Zestaw 2.
Funkcja potęgowa, wykładnicza i logarytmiczna.
Elementarne równania i nierówności.
Przykład 1. Wykonać działanie
x
−a−2
x
−a−1
, podając założenia, przy jakich jest ono wyko-
nywalne.
Rozwiązanie. Niech x 6= 0, a ∈ R. Wówczas
x
−a−2
x
−a−1
= x
−a−2−(−a−1)
= x
−1
=
1
x
.
Przykład 2. Rozwiązać równanie x
−
3
4
=
1
8
.
Rozwiązanie. Wyznaczamy dziedzinę równania: x ∈ R
+
.
Ponieważ obie strony równania są dodatnie, możemy je podnieś do potęgi:
(x
−
3
4
)
−
4
3
= (
1
8
)
−
4
3
. Stąd x = (
1
8
)
−
4
3
, czyli x =
3
√
8
4
= 16. Liczba 16 ∈ R
+
, więc jest
rozwiązaniem równania.
Przykład 3. Rozwiązać nierówność x
3
+ 2x
2
− 16x − 32 > 0.
Rozwiązanie. Rozkładamy wielomian po lewej stronie nierówności na czynniki liniowe
(wykorzystujemy metodę grupowania wyrazów i wzór skróconego mnożenia): x
3
+2x
2
−
16x − 32 = x
2
(x + 2) − 16(x + 2) = (x
2
− 16)(x + 2) = (x − 4)(x + 4)(x + 2). Obliczamy
miejsca zerowe tego wielomianu, z uwzględnieniem ich krotności: x = −4, x = −2, x =
4, jednokrotne. Szkicujemy wykres tego wielomianu i odczytujemy z niego rozwiązania
nierówności: x ∈ (−4, −2) ∪ (4, +∞).
Przykład 4. Do którego z przedziałów: (0, 1), czy (1, ∞) należy a, gdy a
√
3
< a
1,1
?
Rozwiązanie. Zaważmy, że
√
3 > 1, 1. Zatem a ∈ (0, 1) ( bo funkcja f (x) = a
x
jest
funkcją malejącą jeżeli a ∈ (0, 1)).
Przykład 5. Rozwiązać równanie 2
2x−4
= 4
5−3x
.
Rozwiązanie. Równanie 2
2x−4
= 4
5−3x
jest równoważne równaniu 2
2x−4
= (2
2
)
5−3x
.
Korzystając z praw działań na potęgach ((a
x
)
y
= a
xy
, a > 0, x, x ∈ R) mamy 2
2x−4
=
2
10−6x
. Z różnowartościowości funkcji wykładniczej otrzymujemy 2x−4 = 10−6x, czyli
8x = 14. Stąd x =
7
4
.
Przykład 6. Rozwiązać równanie 3
x+3
− 3
x−2
=
26
9
.
Rozwiązanie. Korzystając z praw działań na potęgach (a
x
a
y
= a
x+y
,
a
x
a
y
= a
x−y
, a >
0, x, y ∈ R) zapisujemy równanie 3
x+3
− 3
x−2
=
26
9
w postaci: 3 · 3
x
−
1
9
· 3
x
=
26
9
i
równoważnie 3
x
(3 −
1
9
) =
26
9
. Stąd 3
x
·
26
9
=
26
9
, czyli 3
x
= 1 i równoważnie 3
x
= 3
0
. Z
różnowartości funkcji wykładniczej otrzymujemy x = 0.
1
Przykład 7. Rozwiązać nierówność 3
2x−1
> (
1
3
)
5x−1
.
Rozwiązanie. Zapiszemy nierówność w postaci równoważnej: (
1
3
)
−2x+1
> (
1
3
)
5x−1
. Z
uwagi na monotoniczność funkcji y = (
1
3
)
x
(a dokładniej z faktu, że funkcja ta jest
funkcją malejącą), mamy: −2x + 1 < 5x − 1, czyli x >
2
7
.
Przykład 8. Obliczyć log
2
32.
