Wzrost gospodarczy
Literatura zalecana:
Begg D., Dornbusch R., Fisher S.,
Ekonomia, Makroekonomia
, PWE Warszawa 2003
(lub poźniejsze), rozdział pt. „Wzrost gospodarczy”.
Podstawy ekonomii
, R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.), PWN, Warszawa 2005,
Rozdział pt. „Wzrost gospodarczy”.
A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec,
Makroekonomia. Rynek w gospodarce (ćwiczenia
i przykłady)
, rozdział 6.
Makroekonomia. Zagadnienia wybrane
/ red. nauk. W. Jarmołowicz, Wydawnictwo
AE w Poznaniu, Poznań 2006, Rozdział 8.
dr Dawid Piątek
Determinanty
dochodu narodowego
Zapamiętaj:
w krótkim okresie gospodarka uwarunkowana jest
popytowo:
konsumpcja,
23 kwietnia 2008
2
konsumpcja,
inwestycje,
zakupy rządowe,
eksport.
w okresie długim uwarunkowania mają charakter
podażowy, tzn. poziom produkcji zależy od:
dostępności czynników wytwórczych,
efektywności ich wykorzystania.
Pojecie wzrostu
gospodarczego
Wzrost
gospodarczy
to
proces
zwiększania w czasie (z okresu na
okres)
rezultatów
działalności
23 kwietnia 2008
3
okres)
rezultatów
działalności
gospodarczej wyrażającej się w ilości i
wartości wytwarzanych dóbr i usług.
Wzrost gospodarczy
23 kwietnia 2008
4
Rys. 1 PKB per capita (tys. USD) krajów-liderów w porównaniu do okresu przed 1800 r.
Miary wzrostu gospodarczego
Wskaźnik wzrostu gospodarczego
(obliczany dla realnych wartości PKB lub
PNB)
to
stosunek
agregatu
23 kwietnia 2008
5
PNB)
to
stosunek
agregatu
makroekonomicznego do poziomu tego
agregatu
w
okresie
wyjściowym
wyrażony w ujęciu relatywnym.
%
100
1
×
=
−
t
t
t
Y
Y
g
Miary wzrostu gospodarczego
cd.
Stopa
wzrostu
gospodarczego
(obliczana dla realnych wartości PKB lub
PNB) to stosunek zmiany agregatu
23 kwietnia 2008
6
PNB) to stosunek zmiany agregatu
makroekonomicznego do poziomu tego
agregatu
w
okresie
wyjściowym
wyrażony w ujęciu relatywnym.
%
100
%
100
)
(
1
1
1
×
∆
=
×
−
=
−
−
−
t
t
t
t
t
t
Y
Y
Y
Y
Y
γ
Wzrost, stagnacja, recesja
W sytuacji gdy:
γ
t
; ∆Y
t
> 0 ⇒ wzrost gospodarczy;
γ ; ∆Y = 0 ⇒ stagnacja gospodarcza;
23 kwietnia 2008
7
γ
t
; ∆Y
t
= 0 ⇒ stagnacja gospodarcza;
γ
t
; ∆Y
t
< 0 ⇒ recesja gospodarcza;
Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?
Czas
(w latach)
Roczna stopa wzrostu
1%
2%
5%
10%
0
23 kwietnia 2008
8
0
10
20
30
40
50
Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?
Czas
(w latach)
Roczna stopa wzrostu
1%
2%
5%
10%
0
100
23 kwietnia 2008
9
0
100
10
110
20
122
30
135
40
149
50
164
Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?
Czas
(w latach)
Roczna stopa wzrostu
1%
2%
5%
10%
0
100
100
23 kwietnia 2008
10
0
100
100
10
110
122
20
122
149
30
135
181
40
149
221
50
164
269
Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?
Czas
(w latach)
Roczna stopa wzrostu
1%
2%
5%
10%
0
100
100
100
23 kwietnia 2008
11
0
100
100
100
10
110
122
163
20
122
149
265
30
135
181
432
40
149
221
704
50
164
269
1147
Dlaczego ekonomiści i politycy tak
bardzo emocjonują się tempem
wzrostu?
