Marlena Kossakowska
Marlena Kossakowska
1
1
Wykład 8
Wykład 8
Chory terminalnie
Chory terminalnie
Śmierć i umieranie – aspekty
Śmierć i umieranie – aspekty
psychologiczne
psychologiczne
Żałoba
Żałoba
Marlena Kossakowska
Marlena Kossakowska
1
1
Wykład 8
Wykład 8
Chory terminalnie
Chory terminalnie
Śmierć i umieranie – aspekty
Śmierć i umieranie – aspekty
psychologiczne
psychologiczne
Żałoba
Żałoba
Marlena Kossakowska
2
Radzenie sobie z chorobą
Radzenie sobie z chorobą
śmiertelną.
śmiertelną.
►
Skutki uboczne leczenia: czy warto?
Skutki uboczne leczenia: czy warto?
►
Leczenie bólu, opieka paliatywna
Leczenie bólu, opieka paliatywna
►
Prośba o nie wybudzanie
Prośba o nie wybudzanie
►
Eutanazja, towarzyszenie samobójstwu
Eutanazja, towarzyszenie samobójstwu
►
Opieka duchowa
Opieka duchowa
►
Etapy przystosowania do śmierci i
Etapy przystosowania do śmierci i
umierania (koncepcja Elisabeth K
umierania (koncepcja Elisabeth K
ü
ü
bler
bler
– Ross)
– Ross)
Marlena Kossakowska
3
Etapy przystosowania do śmierci
Etapy przystosowania do śmierci
(K
(K
ü
ü
bler – Ross, 1969)
bler – Ross, 1969)
1/ Zaprzeczanie i izolacja
1/ Zaprzeczanie i izolacja
2/ Gniew, złość
2/ Gniew, złość
3/ Targowanie się
3/ Targowanie się
4/ Depresja
4/ Depresja
5/ Pogodzenie się
5/ Pogodzenie się
Marlena Kossakowska
4
Hospicjum
Hospicjum
►
Cicely Saunders – lata 50-te
Cicely Saunders – lata 50-te
►
Zadania hospicjum: opieka nad umierającym, wsparcie
Zadania hospicjum: opieka nad umierającym, wsparcie
rodziny, łagodzenie bólu, rozmowy o śmierci i umieraniu,
rodziny, łagodzenie bólu, rozmowy o śmierci i umieraniu,
godna śmierć.
godna śmierć.
►
Opieka domowa hospicyjna
Opieka domowa hospicyjna
►
Ocena wpływu opieki hospicyjnej: badanie Prigersona
Ocena wpływu opieki hospicyjnej: badanie Prigersona
(1992) wskazuje, że chory chętniej korzysta z opieki
(1992) wskazuje, że chory chętniej korzysta z opieki
paliatywnej dzięki swojej rodzinie i lekarzowi niż sam
paliatywnej dzięki swojej rodzinie i lekarzowi niż sam
podejmuje taką decyzję. Opieka paliatywna chętniej była
podejmuje taką decyzję. Opieka paliatywna chętniej była
przyjmowana przez pacjenta w sytuacji, jeżeli
przyjmowana przez pacjenta w sytuacji, jeżeli
najważniejszy opiekun umierającego (członek rodziny)
najważniejszy opiekun umierającego (członek rodziny)
akceptował śmierć i gdy choremu ujawniono we
akceptował śmierć i gdy choremu ujawniono we
właściwy sposób jego prawdziwą sytuację.
właściwy sposób jego prawdziwą sytuację.
Pacjenci pozytywie oceniają opiekę paliatywną (m.in.
Pacjenci pozytywie oceniają opiekę paliatywną (m.in.
