Psychologia Osobowości:

Narracja jako sposób rozumienia

siebie i świata

Dr Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

SWPS 2104/15

Narracje i autonarracje

•

Już samo słuchanie cudzych narracji przeżyć może

inicjować „proces narracyjnego strukturalizowania

własnych analogicznych przeżyć i/lub dostarczać

alternatywnych wzorców strukturalizacji, czasem

wręcz

wpływać

modyfikująco

na

schemat

autonarracyjny” (Stęplewska - Żakowicz, 2002,

s.85).

•

Ujęcie wyzwania i swoich zachowań w ramy

toczącej się historii umożliwia zatem rozumienie

siebie jako postaci z tej historii, postaci

zmieniającej się pod wpływem zdarzeń i

podejmowania kolejnych decyzji.

•

Poznawanie siebie w relacji z wyzwaniem i z bliską

osobą sprzyja odkrywaniu nowych wartości i

uczeniu się nowych kompetencji psychicznych,

szczególnie w przypadku znalezienia się w sytuacji

konieczności przewartościowania swojego życia pod

wpływem nagłego zdarzenia np. ciężkiej choroby.

Wywiad życia wg Mc Adamsa

Poziom cech

Określa to co ogólne, powszechne

Poziom charakterystycznych adaptacji

Określa to co indywidualne, jednostkowe, wyjątkowe

Poziom tożsamości

Określa to, w jaki sposób człowiek

rozumie sam siebie

Tożsamość narracyjna

Tożsamość to zinternalizowana i

rozwijająca się opowieść o życiu, która

integruje zrekonstruowaną przeszłość,

postrzeganą teraźniejszość oraz

antycypowaną przyszłość, dając poczucie

jedności i celowości życia.

Dan McAdams

Dwie funkcje tożsamości

narracyjnej

Integracja poprzeczna

Pogodzenie ze sobą różnych

niekiedy sprzecznych ze sobą

ról, sposobów reagowania,

niespójnych myśli, uczuć i

zachowań w formie spójnej

całości – historii.

Integracja podłużna

Pogodzenie doświadczeń z

przeszłości z tym, co dzieje

się w życiu aktualnie oraz z

celami, nadziejami, planami

i obawami związanymi z

przyszłością.

Sukces w konstruowaniu tożsamości owocuje

poczuciem sensu, znaczenia i integracji w życiu.

Jak dotrzeć do tożsamości

narracyjnej?

1.

Doświadczenie szczytowe

2.

Najgorsze doświadczenie

3.

Punkt zwrotny

4.

Najwcześniejsze wspomnienie

5.

Ważna scena z późniejszego

dzieciństwa

6.

Ważna scena z okresu dorastania

7.

Ważna scena z dorosłości

8.

Inna istotna scena

Emocjonalny ton historii

Ton emocjonalny oddaje nastrój opowiadanej

historii.

•

Niektóre historie mogą promieniować

optymizmem i nadzieją, mają szczęśliwe

zakończenia, są nasycone radością i energią.

Narracyjny ton

pozwala na dotarcie do tego, co działo się

na bardzo wczesnym etapie życia człowieka – jego

pierwszych dwóch lat; pokazuje, w jakim stopniu danej

osobie udało się rozwiązać pierwszy życiowy kryzys: ufność –

nieufność.

„Bardzo dużo zmian wprowadziło to w moim życiu - na

lepsze”.

Emocjonalny ton historii

Ton emocjonalny oddaje nastrój opowiadanej

historii.

•

W innych historiach spotykamy język

rezygnacji i nieufności, w którym wyrażone są

negatywne emocje: smutku, lęku. Zakończenia

takich historii zazwyczaj są nieszczęśliwe.

Dziadek jest chory na nowotwór i siedzi na łóżku. Ja

nie wiedziałam co mam robić. Powiedział, że teraz

żyje już tylko dla nas. Miałam świadomość, że on

umrze, myślałam jak można ukoić jego ból. Miał

przerzuty do kości. Miał potrzebę aktywnego życia,

chodzenia, ale nie mógł tego realizować. Czułam

wstyd i bezradność. Cierpiał, a ja nie mogłam mu

podać większej ilości morfiny. Próbował wykorzystać

to, że go cenię i prosił mnie o kolejne dawki. Często

powraca mi ten obraz, ale nie wiem właściwie po co.

