Turystyka religijna,

Turystyka religijna,

pątnicza i

pątnicza i

pielgrzymkowa

pielgrzymkowa

Katarzyna Osińska

Katarzyna Osińska

turystyka religijna

turystyka religijna

•

g

g

ł

ł

ównym motywem są aspekty religijno-

ównym motywem są aspekty religijno-

poznawcze lub poznawcze,

poznawcze lub poznawcze,

•

święte miejsce nie stanowi na ogó

święte miejsce nie stanowi na ogó

ł

ł

celu pobytu

celu pobytu

lub podróży turystycznej, znajduje się ono na

lub podróży turystycznej, znajduje się ono na

trasie lub w punkcie docelowym podróży

trasie lub w punkcie docelowym podróży

odbywanej w celach innych niż religijne

odbywanej w celach innych niż religijne

•

uczestnictwo turystów w obrzędach

uczestnictwo turystów w obrzędach

religijnych i odwiedzanie sanktuarium nie

religijnych i odwiedzanie sanktuarium nie

podważa g

podważa g

ł

ł

ównego celu podróży i pobytu, tj.

ównego celu podróży i pobytu, tj.

celu religijno-poznawczego lub wy

celu religijno-poznawczego lub wy

ł

ł

ącznie

ącznie

poznawczego; (A.Jackowski)

poznawczego; (A.Jackowski)

turystyka pielgrzymkowa

turystyka pielgrzymkowa

(zwana również pątniczą)

(zwana również pątniczą)



podróż lub pobyt podejmowany wy

podróż lub pobyt podejmowany wy

ł

ł

ącznie z

ącznie z

pobudek religijnych (Jackowski)

pobudek religijnych (Jackowski)



pielgrzymka jest wyrazem podążania cz

pielgrzymka jest wyrazem podążania cz

ł

ł

owieka

owieka

za impulsem natury do prowadzenia życia

za impulsem natury do prowadzenia życia

koczowniczego, oznacza wyrzeczenie się przez

koczowniczego, oznacza wyrzeczenie się przez

jakiś okres pewnych wartości, znoszenie

jakiś okres pewnych wartości, znoszenie

niewygody, oddalenie od rodziny i przyjació

niewygody, oddalenie od rodziny i przyjació

ł

ł

,

,

zmęczenie, trud d

zmęczenie, trud d

ł

ł

ugiej drogi, akt wiary i

ugiej drogi, akt wiary i

pobożności, chęć samodoskonalenia; (A.

pobożności, chęć samodoskonalenia; (A.

Huerga)

Huerga)

(pielgrzymki piesze)

(pielgrzymki piesze)

•

pozareligijny, drugoplanowy motyw

pozareligijny, drugoplanowy motyw

ruchu pielgrzymkowego, zw

ruchu pielgrzymkowego, zw

ł

ł

aszcza

aszcza

międzynarodowego, jest ważny przy

międzynarodowego, jest ważny przy

podejmowaniu decyzji o podróży

podejmowaniu decyzji o podróży

Wspólne cechy migracji

Wspólne cechy migracji

pielgrzymkowych i czysto

pielgrzymkowych i czysto

turystycznych

turystycznych



dobrowolność przemieszczania się ludności,

dobrowolność przemieszczania się ludności,

dążących w czasie wolnym do osiągnięcia

dążących w czasie wolnym do osiągnięcia

przyjętych celów poza swoim codziennym

przyjętych celów poza swoim codziennym

otoczeniem, w okresie nie d

otoczeniem, w okresie nie d

ł

ł

uższym niż 356 dni

uższym niż 356 dni



korzystanie z infrastruktury turystycznej i

korzystanie z infrastruktury turystycznej i

ogólnej

ogólnej



sezonowość podróży

sezonowość podróży



korzystne przekszta

korzystne przekszta

ł

ł

cenia funkcjonalno-

cenia funkcjonalno-

przestrzenne miejscowości docelowych

przestrzenne miejscowości docelowych



troska o ochronę środowiska przyrodniczego

troska o ochronę środowiska przyrodniczego



wydatki finansowe związane z podróżą i pobytem

wydatki finansowe związane z podróżą i pobytem

(turystyka religijno-pielgrzymkowa)

