Mikroflora środowiska
Gleba i woda - podstawowe naturalne środowiska bytowania drobnoustrojów.
Powietrze - środowisko wtórne, drobnoustroje nie rozmnażają się, przebywają przejściowo.
Gleba - główne środowisko bytowania drobnoustrojów
- drobnoustroje glebowe: bakterie, grzyby i pierwotniaki odpowiedzialne za krążenie pierwiastków w przyrodzie (węgiel,
azot, siarka, fosfor), rozkład organizmów zwierzęcych, roślinnych, odpadów przemysłowych, powstawanie humusu
- w olbrzymich ilościach występują w glebach żyznych ( miliony komórek w 1g gleby)
- w glebach o odczynie obojętnym i alkalicznym - więcej bakterii
- w glebach kwaśnych - lepiej rozwijają się grzyby
Bakterie glebowe:
-bakterie autochtoniczne - występują w mniej więcej stałej liczbie dla danego typu gleby,
-bakterie zymogenne - rozwijają się w glebie okresowo, dostają się z resztkami roślin, odchodami ludzi i zwierząt, ściekami;
giną one po zakończeniu rozkładu wprowadzonych do gleby substancji organicznych
problem: bakterie chorobotwórcze, dostające się do gleby wraz z odchodami ludzi i zwierząt oraz chorymi tkankami
roślin
Woda - zróżnicowane ilości drobnoustrojów
- woda opadowa - uboga w mikroflorę
- wody podziemne- różne ilości drobnoustrojów, w zależności od głębokości
*woda zaskórna - najwięcej drobnoustrojów
*woda podziemna płytka - najczęściej dostatecznie oczyszczona
*woda podziemna głęboka - zwykle wolna od bakterii
Zbiorniki otwarte - drobnoustroje mogą występować w dość znacznych ilościach, w zależności od ilości substancji
organicznych, zawartości tlenu, temperatury wody, naświetlenia.
Drobnoustroje wód powierzchniowych mineralizują związki organiczne, biorą udział w procesie samooczyszczania wody.
Niezbędne jest wstępne oczyszczanie ścieków miejskich i przemysłowych przed wpuszczeniem ich do wód zbiorników
otwartych.
Mikroflora wody:
-naturalna
-dostająca się z ziemi i powietrza,
-przewodu pokarmowego ludzi i zwierząt
-pochodząca ze ścieków przemysłowych np. browarów, drożdżowni
Z sanitarnego punktu widzenia - najważniejsze jest występowanie w wodzie mikroflory jelitowej, dostającej się z odchodami
zwierzęcymi i ściekami miejskimi, podstawa kwalifikowania wody jako zdatnej lub niezdatnej do picia
Określa się miano coli - najmniejsza objętość wody, z której można wyhodować bakterie z grupy E. coli
•
0,1 - woda jest niezdrowa
•
1,0 - woda jest zanieczyszczona (niepewna)
•
10 - woda jest stosunkowo czysta (możliwa do użycia)
•
100 - woda jest dostatecznie czysta
Normy:
•
woda studzienna >50
•
woda wodociągowa >100
Powietrze
Drobnoustroje - najczęściej w postaci bioaerozolu (saprofityczny - pyłki, zarodniki grzybów (alergia), zakaźny (gruźlica,
grypa..)
- dostają się z gleby, wody z cząsteczkami pyłu, kurzu, pary wodnej, wydalane z kaszlem, kichaniem, są przenoszone przez
wiatr
-
liczba bardzo różna, zależy od wielu czynników (miejsce, zatłoczenie, wysokość, pora dnia, klimat..