Kane i in., 1984)
Kane i in., 1984)
Marlena Kossakowska
5
Syndrom wypalenia u pomagających
Syndrom wypalenia u pomagających
umierającym
umierającym
►
Przeciążenie emocjonalne, depersonalizowanie
Przeciążenie emocjonalne, depersonalizowanie
pacjenta, niższa motywacja w pracy
pacjenta, niższa motywacja w pracy
►
Tendencja do uzależnień, problemy ze snem,
Tendencja do uzależnień, problemy ze snem,
obniżony nastrój
obniżony nastrój
►
Niska frekwencja w pracy, częsta zmiana pracy
Niska frekwencja w pracy, częsta zmiana pracy
►
Przyczyny wypalenia: nierealistyczna
Przyczyny wypalenia: nierealistyczna
konieczność bycia empatycznym permanentnie;
konieczność bycia empatycznym permanentnie;
brak równowagi między dawaniem pacjentowi i
brak równowagi między dawaniem pacjentowi i
otrzymywaniem od pacjenta (Van YPeren
otrzymywaniem od pacjenta (Van YPeren
Buunk, Schaufelli, 1992)
Buunk, Schaufelli, 1992)
►
Grupy wsparcia, grupy Balinta.
Grupy wsparcia, grupy Balinta.
Marlena Kossakowska
6
Umieranie – perspektywa
Umieranie – perspektywa
rozwojowa
rozwojowa
►
Poronienie
Poronienie
►
Aborcja
Aborcja
►
Śmierć wewnątrzmaciczna – przyczyny
Śmierć wewnątrzmaciczna – przyczyny
nieznane (cukrzyca ciążowa, zaburzenia
nieznane (cukrzyca ciążowa, zaburzenia
krążenia, pępowina)
krążenia, pępowina)
►
Śmierć podczas narodzin – niewłaściwa opieka
Śmierć podczas narodzin – niewłaściwa opieka
medyczna, komplikacje okołoporodowe
medyczna, komplikacje okołoporodowe
►
Śmierć do 1 roku życia – śmierć w kołysce,
Śmierć do 1 roku życia – śmierć w kołysce,
częściej w rodzinach miejskich o niskim
częściej w rodzinach miejskich o niskim
statusie społecznym, u matek palących
statusie społecznym, u matek palących
podczas ciąży (
podczas ciąży (
SISD
SISD
, 1974)
, 1974)
Marlena Kossakowska
7
Umieranie – perspektywa rozwojowa cd
Umieranie – perspektywa rozwojowa cd
►
Śmierć do 15 rż – 40% wypadki: otrucie,
Śmierć do 15 rż – 40% wypadki: otrucie,
okaleczenia, upadki w domach, wypadki
okaleczenia, upadki w domach, wypadki
samochodowe. W drugiej kolejności: białaczki
samochodowe. W drugiej kolejności: białaczki
(obecnie wyleczalna w 70% przypadków).
(obecnie wyleczalna w 70% przypadków).
►
Percepcja śmierci u dzieci do ok. 5 rż. Śmierć
Percepcja śmierci u dzieci do ok. 5 rż. Śmierć
jako sen, tymczasowa.
jako sen, tymczasowa.
►
U dzieci między 5 a 9 rż: trudności z
U dzieci między 5 a 9 rż: trudności z
biologicznym rozumieniem śmierci. Duchy,
biologicznym rozumieniem śmierci. Duchy,
zjawy, upiory, diabły.
zjawy, upiory, diabły.
►
Po 10 rż – percepcja zbliżona do dorosłych.
Po 10 rż – percepcja zbliżona do dorosłych.
Marlena Kossakowska
8
Umieranie – perspektywa
Umieranie – perspektywa
rozwojowa cd
rozwojowa cd
►
Młodzi dorośli (15-24 rż)- przyczyny śmierci:
Młodzi dorośli (15-24 rż)- przyczyny śmierci:
wypadki, najczęściej samochodowe, zabójstwa,
wypadki, najczęściej samochodowe, zabójstwa,
samobójstwa, rak, AIDS. Choroba i śmierć jako
samobójstwa, rak, AIDS. Choroba i śmierć jako
szok (dominuje złość, gniew)
szok (dominuje złość, gniew)
►
Wiek średni (25-60) – kryzys wieku średniego,
Wiek średni (25-60) – kryzys wieku średniego,
rozwód, ponowne małżeństwo z o wiele młodszą
rozwód, ponowne małżeństwo z o wiele młodszą
osobą, radykalna zmiana pracy, mogą być próbą
osobą, radykalna zmiana pracy, mogą być próbą
odsunięcia myśli o śmierci (Gould, 1972).
odsunięcia myśli o śmierci (Gould, 1972).