Czas
(w latach)
Roczna stopa wzrostu
1%
2%
5%
10%
0
100
100
100
100
23 kwietnia 2008
12
0
100
100
100
100
10
110
122
163
259
20
122
149
265
673
30
135
181
432
1745
40
149
221
704
4526
50
164
269
1147
11739
Czynniki wzrostu
gospodarczego
Do czynników wzrostu gospodarczego
należą:
praca,
23 kwietnia 2008
13
praca,
kapitał rzeczowy,
zasoby naturalne,
postęp techniczny i organizacyjny
determinujący efektywność
wykorzystania poprzednich.
Czynnik praca
Praca
(zasób siły roboczej)
to liczba
ludności
aktywnej
zawodowo,
tj.
zdrowych
osób
będących
w
wieku
23 kwietnia 2008
14
zdrowych
osób
będących
w
wieku
produkcyjnym,
pracujących
bądź
aktywnie poszukujących pracy.
Czynnik kapitał rzeczowy
Kapitał
rzeczowy
oznacza
środki
będące
produktem
pracy
ludzkiej,
służące do wytwarzania dóbr i usług
23 kwietnia 2008
15
służące do wytwarzania dóbr i usług
(budynki, maszyny, urządzenia).
Czynnik zasoby naturalne
Zasoby naturalne
(ziemia)
są to zasoby
będące tworem przyrody wykorzystywane do
produkcji, o charakterze odnawialnym lub
nieodnawialnym.
23 kwietnia 2008
16
nieodnawialnym.
Należą do nich: ziemia uprawna, zasoby mineralne
(ropa naftowa, ruda żelaza, węgiel kamienny,
itd.), lasy, zasoby wodne, itp.
Odnawialne i nieodnawialne.
Źródła wzrostu po stronie
pracy
wzrost liczby ludności kraju poprzez przyrost
naturalny, migracje;
zwiększenie stopnia aktywności zawodowej
ludności:
23 kwietnia 2008
17
ludności:
ustawowe granice wieku produkcyjnego;
aktywizacja zawodowa kobiet;
stan zdrowia społeczeństwa;
udział i czas kształcenia młodzieży w szkolnictwie
średnim i wyższym;
czas pracy zatrudnionych.
Źródła wzrostu po stronie
kapitału rzeczowego
inwestycje przedsiębiorstw, czyli
nakłady na odtworzenie i powiększenie
zasobów kapitału,
23 kwietnia 2008
18
zasobów kapitału,
amortyzacja, czyli zmniejszenie się
wartości kapitału rzeczowego wskutek
jego fizycznego i ekonomicznego
zużycia.
Źródła wzrostu po stronie
zasobów naturalnych
odkrycia nowych złóż surowców,
melioracja terenów:
nawodnienie,
23 kwietnia 2008
19
nawodnienie,
osuszanie,
budowa polderów (np. w Holandii).
Postęp
techniczny i organizacyjny
nakłady a ich produktywność,
postęp
techniczny
dokonuje
się
poprzez
odkrycia,
wynalazki,
innowacje
i
zmiany
sposobów zorganizowania produkcji,
23 kwietnia 2008
20
sposobów zorganizowania produkcji,
innowacje
to
nowe
produkty,
procesy
produkcyjne, sposoby zorganizowania pracy,
które
powodują
wzrost
efektywności
gospodarowania,
są
one
efektem
prowadzonych
i
finansowanych
przez
państwo i przedsiębiorstwa prac badawczo-
rozwojowych (B+R).
Wzrost
ekstensywny i intensywny
Wzrost gospodarczy następuje zarówno
w
wyniku
zwiększania
nakładów
czynników (wzrost ekstensywny) jak
23 kwietnia 2008
21
czynników (wzrost ekstensywny) jak
i wzrostu ich produktywności (wzrost
intensywny).
Produktywność
czynników wzrostu
Produktywność
czynnika
wzrostu
oznacza wartość produkcji przypadającą
na jednostkę tego czynnika.
23 kwietnia 2008
22
na jednostkę tego czynnika.
Produktywność pracy
wydajność
pracy
to
wartość
produkcji
przypadająca na jednego zatrudnionego w
jednostce czasu;
źródła zmian:
23 kwietnia 2008
23
źródła zmian:
techniczne uzbrojenie pracy,
wykształcenie, kwalifikacje pracowników,
doświadczenie pracowników,
technologia,
motywacja pracowników.