*w dużych miastach - więcej mikroorganizmów niż na wsi
*mniej w lasach ogrodach, parkach, polach (więcej kleszczy)
*im wyżej - powietrze staje się coraz czystsze, nawet nad miastami przemysłowymi (działanie bakteriobójcze promieni
słonecznych)
*najmniej drobnoustrojów zimą (gleba pokryta śniegiem)
*najwięcej latem (gleba wysuszona, wiatr unosi pyły wraz z mikroorganizmami
*w klimacie ciepłym - więcej mikroflory niż w umiarkowanym, najmniej w strefie polarnej
Wskaźnik zanieczyszczenia powietrza - przemysł spożywczy, linie produkcyjne, wentylacja, sale operacyjne…
(metoda sedymentacyjna, filtracyjna)
Niszczenie drobnoustrojów poza organizmem ludzkim
Cel: walka z zakażeniami
Zadania:
•
stworzenie środowiska nieprzyjaznego dla przetrwania drobnoustrojów patogennych
•
uniemożliwienie transmisji patogenów z jednego miejsca na drugie
•
prowadzenie skutecznych zabiegów sanitarnych – sanityzacja, dezynfekcja, sterylizacja...
Definicje
•
Sanityzacja – ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie warunków zdrowotnych organizmu i populacji
cel: zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia (mieszkanie, ulice, ścieki, woda..) do
bezpiecznego poziomu np. mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie, chlorowanie wody...
stosowane środki: woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej działające
•
Dezynfekcja (odkażanie) - eliminacja większości form wegetatywnych bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych
przedmiotach (powierzchnie, narzędzia, ręce), ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!!
Cel: przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby zdrowe
środki dezynfekcyjne – związki chemiczne zabijające patogenne i niepatogenne drobnoustroje
*Antyseptyka – dezynfekcja skóry i błon śluzowych
*antyseptyki – środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki
nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!! - oporność
•
Sterylizacja – zabicie lub usunięcie wszystkich form żywych !!!
bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty
•
Dekontaminacja – zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z powierzchni sprzętu medycznego, środowiska,
zapewniają bezpieczne użycie
* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć zakażenia endogennego
•
Pasteryzacja – zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów
zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka, piwa, soków...
klasyczna: 63-72
o
15 sek. – 30 min.
UHT: 112-132
o
kilka sek.
•
Tyndalizacja – trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100
o
, 30 min., przez 3 dni przetrwalniki kiełkują w
formy wegetatywne
stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się autoklaw)
•
Liofilizacja – wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach
do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek, suchych podłoży
•
Wyżarzanie – np. ezy laboratoryjnej
•
Spalanie – np. odpadów medycznych
•
Ultradźwięki – rozbijają komórki , 20-100 kHz – do mycia delikatnych narzędzi
•
Aseptyka, działania aseptyczne– różne procedury zmierzające do ograniczenia zakażeniom – przygotowanie sprzętu,
pomieszczenia, diagnostyka, zabieg chirurgiczny....
Metody dezynfekcji
•
chemiczne – ogólnie dostępne, często stosowane
zw. zawierające aktywny chlor - niestabilne
czwartorzędowe zw. amoniowe - bakteriostatyczne
alkohole – etylowy (70%), propylowy – bakteriobójcze, słabo penetrują
aldehydy –glutarowy, formaldehyd – szeroki zakres, drażniące
pochodne fenolowe – bakteriobójcze, słabo na wirusy
zw. nadtlenowe – kw. nadoctowy, dobry
•
termiczne – urządzenia myjąco-dezynfekujące,
* dekoktacja (gotowanie !!!) - ok. 100
o
C, 10-30 min., ciśnienie normalne
lub w parze wodnej (para bieżąca) – aparat Kocha
wady: nie zabija przetrwalników, zarodników, HBV bielizna, pościel, sprzęt, baseny
•
chemiczno-termiczne – ok. 60
o
C + zw. chemiczny w niskich stężeniach sprzęt wrażliwy na temperaturę
· promieniowanie ultrafioletowe
maksymalny efekt zabijający formy żywe – dł. fali 260 nm
lampy bakteriobójcze – dezynfekcja sal operacyjnych, sal chorych, boksów, stołów do pracy jałowej... – czas pracy
lampy jest ograniczony – prowadzić rejestr zużycia!!! UV nie penetruje, działa tylko na powierzchnię !!!
Substancje czynne stosowane w dezynfekcji
•
Aldehydy – mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal) – drażniące, b.dobre - w wyższych stężeniach inaktywują
przetrwalniki
•
Pochodne fenolu – nie działają na przetrwalniki, przykry zapach
•
Alkohole – bakterie i grzyby,stężenie 40 70%,etanol, izopropanol, do odkażania skóry
•
Czwartorzędowe związki amonowe – chlorek benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów,
dobra tolerancja przez skórę, eliminacja
•
Biguanidy – chlorheksydyna, j.w.