Rozwiązanie. Zgodnie z definicją, log
a
b = c ⇔ a
c
= b, a > 0, a 6= 1, b > 0. Kładąc
zatem log
2
32 = x, mamy 2
x
= 32, stąd log
2
32 = 5.
Przykład 9. Rozwiązać równanie log
2
(x − 4) = 0.
Rozwiązanie. Określimy dziedzinę równania. Logarytm po lewej stronie równania ist-
nieje dla x spełniających nierówność x − 4 > 0, czyli dla x > 4. Korzystając z definicji
logarytmu otrzymujemy x − 4 = 2
0
, czyli x − 4 = 1. Stąd x = 5. Ponieważ 5 ∈ (4, ∞),
więc jest rozwiązaniem tego równania.
Przykład 10. Rozwiązać równanie 2 log(2 − x) − log x = log(x + 5).
Rozwiązanie. Określimy dziedzinę równania. Powyższe logarytmy istnieją, gdy :
2 − x > 0 ∧ x > 0 ∧ x + 5 > 0, czyli x < 2 ∧ x > 0 ∧ x < −5. Stąd x ∈ (0, 2). Korzystając
z podstawowych praw działań na logarytmach (dla a, b, c > 0, a 6= 1 mamy
log
a
b + log
a
c = log
a
bc, log
a
b − log
a
c = log
a
b
c
, k log
a
b = log
a
(b
k
)) otrzymujemy
równanie równoważne: log(2 − x)
2
= log(x(x + 5)). Z różnowartościowości funkcji lo-
garytmicznej mamy (2 − x)
2
= x(x + 5) ⇔ 4 − 4x + x
2
= x
2
+ 5x ⇔ 9x = 4 ⇔ x =
4
9
.
Ponieważ
4
9
∈ (0, 2), więc jest rozwiązaniem tego równania.
Przykład 11. Rozwiązać nierówność log
4
(2x + 3) < 1.
Rozwiązanie. Logarytm istnieje, o ile 2x + 3 > 0 ⇔ x > −
3
2
. Zauważmy, że 1 = log
4
4,
więc nierówność można zapisać w postaci równoważnej log
4
(2x + 3) < log
4
4. Ponieważ
funkcja y = log
4
x jest funkcją rosnącą, więc 2x + 3 < 4 ⇔ x >
1
2
. Zbiór rozwiązań
nierówności jest częścią wspólną zbiorów (−
3
2
, ∞) oraz (
1
2
, ∞), więc ostatecznie
x ∈ (
1
2
, ∞).
Przykład 12. Znaleźć dziedzinę funkcji f (x) = log
2
(4x − x
2
+ 5).
Rozwiązanie. Funkcja f istnieje dla x takich, że −x
2
+ 4x + 5 > 0. Liczymy
∆ = 4
2
− 4 · (−1) · 5 = 36, więc
√
∆ = 6; x
1
=
−4−6
2·(−1)
= 5 ∨ x
2
=
−4+6
−2
= −1. Szkicując
parabolę odczytujemy rozwiązania nierówności kwadratowej: x ∈ (−1, 5). Ostatecznie
D
f
= (−1, 5).
2
Zadanie 2.1. Wykonać poniższe działania, podając założenia, przy jakich są one wy-
konywalne.
a)
u
−6
w
2
x
−5
v
−2
·
w
−5
x
6
u
−5
v
−1
;
b)
x
4
y
−7
x
−2
z
:
x
6
y
−1
y
7
z
−1
;
c) (
a
−1
b
4
c
2
d
−3
)
−2
: (
c
−4
b
3
ad
−6
)
−3
.
Zadanie 2.2. Podać dziedziny i naszkicować wykresy funkcji:
a) y = x, y = x
3
, y = x
5
;
b) y = x
2
, y = x
4
, y = x
6
;
c) y = x
−2
, y = x
−4
, y = x
−6
;
d) y = x
−1
, y = x
−3
, y = x
−5
;
e) y = x
1
2
, y = x
1
3
, y = x
1
4
;
f) y = x
−
1
2
, y = x
−
1
3
.
