Leki układu

przywspółczul

nego

• W układzie przywspółczulnym (cholinergicznym)

neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina
( ACh), syntetyzowana w neuronach
cholinergicznych z choliny i acetylokoenzymu A
przy udziale acetylotransferazy cholinowej.

• Pod wpływem impulsu z zakończeń

cholinergicznych wydzielana jest acetylocholina,
która wiąże się z receptorem i przekazuje
informacje do komórki danego narządu.

• W przestrzeni synaptycznej ACh jest szybko

rozkładana przez acetylocholinoesterazę
( AChE).

• Wyodrębniono dwa typy receptorów

cholinergicznych:

-receptory cholinergiczne, nikotynowe (N),

których agonistą jest alkaloid nikotyna;

-receptory cholinergiczne, muskarynowe

(M), których agonistą jest alkaloid
muskaryna

Efekty pobudzenia

cholinergicznego

• Serce: zwolnienie rytmu, hamowanie

przewodnictwa przedsionkowo-
komorowego, zmniejszenie siły skurczu

• Układ krążenia: rozszerzenie naczyń

krwionośnych, obniżenie ciśnienia
tętniczego krwi

• Układ oddechowy: skurcz oskrzeli,

wzmożenie wydzielania gruczołów
śluzowych

• Układ pokarmowy: wzmożenie wydzielania

soków trawiennych, przyspieszenie
perystaltyki

• Układ moczowy: skurcz mięśni ściany

pęcherza moczowego, zwiotczenie zwieracza
pęcherza

• Oko: zwężenie źrenicy, poszerzenie zatoki

żylnej twardówki (kanału Schlemma),
zmniejszenie ciśnienia płynu śródgałkowego

• Skóra: wzmożenie wydzielania rzadkiego potu

Leki wpływające na

funkcje układu

cholinergicznego dzielą

się na:

• Leki pobudzające układ

cholinergiczny –
CHOLINOMIMETYKI

• Leki hamujące układ cholinergiczny

- CHOLINOLITYKI

Leki cholinomimetyczne

Leki te dzielimy na dwie grupy:
• Leki bezpośrednio pobudzające

receptory muskarynowe:

- acetylocholina i estry choliny

(karbachol, betanechol)

- alkaidy cholinomimetyczne

(pilokarpina, muskaryna, arekolina)

• Leki pośrednio pobudzające receptory

muskarynowe (nasilają działanie
endogennej acetylocholiny w wyniku
zahamowania acetylocholinesterazy,
enzymu rozkładającego ACh):

-inhibitory acetylocholinesterazy

(IAChE)

1.odwracalne (fizostygmina,

neostygmina, pirydostygmina)

2.nieodwracalne (związki

fosforoorganiczne – pestycydy,
insektycydy, gazy bojowe, fluostygmina)

Estry choliny i alkaidy

cholinomimetyczne:

• ACETYLOCHOLINA
-działa na receptory N i M. Stosowana

jest rzadko, ponieważ AChE szybko ją
rozkłada; niekiedy używana bywa w
okulistyce;

• ESTRY CHOLINY
- różnią się siłą działania na receptory

muskarynowe i nikotynowe oraz
wrażliwością na cholinesterazę.

• BETANECHOL
- nie jest rozkładany przez AChE, nie

przechodzi do mózgu, słabo działa na układ
krążenia.

• KARBACHOL
- działa na receptory N i M, wzmaga

uwalnianie ACh z części presynaptycznej.
Nie jest rozkładany przez AChE. Nie przenika
do mózgu, słabo działa na układ krążenia.

Preparaty i

dawkowanie:

• Acetylocholine chloride (Chlorek

acetylocholiny):

Acetylocholinom – amp. 100 mgdo przygotowania

1% roztworu, 20-200 mg/dobę.

 

• Betanechol (Urecholine) – tabl. 0,005 ; 0,01 i

0,025 g, amp. 0,005 g.

 

• Carbachol – 3% krople do oczu

• Isopo Carbachol – 1,5 i 3% krople do oczu; 3 razy

dziennie po 1 kropli.

• Mikstat – amp. 0,01% / 1 ml ; 5 ml 3 razy dziennie.