Produktywność kapitału
wartość
produkcji
przypadająca
na
jednostkę
zaangażowanego
kapitału
rzeczowego;
23 kwietnia 2008
24
rzeczowego;
źródła zmian:
technologia,
nakłady pracy.
Produktywność
zasobów naturalnych
wartość
produkcji
przypadająca
na
jednostkę
niektórych
rodzajów
zasobów;
23 kwietnia 2008
25
zasobów;
źródła zmian:
technologia,
klimat.
Inne czynniki
Warunki, w których odbywa się
gospodarowanie mogą sprzyjać
szybkiemu wzrostowi gospodarczemu
23 kwietnia 2008
26
szybkiemu wzrostowi gospodarczemu
lub mogą ten wzrost hamować:
religia,
prawo,
system polityczny.
Państwo a wzrost
Co może zrobić państwo, aby
przyśpieszyć wzrost gospodarczy?
Państwo powinno stworzyć odpowiednie
23 kwietnia 2008
27
Państwo powinno stworzyć odpowiednie
ramy instytucjonalne gospodarowania:
rozwój rynku,
dobry pieniądz,
system praw własności, chroniący własność
prywatną.
Państwo a wzrost cd.
Co jeszcze może zrobić państwo, aby
przyśpieszyć wzrost gospodarczy?
Kontrola wielkości:
23 kwietnia 2008
28
Kontrola wielkości:
zagregowanego popytu,
zagregowanej podaży:
wspieranie inwestycji,
tworzenie kapitału ludzkiego,
badania i rozwój,
wolny handel.
MODELE WZROSTU
GOSPODARCZEGO
23 kwietnia 2008
29
GOSPODARCZEGO
TYPY MODELI WZROSTU
GOSPODARCZEGO
-> modele długookresowe - wykorzystywane są do
wyznaczania ścieżki wzrostu zrównoważonego przy
założeniu doskonale działającego mechanizmu rynkowego
23 kwietnia 2008
30
-> modele krótkookresowe – koncentrują się na wskazaniu
przyczyn, dzięki którym możliwe jest sprowadzenie
produkcji faktycznej do poziomu potencjalnego w warunkach
braku możliwości dostosowań cenowych
-> modele jednoczynnikowe – badaniom poddawany
jest tylko jeden czynnik, przy założeniu, że pozostałe
czynniki nie mają znaczenia i są stałe
-> modele wieloczynnikowe – uwzględniają większą
liczbę czynników wpływających na produkcję
23 kwietnia 2008
31
-> modele wzrostu endogenicznego – postęp
techniczny jest wynikiem celowych decyzji
inwestycyjnych
-> modele egzogeniczne – czynniki wzrostu pochodzą
z zewnątrz, nie są wynikiem świadomych decyzji
uczestników rynku
Makroekonomiczna funkcja produkcji obrazuje
maksymalne wielkości produkcji, jakie można
osiągnąć przy wykorzystaniu danych nakładów
czynników produkcji
23 kwietnia 2008
32
Y = f (K, L, A)
K - kapitał
L - zasób pracy
A - technologia
Funkcja produkcji Cobba-
Douglasa
Y = f (K, L)
K - zasób kapitału
L - liczba zatrudnionych
Y
t
= A K
t
ε
L
t
1-ε
23 kwietnia 2008
33
Y
t
= A K
t
L
t
Y
t
- dochód narodowy w czasie t
K
t
- wartość kapitału w okresie t
L
t
- liczba zatrudnionych w czasie t
A - technologia
ε - stały parametr funkcji
Tempo wzrostu dochodu
narodowego
∆Y/Y = ∆A/A + ε ∆K/K +
(1-ε) ∆L/L
23 kwietnia 2008
34
(1-ε) ∆L/L
Model wzrostu Solowa
Stworzony przez Roberta Solowa,
noblistę w dziedzinie ekonomii;
Podstawowy model wzrostu
gospodarczego;
23 kwietnia 2008
35
Model neoklasyczny, wyjaśniający
przyczyny wzrostu gospodarczego w
długim okresie.
Model wzrostu Solowa
1.