Najczęstsze przyczyny śmierci: nagła, np. zawał
Najczęstsze przyczyny śmierci: nagła, np. zawał
serca, udar mózgu; nowotwory: rak płuc.
serca, udar mózgu; nowotwory: rak płuc.
Marlena Kossakowska
9
Umieranie – perspektywa
Umieranie – perspektywa
rozwojowa cd
rozwojowa cd
►
Śmierć w wieku podeszłym –
Śmierć w wieku podeszłym –
przyczyny: nowotwory, udary, zawały,
przyczyny: nowotwory, udary, zawały,
infekcje, dysfunkcje narządów.
infekcje, dysfunkcje narządów.
Marlena Kossakowska
10
Osierocenie, żałoba
Osierocenie, żałoba
Stadia przeżywania żałoby (Sanders, 1976):
Stadia przeżywania żałoby (Sanders, 1976):
1.
1.
SZOK: niedowierzanie, wewnętrzny zamęt,
SZOK: niedowierzanie, wewnętrzny zamęt,
wzburzenie, bezradność, stan alarmu,
wzburzenie, bezradność, stan alarmu,
psychologiczne dystansowanie się
psychologiczne dystansowanie się
2.
2.
UŚWIADAMIANIE SOBIE STRATY: niepokój
UŚWIADAMIANIE SOBIE STRATY: niepokój
wywołany separacją, konflikty emocjonalne,
wywołany separacją, konflikty emocjonalne,
przewlekły stres, nadwrażliwość, gniew,
przewlekły stres, nadwrażliwość, gniew,
poczucie winy.
poczucie winy.
3.
3.
CHRONIENIE SIEBIE / WYCOFANIE SIĘ:
CHRONIENIE SIEBIE / WYCOFANIE SIĘ:
wycofanie się, rozpacz, osłabienie systemu
wycofanie się, rozpacz, osłabienie systemu
odpornościowego, zmęczenie, praca nad
odpornościowego, zmęczenie, praca nad
smutkiem, i żalem, „hibernacja”
smutkiem, i żalem, „hibernacja”
Marlena Kossakowska
11
Osierocenie, żałoba
Osierocenie, żałoba
Stadia przeżywania żałoby cd:
Stadia przeżywania żałoby cd:
4. POWRACANIE DO ZDROWIA: odzyskiwanie
4. POWRACANIE DO ZDROWIA: odzyskiwanie
kontroli, rezygnowanie z dawnych ról,
kontroli, rezygnowanie z dawnych ról,
tworzenie nowej tożsamości, przebaczanie i
tworzenie nowej tożsamości, przebaczanie i
zapominanie, poszukiwanie znaczenia,
zapominanie, poszukiwanie znaczenia,
zabliźnianie się rany.
zabliźnianie się rany.
5. ODNOWA: rozwijanie nowej świadomości
5. ODNOWA: rozwijanie nowej świadomości
siebie, akceptowanie odpowiedzialności,
siebie, akceptowanie odpowiedzialności,
uczenie się życia bez…, zajęcie się swoimi
uczenie się życia bez…, zajęcie się swoimi
potrzebami wewnętrznymi, aktywny kontakt
potrzebami wewnętrznymi, aktywny kontakt
ze światem, znajdywanie substytutów.
ze światem, znajdywanie substytutów.
Marlena Kossakowska
12
Osierocenie, żałoba
Osierocenie, żałoba
►
Osierocone dziecko:
Osierocone dziecko:
Poczucie krzywdy
Poczucie krzywdy
Poczucie winy
Poczucie winy
Osamotnienie
Osamotnienie
Potrzeba uzyskania wsparcia od osoby dorosłej,
Potrzeba uzyskania wsparcia od osoby dorosłej,
nadanie znaczenia przeżywanej żałobie, sensu
nadanie znaczenia przeżywanej żałobie, sensu
śmierci, pomoc w wyrażeniu emocji wprost i nie
śmierci, pomoc w wyrażeniu emocji wprost i nie
bezpośrednio.
bezpośrednio.