(turystyka religijno-pielgrzymkowa)

Statystyka

Statystyka



ogólna liczba pielgrzymów na Jasną Górę –

ogólna liczba pielgrzymów na Jasną Górę –

1987 5 mln, w tym piesi – 5,4%, 1988 –

1987 5 mln, w tym piesi – 5,4%, 1988 –

piesi 6%

piesi 6%



w turystyce religijno-pielgrzymkowej w

w turystyce religijno-pielgrzymkowej w

Polsce uczestniczy ok. 6-7 mln osób

Polsce uczestniczy ok. 6-7 mln osób

rocznie, tj. blisko 5% chrześcijan

rocznie, tj. blisko 5% chrześcijan

pielgrzymujących na świecie

pielgrzymujących na świecie



Częstochowa 1994 – klasztor i miasto

Częstochowa 1994 – klasztor i miasto

odwiedzi

odwiedzi

ł

ł

o 4 mln turystów pielgrzymów,

o 4 mln turystów pielgrzymów,

ok. 77 tys. zagranicznych (2%), 175 tys.

ok. 77 tys. zagranicznych (2%), 175 tys.

pielgrzymów pieszych (4,4%)

pielgrzymów pieszych (4,4%)



W 2005 roku Jasną Górę nawiedziło

W 2005 roku Jasną Górę nawiedziło

ok. 4,5 mln pielgrzymów i turystów z

ok. 4,5 mln pielgrzymów i turystów z

74 krajów

74 krajów



W 253 pieszych pielgrzymkach

W 253 pieszych pielgrzymkach

uczestniczyły 165 624 osoby. W

uczestniczyły 165 624 osoby. W

uroczystościach maryjnych 3 maja

uroczystościach maryjnych 3 maja

oraz 15 i 26 sierpnia brało udział

oraz 15 i 26 sierpnia brało udział

ponad 330 tys. ludzi.

ponad 330 tys. ludzi.

Podzia

Podzia

ł

ł

pielgrzymek

pielgrzymek



indywidualne lub grupowe

indywidualne lub grupowe



piesze lub autokarowe

piesze lub autokarowe



o zasięgu międzynarodowym,

o zasięgu międzynarodowym,

krajowym, ponadregionalnym i

krajowym, ponadregionalnym i

regionalnym

regionalnym

Zarys historyczny

Zarys historyczny



Pielgrzymowanie jako przejaw
religijności znany był już w
starożytności (Starożytny Egipt,
Grecja czy Rzym)



w kulturach Bliskiego Wschodu
istniały tradycyjne dni, w których
pielgrzymowano (np. do Jerozolimy
w czasach biblijnych na święto
Paschy)



Tradycja żydowska przejęta została
przez chrześcijan, którzy
pielgrzymowali już w czasach
starożytnych do Ziemi Świętej.



Czasów wczesnego średniowiecza
sięga europejska tradycja
pielgrzymowania do grobu św.
Jakuba Apostoła w Hiszpanii i
grobów apostołów Piotra i Pawła w
Rzymie



Polska – tradycje pielgrzymek

Polska – tradycje pielgrzymek

sięgają czasów pogańskich

sięgają czasów pogańskich



XI w. – początki pielgrzymek

XI w. – początki pielgrzymek

chrześcijańskich

chrześcijańskich



pielgrzymi – katolicy obrządków

pielgrzymi – katolicy obrządków

ł

ł

acińskiego i wschodniego

acińskiego i wschodniego



pielgrzymują również wyznawcy

pielgrzymują również wyznawcy

prawos

prawos

ł

ł

awia, islamu i judaizmu

awia, islamu i judaizmu

Kult religijny

Kult religijny

•

wszelkie zachowania i praktyki

wszelkie zachowania i praktyki

religijne czynione wobec istoty bądź

religijne czynione wobec istoty bądź

przedmiotu kultu

przedmiotu kultu

•

cel - wyjednanie przychylności od

cel - wyjednanie przychylności od

istot boskich, sił natury czy duchów

istot boskich, sił natury czy duchów

przodków

przodków

•

formy kultu - modlitwa, ofiary,

formy kultu - modlitwa, ofiary,

rytualne tańce, śpiewy

rytualne tańce, śpiewy

•

z kultem religijnym nierzadko wiążą

z kultem religijnym nierzadko wiążą

się pielgrzymki do miejsc uznawanych

się pielgrzymki do miejsc uznawanych

za święte (sanktuariów).

za święte (sanktuariów).