•
Tlen aktywny – wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry
rozklad
•
Chlorowce (halogeny) – chlor (woda), jod, drażniące działanie, bakterie, grzyby, wirusy
•
Związki powierzchniowo czynne (detergenty) – redukcja napięcia powierzchniowego, „pomagają”związkom
dezynfekującym
•
Związki kompleksujące – fosforany, karboksylaty, intensywne mycie, jw..
•
Sole alkaliczne – węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją
•
Barwniki i olejki zapachowe – dodawane do śr.dez. – estetyka, zapach, dezynfekcja skóry
Co wpływa na dezynfekcję?
•
właściwości czynnika dezynfekcyjnego – rodzaj i stężenie związków aktywnych i wspomagających
działanie bójcze: podstawowe - bakterie, wirusy, grzyby – formy wegetatywne
szerokie - prątki, + grzyby+ przetrwalniki + zarodniki
środki: bakteriobójczy, grzybobójczy, prątkobójczy, zarodnikobójczy..
•
rodzaj i liczba drobnoustrojów –duże , małe zanieczyszczenie
•
oporność na śr. dezynfekcyjne
•
warunki środowiska
* temperatura, czas działania, pH, dostęp śr. dezynf. do wszystkich miejsc – jeżeli środek (nie
wszystkie) działa w wyższym stężeniu lub dłużej może dać efekt sterylizacji
* czynniki zanieczyszczające - ropa, śluz, krew, kał, ziemia...
zw. chemiczne koagulują białka i chronią drobnoustroje
najpierw dezynfekcja wstępna, potem mycie właściwe, potem dezynfekcja/sterylizacja końcowa !!!
* typ, budowa, stopień zagrożenia przedmiotu dezynfekowanego
stetoskop, endoskop – części optyczne, narzędzia operacyjne...
•
oddziaływanie na personel (drażniące), koszt, biodegradacja..
Metoda dezynfekcji powinna być: skuteczna, nie niszczyć sprzętu, nie szkodzić personelowi i choremu, ekonomiczna
Sterylizacja
•
wysokotemperaturowa
* para wodna w nadciśnieniu (nasycona)– autoklawy przepływowe,
próżniowe
121
o
C - 1 atm - 20 min ; 134
o
C - 2 atm - 5-6 min
* suche gorące powietrze (suszarki) – szkło, wazelina, narzędzia..
140
o
C - 3 godz.; 160
o
C - 2 godz. 170
o
C – 1 godz.
•
niskotemperaturowa
* chemiczna – aldehyd glutarowy, kw.nadoctowy, nadtlenek wodoru, ozon
* gazowa – tlenek etylenu – potem musi być degazacja
pary formaldehydu + 60
o
C
* plazmowa – 4. stan materii - b.dobra (endoskopy), 40
o
C, 75 min. droga
* radiacyjna: sprzęt do jednorazowego użytku – cewniki, strzykawki, probówki plastikowe, wymazy
- promieniowanie gamma z kobaltu– przenikliwe
- szybkie elektrony z akceleratora liniowego
* filtracja – mechaniczna sterylizacja płynów biologicznych wrażliwych na temperaturę,
związki chemiczne, surowice, witaminy, hormony, cukry....
- filtry szklane, porcelanowe, azbestowe, membranowe
Kontrola procesu sterylizacji potwierdzenie skuteczności działania bójczego
•
wskaźniki fizyczne – temperatura, ciśnienie, czas, stała kontrola !!
•
wskaźniki chemiczne – wynik natychmiast, zmiana barwy
kilka klas: wskaźniki procesu, pojedynczego parametru, wieloparametrowe, zintegrowane, emulacyjne
rurki Browna, taśmy papierowe samoprzylepne, wskaźniki bibułowe..
wskaźniki biologiczne – wynik po kilku dniach ale najbardziej miarodajny
Sporal A – do autoklawu (Geobacillus stearothermophilus)
Sporal S – do „suszarki” i tl. etylenu (Bacillus subtilis obecnie B. atrophaeus)
Bacillus pumilus - sterylizacja radiacyjna
Bacillus – laseczki, tworzą przetrwalniki !!