ALKALOIDY

CHOLINOMIMETYCZNE

• Są to związki naturalnie występujące w

przyrodzie, należy do nich: pilokarpina,
muskaryna oraz arekolina.

• Pilokarpina działa na receptory N i M.

Wchłania się dobrze z przewodu
pokarmowego i przenika da mózgu. Silnie
działa na gruczoły wydzielania
zewnętrznego. Stosuje się ją w okulistyce w
przypadku jaskry, a także w celu
pobudzenia czynności gruczołów ślinowych
po radioterapii.

Preparaty i

dawkowanie :

• Pilocarpine ( Pilocarpinum

hydrochlorinum) – krople - 2%, maść;
2-3 razy dziennie miejscowo; s.c. 5 mg.

• Salagen - tabl. 0,005 g; 3 razy

dziennie po 1 tabl.

• Pilogel - żel do oczu 4%.

MUSKARYNA

• Alkaloid występujący w grzybach: muchomorze

czerwonym oraz grzybach z rodzaju strzępiak.

Muskaryna nie jest stosowana farmakologicznie,

ma znaczenie toksykologiczne. Spożycie ww.

grzybów wywołuje zespół muskarynowy,

charakteryzujący się rozlanym pobudzeniem

układu cholinergicznego oraz objawami ze

strony OUN(drażliwość, omamy wzrokowe i

słuchowe, halucynacje).

• Objawy kliniczne pojawiają się szybko, już po 15-

120 min od spożycia grzybów i wynikają z

pobudzenia receptorów muskarynowych, a za

wystąpienie objawów ośrodkowych odpowiedzialne

są alkaloidy psychotropowe : kwas ibotenowy

i muscimol. Rokowanie jest dobre.

• Leczenie polega na zastosowaniu antagonisty

receptora muskarynowego – atropiny (1-5 mg co

15 min do uzyskania objawów atropinizacji).

• Zatrucie muchomorem sromotnikowym wywołuje

zespół falloidynowy. Nie jest on spowodowany

pobudzeniem układu cholinergicznego, jak w

przypadku zatrucia muskaryną, a uszkodzeniem

narządów miąższowych : wątroby i nerek.

• Cykliczne peptydy : falloidotoksyna,

anatoksyna i alfa-amanityna hamują i

zaburzają syntezę białka.

• Objawy kliniczne występują późno, po 12-24

godz od spożycia grzybów, są to : zaburzenia

żołądkowo-jelitowe, żółtaczka, niewydolność nerek.

W połowie przypadków zatrucie kończy się

śmiercią, rokowanie jest poważne, a leczenie

tylko objawowe.

AREKOLINA

• Stosowana jest w weterynarii jako

środek przeciw robaczny i
przeczyszczający

INHIBITORY

ACETYLOCHOLINESTERAZY

(IAChE)

• Leki te wiążą się z acetylocholinesterazą

i hamują jej aktywność, co powoduje
zwiększenie stężenia Ach przy
receptorze. Jej działanie jest wówczas
silniejsze i przedłużone. Ze względu na
sposób łączenia się z AchE i czas
działania dzielimy je na odwracalne i
nieodwracalne inhibitory AChE.

INHIBITORY AChE

ODWRACALNE

• FIZOSTYGMINA

- wchłania się dobrze z przewodu

pokarmowego, przenika do mózgu (posiada

azot III-rzędowy). Silnie działa na serce i układ

pokarmowy.

• NEOSTYGMINA

- słabo wchłania się z przewodu

pokarmowego. Nie przenika mózgu (posiada

azot IV-rzędowy – grupa aminowa), bardzo

słabo działa na układ krążenia, a bardzo silnie

na przewód pokarmowy i pęcherz moczowy.

• AMBENONIUM
- działanie podobne do neostygminy,

ale 6 razy silniejsze.

• PIRYDOSTYGMINA

- właściwości podobne do neostygminy. Jej

działanie jest słabsze, łagodniejsze i nieco
dłuższe.

PREPARATY I

DAWKOWANIE:

• PHYSOSTIGME ( Physostigminum salicylium) –

amp.0,0005 g/1ml, stosujemy 0,25-0,5 mg co 4-5
godz.