Uczestnictwo w rytuałach pogrzebowych i
Uczestnictwo w rytuałach pogrzebowych i
żałobnych.
żałobnych.
Religia i wiara.
Religia i wiara.
Marlena Kossakowska
13
Osierocenie, żałoba
Osierocenie, żałoba
►
Osierocona matka
Osierocona matka
Lepsze przystosowanie u matek, które: mają już dzieci,
Lepsze przystosowanie u matek, które: mają już dzieci,
nie obwiniają się o śmierć dziecka, miały pamiątki
nie obwiniają się o śmierć dziecka, miały pamiątki
po dziecku np. zdjęcie (Graham i in., 1987)
po dziecku np. zdjęcie (Graham i in., 1987)
Trudności z okazywaniem gniewu.
Trudności z okazywaniem gniewu.
Poczucie winy z powodu:
Poczucie winy z powodu:
1.
1.
Wywołane bezradnością
Wywołane bezradnością
2.
2.
Że żyje się dłużej niż dziecko
Że żyje się dłużej niż dziecko
3.
3.
Ambiwalentnych uczuć
Ambiwalentnych uczuć
4.
4.
Urojonych przewinień
Urojonych przewinień
5.
5.
„
„
Niewłaściwych reakcji”
Niewłaściwych reakcji”
Tęsknota.
Tęsknota.
Marlena Kossakowska
14
Osierocenie, żałoba
Osierocenie, żałoba
►
Osierocony ojciec
Osierocony ojciec
Gniew:
Gniew:
-
Przemieszczony
Przemieszczony
-
Wywołany deprywacją
Wywołany deprywacją
-
Spowodowany utratą kontroli
Spowodowany utratą kontroli
Nadmierna kontrola emocji
Nadmierna kontrola emocji
Wyczerpanie sił
Wyczerpanie sił
Świadomość porażki
Świadomość porażki
Poczucie samotności
Poczucie samotności
Marlena Kossakowska
15
Osierocenie, żałoba
Osierocenie, żałoba
►
Osierocone rodzeństwo:
Osierocone rodzeństwo:
Typ rodziny: otwarta
Typ rodziny: otwarta
vs
vs
sztywna
sztywna
Poczucie winy (magiczne myślenie):
Poczucie winy (magiczne myślenie):
To
To
ja powinienem umrzeć, To przeze mnie
ja powinienem umrzeć, To przeze mnie
zginął, bo mu tego życzyłem.
zginął, bo mu tego życzyłem.
Poczucie osamotnienia.
Poczucie osamotnienia.
Niepokój o rodziców (zwłaszcza matkę)
Niepokój o rodziców (zwłaszcza matkę)
Marlena Kossakowska
16
Pomaganie sobie
Pomaganie sobie
►
Dać sobie czas: tydzień, miesiąc, pół
Dać sobie czas: tydzień, miesiąc, pół
roku, rok.
roku, rok.
►
Wyrazić emocje.
Wyrazić emocje.
►
Koncentrować się na zadaniu
Koncentrować się na zadaniu
►
Poszukiwać wsparcia u innych
Poszukiwać wsparcia u innych
Marlena Kossakowska
17
Słowa otuchy
Słowa otuchy
►
Wsparcie instrumentalne: pomoc w
Wsparcie instrumentalne: pomoc w
pracach domowych, nie tylko doraźnie.
pracach domowych, nie tylko doraźnie.
►
Słuchanie
Słuchanie
►
Cierpliwość
Cierpliwość
►
Rozmowa o zmarłym
Rozmowa o zmarłym
Marlena Kossakowska
Marlena Kossakowska
18
18
Jak długo będziesz
Jak długo będziesz
żył?
żył?