Wybór metody dezynfekcji/sterylizacji
wynika z ryzyka związanego z użyciem danego przedmiotu, przebywaniem
w danym pomieszczeniu – ustala się ścisłe procedury postępowania (lekarz mikrobiolog, epidemiolog, pielęgniarka
epidemiologiczna – zespół ds.zwalczania zakażeń szpitalnych)
Podział sprzętu szpitalnego w zależności od ryzyka zakażenia:
* niskie ryzyko przeniesienia zakażenia – kontakt z nienaruszoną skórą
termometr, basen, bielizna pościelowa, meble, podłoga
mycie, dezynfekcja środkiem o niskiej aktywności – alkohole, fenole, jodofory,
* średnie – kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą
lusterko laryngologiczne, endoskopy, sprzęt do sztucznej wentylacji
aldehyd glutarowy (10 min), kwas nadoctowy, chlor lub sterylizacja
* wysokie – kontakt naturalnie jałowymi obszarami ciała: tkanki, krew
narzędzia chirurgiczne, igły, cewniki, wszczepy
sterylizacja !!! ewentualnie: aldehyd glutarowy (20 min), kwas nadoctowy
Zakażenia szpitalne/zakładowe
Definicje:
- zakażenie szpitalne - zakażenie, które wystąpiło w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w przypadku, gdy
choroba:
a/ nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania albo
b/ wystąpiła po udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy okres jej wylęgania
(ustawa o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008, Dz. U. Nr 234, poz.
1570)
Zakażenia szpitalne, krzyżowe, zakładowe
związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, w trakcie których dochodzi do naruszenia czynności
tkanek ludzkich
•
Przenoszenie (transmisja) czynnika zakaźnego w obrębie palcówki zdrowotnej/innej: szpital, przychodnia, gabinety -
różne, dom starców, koszary..
•
Kontakt: pacjent-pacjent; pacjent – personel; pacjent – personel – pacjent, środowisko; personel – pacjent; skażone
przedmioty - pacjent
•
Drogi przenoszenia: kontakt bezpośredni: krew, wydaliny: ślina, kał, mocz, tkanki; skażone narzędzia, aparatura, krany,
zlewy, klamki; droga kropelkowa, powietrzna; ssaki, stawonogi..
•
Drogi wnikania: inhalacyjna, pokarmowa, krwionośna, przez łożysko, przez uszkodzone tkanki, skórę..
Zakażenia szpitalne
•
były, są i będą
•
nie można wyeliminować
•
można zapobiegać i ograniczać
•
mogą być endogenne (własna flora lub kolonizacja florą szpitalną) lub egzogenne
•
zwiększają koszty leczenia i cierpienia chorego
•
szpitale płacą odszkodowania – za zakażenia własne
•
pacjent może trafić do szpitala już z zakażeniem !!
inny oddział, inny szpital, przychodnia, dom opieki, gabinet kosmetyczny...
•
w różnym okresie: okres wylęgania, kliniczne objawy zakażenia, kolonizacja szczepem szpitalnym
nosicielstwo np. Salmonella, HBV
Zakażenia szpitalne
szczepy szpitalne
* łatwość przenoszenia się w środowisku - oddział, szpital, szpitale
* kolonizacja personelu i chorych
* ciężki, często śmiertelny przebieg zakażenia
pacjenci z obniżoną odpornością, leczeni lekami immunosupresyjnymi, po interwencjach chirurgicznych (sztuczne
zastawki, endoprotezy, cewniki..), noworodki
* wielooporność na stosowane antybiotyki i chemioterapeutyki !!! – przenoszenie genów oporności
Ź
ródła zakażenia w praktyce ambulatoryjnej
•
Osoba z zakażeniem objawowym: drogi oddechowe, pokarmowe, zmiany skórne
•
Osoba w okresie wylęgania zakażenia: drobnoustroje namnażają się, brak objawów – największa zakaźność (wirusowe)
•
Nosiciel – S.aureus, S.pneumoniae, C.diphteriae, S.pyogenes, N.meningitidis, Salmonella, Shigella, H.influenzae, HBV,
HCV, HIV, szczepy szpitalne..