Zadanie 2.3. Rozwiązać równania i nierówności:
a) x
4
3
= 3
3
√
3;
b) x
−1,5
= 3
3
8
;
c) x
2
5
+ 3x
1
5
= 28;
d) (
2
√
x
x
2
)
−3
= [(x
√
x)
−1
]
−
1
2
;
e) x
6
+ 3x
3
− 4 = 0;
f) x
−1
x
−2
;
g) x
1
4
< x
1
2
;
h) −x
4
− x
2
+ 6 > 0;
i) (x − 3)
7
(x + 2)
2
(x + 7)
19
< 0;
j) x
4
− 4x
3
+ x
2
− 4x < 0;
k) 2x
3
+ x
2
− 18x − 9 0.
3
Zadanie 2.4. Przekształcając wykres funkcji y = 3
x
naszkicować wykresy funkcji:
a) y = 3
x−1
+ 2;
b) y = 3
x+2
− 1;
c) y = 3
−x
;
d) y = (
1
3
)
x−3
− 1.
Zadanie 2.5. Do którego z przedziałów: (0, 1), czy (1, ∞) należy a, gdy:
a) a
2
< a
3
;
b) a
√
2
< a
0,8
;
c) a
3,4
< a
π
;
d) a
√
3
< a
1,9
.
Zadanie 2.6. Rozwiązać równania i nierówności:
a) 2
x+3
= 4
x−1
;
b) (0, 5)
x−4
= 16
5x−4
;
c) (
√
27)
3x−2
= 9
5x−3
;
d) 2
x
2
= 4
2x−2
;
e) 3
6x
2
+x
= 9
−3x+0,5
;
f) (0, 04)
−2
= 5
11x
2
+7x
;
g) 0, 125 · 4
2x−1
= (
√
2
8
)
−x−1
;
h) 2
x+2
+ 2
x
= 20;
i) 3 · 9
x
+ 9
x−1
− 9
x−2
= 251;
j) 3
2x+2
+ 3
2x
= 30;
k) 2 · 16
x
− 17 · 4
x
+ 8 = 0;
l) 7
2x
+ 7
x
= 36 · 7
x
+ 686;
m) 3
x+2
+ 9
x+1
= 810;
n) 2
x+1
> 8
x−1
;
o) (
5
4
)
3−x−x
2
< (0, 8)
x
2
−2x+2
;
p) (
√
3)
2−x
< 9
x−4
;
4
r) 3
x
2
< 9
4x−6
;
s) 4
2x+3
¬ (0, 5)
x
2
.
Zadanie 2.7. Obliczyć poniższe logarytmy:
a) log
2
16;
b) log
2
1
4
;
c) log 0, 01;
d) log
√
2
2;
e) log
5
5
√
5;
f) log
6
1;
g) log
√
2
2
8.
Zadanie 2.8.
1) Przekształcając wykres funkcji y = log
2
x naszkicować wykresy funkcji
y = log
2
(x − 1) + 3 oraz y = −log
2
x + 3.
2) Przekształcając wykres funkcji y = log
1
3
x naszkicować wykresy funkcji
y = log
1
3
(x + 2) − 1 oraz y = | log
1
3
(x − 1)| + 1
Zadanie 2.9. Rozwiązać równania i nierówności:
a) log
2
(x − 4) = 0;
b) log
5
(1 − x) = log
5
6 − log
5
(2 − x);
c) log
2
(x
2
− 2) − log
2
(6 − x) + 1 = 0;
d) log
3
x − 4 log x = 0;
e)
1
2
log (x + 3) = 1 −
1
2
log (x + 24);
f) log
2
(8 − 2x) − 2 log
2
(2 − x) = 1;
g) log
3
(3
x
− 8) = 2 − x;
h) log
7
(6 + 7
−x
) = x + 1;
i) (log
2
x)
2
+ 3 = 4 log
2
x;
j) log
3
(2x + 7) < 1;
k) log
1
2
(x − 4) > −2;
l) log
3
(2x − 1) − 1 < log
3
(x − 2).
