Prawo wekslowe i czekowe
Rok akademicki 2012/2013
Prof. dr hab. Kazimierz Zawada
Wykład 1 – Źródła normatywne. Papiery wartościowe. Postacie weksla. Historia Weksla………………..………………..2
Wykład 2 – Elementy składające się na formę weksla………...……………………...…………………………….……….7
Wykład 3 – Forma weksla. Klauzule wekslowe…………………………………………………………………...……….10
Wykład 4 – Przyjęcie weksla trasowanego………………………………………………………………………..………..14
Wykład 5 – Indos………………………………………………………………………………………..………………….18
Wykład 6 – Indos c.d……………………………………………………………………………………………….……….21
Wykład 7 – Indos zastawniczy. Pełnomocnictwo……………………………...…………………………………...………27
Wykład 8 – Pełnomocnictwo c.d……………………………………………………………………………………..……..33
Wykład 9 – Teorie wekslowe………………………………………………………………………………...……………..39
Wykład 10 – Weksel in blanco………………………………………………………………………………………..……44
Wykład 11 – Wykładnia weksla………………………………………………………………………………………….…46
Wykład 12 – Realizacja należności wekslowej (zapłata weksla)…………………………………………………………..53
Wykład 13 – Prawo wekslowe i czekowe jako prawo jednolite……………………………………………………………59
Wykład 14 – Dochodzenie zapłaty z weksla w trybie sądowym……………………………………………...……………62
Autor notatek
Mateusz Popiel
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 1 (8.10.12.)
Zakres przedmiotu prawo wekslowe i czekowe: funkcje weksla, wystawienie weksla, forma weksla, indos,
przyjęcie poręczenie, płatność, zapłata, zwrot na poszukiwanie z powodu niezapłacenie, wyręczenie, zmiana
tekstu, przedawnienie, niesłuszne wzbogacenie, kolizja ustaw, zaginięcie weksla, dochodzenie należności
wekslowe.
Prawo czekowe: funkcje czeku, wystawienie, forma, przeniesienie poręczenia, przedstawienie do zapłaty i
zapłata, przedawnienie, niesłuszne wzbogacenie, kolizja ustaw, protest, zaginięcie czeku.
Zakres egzaminu pokrywa się z zakresem ustaw prawo wekslowe i prawo czekowe.
Źródła normatywne
Ustawa Prawo wekslowe z 1936 (raz zmieniania);
Ustawa Prawo czekowe z 1936 roku (dwa razy zmieniana);
Inne nieliczne przepisy: ustawa prawo dewizowe, prawo bankowe, ustawa o kredycie konsumenckim, ustawa o
denominacji złotego, kodeks postępowania cywilnego (dot. dochodzenia należności wekslowych - zabezpieczenie
i egzekucji), postępowanie egzekucji w administracji (egzekucja z weksla), ustawa o notariacie (dwa przepisy);
Akty wykonawcze: rozporządzenie do ustawy o notariacie (przepisy o taksie notarialnej);
o Akty wykonawcze do prawa wekslowego: rozporządzenie z 1936 o uiszczeniu podpisów protestów
weksli i czeków, sporządzania weksli czeków przez urzędy pocztowe.
Uchwały zarządu NBP: uchwała zarządu NBP w sprawie rodzajów weksli przyjmowanych przez NBP do
redyskonta, uchwała z 2010 o rodzaju weksla przyjmowanego do dyskonta i zasady i termin dyskonta weksli.
Podręczniki
Prof. dr hab. Piotr Machnikowski „Prawo wekslowe” (2009).
Rozdział pracy zbiorowej prof. W. Pyzioła dotyczący prawa czekowego „Papiery wartościowe” – opracowanie
zbiorowe – rozdział dotyczący czeków.
Inne:
o Ignacy Różycki (1957);
o
Mirosław Kozieński „Prawo wekslowe” (2005); Tom. XIII Systemu Prawa Prywatnego – prawo
wekslowe;
Literatura uzupełniająca:
o Komentarz: Szponar i Maciej Kaliński (2003);
o
Komentarz: Jacek Jastrzębski i Maciej Kaliński (2012);
Komentarz z 1936 prof. Stanisława Wróblewskiego;
Komentarz Ignacy Rosedith (1936);
Komentarz Glasser i Tahler (1936).
Egzamin: pisemny; nie jest to egzamin testowy; dwa pytania kazusowe – proste stany faktyczne; trzecie pytanie –
pewne kwestie do objaśnienia; czas: 90 minut.
Prawo wekslowe i czekowe - wyspecjalizowane działy prawa cywilnego.