Sekwencje zmian emocjonalnych

Ton emocjonalny danej historii może się

w jej trakcie zmienić.

z pozytywnego

na negatywny

Zmiana tonu emocjonalnego

z negatywnego

na pozytywny

Sekwencja typu

„kontaminacja”

Sekwencja typu

„wybawienie”

Sekwencja typu „wybawienie”

Występuje, gdy ewidentnie „złe” lub

emocjonalnie negatywne zdarzenie

prowadzi do rozwiązania ewidentnie

„dobrego” lub emocjonalnie

pozytywnego.

Metafora zbawienia

– pierwotnie zły lub negatywny

stan jest „odkupiony”, a człowiek

„wybawiony”.

Sekwencja typu „wybawienie”

Kodujemy gdy historia przebiega

zgodnie ze schematem:

A

B

A – wydarzenie negatywne

B – pozytywne rozwiązanie

Sekwencja typu „wybawienie”

Wydarzenie negatywne zazwyczaj

odnosi się do:

•

negatywnego stanu emocjonalnego bohatera

(strach, przerażenie, smutek, żałoba, udręka,

wina, wstyd, upokorzenie, złość, stres itp.),

•

cierpienia fizycznego (ból, zranienie, choroba

itp.),

•

wyjątkowo negatywnego zdarzenia (śmierć

przyjaciela, rozwód, duża porażka, duża strata

materialna, uzależnienie się, zerwany związek,

zwolnienie z pracy).

Sekwencja typu „wybawienie”

Wydarzenie pozytywne zazwyczaj odnosi się do:

•

pozytywnych stanów emocjonalnych (radości,

szczęścia, podekscytowania, satysfakcji, miłości

itp.),

•

pozytywnych efektów natury poznawczej (głębszego

wglądu w siebie itp.),

•

sytuacji, które dla większości osób mają pozytywne

znaczenie (bliskiej relacji, zdrowienia, zwycięstwa,

przebaczenia, rozwoju itp.).

Scena musi mieć wyraźnie pozytywne

zakończenie, chociaż nie musi ono dorównywać

intensywnością afektu negatywnemu wydarzeniu.

Sekwencja typu „wybawienie”

Zmiana tonu z negatywnego na pozytywny może

zachodzić na dwa sposoby:



A jest przyczyną B, np.:

•

śmierć małżonka – A – sprawia, że osoba uzyskuje

większy wgląd we własne życie – B

•

rozwód – A – przyczynia się do poprawy relacji z

dzieckiem – B



A po prostu poprzedza B w czasie (przynależnym

dla historii), np.:

•

zły sezon w zawodach sportowych poprzedza sezon

mistrzowski

•

epizod depresyjny poprzedza szczęśliwą wygraną na

loterii

Sekwencja typu „wybawienie”

Treść narracji występująca w sekwencji typu

„wybawienie” ujmuje najczęściej tematy:

•

Ofiary (np. lata ciężkiej pracy → pieniądze

zaoszczędzone na edukację dziecka itp.),

•

Wyzdrowienia/uzdrowienia (np. choroba → wyleczenie

itp.),

•

Rozwoju (np. śmierć wnuka → przewartościowanie

życia itp.),

•

Nauczenia się czegoś nowego (otarcie się o śmierć →

bohater od tego momentu nie boi się już śmierci itp.),

•

Udoskonalenia (zła praca → zdobycie ciekawszej pracy

itp.).

Sekwencja typu „kontaminacja”

•

Występuje, gdy dobre lub pozytywne

zdarzenie staje się złe lub negatywne.

•

To, co było dobre i akceptowalne staje się

zepsute, zniszczone, zrujnowane, niespełnione

itp.

•

Pozytywny afekt zmienia się na negatywny,

który zaczyna dominować.