- w okresie rekonwalescencji, po przechorowaniu
- bezobjawowy
Każdy pacjent powinien być traktowany jako rezerwuar patogenów
– uniwersalne zasady postępowania dotyczą wszystkich pracowników
Czynniki etiologiczne
•
bakterie - należące do flory fizjologicznej, szczepy szpitalne oporne na antybiotyki – MRSA, VRE, ESBL(+),
Pseudomonas, Acinetobacter, prątki gruźlicy..
•
wirusy - przenoszone drogą krwi: HBV, HDV, HCV, HIV, CMV, jelitowe: Rotavirus, Norwalk, oddechowe: Influenza,
RSV, inne: Herpes, świnki, różyczki, odry...
•
grzyby - Candida (C. albicans, C. parapsilosis, C. cruzei,
C. glabrata, C. tropicalis), Aspergillus, Rhizopus, Mucor, Pneumocystis jiroveci
•
pasożyty - Toxoplasma gondii, Cryptosporidium, Giardia lamblia, wszy, pchły, roztocza (świerzb)
Czynniki środowiskowe
•
liczba łóżek – mniej łóżek, mniej zakażeń
•
rodzaj i architektura oddziałów – IOM, oddziały zabiegowe – więcej zakażeń
•
inwazyjne procedury diagnostyczne i lecznicze – cewnikowanie, endoskopia, dializa, transplantacja...
•
codzienna dezynfekcja, sterylizacja, kontrola jałowości
•
kuchnia, pralnia, gospodarka odpadami
•
reżim sanitarny na sali operacyjnej, system wentylacji
•
niestaranność personelu
•
polityka antybiotykowa – oporność szczepów
Czynniki zależne od chorego
•
wiek – wcześniactwo, niemowlęta, osoby starsze
•
choroby współistniejące - cukrzyca, miażdżyca, niewydolność krążenia, oddychania..
•
choroby upośledzające odporność – nowotwory, dializa, transplantacja...
•
uraz wielonarządowy
•
liczba i długość wcześniejszych pobytów w szpitalu – kolonizacja, zakażenie
•
przebyte zabiegi inwazyjne
Czynniki związane z diagnostyką/leczeniem
•
zabiegi operacyjne – czysty, brudny, czas pobytu w oddziale przed zabiegiem, przygotowanie zespołu do zabiegu,
traumatyzacja (krwiaki, drenaż), czas trwania zabiegu..
•
sztuczna wentylacja – czas trwania
•
cewniki obwodowe, pęcherzowe, pępkowe, wkłucia centralne..
•
protezy naczyniowe, stawowe..
•
endoskopia, koronarografia..
•
liczba procedur u chorego
Czynniki ryzyka zakażenia u chorych operowanych
różne na różnych oddziałach zabiegowych
oddział chirurgiczny - mały szpital
neurochirurgia, kardiochirurgia, torakochirurgia, ortopedia, ch. naczyniowa, transplantacyjna, ginekologiczna,
stomatologiczna…
dorośli, dzieci
Zakażenia szpitalne
•
pojedyncze przypadki
•
szpitalne ognisko epidemiczne
- wystąpienie co najmniej dwóch przypadków zakażeń, powiązanych łańcuchem epidemiologicznym, wywołanych tym
samym drobnoustrojem
- nagły wzrost zakażeń w porównaniu ze średnią okresu poprzedzającego
- pojawienie się drobnoustroju alarmowego wraz z objawami klinicznymi
Postaci kliniczne zakażeń
•
Zakażenie układu moczowego - ZUM
•
Zakażenie miejsca operowanego - ZMO: powierzchowne, głębokie, narządu lub jamy ciała
•
Zakażenie układu oddechowego
•
Zakażenie krwi: pierwotne, wtórne
•
Inne
Zakażenia u chorych operowanych
różne postaci kliniczne:
•
zakażenie miejsca operowanego
•
zapalenie dróg moczowych
•
zapalenie płuc
•
sepsa
•
inne
•
każda może wystąpić jako ognisko epidemiczne
•
ten sam drobnoustrój może dać różne postaci kliniczne zakażeń
System kontroli zakażeń szpitalnych odpowiedzialny - dyrektor/kierownik ZOZ
•
Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych: lekarz - przewodniczący, pielęgniarka/położna - specj. ds. epidemiologii (1/200
łóżek), diagn. lab. - specj. ds. mikrobiologii, jeżeli lekarz nie posiada specj. z mikrobiologii lek.