1.

1.

pielgrzymi

pielgrzymi

2.

2.

ludzie wierzący, zwiedzający również

ludzie wierzący, zwiedzający również

miejsca kultów innych religii

miejsca kultów innych religii

3.

3.

turyści religijnie obojętni, zwani też

turyści religijnie obojętni, zwani też

turystami świeckimi

turystami świeckimi

Wyjazdy dwóch ostatnich grup

Wyjazdy dwóch ostatnich grup

mogą być rozpatrywane w

mogą być rozpatrywane w

kontekście

kontekście

turystyki religijnej

turystyki religijnej

jak i w

jak i w

kontekście

kontekście

turystyki kulturowej

turystyki kulturowej

Migracje religijne

Migracje religijne

m

m

ł

ł

odzieży katolickiej w

odzieży katolickiej w

Polsce

Polsce



pielgrzymki krajowe i zagraniczne

pielgrzymki krajowe i zagraniczne



m

m

ł

ł

odzieżowe spotkania na Lednicy pod

odzieżowe spotkania na Lednicy pod

Bramą Tysiąclecia

Bramą Tysiąclecia



Światowe Dni M

Światowe Dni M

ł

ł

odzieży w różnych

odzieży w różnych

miejscach na świecie

miejscach na świecie



„

„

religijne wędrówki” po górach

religijne wędrówki” po górach

po

po

ł

ł

ączone często z rekolekcjami

ączone często z rekolekcjami



pobyty m

pobyty m

ł

ł

odzieży na obozach i oazach o

odzieży na obozach i oazach o

charakterze religijnym organizowane

charakterze religijnym organizowane

przez duszpasterstwa akademickie,

przez duszpasterstwa akademickie,

zakony, parafie

zakony, parafie



Jamna – woj. ma

Jamna – woj. ma

ł

ł

opolskie

opolskie



organizowane od 1992

organizowane od 1992



obowiązuje regu

obowiązuje regu

ł

ł

a:

a:

ora et labora –

ora et labora –

pracują w polu, lesie, a także modlą

pracują w polu, lesie, a także modlą

się

się



wędrówki po górach, jazda konna

wędrówki po górach, jazda konna

Geografia religii

Geografia religii

dział geografii kultury badający

dział geografii kultury badający

związki pomiędzy przestrzenią a

związki pomiędzy przestrzenią a

religią, a w szczególności:

religią, a w szczególności:

rozmieszczeniem miejsc świętych

rozmieszczeniem miejsc świętych

(hierotopografia), szlakami

(hierotopografia), szlakami

pielgrzymkowymi, krajobrazem

pielgrzymkowymi, krajobrazem

sakralnym, wpływem religii na

sakralnym, wpływem religii na

rozwój miejscowości-sanktuariów i

rozwój miejscowości-sanktuariów i

gospodarki, turystyką religijną, itp.

gospodarki, turystyką religijną, itp.

Miejsce święte

Miejsce święte



miejsce uznawane przez wyznawców

miejsce uznawane przez wyznawców

danej religii za święte, uświęcone

danej religii za święte, uświęcone

obecnością istoty boskiej lub świętego,

obecnością istoty boskiej lub świętego,

mające magiczną moc, do którego

mające magiczną moc, do którego

pielgrzymują wierni.

pielgrzymują wierni.



modlitwa odmówiona w takim miejscu

modlitwa odmówiona w takim miejscu

uznawana jest przez wiernych za

uznawana jest przez wiernych za

mającą szczególną, cudowną moc np.

mającą szczególną, cudowną moc np.

dokonywania uzdrowień czy nawróceń.

dokonywania uzdrowień czy nawróceń.

Miejsca święte w Polsce

Miejsca święte w Polsce



przedchrześcijańskie: Góra Chełmska, Odry,

przedchrześcijańskie: Góra Chełmska, Odry,

Góra Polanowska, Rowokół, Wieżyca, Łysa

Góra Polanowska, Rowokół, Wieżyca, Łysa

Góra, Ślęża, Węsiory...