•

Sprawy mogą się zmieniać z dobrych na złe,

ale również z zaledwie akceptowalnych na

gorsze.

Sekwencja typu „kontaminacja”

•

Kontaminacja nie jest prostym odwróceniem

sekwencji typu „wybawienie”.

•

W sekwencji „wybawienie” – pozytywne

zakończenie nie znosi złych wydarzeń na

początku historii.

•

W sekwencji „kontaminacja” – pozytywny

początek historii najczęściej zostaje zepsuty

przez negatywne zakończenie – w świetle złego

zakończenia już nie jest dobry.

Sekwencja typu

„kontaminacja”

•

Zmiana charakterystyczna dla kontaminacji

występuje jedynie gdy zdarzenia pozytywne i

negatywne są w czasowej bliskości względem

siebie i następują w chronologicznym porządku:

pozytywne → negatywne.

•

Kolejność opowiadania o tych wydarzeniach nie ma

znaczenia, liczy się chronologia wydarzeń w scenie.

Sekwencja typu„kontaminacja”

Relacja pomiędzy obydwoma zdarzeniami może mieć

charakter związku (czasowego lub logicznego, ale

niekoniecznie przyczynowego):

Relacja pomiędzy obydwoma zdarzeniami może mieć

charakter przeciwieństwa:



Pogodziłem się z matką → matka okazuje się
chora



Znalazłem dobrą pracę → musiałem z niej
zrezygnować



Bohater otrzymuje pomoc → jest skrytykowany za
to, że potrzebuje pomocy

Sekwencja typu

„kontaminacja”

Typowe tematy obecne w sekwencji typu „kontaminacja”

•

Przemoc: fizyczna, werbalna itd.

•

Zdrada: związku, tajemnicy itd.

•

Strata: znaczących innych, pracy, pieniędzy, własności, szacunku do

siebie itd.

•

Porażka: w szkole, sporcie, pracy, sądzie itd.

•

Choroba lub uraz: fizyczny lub psychiczny

•

Zawód: sprawy nie idą zgodnie z oczekiwaniami, idą źle

•

Rozczarowanie: korekcja pozytywnych złudzeń

•

Kontaminacja związana z seksem: pierwotna radość zmienia się w

poczucie winy, upokorzenie itd.

•

Śmierć kodujemy jako wskaźnik kontaminacji tylko, gdy:

a.

Jest ważna (osoba znacząca – wynika to z historii życia) i

poprzedza ją pozytywna opowieść (np. jak ważna ta

osoba była).

b.

Czyjaś śmierć prowadzi do negatywnych konsekwencji.

Proaktywność /defensywność

a sekwencje wydarzeń

Proaktywność

vs

Defensywność

Wybawienie

vs

Kontaminacja

Dążenie do realizacji

intencji

vs

Reakcje na naruszenie

„status quo”

Pozytywne rozwiązanie

trudnej sytuacji

vs

„Dobre złego początki”

Proaktywność /defensywność

a sekwencje wydarzeń

wybawienie

kontaminacja

proaktywność

defensywność

Doświadczenie

porażki; niepokonane

przeszkody na drodze

do celu; bezsilność i

złość

„Przygniecenie” przez

sytuację; zagubienie

spokoju, równowagi;

bezsilność i apatia

Doświadczenie

ocalenia, uratowania;

ulga

Doświadczenie

sukcesu, pokonania

trudności; satysfakcja

Kiedy podejmujemy decyzje o

zmianie?

Bauer, McAdams i Sakaeda, 2005



Krystalizacja niezadowolenia

(cristallization of discontent; Baumeister) –

poczucie przewagi negatywnych aspektów

sytuacji nad pozytywnymi, zachwianie status quo



Krystalizacja pragnienia

(cristallization of

desire) – wyraźna świadomość tego, co chce się

robić w przyszłości, do czego chce się dojść

Wskaźniki „dobrego życia”

Dojrzałość:



Umiejętność nadania znaczenia swojemu życiu



Przejawia się w zdolności do wielo-

aspektowego, bogatego myślenia o swoim

życiu



Wiąże się z tzw. ego development (Loevinger):