Prawo wekslowe – ogół norm regulujących wystawienie weksla i obrót weksla (-//- czek).
Jeżeli jakieś zagadnienie nie jest uregulowane w dwóch ustawach stosuje się przepisy ogólne – kc, ksh.
Prawo wekslowe i prawo czekowe – ścisłe powiązanie, brzmią niektóre przepisy niemal identycznie.
Prawo czekowe, czek - to płatność, sposób płatności. Wyręczają go karty płatnicze i inne środki płatności.
Przedmiotem wykładu głównie prawo wekslowe, bo ono nadal ma duże znaczenie praktyczne.
Weksel i czek – papiery wartościowe. Dwa znaczenia papieru wartościowego:
o
Wyrażają, ucieleśniają, albo inkorporują określone prawo majątkowe w ten sposób, że realizacja, albo
wykonanie tego prawa przewiduje okazanie, przedłożenie dokumentu, temu, kto ma je wykonać (np. art.
921^6 kc, art. 921^14 kc). Uprawniony, który utraci dokument nie ma możliwości realizacji swego prawa
w inny sposób. Możliwość wykonania prawa powstanie ponownie, kiedy nastąpi umorzenie należności
(amortyzacja). Amortyzacja nie zawsze jest możliwa – utrata prawa co do takich papierów. W tym
znaczeniu przepisy kc posługują się – art. 921^6 kc.
o
Papiery wartościowe na oznaczenie samych praw, niemających papierowego nośnika, związane z
nośnikiem elektronicznym. Istnieje możliwość zrezygnowania z nośnika papierowego i zastąpienie go
nośnikiem elektronicznym – prawa przysługujące akcjonariuszom w spółce akcyjnej i obligatariuszom w
spółce akcyjnej papiery wartościowe. Dematerializacja papierów wartościowych.
Weksel i czek – papiery wartościowe w tradycyjnym, klasycznym znaczeniu (pierwszy wariant). Weksel i czek
ucieleśniają określone prawo majątkowe cywilne w ten sposób, że do realizacji tego prawa konieczne jest
przedłożenie dokumentu temu, kto ma to prawo wykonać. Uprawniony nie może w inny sposób udowodnić
swego uprawnienia. W celu dochodzenia swego prawa musi przedłożyć dokument. W razie utraty dokumentu
odzyska możliwość tylko wtedy, gdy nastąpi amortyzacja (umorzenie) weksla, lub czeku. Umorzenie to odbywa
się na podstawie specjalnych przepisów.
Papiery wartościowe mogą inkorporować/ucieleśniać różne prawa majątkowe cywilne:
o
Udziałowe – akcja, akcja w postaci dokumentu – ucieleśnia prawa udziałowe wspólnika spółki;
o
Świadectwo tymczasowe – wspólnik spółki akcyjnej.
Papiery wartościowe, które ucieleśniają prawa rzeczowe:
o List hipoteczny;
o List rentowy (współcześnie) – obligacja. Jeżeli zabezpieczona hipoteką ucieleśnia także hipotekę.
Papiery wartościowe ucieleśniają wierzytelności (najliczniejsza grupa papierów wartościowych):
o
Dokumenty stwierdzające zawarcie umowy rachunku oszczędnościowego (dawniej książeczka);
o Bankowe papiery wartościowe, listy zastawne;
o Konosamenty;
o Polisy ubezpieczenia;
o Losy;
o Weksle i czek – mogą ucieleśniać tylko i wyłącznie wierzytelność pieniężną;
Papiery wartościowe
Na okaziciela – jako uprawnionego wskazuje okaziciela dokumentu tego, kto okazuje, kto włada dokumentem.
Są przenoszone przez przeniesienie własności, niezbędne do tego jest wydanie. Są przenoszone przez wydanie
dokumentu (własność). Do przeniesienia własności niezbędne jest wydanie dokumentu. Przeniesienie własności
prawa papieru.
Imienne – określają jako uprawnionego imiennie określoną osobę. Podają nazwisko danej osoby. Ta osoba jest
uprawniona. Te papiery wartościowe są przenoszone w drodze przelewu.
Na zlecenie – jako uprawnionego określają imiennie określoną osobę, z tym zastrzeżeniem, że ta osoba może
wskazać jako uprawnionego inną osobę. Zlecenie - „indos”. Indos – sposób przenoszenia papierów
wartościowych na zlecenie. Indosów może być wiele (A na B, B na C, C na D). Możliwość indosowania może
wynikać albo z samej ustawy, albo z treści dokumentu.