Góra, Ślęża, Węsiory...



chrześcijaństwo:

chrześcijaństwo:



katolicyzm: Częstochowa (Jasna Góra), Święty

katolicyzm: Częstochowa (Jasna Góra), Święty

Krzyż, Ludźmierz, Gidle, Gniezno, Gostyń -

Krzyż, Ludźmierz, Gidle, Gniezno, Gostyń -

Święta Góra, Góra Świętej Anny, Kraków-

Święta Góra, Góra Świętej Anny, Kraków-

Łagiewniki, Kalwaria Zebrzydowska, Kalwaria

Łagiewniki, Kalwaria Zebrzydowska, Kalwaria

Pacławska, Licheń, Miechów, Oświęcim,

Pacławska, Licheń, Miechów, Oświęcim,

Niepokalanów, Pakość, Panewniki, Święta Lipka,

Niepokalanów, Pakość, Panewniki, Święta Lipka,

Wambierzyce, Warszawa

Wambierzyce, Warszawa



prawosławie: Grabarka

prawosławie: Grabarka



judaizm: Kraków-Kazimierz, Leżajsk

judaizm: Kraków-Kazimierz, Leżajsk

Łysa Góra

Łysa Góra



Łysa Góra - w okresie

Łysa Góra - w okresie

wczesnego średniowiecza

wczesnego średniowiecza

ośrodek kultu

ośrodek kultu

pogańskiego.

pogańskiego.



Przekazy kronikarzy

Przekazy kronikarzy

mówią o trzech

mówią o trzech

bóstwach, które miały

bóstwach, które miały

być czczone na górze.

być czczone na górze.

Wybudowanej na tym

Wybudowanej na tym

miejscu świątyni

miejscu świątyni

chrześcijańskiej nadano

chrześcijańskiej nadano

wezwanie Trójcy Świętej.

wezwanie Trójcy Świętej.



Do dziś istnieją legendy o

Do dziś istnieją legendy o

odbywających się na

odbywających się na

szczycie góry sabatach

szczycie góry sabatach

czarownic.

czarownic.



Pogański wał kultowy

Pogański wał kultowy

na Łysej Górze

na Łysej Górze

Pogański wał kultowy na Łysej Górze

Częstochowa (Jasna

Częstochowa (Jasna

Góra)

Góra)



Tradycje pielgrzymek

Tradycje pielgrzymek

do Częstochowy

do Częstochowy

sięgają XIV w., obecnie

sięgają XIV w., obecnie

co roku przybywa 4 – 5

co roku przybywa 4 – 5

mln osób

mln osób



zespół klasztorny

zespół klasztorny

zakonu paulinów w

zakonu paulinów w

Częstochowie. Na

Częstochowie. Na

Jasnej Górze znajduje

Jasnej Górze znajduje

się obraz Matki Bożej

się obraz Matki Bożej

z Dzieciątkiem

z Dzieciątkiem

Zaplecze hotelarsko -

Zaplecze hotelarsko -

us

us

ł

ł

ugowe

ugowe



Przy klasztorze

Przy klasztorze

działa hotel

działa hotel

Dom

Dom

Pielgrzyma

Pielgrzyma

(ponad

(ponad

800 miejsc

800 miejsc

noclegowych)

noclegowych)

przyjmujący gości

przyjmujący gości

przez cały rok, a

przez cały rok, a

także

także

Hale

Hale

Noclegowe

Noclegowe

(700

(700

miejsc) czynne od

miejsc) czynne od

maja do października

maja do października

Wierni zgromadzeni na Błoniach Jasnogórskich

Lednica

Lednica



spotkania m

spotkania m

ł

ł

odzieży

odzieży

katolickiej,

katolickiej,

zapoczątkowane w

zapoczątkowane w

maju 1997 roku w

maju 1997 roku w

wigilię święta

wigilię święta

Zesłania Ducha

Zesłania Ducha

Świętego przez

Świętego przez

dominikana Ojca

dominikana Ojca

Jana Górę

Jana Górę



1997 – 15 tys. osób

1997 – 15 tys. osób



1998 – 30 tys. osób

1998 – 30 tys. osób



2000 – 80 tys. osób

2000 – 80 tys. osób

Przejście młodzieży przez
Bramę Trzeciego Tysiąclecia



W nocy odbywa się nabożeństwo. Jego

W nocy odbywa się nabożeństwo. Jego

nieodłącznym elementem jest śpiew,

nieodłącznym elementem jest śpiew,

taniec, występy baletu, procesje

taniec, występy baletu, procesje

przedstawicieli określonych zawodów.

przedstawicieli określonych zawodów.