•
Komitet Kontroli Zakażeń Szpitalnych: kierownik szpitala, kierownicy komórek organiz. diagn. mikrob. centr. steryl.
apteka, przew. ZKZS, naczelna pielęgn. lekarz med. pracy
•
Zadania:
- opracowanie, aktualizacja, plany, systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń, szkolenia personelu, kontrole
wewnętrzne, standardy farmakoprofilaktyki, terapii itp. :
* profilaktyka - sterylizacja, dezynfekcja, higiena szpitalna, instrukcje, procedury postępowania
* rozpoznawanie zakażeń – mikrobiologia, monitorowanie drobnoustrojów, oporności
* polityka antybiotykowa, antybiotyki w profilaktyce i leczeniu, zużycie a oporność, antybiotyki w lecznictwie
otwartym, w regionie
* edukacja – rekomendacje, standardy, zjazdy
* własna strategia postępowania – własne procedury
•
Efekty - świadomość, zaangażowanie – czynnik ludzki !!
Bieżący nadzór nad zakażeniami w oddziale
Cel:
rozpoznanie i ocena sytuacji epidemiologicznej (specyfiki procesu epidemicznego) w danym oddziale
↓
optymalny program zapobiegania i zwalczania zakażeń
ważne
- przy ocenie zagrożenia dla pacjenta we własnym oddziale
- przy przejęciu chorego z innej placówki celem oceny już istniejącego zakażenia/zagrożenia
dane specyficzne dla oddziału: częstość występowania poszczególnych typów zakażeń, gęstość zapadalności, czynniki
ryzyka zakażenia np. miejsca operowanego, zależne od chorego, procedury chirurgicznej, czynnika etiologicznego,
analiza ognisk epidemicznych….
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych z dnia 5 grudnia 2008 - Dz.U. Nr 234 poz. 1570
Rozdz. 3 - Zakażenia związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, w trakcie wykonywania
których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich
•
Kierownik jednostki - obowiązek wdrożenia i funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń
zespół i komitet kontroli zakażeń szpitalnych
- ocena ryzyka zakażeń związanych z wyk. świadczeń, warunki izolacji
- rejestracja zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych (11 marca 2005, Dz. U. Nr 54, poz. 484)
- obowiązkowe zgłaszanie zakażeń szpitalnych PIS - bieżące raporty-aktualnie brak przepisów wykonawczych odnośnie
rodzaju zakażeń szpitalnych podlegających obowiązkowi zgłaszania i rejestracji, dotychczas obowiązkowe było
zgłaszanie ognisk epidemicznych
- ognisko epidemiczne zgłosić w ciągu 24 godzin
- możliwość badań mikrobiologicznych w ciągu całej doby
- weryfikacja badań - jednostki referencyjne, płatność z budżetu MZ
Zapobieganie
dotyczy innych chorych, personelu, odwiedzających
ale i danego pacjenta – zakażenie szczepami własnego/nowego szpitala
•
ustalenie skali problemu – kolonizacja, zakażenie, okres wylęgania
•
znajomość biologii drobnoustroju/ów, dróg przenoszenia, wrażliwości gospodarza
•
wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych
•
ś
wiadomość problemu i odpowiedzialność - u chorego, personelu, innych chorych, odwiedzających
•
i z o l a c j a c h o r e g o
Kontrola zakażeń w praktyce ambulatoryjnej
•
Zasada – każdy pacjent zakażony
•
Każdy pracownik podejmujący pracę – szkolenie teoretyczne i praktyczne - wg napisanych procedur, odpowiednich do
specyfiki danej praktyki
•
Szkolenia w trakcie zatrudnienia – aktualizacja zasad i norm