K
(kapitał) nie jest stały:
inwestycje powodują jego wzrost,
amortyzacja spadek.
23 kwietnia 2008
36
amortyzacja spadek.
2.
L
(liczba ludności) nie jest stała:
populacja rośnie w tempie
n
.
Funkcja produkcji
Y
=
F (A, K, L )
Y = A K
ε
L
1-ε
y
=
Y/L
= produkt na pracownika
k
=
K/L
= kapitał na pracownika
23 kwietnia 2008
37
k
=
K/L
= kapitał na pracownika
Zakładamy stałe efekty skali:
zY
=
F
(
A, zK, zL
) dla każdego
z
> 0
y
=
f(
a, k
)
Funkcja produkcji
y
f(k)
1
MPK
=
f(k
+1
)
–
f(k)
23 kwietnia 2008
38
k
Uwaga: dla tej funkcji produkt
marginalny kapitału jest
malejący.
1
Tożsamości z rachunku DN
Y
=
C
+
I
W wielkościach na pracownika:
23 kwietnia 2008
39
W wielkościach na pracownika:
y
=
c
+
i
gdzie
c
=
C/L
oraz
i
=
I/L
Funkcja konsumpcji
s
= stopa oszczędności
(
s
jest egzogeniczne)
Funkcja konsumpcji:
c
= (1–
s
)
y
23 kwietnia 2008
40
Funkcja konsumpcji:
c
= (1–
s
)
y
(na osobę)
Oszczędności i inwestycje
Oszczędności
=
Y
–
C
=
Y
– (1–
s
)
Y
=
sY
Y
=
C
+
I
23 kwietnia 2008
41
Y
=
C
+
I
Więc:
I=sY
i
=
sy
=
sf(k)
Produkcja, konsumpcja,
inwestycje
y
f(k)
c
1
23 kwietnia 2008
42
k
sf(k)
k
1
y
1
i
1
c
1
Wzrost liczby ludności
Wzrost liczby ludności odbywa się w
tempie
n
Żeby
k = const
. tempo wzrostu
kapitału (
K
) powinno również
23 kwietnia 2008
43
kapitału (
K
) powinno również
wynosić
n
nK
to poziom inwestycji niezbędny do
utrzymania stałego wyposażenia
kapitałowego
y
nk
n = stopa wzrostu liczby ludności
23 kwietnia 2008
44
k
1
n
Zmiana zasobu kapitału
Zmiana kapitał na jednego zatrudnionego
∆∆∆∆
k
=
sy
–
nk
=
sf(k)
–
nk
Jeżeli :
k = const
. to gospodarka znajduje
23 kwietnia 2008
45
Jeżeli :
k = const
. to gospodarka znajduje
się na ścieżce wzrostu zrównoważonego i
spełniony jest warunek:
s f(k)
=
nk
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
23 kwietnia 2008
46
k
k
*
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
−−−−
nk
23 kwietnia 2008
47
k
k
*
inwestycje
niezbędne do
utrzymania
stałego
k
∆∆∆∆
k
k
1
inwestycje
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
−−−−
nk
23 kwietnia 2008
48
k
k
*
k
1
∆∆∆∆
k
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
−−−−
nk
23 kwietnia 2008
49
k
k
*
k
1
∆∆∆∆
k
k
2
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
−−−−
nk
23 kwietnia 2008
50
k
k
*
k
2
inwestycje
inwestycje
niezbędne
do
utrzymania
stałego k
∆∆∆∆
k
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
−−−−
nk
23 kwietnia 2008
51
k
k
*
∆∆∆∆
k
k
2
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
−−−−
nk
23 kwietnia 2008
52
k
k
*
k
2
∆∆∆∆
k
k
3
Ścieżka wzrostu zrównoważonego
y
sf(k)
nk
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
−−−−
nk
Sumując:
Dopóki
k
<
k
*
,
23 kwietnia 2008
53
k
k
*
k
3
Dopóki
k
<
k
*
,
inwestycje będą
większe niż potrzebne
do utrzymania
k
na
stałym poziomie,
i
k
będzie wzrastać aż
do
k
*
.