• NEOSTIGMINE:
Polstigminum – tabl. 0,015g, amp.0,0005 g/ml, 1-4

tabl.na dobę.

• AMBENONIUM CHLORIDE (Mytelase) tabl. 0,01 g.

• PYRIDOSTYGMINE (mestinom) – tabl.0,06 g, amp.

– 0,01 g/2ml; przeciętne dawkowanie 30-240 mg p.o.

INHIBITORY AChE

NIEODWRACALNE

• Związki te są rozpuszczalne w tłuszczach,

dobrze wchłaniają się z przewodu

pokarmowego, błon śluzowych i przez skórę.

Przenikają do ośrodkowego układu

nerwowego.

• Ze względu na wielką toksyczność ich

zastosowanie terapeutyczne jest bardzo

ograniczone. Stosowane są wyłącznie

miejscowo w okulistyce w leczeniu jaskry.

Należą do nich:

- Fluostygmina(działa do 100godzin) i jodek

ekotiopatu.

PREPARATY I

DAWKOWANIE

• DONEPEZIL (Aricept) – tabl. 0,005; 0,01 g,

dawkowanie 5mg/dobę.

• RIVASTIGMINE (Exelon) – kaps. 0,0015;

0,003; 0,0045 i 0,006 g; amp. 0,002/ml-

dawkowanie 2-3 mg 2razy/dobę; Prometax –

kaps. 0,0015g; 0,003; 0,0045; 0,006; amp.

0,002/1ml.

• GALANTAMINA (Nivalin) – amp.

0,0025g/1ml; 0,005/1ml

• Reminyl- tabl. 0,004; 0,008; 0,012; amp.

0,004/1ml, dawkowanie s.c, i.m. 2,5-

10mg/dobę

• FLUOSTIGMINE:

• Diflupyl - krople do oczu 0,01%, 2-3

razy dziennie 1 kroplę lub co drugi
dzień.

• Floropyl - maść do oczu-0,025%.
• Ecothiopate - jodek ekotiopatu

(Phospholine iodide)- fiolka
3mg(sucha subst.do sporządzenia
kropli), 0,03- 0,25% roztwór, 1raz
dziennie po 1 kropli.

ZASTOSOWANIE

LECZNICZE

CHOLINOMIMETYDÓW:

• Atonia pooperacyjna przewodu pokarmowego i

dróg moczowych - betanechol, karbachol,

neostygmina, pirydostygmina.

• Nużliwośc mięśni - neostygmina i pirydostygmina.

• Jaskra - karbachol, neostygmina, diflupyl, phospholine.

• Zaburzenia rytmu serca - metacholina.

• Zanikowy nieżyt błony śluzowej nosa - karbachol,

neostygmina(miejscowo)

• Zatrucia: lekami cholinolitycznymi,

przeciwhistaminowymi- fizostygmina, pirydostygmina.

• Zespoły otępienia - donezepil, rivastigmina,

galantamina.

DZIAŁANIE NIEPOZĄDANE

LEKÓW CHOLIMETYCZNYCH

 

• zaburzenia widzenia i trudności w zaadoptowaniu się do

ciemności;

• ślinotok,

• wzmożona potliwość,

• łzawienie,

• duszność,

• bradykardia,

• zaburzenia rytmu serca,

• bóle brzucha,

• biegunki, wymioty, drgawki,

• drżenia mięśniowe,

• skurcz mięśni,

• rozszerzenie naczyń skórnych,

• zaczerwienienie powłok.

PRZECIWWSKAZANIA:

Do stosowania leków cholinomimetycznych :
• jaskra z wąskim kątem przesączania,
• ostre zapalenie tęczówki,
• uszkodzenia rogówki,
• dychawica oskrzelowa,
• niewydolność krążenia,
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• zaparcia spastyczne, mechaniczna niewydolność

jelit, dróg moczowych i wątrobowych,

• stany zapalne otrzewnej,
• nadczynność tarczycy, padaczka, choroba

Parkinsona.

