Prezentacja DYNAMIKA KULTUROWA Antropologia kultury

Jack David Eller

książka

Antropologia kulturowa. Globalne

y, lokalne

wiaty.

–

↓

rozdziały

Dynamika kulturowa: ci

gggg

oooo

ść

i i

zmiana.

Kolonializm i

rrrr

óóóó

dddd

a globalizacji.

tradycja

• praktyka, idea lub przedmiot, które cechuje

(tak się przynajmniej wierzy) ciągłość lub
związek z „przeszłością”

• konkretna

tradycja

może

być

bardzo

starodawna  albo  bardzo  niedawna,  jednak  ze
względów  ideologicznych  często  głosi  się,  że
jest  ona  czymś ważnym,  autentycznym,  a
nawet

„wyższym”

nietradycyjnych

(zwłaszcza

obcych)

praktyk,

idei

przedmiotów

Podobnie jak wiele innych rzeczy w kulturze, tradycja jest rzecz

wzgl

Zale

y od konkretnego społecze

stwa i aktualnych tre

ci społecznych – to

znaczy,

e istniej

tradycje chrze

cija

skie, tradycje

ydowskie, tradycje

muzułma

skie, tradycje warlpiri i tak dalej. Zale

y od konkretnego okresu

czasu, do którego odwołuj

„tradycjonali

ci”: 50 lat temu, 500 lat temu,

5000 lat temu. I zale

y od konkretnych elementów tego okresu, które

„tradycjonali

ci” chc

uwypukla

lub celebrowa

(dokonuj

wyboru i

selekcji fragmentów przeszło

ci celem wytworzenia pewnego obrazu

„tradycyjnej kultury”).

zmiana kulturowa

↓

stała i naturalna cecha kultury

dynamika kulturowa

„dynamika”

dzianie się/ruch/wzrost/powstawanie

Kultury i społecze

stwa to byty zło

one,

ywe i ci

gle ewoluuj

ce. St

mało owocne jest traktowanie zmiany kulturowej, tak jakby była czym

obcym, nienaturalnym czy wr

cz wrogim „tradycyjnej kulturze”. „Zmiana

kulturowa” jest stał

i naturaln

cech

kultury – i wcale nie jest czym

, co

pojawiło si

dopiero w ostatnich latach czy stuleciach wraz z

kolonializmem i globalizacj

. Tak jak nasze ciało zmienia si

przez całe

nasze

ycie, tak samo zmienia si

społecze

stwo i kultura. Dlatego

„procesy zmiany kulturowej” nale

y analizowa

w ramach ogólniejszej

kategorii dynamiki kulturowej, gdzie „dynamika” oznacza dzianie si

, ruch,

wzrost i powstawanie. Kultura nigdy nie stoi w miejscu, lecz zmienia si

stale rozwija. Ka

da kultura polega na skomplikowanej i czasem pełnej

sprzeczno

ci fuzji ci

gło

ci i zmiany.

procesy zmiany kulturowej

niektóre z procesów przebiegających w ramach dynamiki kulturowej:

•

innowacja

•

dyfuzja

•

utrata kultury lub dekulturacja

•

akulturacja

•

ludob

jstwo i etnob

jstwo

•

zmiana kierowana

A wi

c kultury nigdy nie s

statyczne i niezmienne. Nawet gdy wygl

daj

na „ci

głe”, ta ci

gło

ść

jest efektem stale i aktywnie tocz

cych si

procesów kulturowych. W gruncie rzeczy ka

da kultura w ka

dym

momencie swego istnienia stanowi skomplikowany stop kontynuacji i
zmiany – i jest to stan normalny.

innowacja

dyfuzja

wynalezienie lub

odkrycie nowego
pojęcia kulturowego,
idei, zachowania lub
przedmiotu

innowacja

pierwotna

innowacja

rna

przemieszczanie się

cech kulturowych,
rozchodzenie się
jakiejś praktyki
kulturowej – idei,
przedmiotu lub
techniki, słowa albo
symbolu czy znaczenia
– z jednego
społeczeństwa do
innego/innych

Innowacja i dyfuzja: dwa główne

ródła nowo

ci w ka

dym społecze

stwie.

Dyfuzja jest o wiele bardziej powszechniejsza ni

innowacja.

Innowacja pierwotna – wynalezienie lub odkrycie całkowicie oryginalnego
elementu kulturowego (w przeciwie

stwie do innowacji wtórnej).

Innowacja wtórna – wynalezienie lub odkrycie, które wykorzystuje lub
zestawia istniej

ce idee, przedmioty lub techniki w nowatorskich układach.