Zwiększanie frekwencji m.in.. w

Zwiększanie frekwencji m.in.. w

Muzeum Pierwszych Piastów na

Muzeum Pierwszych Piastów na

Lednicy, w Wielkopolskim Parku

Lednicy, w Wielkopolskim Parku

Etnograficznym w Dziekanowicach, w

Etnograficznym w Dziekanowicach, w

Biskupinie i w Gnieźnie

Biskupinie i w Gnieźnie

Kalwaria Zebrzydowska

Kalwaria Zebrzydowska



miasto w woj. małopolskim, zostało

miasto w woj. małopolskim, zostało

założone na początku XVII wieku obok

założone na początku XVII wieku obok

ufundowanego w 1602 r. sanktuarium

ufundowanego w 1602 r. sanktuarium

pasyjno-maryjnego na górze Żar

pasyjno-maryjnego na górze Żar



naturalne warunki terenu zostały

naturalne warunki terenu zostały

wykorzystane pod budowę zespołu

wykorzystane pod budowę zespołu

kaplic i kościołów tworzących

kaplic i kościołów tworzących

kalwarię, gdzie można było zyskać

kalwarię, gdzie można było zyskać

odpust bez konieczności

odpust bez konieczności

podróżowania do Jerozolimy.

podróżowania do Jerozolimy.



Zespół ten został w

Zespół ten został w

1999 wpisany na

1999 wpisany na

listę światowego

listę światowego

dziedzictwa

dziedzictwa

kulturalnego i

kulturalnego i

przyrodniczego

przyrodniczego

UNESCO. Obecnie

UNESCO. Obecnie

pielgrzymuje tu

pielgrzymuje tu

rocznie około 1

rocznie około 1

mln wiernych,

mln wiernych,

którzy wędrują po

którzy wędrują po

tzw.

tzw.

Dróżkach

Dróżkach

.

.

Sanktuarium Pasyjno-
-Maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej

Licheń Stary

Licheń Stary



Obecnie jedno z

Obecnie jedno z

większych sanktuariów

większych sanktuariów

maryjnych w Polsce

maryjnych w Polsce

(rocznie ok. 1,5 mln

(rocznie ok. 1,5 mln

pielgrzymów i turystów),

pielgrzymów i turystów),

prowadzone przez księży

prowadzone przez księży

marianów. Miejsce kultu

marianów. Miejsce kultu

religijnego Matki Boskiej

religijnego Matki Boskiej

Bolesnej.

Bolesnej.



od połowy XIX w. ośrodek

od połowy XIX w. ośrodek

pielgrzymkowy o

pielgrzymkowy o

znaczeniu ogólnopolskim.

znaczeniu ogólnopolskim.

Widok ogólny na bazylikę

Grabarka

Grabarka

góra położona obok

góra położona obok

wsi o tej samej nazwie

wsi o tej samej nazwie

w województwie

w województwie

podlaskim, powiecie

podlaskim, powiecie

siemiatyckim. Jest

siemiatyckim. Jest

najważniejszym

najważniejszym

miejscem kultu

miejscem kultu

religijnego dla

religijnego dla

wyznawców

wyznawców

prawosławia w Polsce,

prawosławia w Polsce,

tak jak dla katolików

tak jak dla katolików

jest nim Jasna Góra.

jest nim Jasna Góra.