Weksel musi określać imiennie uprawnionego. Nie może być wystawiony, jako papier wartościowy na okaziciela.
Musi opiewać na osobę imiennie określoną.
o Uprawniony – remitent (wekslobiorca) może dokonać indosu (A na B, B na C itd.). Weksel papierem
na zlecenie z mocy wyraźnego przepisu. Ale wystawca może wykluczyć taką możliwość (zakazanie
indosowania) weksel wtedy papierem wartościowym imiennym, wówczas przeniesienie tylko w
drodze przelewu.
Czek nie musi wskazywać imiennie uprawnionego, może być wystawiony na okaziciela, ale może być i na osobę
imiennie wskazaną (na zlecenie może być indosowany przez uprawnionego). Jeżeli został w czeku wskazany
uprawniony, to wystawca może zamieścić klauzulę – może być wtedy przeniesiony tylko w drodze przelewu.
o Czek – na okaziciela, na zlecenie, papier wartościowy imienny.
Z reguły w obrocie i weksel, i czek występują na zlecenie (przenoszone w drodze indosu).
Postacie weksla (dwie)
Weksel własny
Przyrzeczenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. Wystawca przyrzeka zapłatę oznaczonej sumy wekslowej.
Osoba na której rzecz przyrzeczenie następuje, to wekslobiorca (remitent). Remitent – wierzycielem, a wystawca
– dłużnikiem. Ten kto dokonuje indosu staje się z mocy prawa zobowiązany do zapłaty sumy wekslowej.
Indosant – kto dokonuje indosu, na rzecz którego – indosobiorca.
Możliwe poręczenie zapłaty sumy wekslowej przez inną osobę. Taki poręczyciel staje się też dłużnikiem
wekslowym. W przypadku weksla własnego może być kilku dłużników. Dłużników dzieli się na dwie kategorie
o
Głównych
Wystawca;
Poręczyciele;
o
Subsydiarnych (zobowiązanych zwrotnie, pomocniczy)
Indosanci;
Poręczyciele za indosantów;
Odpowiadają wtedy, gdy weksle zostaje wystawiony wystawcy do zapłaty a on nie zapłaci.
Weksel trasowany
Polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. Wystawca poleca innej osobie wskazanej w wekslu zapłaty sumy,
na którą weksle opiewa.
Osoba, na rzecz której ma być dokonana zapłata – remitent
Trasat – osoba, do której skierowane jest polecenie zapłaty. Nie staje się dłużnikiem tylko dlatego, że została
wskazana przez wystawcę, że ma zapłacić. Trasant staje się dłużnikiem dopiero wtedy, gdy przyjmie skierowane
do niego zlecenie (zaakceptuje weksel).
Możliwe indosowanie wielokrotne. Indosanci stają się zobowiązani do zapłaty sumy wekslowej. Możliwe
poręcznie wekslowe, za akceptanta, za indosanta. Dwie grupy:
o
Dłużników głównych
Akceptant;
Poręczyciele za akceptanta.
o
Dłużników pomocniczych
Wystawca;
Indosanci;
Poręczyciela za wystawcę;
Poręczyciele za indosantów;
Zobowiązani do zapłaty weksla, gdy trasant odmówi przyjęcia, albo gdy trasant odmówi zapłaty
w razie przedstawienia weksla do zapłaty.
Dany dokument albo wekslem własnym, albo wekslem trasowanym. U nas dominuje weksel własny, a na
zachodzie trasowany (u nas rzadkością).
Czek
Istotą – polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej;
Istotne różnice w stosunku do weksla trasowanego:
o Trasantem – bank. Bank, który ma fundusz.
o
W przypadku czeku niemożliwe jest przyjęcie i zaakceptowanie czeku przez bank. Z mocy prawa
czekowego nie może stać się dłużnikiem czekowym (z mocy rachunku bankowego może być).
o
Trasantem jest bank i nie ma akceptanta. Trasant bank nie staje się dłużnikiem czekowym (dłużnikiem
jest wystawca, może być indosant, możliwe poręczenie).
Historia weksla
Korzenie – połowa XII w.
Początki weksla – dokumenty, które w połowie XII w. zostały używane w obrocie handlowym w północnych
Włoszech.
Był problem z wymianą waluty i niebezpieczeństwo utraty kruszcu. Problem rozwiązywano w ten sposób, że
kupiec udawał się do bankiera i składał mu walutę i przyrzekał zapłatę równowartości w odpowiedniej walucie.