Co sprawia,

e dana kulturowa nowinka „przyjmuje si

” lub nie?

Po wprowadzeniu innowacji czy dyfuzji do społecze

stwa zaczyna si

pewien proces, który mo

e zako

czy

jednym z trzech wyników:

→

akceptacj

ą →

odrzuceniem

→

akceptacj

-z-modyfikacj

utrata kultury

utrata kultury /

dekulturacja

proces,  w  wyniku  którego  elementy
kultury  z  czasem  znikają w  następstwie
zmian  naturalnych  /  środowiskowych,
presji  społecznej  lub  indywidualnych
wyborów

W idealnej sytuacji najgorszym skutkiem innowacji czy dyfuzji jest
zast

pienie jednej praktyki kulturowej inn

, a najlepszym – dodanie do

kulturowego repertuaru nowej specjalno

ci lub alternatywy. Jednak rozwój

kulturowy nie zachodzi wył

cznie na zasadzie dodawania lub zast

powania

elementów, ale równie

ich ubytku. W niektórych przypadkach dochodzi do

zaniku elementów kultury, które nie s

niczym zast

powane. Rezultatem

netto jest zubo

enie kultury. Kultura istnieje tylko dopóty, dopóki kto

jej uczy, praktykuje j

i przekazuje. Gdy ten proces ustaje, kultura przestaje

istnie

. Dlatego utrat

kultury

(cultural loss) niekiedy nazywa si

dekulturacj

akulturacja

proces nabywania

„drugiej kultury”,
zwykle będący
skutkiem
długotrwałego i
nierównego kontaktu
między dwoma
społeczeństwami;
członkowie
„słabszego” są
przymuszeni do
przejmowania
aspektów
dominującego
społeczeństwa

Enkulturacja to nazwa procesu nabywania przez jednostk

jej kultury,

zwykle w okresie dzieci

cym, od innych członków jej społecze

stwa. To

proces uczenia si

i bycia uczonym, w wyniku którego Amerykanie

przyswajaj

sobie ameryka

kultur

, Warlpiri przyswajaj

sobie kultur

warlpiri i tak dalej. Słowo „akulturacja” brzmi bardzo podobnie i pod
wzgl

dem poj

ciowym te

jest bardzo podobne – z jednym bardzo istotnym

wyj

tkiem. Akulturacj

na pojmowa

jako do

wiadczanie kontaktu z

drug

kultur

, inn

nasza własna. Akulturacja to proces zmiany

kulturowej, do której dochodzi na skutek intensywnego i długotrwałego
kontaktu mi

dzy dwoma społecze

stwami. Jeden z najwa

niejszych

problemów zwi

zanych z akulturacj

polega na tym,

e zwykle mi

dzy tymi

dwoma społecze

stwami pojawiaj

ró

nice ze wzgl

du na władz

. W

takich przypadkach mniejsze lub słabsze społecze

stwo zostaje poddane

znacznie bardziej rozległym zmianom ni

ksze czy pot

ęż

niejsze

społecze

stwo, chocia

pod pewnymi wzgl

dami zmieniaj

oba.

ludob

jstwo

jstwo i

etnob

jstwo

wyniszczanie grupy

lub

społeczeństwa

przez

wyrządzanie

krzywd,

zabijanie

lub niedopuszczanie
do rodzenia się jej
członków

etnocyd

etnozag

ada

niszczenie kultury

danej

grupy,

niekoniecznie
przez zabijanie jej
członków

Ludobójstwo

pozostawia

lady

postaci

trupów.

Tymczasem

niekoniecznie trzeba zabi

ludzi,

eby osi

ąć

zasadniczo taki sam skutek

– eliminacj

jakiej

grupy społecznej. Znacznie „czystsz

” metod

, która

okazuje si

tak samo skuteczna, jest etnobójstwo. Etnobójstwo oznacza

wyniszczenie bardziej kultury lub instytucji danej grupy ni

samych jej

członków.

Niektórzy

ludzie

uznaj

etnobójstwo

„kulturowe

ludobójstwo”.

zmiana kierowana

proces  kulturowy,  w  którym  wewnętrzni
lub  zewnętrzni  agenci  wprowadzają mniej
czy bardziej intencjonalne, skoordynowane
i  konsekwentnie  realizowane  modyfikacje
bądź reformy w społeczeństwie i kulturze

Zmiana kulturowa to nieuchronna konsekwencja kontaktu mi

dzy

kulturami, który jest czym

normalnym dla ludzkich społecze

stw od

pocz

tku ich istnienia. Jednak nawet bez tego kontaktu jednostki i grupy

gle modyfikuj

swoje kultury.