Aspekty kontroli w praktyce ambulatoryjnej
•
Ocena zakaźności pacjenta
•
Ś
rodki ochrony personelu – higiena osobista (nie dotykać niczego, co nie jest potrzebne: oczy, nos, usta, włosy;
skaleczenia, włosy związane, mycie rąk !!) odzież ochronna, izolacja kontaktowa (rękawiczki, okulary, maski..),
program szczepień
•
Mycie, sterylizacja, przechowywanie narzędzi
•
Sprzęt jednorazowego użytku
•
Dezynfekcja
•
Zachowanie zasad aseptyki w pracy
•
Usuwanie odpadów: zakaźne, komunalne
•
Szkolenie personelu
Zasady izolacji chorego
•
izolacja jako środek ostrożności działa tylko wtedy, gdy przestrzega się jej zasad stale i prawidłowo
•
dotyczy personelu, chorego/chorych, odwiedzających
dwa poziomy ostrożności:
I. rutynowe środki związane z kontrolą zakażeń przewidziane niezależnie od choroby lub podejrzenia
II. dodatkowe, w zależności od dróg przenoszenia – różne kategorie, modyfikowane w zależności od potrzeby
Rutynowe środki ostrożności
•
izolacja chorych – w chwili przyjęcia, zgłoszenie do ZKSZ, odrębne pomieszczenie z sanitariatem, ew. na końcu oddziału
blisko toalety, ograniczenie poruszania się, odwiedzin, transportu
•
odrębny personel –odzież ochronna: rękawiczki, maski, fartuchy, bezpieczne obchodzenie się z ostrymi przedmiotami,
dezynfekcja rozpryśniętej krwi, sprzętu, pranie, sprzątanie, usuwanie odpadów, mycie rąk !!!
•
personel ten sam - pacjentem izolowanym zajmować się na końcu
•
odwiedziny ograniczone, po instrukcji pielęgniarki – edukacja rodziny co do zagrożenia
•
końcowe mycie i dezynfekcja sali, sprzętu
Rodzaje izolacji
•
izolacja źródła zakażenia – pacjent stanowi źródło zakażenia dla innych chorych i personelu
•
izolacja ochronna – chorzy z ciężkim upośledzeniem odporności, wrażliwi na zakażenie ze strony personelu, otoczenia –
przeszczepy, neutropenia, chemioterapia, sala powinna mieć wentylację z dodatnim ciśnieniem
•
izolacja ścisła – zapobiega rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą oddechową, kontaktową, pokarmową,
bardzo niebezpiecznych i zakaźnych: gorączki krwotoczne, dżuma, błonica gardła, cholera...
przewóz specjalną karetką z zachowaniem szczególnych środków ostrożności
ograniczenie personelu, odwiedzających – ścisła lista
jednorazowa odzież ochronna, rękawiczki, higiena rąk !!! ...
odpowiednio oznakowane odpady, materiał do laboratorium...
Izolacja przy zakażeniach drogą kontaktową
przez kontakt bezpośredni z pacjentem, otoczeniem, wydalinami, wydzielinami - MRSA, VRE, HLAR, wielooporne
pałeczki
Gram(-), gonokokowe zapalenie spojówek noworodków, rozsiana opryszczka, zakażenia paciorkowcowe, gronkowcowe
•
oddzielna sala z toaletą, minimum sprzętów
•
personel opiekujący się chorym bez chorób skóry, skaleczeń
•
odwiedzający powinni zgłosić się do pielęgniarki
•
rękawiczki jednorazowe, niejałowe przy kontakcie z wydalinami, opatrunkiem, fartuchy bez rękawów, chirurgiczne tylko
przy dużym zabrudzeniu, maski nie są konieczne, sprzęt jednorazowy
•
higiena rąk – mycie płynem antyseptycznym, przed i po kontakcie
•
odpady – szpitalne
•
transport – ograniczony do minimum
Izolacja przy zakażeniach drogą pokarmową
zakażenia fekalno-oralne: drobnoustroje wywołujące zapalenia żołądka i jelit: Salmonella, Shigella, Clostridium difficile,
HAV, HEV, Rotavirus...