INTERREAKCJE:

• Cholinomimetyki nasilają depresyjne

działanie narkotycznych leków
przeciwbólowych na ośrodek oddechowy,

• wydłużają czas działania

sukcynylocholiny,

• osłabiają działanie środków

zwiotczających(pochodnych kurary),

• nasilają bradykardię po glikozydach

nasercowych.

LEKI HAMUJĄCE CZYNNOŚĆ

UKŁADU

PRZYWSPÓŁCZULNEGO

(

cholinolityki,

parasympatykolityki)

 
• Leki cholinolityczne są kompetencyjnymi

antagonistami receptora M, wiążąc się z nim nie

pozwalają na kontakt ACh z receptorami, znoszą

zatem jej działanie i objawy pobudzenia układu

cholinergicznego.

• Niektóre leki przeciwhistaminowe

(difenhydramina), trójcykliczne leki

przeciwdepresyjne (amitrypalina),

neuroleptyki(tiorydyzyna)mają strukturę

chemiczną zbliżoną do antagonistów receptora

muskarynowego i wykazują dodatkowe działanie

parasympatykolityczne.

• Wśród parasympatykolityków mamy

związki naturalnie występujące w
przyrodzie czyli cholinolityki naturalne
i ich pochodne;

-atropina,skopolamina(hioscyna)
-cholinolityki syntetyczne, które

stanowią grupę bardzo zróżnicowana pod
względem budowy chemicznej, a
poszczególne leki charakteryzują się dużą
specyficznością działania narządowego.

ATROPINA

• Jest alkoidem występującym w pokrzyku

wilczej jagodzie.

• Jest antagonistą receptora M.
• Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego

i tkanki podskórnej, łatwo przenika do mózgu i

działa pobudzająco na OUN.

• Wykazuje silniejsze działanie na układ krążenia

niż drugi alkaloid tropinowy-skopolamina.

• Atropina wykazuje synergistyczne działanie w

połączeniu z lekami przeciwbólowymi,

spazmolitycznymi i uspokajającymi.

SKOPOLAMINA

• Alkaloid występujący w lulku czarnym. Jego budowa

chemiczna i właściwości farmakologiczne są podobne

do atropiny, obecność grupy epoksydowej powoduje,

że szybciej niż atropina penetruje do OUN i wykazuje

słabsze działanie obwodowe, blokujące receptory

muskarynowe.

• W przeciwieństwie do atropiny skopolamina działa

hamująco na funkcje OUN.

• W lecznictwie jej pochodne bromowodorem hioscyny i

butylobromek hioscyny. Inne jak oksybutynina,

tolterodyna stały się „złotym standardem” w leczeniu

nadreaktywności pęcherza moczowego, zablokowanie

receptorów M2 i M3 w mięśniu wypielaczu pęcherza

moczowego powoduje hamowanie czynności tego

mięśnia. Większą selektywność wobec receptorów

muskarynowych w pęcherzu wykazuje tolterodyna,

lepiej tolerowana poprzez pacjentów.

BROMOWODOREK

HIOSCYNY

• Blokuje receptory M.
• Przenika do mózgu i działa

psychodepresyjnie.

• Hamuje czynność gruczołów

wewnątrzwydzielniczych, słabiej działa
na układ krążenia i wykazuje słabsze
działanie spazmolityczne od atropiny.

BUTYLOBROMEK

HIOSCYNY

• Nie przenika do mózgu.
• Działa silnie spazmolitycznie na

układ pokarmowy.

PREPARATY I

DAWKOWANIE

•  Atropine:
-Tinctura

Belladonnae –

5-20 kropli.

-Extractum Bellladonnae siccum- 10-20

mg.

-Atropinom sulfuricum - amp.0,5mg/1ml,

1mg/1ml i.v, i.m, w premedykacji 0,3-0,6
mg; krople 1% diagnostycznie 1 kroplę na
0,5 godziny przed wziernikowaniem,
leczniczo 3 razy 1 kropla do worka
spojówkowego.

-Bellapan – tabl.0,025g, 3razy po 1-2 tabl.

• Preparaty złożone:

-Bellaphanol (pokrzyk+fenobarbital) tabl.

-Bellergot (pokrzyk+sporycz+fenobarbital)-

tabl.

-Spasticol (Extra,Belladonnae sicc.

+papaweryna)-czopki.

