzywą obojętności określa się mianem

punktu

równowagi konsumenta.

równowagi konsumenta.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.116

35

Punkt równowagi konsumenta

Punkt równowagi konsumenta

W tym punkcie konsument
przy danych dochodach
oraz danych cenach dóbr
maksymalizuje

swoją

użyteczność całkowitą.

Q y

Q x

0

I

1

I

2

I

3

E

M

M

P x

P y

A

B

α

B L

y

x

P

P

tg







30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.117

36

W tym punkcie jako jedynym, marginalna stopa substytucji jest równa:
 relacji cen dobra X i cen dobra Y.
 równocześnie stosunkowi ilości dobra Y do ilości dobra X oraz

stosunkowi przyrostu użyteczności dobra X do dobra Y.

Możemy to zapisać w równaniu:

y

x

x

y

y

x

x

XY

MU

MU

Q

Q

P

P

MRS







Konsument pozostanie w punkcie optimum do momentu zmiany
warunków zewnętrznych lub wewnętrznych.

Optimum konsumenta
(punkt równowagi konsumenta)

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.117,118

37

Q y

Q x

0

I

1

I

2

I

3

M

P

x

M

P

y

B L

Optimum konsumenta w przypadku dóbr

komplementarnych

Q y

Q x

0

I

1

I

2

I

3

M

P

x

M

P

y

B L

Optimum konsumenta w przypadku

dóbr doskonale substytucyjnych

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.120

38

 pomaga wyjaśnić jak zachowuje się konsument przy

podejmowaniu decyzji konsumpcyjnych.

 twórcami tego pojęcia są J.Duplit i A.Marshall
 według Marshalla – koncepcja ta jest pieniężną miarą

satysfakcji (użyteczności) z konsumpcji i opiera się na
pojęciu użyteczności i na zasadzie malejącej użyteczności
marginalnej (pierwsze prawo Gossena)

 Wyrażana jest za pomocą różnicy między najwyższą ceną

jaką konsument mógłby zapłacić za pewną ilość danego
dobra (po aktualnej cenie na rynku), a ceną którą zapłacił
za to dobro.

Nadwyżka (renta) konsumenta :

Nadwyżka (renta) konsumenta :

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.121

39

Nadwyżka konsumenta

Nadwyżka konsumenta

0

B

E

C

P

A

p o p y t n a

d o b r o

c e n a i u ż y te c z n o ś ć m a r g in a ln a

d a n e g o d o b r a

Wielkość

nadwyżki

konsumenta

mierzy

się

biorąc pod uwagę krzywą
popytu,

przy

założeniu

stałego realnego dochodu.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.121

40

Pole wielokąta 0AEB określa satysfakcję, którą osiągnął
konsument w wyniku nabycia pewnej ilości danego dobra.
Pole 0CEB określa wydatki, które musiał ponieść konsument
przy zakupie tej ilości danego dobra.
Różnica tych dwóch pól (trójkąt ACE) nosi nazwę

trójkąta

trójkąta

Marshalla

Marshalla lub

nadwyżki konsumenta

nadwyżki konsumenta.

30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.120

41

Zasada ekwimarginalizmu (drugie prawo Gossena)

Zasada ekwimarginalizmu (drugie prawo Gossena) –

Zgodnie z tą zasadą użyteczności marginalne konsumowanych dóbr w

przeliczeniu na jednostkę pieniądza zrównują się w punkcie równowagi.

y

x

y

x

P

P

MU

MU



30.05.21

"Podstawy mikroekonomi"

Tomasz Zalega s.121

42

Marginalna użyteczność pieniądza

Marginalna użyteczność pieniądza

Według teorii użyteczności konsument dzieli swój dochód na

zakup różnych dóbr w taki sposób, że relacje użyteczności

marginalnych i odpowiednich cen są sobie równe i równe są

także marginalnej użyteczności jednostki pieniężnej.

gdzie:
MU

i

– użyteczność marginalna dobra „i” (i = 1,2,…,n)

P

i

– cena dobra „i” (i = 1,2,…,n)

MUM – marginalna użyteczność pieniądza

Dzięki założeniu stałości marginalnej użyteczności pieniądza

możliwe jest wyrażenie w pieniądzu przyrostów użyteczności,

jakie przypadają konsumentowi, który zwiększa konsumpcję

danego dobra.

MUM

P

MU

P

MU

P

MU

n

n









...

2

2

1

1

Prezentacja wykonana na podstawie:

Prezentacja wykonana na podstawie:

Zalega Tomasz, Podstawy mikroekonomii,

Warszawa 2005