Kontakt kulturowy cz

sto poci

ga za sob

zmiany nieplanowane,

spontaniczne i nieskoordynowane. Ludzie obserwuj

to czy tamto,

przenosz

to i owo, akceptuj

lub modyfikuj

odrzucaj

normalnym toku rozwoju kulturowego bez przemy

liwania nad jakimi

specjalnymi celami i bez udziału kogo

, kto dominuje i nap

dza ten proces.

Ale czasem zmiana nie jest spontaniczna i dobrowolna. Coraz cz

ęś

ciej we

współczesnym

wiecie zmiana kulturowa jest zmian

w du

ym stopniu

zaplanowan

, a nawet wymuszan

. Zmiana kierowana to zaplanowane,

skoordynowane i konsekwentnie realizowane wysiłki zmierzaj

ce do

wprowadzenia zmian w jednej lub we wszystkich dziedzinach danej kultury.
Te zmiany mog

nadchodzi

z dwóch kierunków:

→

narzucane „z

zewn

trz”

→

wymuszane „od wewn

trz”.

zmiana kierowana

•

kolonializm

•

nacjonalizm

•

rozw

•

ruchy rewitalizacyjne

Kolonializm – przykład zmiany kierowanej sterowanej z zewn

trz.

Nacjonalizm – typ ruchu kulturowego i politycznego zmierzaj

cego do

unifikacji i emancypacji politycznej jakiej

grupy społecznej, cz

sto z

ostatecznym celem w postaci suwerenno

ci politycznej i niezale

nego

stwa.

Rozwój (działalno

ść

rozwojowa) – skoordynowane zmiany w systemie

gospodarczym (najcz

ęś

ciej ubogiego) społecze

stwa, cz

sto z zamiarem

doprowadzenia do zmian w standardzie i jako

ycia.

Ruchy rewitalizacyjne

– wysiłki na rzecz „reformowania”

pewnych

elementów czy instytucji danego społecze

stwa, jak równie

inicjatywy

(szczególnie w przypadku małych grup autochtonicznych) na rzecz
ochrony i zachowania, a tak

e, w pewnych przypadkach, na rzecz

odrodzenia praktyk kulturowych. Ruchy rewitalizacyjne cz

sto (cho

nie

zawsze) kład

nacisk na „tradycj

”, tyle

e w nowoczesny i „nietradycyjny”

sposób.

europejski kolonializm

• kolonie osadnicze

• kolonie eksploatacyjne

• kolonializm wewnętrzny

• strefa wpływów

Kolonie osadnicze – Kolonie, do których imigruje wielu obcokrajowców,
czasem do takiego stopnia,

e oni i ich potomkowie staj

kszo

ciow

populacj

na skolonizowanym terytorium.

Kolonie eksploatacyjne

–

Kolonie, do których imigruje niewielu

cudzoziemców; ich tereny u

ytkuje si

jednak dla ich zasobów, bogactwa,

siły roboczej, rynków i/lub strategicznego poło

enia.

Kolonializm wewn

trzny – Praktyka, w ramach której jedno społecze

stwo

(zwykle pa

stwo) penetruje i zajmuje terytorium znajduj

ce si

w granicach

jego jurysdykcji (normalnie wewn

trz jego granic), ale zamieszkane przez

ludy nieidentyfikuj

ce si

z tym społecze

stwem.

Strefa wpływów – W europejskiej praktyce kolonialnej obszar obcego
terytorium, na którym uznawana była władza i autorytet jednego z pa

stw

europejskich.

cele i praktyki kolonializmu

•

bogactwo

•

dost

p do zasob

w u

•

ziemia

ziemia /

doktryna odkrycia i poj

cie

terra nullius

•

praca

praca /

system obowi

zkowej pracy (

corv

e labor

);

encomienda

;

hacienda

;

blackbirding

•

podatki

•

rynki

•

geopolityka

Doktryna odkrycia – Europejska zasada kolonialna głosz

ca,

e pa

stwo,

które „odkryło” jakie

nowe terytorium lub pierwsze tam przybyło, ma

prawo do jego zaj

cia i administrowania nim bez ingerencji ze strony

innych pa

stw. Terra nullius – Kolonialna doktryna „ziemi niczyjej”,

zgodnie z któr

li na kolonizowanej ziemi nie ma ludzkich mieszka

ców,

e ona zosta

zawłaszczona i zasiedlona przez kolonizatorów. System

obowi

zkowej pracy (corvée labor) – Kolonialna praktyka, w ramach której

od miejscowych ludzi okresowo

żą

dano

wiadczenia robocizny na rzecz

administracji, traktuj

c to jak rodzaj „podatku”. Encomienda – W

kolonialnej historii Ameryki Łaci

skiej nadanie maj

tku ziemskiego

zdobywcy lub odkrywcy, przypominaj

cego latyfundia, które dawało

aktualnemu panu na maj

tku kontrol

nad ziemi

i jej mieszka

cami.

