Nauki o człowieku

Wykład nr 10

Filogeneza człowieka, cz. 2

Najstarsze człowiekowate

(Hominidae)



pojawiły się między 7 a 5 milionami lat
temu; trudności w datowaniu



Ardipithecus ramidus znaleziony w Etiopii,
ok. 5.5–4.4 mln lat temu



Australopithecus anamensis znaleziony w
Kenii, ok. 4.2–3.9 mln lat temu

Ardipithecus ramidus

Australopithecus afarensis,

4–2.9 mln lat temu



czaszka małpia, szkielet postkranialny bardziej
ludzki



pojemność puszki mózgowej 380 – 450 cm

3



u samców wyraźny grzebień strzałkowy



dolna część twarzy duża i wystająca (prognatyzm)



niepełne przystosowanie do chodu dwunożnego,
częściowa nadrzewność



kły zredukowane w porównaniu z małpami
człekokształtnymi



zęby trzonowe bardziej ludzkiego niż małpiego typu

Wczesne człowiekowate

Wczesne człowiekowate

Australopiteki

Australopiteki



otwór potyliczny wielki umiejscowiony centralnie,

co wskazuje na wyprostowaną postawę ciała



kły zredukowane w porównaniu z małpami

człekokształtnymi



zęby trzonowe bardziej ludzkiego typu



budowa miednicy umożliwiająca chód dwunożny



kontrowersje: może być także przystosowanie do

nadrzewnego trybu życia



relatywnie krótkie nogi wskazują na nadrzewność

Australopiteki



Australopithecus africanus, dziecko z Taung

(Raymond Dart, 1924)



RPA, Etiopia, Kenia, Tanzania i Czad



gracylny Australopithecus boisei, Olduvai w

Tanzanii (Mary Leakey, 1959), wydatowany

metodą potasowo–argonową na 1.75 mln. lat



dziesięć lat później Richard Leakey rozpoczął

badania na wschód od jez. Turkana w Kenii;

liczne znaleziska różnych australopiteków

Dziecko z Taung

Australopiteki



Sahelanthropus tchadensis (Czad), 7–6 mln lat

temu; prawie kompletna czaszka (rok 2002)



w Kenii Orrorin tugenensis, 6.2–5.6 mln. lat



rozgałęziona radiacja adaptacyjną, znajdowane

są różne formy australopiteków i związki

filogenetyczne między nimi trudne do ustalenia



niektórzy wyróżniają liczne gatunki, inni z kolei

uznają, że istniały tylko dwa: masywny

(parantrop) i gracylny

Masywne i gracylne

australopiteki



masywność dotyczy przede wszystkim głowy,

wielkość ciała była zbliżona



u masywnych bardziej rozwinięty aparat żucia



występowanie grzebienia strzałkowego będącego

przyczepem mięśni żuchwy



samce ważyły 40–50 kg, samice 30–35 kg



wzrost wynosił odpowiednio 130–140 i 110–125

cm



objętość mózgu ok. 400–450 cm

3

Australopiteki masywne

Lucy: najbardziej kompletny

szkielet australopiteka

A. afarensis & A. africanus

Środowisko australopiteków



inne środowisko niż małpy człekokształtne – sawanna z

nielicznymi drzewami i obficie występującymi krzewami



kończyny górne masywniejsze niż u ludzi współczesnych,

lepiej przystosowane do wchodzenia na drzewa



pokarm wymagający intensywnego rozcierania



australopiteki masywne korzystały z twardszego pokarmu

niż gracylne



obie grupy mają mocno rozwinięty aparat żucia,

grzebienie strzałkowe: przyczep mięśni odpowiedzialnych

za żucie



mimo dwunożnego chodu nie były w stanie szybko biegać



główka i szyjka uda dłuższe i smuklejsze niż u ludzi

Homo habilis i H. rudolfensis



najstarsze znaleziska w wąwozie Olduvai



Richard Leakey, pocz. lat 60.



pojemność mózgu 500–700 cm

3



duże zróżnicowanie morfologiczne, od

1992 podział na dwa gatunki



H. habilis z mniejszą pojemnością czaszki



H. rudolfensis z bardziej płaską twarzą i

grubszym szkliwem zębów

Różnice

między

Homo habilis

a H.

rudolfensis

Znaleziska wczesnych Homo

Początki rodzaju Homo



Homo habilis i Homo rudolfensis: KNM–ER
1470, KNM–ER 1813, OH 62



najstarszy fragment czaszki z Kenii
datowany na 2.4 mln lat



fragment żuchwy Homo rudolfensis
znaleziony w pobliżu jez. Malawi, 2.5–2.3
mln lat temu



możliwy związek z oziębieniem się klimatu

OH 62



w roku 1986 w Olduvai został znaleziony

niekompletny szkielet OH 62



datowany na 1.85–1.75 mln lat



inne proporcje kończyn niż Australopithecus

afarensis



dłuższe ręce i krótsze nogi, a zatem większe

podobieństwo do małp człekokształtnych

niż w przypadku australopiteka!



przebieg ewolucji od form małpich do

ludzkich nie musiał być wcale linearny

Różnice między Homo a

Australopithecinae



puszka mózgowa jest większa i bardziej
grubościenna



redukcja wcięcia pozaoczodołowego, zmniejszenie
wielkości twarzy



szczęka i uzębienie są znacznie mniej masywne



ślady na zębach wskazują na to, że wczesny Homo
był niewyspecjalizowanym owocożercą



budowa dłoni świadczy o możliwości wytwarzania
narzędzi



coraz mniejsza masa ciała w stosunku do wzrostu

Najstarsze narzędzia: technika

olduwajska



datowane na 1.9–1.6 mln lat



narzędzia (skrobacze, czopery, dyskoidy)



duże odłupki z ostrymi krawędziami



małe odłupki, które były niezdatne do
użytku



używane, ale nie poddane obróbce
kamienie



brak jednolitej technologii wykonania

Technika olduwajska



pierwsze narzędzia wykonane z lawy, więc

nie można było dokonać analizy śladów



udało się to w przypadku zespołu z Koobi

Fara znad jez. Turkana



1.5 mln lat, w 9 przypadkach ślady użycia



cztery do ćwiartowania mięsa, 3 do

obróbki drewna, 2 do rozdrabniania roślin



eksperymenty przeprowadzone na

szympansie Kanzim wykazały, że nie był

on w stanie wykonać podobnych narzędzi