Wzrost stopy oszczędności
y
nk
s f(k)
Wzrost stopy oszczędności zwiększa inwestycje…
…ale po pewnym czasie wracamy do ścieżki wzrostu
zrównoważonego:
s
2
f(k)
23 kwietnia 2008
54
k
s
1
f(k)
*
k
1
*
k
2
Wnioski:
Gospodarka zmierza do ścieżki wzrostu
zrównoważonego.
Na ścieżce wzrostu zrównoważonego
tempo wzrostu gospodarczego jest równe
23 kwietnia 2008
55
tempo wzrostu gospodarczego jest równe
tempu wzrostu liczby ludności .
Zmiana stopy oszczędności zmienia poziom
y
ale tylko przejściowo wpływa na tempo
wzrostu gospodarczego.
Wnioski:
Kraje o niższym poziomie
k
będą miały wyższe tempo
wzrostu gospodarczego (hipoteza konwergencji).
Uwzględniając postęp technologiczny (
g
) i
amortyzację kapitału (
δδδδ
):
23 kwietnia 2008
56
∆∆∆∆
k
=
sf(k)
–
(n+g+
δδδδ
)k
Warunek znalezienia się na ścieżce wzrostu
zrównoważonego:
sf(k)
=
(n+g+
δδδδ
)k
A tempo wzrostu gospodarczego wynosi
n+g
Hipoteza
konwergencji gospodarczej
hipoteza konwergencji głosi, że
kraje biedne rozwijają się szybciej, a
kraje bogate wolniej niż przeciętnie.
23 kwietnia 2008
57
kraje bogate wolniej niż przeciętnie.
Kraje na ścieżce konwergencji
23 kwietnia 2008
58
Argumenty „na rzecz
konwergencji” (1)
kryterium:
zasób siły roboczej,
kraje słabo rozwinięte:
wysoki wzrost
zasobu siły roboczej związany z
przepływem ludności z obszarów
23 kwietnia 2008
59
zasobu siły roboczej związany z
przepływem ludności z obszarów
wiejskich do miast i wysokim
przyrostem demograficznym,
kraje wysoko rozwinięte:
niskie tempo
przyrostu demograficznego,
Argumenty „na rzecz
konwergencji” (2)
kryterium:
stopy zwrotu z inwestycji,
kraje słabo rozwinięte:
wysokie,
kraje wysoko rozwinięte:
niskie,
23 kwietnia 2008
60
kraje wysoko rozwinięte:
niskie,
malejące,
Argumenty „na rzecz
konwergencji” (3)
kryterium:
poziom rozwoju technicznego,
kraje słabo rozwinięte:
zacofanie
technologiczne; są odbiorcami transferu
technologii, ponosząc przy tym niskie koszty
23 kwietnia 2008
61
technologii, ponosząc przy tym niskie koszty
na prace B+R,
kraje wysoko rozwinięte:
są liderami w
prowadzeniu prac B+R i we wdrażaniu
nowych technologii i rozwiązań,
Argumenty „na rzecz
konwergencji” (4)
kryterium:
poziom technicznego
uzbrojenia pracy,
kraje słabo rozwinięte:
niski,
23 kwietnia 2008
62
kraje słabo rozwinięte:
niski,
kraje wysoko rozwinięte:
wysoki,
Argumenty „na rzecz
konwergencji” (5)
kryterium:
produktywność czynników
produkcji,
kraje słabo rozwinięte:
niska,
23 kwietnia 2008
63
kraje słabo rozwinięte:
niska,
kraje wysoko rozwinięte:
wysoka,
Dlaczego niektóre kraje
rozwijające się nie „konwergują”?
Warunki, które powinien spełniać kraj chcący wyjść z „zaklętego
kręgu ubóstwa”:
prowadzenie wymiany zagranicznej i otwarcie na inwestycje
zagraniczne,
istnienie w nich wolności gospodarczej,
posiadanie pewnego „progowego” poziomu zasobów ludzkich
23 kwietnia 2008
64
posiadanie pewnego „progowego” poziomu zasobów ludzkich
i infrastruktury technicznej,
posiadanie sprzyjających rozwojowi gospodarczemu instytucji
państwowych,
występowanie w nich stabilności politycznej i brak konfliktów
zbrojnych,
przestrzeganie praw własności,
stosowanie niskich podatków.
Podsumowanie…
23 kwietnia 2008
65