-Reasec (atroina+difenoksylat) tabl.

• Hyoscine-skopolamina:
-Scopolaminum hydrobromicum -

amp.0,5mg/1ml,s.c, w premedykacji: 0,4 mg na

0,5 -1 godz.przed znieczuleniem ogólnym

-Skopolamin-0,25% krople i maść do oczu.
 

• Butylobromek hioscyny:
-Buscopan -tabl.0,01g, 3 razy dziennie po 1 tabl.
-Buscolysin - draż.0,005g, amp.0,02g/1ml i.v,

i.m, czopki 0,01g.

 

• Preparaty złożone:
-Scophedal (hioscyna+oksykodon+efedryna)-

amp.

-Scopolan (hioscyna+noramidopiryna)-draż.
-Vegantalgin H (hioscyna+paracetamol).

CHOLINOLITYKI

SYNTETYCZNE

• Cholinolityki syntetyczne można podzielić na dwie

zasadnicze grupy.

• Do pierwszej należą syntetyczne związki nie przenikające

do mózgu. Działają silnie spazmolitycznie na mięśnie gładki

przewodu pokarmowego, dróg moczowych, żółciowych i

narządów płciowych, poza działaniem antagonistycznym na

receptory muskarynowe wykazują działanie kuraropodobne i

ganglioplegiczne.

• Należą do nich: oksyfenonium, adyfenina, pirenzepina,

ipratropium. Inne jak oksybutynina, tolterodyna stały się

„złotym standardem” w leczeniu nadreaktywności pęcherza

moczowego, zablokowanie receptorów M2 i M3 w mięśniu

wypielaczu pęcherza moczowego powoduje hamowanie

czynności tego mięśnia. Większa selektywność wobec

receptorów muskarynowych w pęcherzu moczowym wykazuje

tolterodyna, jest też lepiej tolerowana przez pacjentów.

 

• Do drugiej grupy zaliczyć można

cholinolityki syntetyczne
przenikające do OUN stosowane w
chorobie Parkinsona,

• są to: biperiden, benzatropina,

tryhekyfenidyl.

DZIAŁANIA

FARMAKOLOGICZNE

CHOLINOLITYKÓW:

-oko-rozkurcz zwieracza źrenicy i mięśni rzęskowych,

zaburzenia akomodacji

-rozkurcz mięśni gładkich jelit, pęcherza moczowego,

oskrzeli

-skurcz naczyń krwionośnych
-zmniejszenie wydzielania gruczołów ślinowych,

łzowych, śluzowych układu oddechowego i

pokarmowego, zmniejszenie wydzielania kwasu

solnego

-tachykardia
-zaburzenia pamięci krótkotrwałej, pobudzenie

psychiczne lub zahamowanie.

 ZASTOSOWANIE

LECZNICZE LEKÓW

CHOLINOLITYCZNYCH:

-stany skurczowe mięśni gładkich przewodu

pokarmowego, dróg żółciowych, moczowych, żeńskich

narządów płciowych - atropina, bromowodorek

hioscyny, butylobromek hioscyny, vegantin,

spasmofen

-biegunki - vegantin, spasmofen
-choroba wrzodowa - zmniejszają wydzielanie

kwaśnego soku żołądkowego- pirenzepina, jest

antagonistą receptorów muskarynowych w

kom.okładzinowych żołądka

-stany skurczowe dróg oddechowych działanie

bronchospazmolityczne wywiera ipratropium

-diagnostyka okulistyczna rozszerzenie źrenicy

-atropina, bromowodorem hioscyny, tropikamid

-premedykacja przedoperacyjna- zmniejszają

wydzielanie śluzu w drogach oddechowych,

hamują mechanizmy odruchowe układu

krążenia(zapobiegają bradykardii i hipoksji),

hamują OUN-atropina, skopolamina

-nadreaktywność pęcherza moczowego-

tolterodyna, oksybutymina

-choroba lokomocyjna- przeciwwymiotnie

działa atropina i skopolamina

-choroba Parkinsona- biperiden, benzatropina,

tryheksyfenidyl

-zatrucia- lekami cholinomimetycznymi,

związkami fosfoorganicznymi-atropina.