Kontrola nad impulsami



Integrowanie różnych punktów widzenia



Tworzenie znaczeń w życiu społecznym



Myślenie w kategoriach etycznych

Wskaźniki „dobrego życia”

Dobrostan:



Doświadczanie pozytywnych emocji, radości i

przyjemności oraz relatywny brak bólu i

przykrości (ujęcie hedonistyczne; np. Diener)



Poczucie zadowolenia i satysfakcji z własnego

rozwoju, kontaktów społecznych, aktywności,

wkładu w życie społeczne (ujęcie

eudajmonistyczne; np. Ryff)

Wskaźniki „dobrego życia” w

narracjach

Dwa rodzaje wspomnień obrazujących tendencje

rozwojowe:



Historie integrujące (integrative memories) –

odnoszą się do rozwoju życiowej dojrzałości



Historie budujące (intristic memories) –

odnoszą się do poczucia szczęścia i satysfakcji z

życia

Historie integrujące

Zawierają treści świadczące o:



Procesie różnicowania oraz integrowania

nowych perspektyw rozumienia siebie i innych;



Procesie uczenia się czegoś nowego o życiu;

nabywania nowego i głębszego rozumienia siebie

i innych

Historie budujące

Zawierają treści świadczące o:



Rozwoju osobistym wynikającym z aktywności

autonomicznej (bazującej na motywacji

wewnętrznej)



Rozwijaniu bliskich i znaczących relacji z innymi

ludźmi



Generatywności – wkładzie w życie społeczne

RODZAJ

HSTORII

OPIS

integrujące i

budujące

Opis zintegrowania wartości i przekonań oraz

uzyskanie szczególnego zrozumienia życia.

Opis szczególnego, osobiście znaczącego związku z

innymi.

integrujące i

niebudujące

Podkreślenie uzyskania szerszej perspektywy.

Brak wyraźnego wyjaśnienia, w jaki sposób nowa

perspektywa dotyczy aspiracji wewnętrznych

(rozwoju, relacji, wkładu w społeczeństwo).

nieintegrujące i

budujące

Nie ma żadnego odniesienia do uzyskania nowej

perspektywy, nauczenia się lub eksploracji czegoś

nowego.

Jest wyraźne odniesienie do radości i poczucia sensu

w bliskiej i znaczącej relacji.

nieintegrujące i

niebudujące

Nie ma żadnego odniesienia do uzyskania nowej

perspektywy, nauczenia się lub eksploracji czegoś

nowego.

Nie podkreśla znaczenia relacji z córką, ale raczej

uznanie innych osób, finansowe koszta oraz

pragnienie tego, by wydarzenie dobiegło końca.

Sposób kodowania historii

integrujących

Za historię integrującą uznajemy

opowieść, która:



akcentuje znaczenie uczenia się, integrowania

lub nabywania nowych pespektyw i

rozumienia siebie lub innych osób.

Historie nieintegrujące:



opisują sposób doświadczania danej sytuacji

lub obiektywne fakty w niej zachodzące;



nie mówią wprost czy dana osoba nauczyła się

czegoś nowego z danej sytuacji.

Sposób kodowania historii

integrujących

Za historie integrujące uznajemy tylko

takie, które:



nie ograniczają się do deklaracji

dotyczących rozwoju

(np.: „To doświadczenie

pozwoliło mi się rozwinąć” albo „Przemieniło mnie

to”);



opisują na czym polega integracja, nowa

perspektywa i zdobycie głębszego

zrozumienia

(np.: „Przemieniło mnie to…

Zrozumiałem z innej perspektywy to, co robiłem”).

Sposób kodowania historii

budujących

Za historię budującą uznajemy opowieść,

która:



akcentuje znaczenie osobistego rozwoju,

bliskich i ważnych relacji z innymi ludźmi,

wkładu w życie społeczne.

Historie niebudujące:



akcentują znaczenie tzw. aspiracji

zewnętrznych, takich jak zdobywanie

pieniędzy, pozycji społecznej, uznania,

fizycznej atrakcyjności itp.