Hacienda – Hiszpa

ska praktyka kolonialna, w ramach której ziemia była

nadawana jako prywatna własno

ść

. Maj

tki te produkowały plony zarówno

na potrzeby własne, jak i na sprzeda

za gotówk

oraz na eksport.

Blackbirding („łowienie kosów”) – Praktyka kolonialna polegaj

ca na

uprowadzaniu ludno

ci z jednych obszarów, cz

sto wysp, i przesiedlaniu

jej jako siły roboczej do jakiej

innej cz

ęś

wiata. Geopolityka –

Wykorzystanie geograficznego terytorium dla celów utrzymania i
rozszerzenia pot

gi; kontrola nad strategicznymi lokalizacjami w d

ąż

eniu

do celów politycznych.

dziedzictwo kolonializmu

•

depopulacja

•

akulturacja i dekulturacja

•

utrata niezale

ci ekonomicznej

•

przymusowe osiedlanie

•

tworzenie

„

spo

ecze

stw wielokulturowych

”

ze sztucznymi granicami / mieszanie kultur

•

wprowadzenie koncepcji rasy i rasizmu

•

degradacja

rodowiska naturalnego i

pogorszenie si

warunk

w bytowych

RASA

Koncepcja

„

nadawania

rasy

nadawania

rasy

”

(

racialization

racialization) bądź

„

kszta

towania

rasy

”

” (

race formation

race formation) opiera się na

założeniu, że rasa jest konstruktem
społecznym, a nie uniwersalną czy
zasadniczą kategorią biologiczną.

Poj

cie rasy nosi

lady zakorzenienia w biologicznych dyskursach

darwinizmu społecznego, które skupiaj

na zagadnieniach „linii

pochodzenia”

i „typów ludzkich”. Rasa odnosi si

tu zatem do

domniemanych cech biologicznych i fizycznych, z których najbardziej
oczywista jest pigmentacja skóry. Cechy te, cz

sto kojarzone z

„inteligencj

” i „zdolno

ciami”, wykorzystuje si

w celu budowania

hierarchii grup „rasowych”, opartych na wy

szo

ci i podporz

dkowaniu, o

charakterze społecznym i materialnym. Tego rodzaju klasyfikacje rasowe,
które ustanawia władza i które j

ustanawiaj

, le

żą

u podstaw zjawiska

rasizmu.

Barbara Olszewska

----

Dyoniziak

książka

łłłł

owiek

----

kultura

----

osobowo

ść

. . . .

Wst

ęęęę

p do klasycznej antropologii.

↓

podrozdział

Typy zmiany kulturowej.

ewolucja i dyfuzja

• stopniowy rozwój i zmiana

przebiegające od form prostych
do złożonych

• sekwencje rozwojowe kultury

ogólnoludzkiej;

przejście

jednego etapu do drugiego –
zaznaczone

pojawieniem

się

jakiegoś nowego elementu w
kulturze

–

następowało

niezależnie

zewnętrznych

uwarunkowań

• niezależna inwencja jednostki lub

grupy  ludzkiej  (w  ramach  jednej
kultury)  jako  ważny  czynnik
przemian  [inwencja  – zmiana
niezwiązana  z  wpływem  jednej
kultury na drugą]

• dyfuzjonizm – najważniejszą

przyczyną zmian kulturowych
jest dyfuzja; nacisk na fakt
zapożyczeń

migracji

wytworów

kulturowych

jednej kultury do drugiej
(dyfuzja

–

zapożyczenie

elementów

kulturowych;

przemieszczanie

się

cech

kulturowych)

• zainteresowanie

niezależną

wędrówką

pojedynczych

elementów

kulturowych

oderwanych

swojego

kontekstu

William Haviland

procesy, jakie mog

mie

miejsce w

trakcie lub w wyniku akulturacji

•

substytucja

•

synkretyzm

•

dodanie

•

dekulturacja

•

zapocz

tkowanie

•

odrzucenie