5
Zadanie 2.10. Znaleźć dziedziny funkcji:
a) f (x) = log (x
2
− x + 2);
b) f (x) = log (4x − x
2
+ 5);
c) f (x) = log
6
(5
x
− 5
2x−3
);
d) f (x) = x −
q
(3
x
)
2
− 3 · 3
x
;
e) f (x) = 1 −
√
2
x
+ 3;
f) f (x) =
√
1 − 2
x
+
√
x;
g) f (x) =
1
3
x
2
+ 5x + log (3
x
2
− 81);
h) f (x) =
x
1−log x
;
i) f (x) =
q
log
2
(x + 2);
j) f (x) =
q
4 − log
1
2
x;
k) f (x) =
q
2 log x − log
2
x;
l) f (x) = 5 log
3+x
(−x − 1).
ODPOWIEDZI:
Zadanie 2.1.
a)
xv
3
uw
3
, u, w, v, x 6= 0;
b)
y
z
2
, x, y, z 6= 0;
c)
bd
12
ac
8
, a, b, c, d 6= 0.
Zadanie 2.3.
a) x = 3;
b) x =
4
9
;
c) x = 4
5
;
d) x = 2
4
5
;
e) x =
3
√
−4 ∨ x = 1;
f) x ∈ h1, +∞);
g) x ∈ (1, +∞);
6
h) x ∈ (−
√
2,
√
2);
i) x ∈ (−7, 3) \ {−2};
j) x ∈ (0, 4);
k) x ∈ h−3, −
1
2
i ∪ h3, +∞).
Zadanie 2.4.
a) translacja o wektor [1,2];
b) translacja o wektor [-2,-1];
c) symetria względem osi OY;
d) symetria względem osi OY, a nastepnie translacja o wektor [3,-1].
Zadanie 2.5.
a) a ∈ (1, +∞);
b) a ∈ (0, 1);
c) a ∈ (1, +∞);
d) a ∈ (1, +∞).
Zadanie 2.6.
a) x = 5;
b) x =
20
21
;
c) x =
6
11
;
d) x = 2;
e) x = −
1
6
∨ x = 1;
f) x = −1 ∨ x =
4
11
;
g) x = 5;
h) x = 2;
i) x = 2;
j) x =
1
2
;
k) x = −
1
2
∨ x =
3
2
;
7
l) x = 2;
m) x = 2;
n) x < 2;
o) x >
5
3
;
p) x >
18
5
;
r) x ∈ (2, 6);
s) nierówność nie ma rozwiązania.
Zadanie 2.7.
a) 4;
b) −2;
c) −2
d) 2;
e)
3
2
;
f) 0;
g) −6.
Zadanie 2.8.
1) a) translacja o wektor [1,3];
b) symetria względem osi OX, a następnie translacja
o wektor [0,3].
2) a) translacja o wektor [-2,-1];
b) translacja o wektor [1,0], przekształcenie części
wykresu leżącego pod osią OX w symetrii względem tej osi, a następnie translacja o
wektor [0,1].
Zadanie 2.9. Rozwiązać równania i nierówności:
a) x = 5;
b) x = −1;
c) x = −
5
2
∨ x = 2;
d) x = 0, 01 ∨ x = 1 ∨ x = 100;
e) x = 1;
f) x = −3 ∨ x = 0;
g) x = 2;
8
h) x = 0;
i) x = 2 ∨ x = 8;
j) x ∈ (−
7
2
, −2);
k) x ∈ (4, 8);
l) x ∈ (5, +∞).
Zadanie 2.10. Znaleźć dziedziny funkcji:
a) D
f
= (−∞, −1) ∪ (2, +∞);
b) D
f
= (−1, 5);
c) D
f
= (−∞, 3);
d) D
f
= h1, +∞);
e) D
f
= R;
f) D
f
= {0};
g) D
f
= (−∞, −2) ∪ (2, +∞);
h) D
f
= (0, +∞) \ {10};
i) D
f
= h−1, +∞);
j) D
f
= h
1
16
, +∞);
k) D
f
= h1, 100i;
l) D
f
= (−3, −1) \ {−2}.
9