PRZECIWWSKAZANIA DO

STOSOWANIA

CHOLINOLITYKÓW:

-jaskra
-choroba niedokrwienna serca
-zaburzenia rytmu z częstoskurczem
-zaparcia, zwężenia przewodu

pokarmowego

-choroby gorączkowe
-nużliwość mięśni
-przerost gruczołu krokowego

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

CHOLINOLITYKÓW:

- zaburzenie widzenie, światłowstręt,

suchość skóry, błon śluzowych

- zaczerwienienie skóry, hipertermia
- zaparcia, trudności w oddawaniu moczu
- tachykardia
- pobudzenie psychoruchowe lub

depresja.

ZATRUCIE ATROPINĄ

• U dzieci już dawka 10mg może być śmiertelna,

u dorosłych wynosi ona 100mg. W zatruciu
atropiną występują objawy zahamowania
układu przywspółczulnego. Wygląd dziecka
zatrutego atropiną może być następujący:

• „rozpalone jak piec,ślepe jak nietoperz,suche

jak pieprz, czerwone jak burak, niespokojne
jak tygrys w klatce” (z:Farmakologia pod
red.A.Danysza, Z.Kleinroka).

• Leczenie: fizostygmina, neostygmina a w

celu zniesienia objawów pobudzenia OUN-
barbiturany.

INTERAKCJE

PARASYMPATYKOLIKÓW:

-osłabiają działanie leków pobudzających

perystaltykę przewodu

pokarmowego(metoklopramid, inhibitory AChE,

estry choliny)

-zwiększają wchłanianie z przewodu pokarmowego

atenololu, digoksyny, diuretyków tiazydowych

-zmniejszają wchłanianie w przewodzie

pokarmowym cymetydyny i lewodopy

-leki o dodatkowym działanie

parasympatykolitycznym nasilają działanie

cholinolityków(amantadyna, dizopiramid,

neuroleptyki, inhibitory MAO, leki

przeciwkistaminowe).

PREPARATY I

DAWKOWANIE:

• Oxyphenonium bromie-bromek oksyfenonium.
-Spasmophen-tabl.0,005g, 4razy po 5-10 mg.
-Spasmophen duplex -draż.0,01g,co

12godz.1drazetkę.

-Spasmobamat - (oksyfenonium+meprobamat)-tabl.

• Adiphenine-adyfenina.
-Veganin -draż.0,075g.
-Vegantofen (adyfenina+fenobarbital)-tabl.
-Vegantalgin -

(adyfenina+allobarbial+aminofenazon)-czopki mite i

forte.

• Ipratropium
• Atovent-aerozol(1dawka 0,02mg),4razy

dziennie po 2 rozpylenia, stos.w

dychawicy oskrzelowej.

• Itrop-tabl.0,01g, amp.0,0005g/1ml,

stos.w kardiologii 0,5 mg i.v.lub 3 razy

po 10-15 mg p.o.

• Berodual-preparat

złożony(ipratrobium+fenoterol) aerozol

stos.w dychawicy oskrzelowej.

• Pirenzepine
-Gastrozepin -tabl.0,025g i 0,05g,

amp. 0,01g/2ml; 2 razy po 50 mg
przez 4-6 tyg. 0,5godz przed
posiłkiem.

-Pirengast -tabl.0,025g i 0,05 g j.w

• Tropikamid(Mydriacyl) krople do

oczu 0,5; 1%, stos.diagnostycznie,
czas rozszerzania źrenicy I porażenia
akomodacji 6godz.

• Tolterodyna(Detrol) tabl. 0,002;

0,004g – 1 tabl.co 12 godz w
nadreaktywności pęcherz moczowego.

Parasympatoliki stosowane

w chorobie Parkinsona:

 
• Biperiden(Akineton) -tabl 0,002g,

amp. 0,005g/1ml, 2 razy po 1 mg p.o ,
16 mg/dobę

• Benzatropina(Cogenium) tabl. 0,002;

0,4-1mg; amp.0,002g/2ml 1-6 mg/dobę.

• Triheksyfenidil(Parkopan) tabl. 0,002

I 0,005g, dawkowanie 4-10 mg/dobę.