Odbudowana cerkiew po pożarze z 1990 roku

Salezjańska Pielgrzymka

Salezjańska Pielgrzymka

Ewangelizacyjna (SPE)

Ewangelizacyjna (SPE)

•

pielgrzymka młodzieży na Jasną Górę

pielgrzymka młodzieży na Jasną Górę

organizowana przez katolickie

organizowana przez katolickie

Salezjańskie Wspólnoty Ewangelizacyjne

Salezjańskie Wspólnoty Ewangelizacyjne

•

trwa od 31 lipca do 15 sierpnia każdego

trwa od 31 lipca do 15 sierpnia każdego

roku. Startuje ze Szczańca - wsi w

roku. Startuje ze Szczańca - wsi w

województwie lubuskim

województwie lubuskim

•

trasa liczy około 365 km. Pielgrzymi

trasa liczy około 365 km. Pielgrzymi

SPE

SPE

otrzymują charakterystyczne błękitne

otrzymują charakterystyczne błękitne

chusty.

chusty.



głównym celem pielgrzymki jest

głównym celem pielgrzymki jest

ewangelizacja

ewangelizacja

ludzi napotkanych

ludzi napotkanych

na swojej drodze.

na swojej drodze.



średnio 20-25 km dziennie, śpiew,

średnio 20-25 km dziennie, śpiew,

modlitwa i specjalne, poświęcone

modlitwa i specjalne, poświęcone

tematom wiary konferencje

tematom wiary konferencje



ewangelizacja (śpiew, taniec), która

ewangelizacja (śpiew, taniec), która

odbywa się na ulicach i rynkach

odbywa się na ulicach i rynkach

miast, w których pielgrzymi nocują.

miast, w których pielgrzymi nocują.

Piesza Pielgrzymka Młodzieży

Piesza Pielgrzymka Młodzieży

Różnych Dróg

Różnych Dróg

•

coroczne sierpniowe pielgrzymki do

coroczne sierpniowe pielgrzymki do

Częstochowy od 1979 r.

Częstochowy od 1979 r.

•

Na początku uczestniczyli w nich tylko hipisi.

Na początku uczestniczyli w nich tylko hipisi.

przedstawiciele innych grup subkulturowych

przedstawiciele innych grup subkulturowych

sprzeciwiających się społeczeństwu

sprzeciwiających się społeczeństwu

konsumpcyjno-komercyjnemu oraz tzw.

konsumpcyjno-komercyjnemu oraz tzw.

młodzież poszukująca

młodzież poszukująca

•

Pierwsze trzy pielgrzymki - część

Pierwsze trzy pielgrzymki - część

pielgrzymki młodzieży akademickiej.

pielgrzymki młodzieży akademickiej.

•

Od 1982 r. pielgrzymka samodzielna, co

Od 1982 r. pielgrzymka samodzielna, co

roku wychodząca z innej miejscowości.

roku wychodząca z innej miejscowości.

Biura podróży

Biura podróży

Turystyka

Turystyka

pielgrzymokwa\plan

pielgrzymokwa\plan

wycieczki.htm

wycieczki.htm

Turystyka\Biuro

Turystyka\Biuro

Pielgrzymkowe Katolickiego Centru

Pielgrzymkowe Katolickiego Centru

m Kultury3.htm

m Kultury3.htm

Turystyka\Katolickie

Turystyka\Katolickie

Biuro

Biuro

Pielgrzymkowe.htm

Pielgrzymkowe.htm

Bibliografia

Bibliografia



„

„

Turystyka”, W

Turystyka”, W

ł

ł

adys

adys

ł

ł

aw Gaworecki Polskie

aw Gaworecki Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

2007

2007



„

„

Turystyka w humanistycznej

Turystyka w humanistycznej

perspektywie”, pod redakcją Marka

perspektywie”, pod redakcją Marka

Kazimierczaka, AWF im Eugeniusza

Kazimierczaka, AWF im Eugeniusza

Piaseckiego w Poznaniu, 2004

Piaseckiego w Poznaniu, 2004



„

„

Polska. Geografia atrakcji turystycznych”,

Polska. Geografia atrakcji turystycznych”,

Zygmunt Kruczek, Porksenia, Kraków 2005

Zygmunt Kruczek, Porksenia, Kraków 2005



„

„

Pielgrzymowanie”, Antoni Jackowski,

Pielgrzymowanie”, Antoni Jackowski,

Wydawnictwo Dolnośląskie, Wroc

Wydawnictwo Dolnośląskie, Wroc

ł

ł

aw 1998

aw 1998