•
jednoosobowa sala z umywalką i toaletą
•
nakaz mycia rąk mydłem pod bieżącą wodą po wyjściu z toalety – odpowiedni zapas mydła, ręczników papierowych i
papieru toaletowego !!!
•
basen, kaczka, inny sprzęt – do osobistego użytku, potem odpowiednia dezynfekcja końcowa
•
rodzice dzieci – staranne mycie i wysuszenie rąk po zmianie pieluszki u dziecka
•
cały personel może się zajmować chorym – rękawiczki przy kontakcie z kałem, zabrudzonymi przedmiotami, maski –
nie, ręce !!!
•
odpady – szpitalne
•
rozpryski kału – mycie i dezynfekcja jednorazową ściereczką
Izolacja przy zakażeniach drogą oddechową
przenoszą się przez jądra skraplania: małe <5 um śr. – gruźlica, odra, ospa wietrzna, VZV, duże > 5 um –
zak.pneumokokowe, paciorkowcowe, meningokokowe, krztusiec
kropelki powstają w czasie mówienia, kaszlu, kichania, podczas zabiegów: odsysanie, intubacja, bronchoskopia
•
izolatka -zamknięte drzwi, mało sprzętu
•
rękawiczki, fartuchy - niekonieczne, maski - tak
•
ograniczenie poruszania się i odwiedzin, transport chorego w masce
•
mycie rąk – płyn dezynfekcyjny
•
pranie, odpady, sprzęt – procedury szpitalne
Izolacja przy zakażeniach drogą krwiopochodną
zakażenia drogą krwi i płynami ustrojowymi: HBV, HCV, HIV..
•
izolacja nie jest konieczna – tylko w przypadku krwawienia, biegunki, otwartej rany, założonego drenu, chory
nieprzytomny, upośledzony umysłowo..
•
skaleczenia, otarcia – wodoszczelny opatrunek
•
opieka przez osoby z nieuszkodzoną skórą
•
rękawiczki, maski, fartuchy, kalosze – gdy jest ekspozycja na krew i płyny ustrojowe
•
higiena rąk – mycie z płynem antyseptycznym, osuszone papierowym ręcznikiem, po zdjęciu odzieży ochronnej, przed
kontaktem z następnym chorym
•
dezynfekcja sprzętu, odpady, pranie, rozpryśnięcie krwi (chlor), materiał do badania laboratoryjnego, zwłoki – zalecenia z
grupy wysokiego ryzyka, oznakowanie
Monitorowanie chorych z innej placówki
•
wnikliwa ocena kliniczno-epidemiologiczna
•
ustalenie czynników ryzyka zakażenia
- długość pobytu, oddział, stosowane procedury – wystarczy, aby
doszło tylko do kolonizacji – w ciągu kilku dni do 80% flory szpitalnej
- kolonizacja szczepami opornymi – ocena nosicielstwa przed przyjęciem
lub pobranie materiału w izbie przyjęć
- czynniki ryzyka ze strony pacjenta - już istniejące
•
wdrożenie środków zapobiegawczych
- odpowiedni typ izolacji chorego,
- dezynfekcja izby przyjęć, karetki, sprzętu..
- przestrzeganie zasad postępowania
Rola pracowni mikrobiologicznej w kontroli zakażeń szpitalnych
Podstawowe zadania
* ustalenie czynnika / czynników etiologicznych zakażeń
* określenie wrażliwości na antybiotyki - stwarza warunki racjonalnej antybiotykoterapii
* typowanie genetyczne – epidemiologia zakażeń
•
większość zakażeń szpitalnych ma charakter klonalny - pochodzi od jednej komórki bakteryjnej - wzory restrykcyjne
identyczne lub prawie identyczne
•
wykazanie różnic pomiędzy izolatami tego samego gatunku pozwala zidentyfikować powstawanie różnych klonów lub
grup klonalnych.
•
istnienie szczepów identycznych , blisko spokrewnionych i potencjalnie spokrewnionych wskazuje na selekcję opornych
mutantów na oddziale i horyzontalne szerzenie się opornych szczepów wśród hospitalizowanych pacjentów.