Przyrzeczenie odbywało się w obecności notariusza. Taki dokument początkiem weksla własnego. Waluta była
potrzebna w innej miejscowości – kupiec przychodził do bankiera w swojej miejscowości, składał mu walutę,
bankier przyrzekał zapłatę równowartości, zastrzegał, że wypłata nastąpi przez innego bankiera, tam gdzie była
kupcowi potrzebna waluta. Do dokumentu w formie notarialnej dołączany był list. W liście określony
pełnomocnik, do rąk którego wypłata miała nastąpić.
Dynamiczniej rozwijały się weksle trasowane. Podejrzenie lichwy.
Obrót wekslowy dokonywał się w kręgu bankierów. Dotąd krążył weksle, aż w drodze potrącenia dług został
umorzony i zobowiązanie, na które weksel opiewał wygasło. Bankierzy w celu takich operacji spotykali się na
targach (specjalne targi).
Ok. XVI w. kupcy wyzwolili się od bankierów – pojawił się indos. Zlecenie zostało zinterpretowane, jako indos
(sposób przenoszenia weksla już bez udziału bankiera).
Trzy systemy prawa wekslowego (różnice):
o
Germański;
o
Romański;
o Anglosaski.
Próby unifikacji, aby wrócić do stanu wcześniejszego – do jednolitego prawa wekslowego. Wiele takich prób, ale
dwie najistotniejsze:
o
Rząd holenderski zwołał konferencje do Hagi w 1910 roku. Opracowano projekt wstępny jednolitej
ustawy wekslowej. Przedłożono poszczególnym państwom do dyskusji. Niektóre sceptycznie się do
projektu odniosły. W 1912 roku – II konferencja w Hadze, uwzględniono postulaty zgłoszone do I
projektu i w akcie końcowym podpisano międzynarodową konwencje w celu unifikacji prawa
wekslowego. Nie weszła ona w życie – wybuch I wojny światowej.
o
Impuls Ligii Narodów (1921). Konferencja w Genewie (1930) – podpisano trzy konwencje.
Konwencja w sprawie jednolitej ustawy w sprawie weksla trasowanego i własnego
o
Państwa strony zobowiązały się do wprowadzenia jednolitej ustawy wekslowej. Odstępstwa możliwe w
zakresie określonym w załączniku drugim.
o
Załącznik II – zastrzeżenia.
o
Wiele państw ją podpisało, a jeszcze inne wprowadziły zbieżne ustawodawstwo.
Konwencja w sprawie kolizji ustaw o wekslu trasowanym i własnym. Normy kolizyjne PPM. Państwa strony
zobowiązały się stosować zawarte w konwencji normy kolizyjne w zakresie ustalania prawa właściwego.
Konwencja w kwestii opłaty stemplowej w wekslu trasowanym i własnym. Zobowiązywała państwa strony, aby
nie uzależniały zobowiązania wekslowego od uiszczenia opłaty wekslowej.
o
Polska stroną wszystkich trzech konwencji. Tekstami autentycznymi: francuski i angielski. Opublikowane
w Dzienniku Ustaw z 1937 roku (tekst autentyczny i przekład polski).
Dwa systemy prawa wekslowego
System konwencyjny (genewski);
System angloamerykański (państwa kolonie).
Polska ustawa z 1936 roku o prawie wekslowym oparta na konwencjach genewskich
Artykuły od 1 - 74 powtórzeniem artykułów z załącznika I do Konwencji;
Art. 75 i 76 – wynikiem skorzystania z ustawodawcy możliwości, które dawał załącznik II;
Art. 76 – 84 – powtarzają przepisy konwencji o kolizji ustaw do PPM;
Art. 85 - 100 – przepisy, które nie są bezpośrednio związane z przepisami konwencji – rozstrzygnięte przepisy
szczegółowe. Uregulowanie protestu i amortyzacji (umorzenia);
Art. 101 – 104 – powtórzeniem artykułów 75-78 załącznika I Konwencji I genewskiej;
Art. 105 – 109 – przepisy przejściowe i końcowe;
Przepisy przepisane powinny być traktowane, jak przepisy prawa międzynarodowego.
Dyrektywy interpretacyjne
Aby a priori zwrotom przepisów o pochodzeniu międzynarodowym nie nadawać takiego znaczenia, jakie jest
przypisane równobrzmiącym przepisom ustawodawstwa krajowego, a raczej należy się odwoływać do cech aktów
o pochodzeniu międzynarodowym, do cech aktów.
Trzeba odwoływać się do poglądów, które na tle tych przepisów się pojawiają w innych państwach
konwencyjnych (orzecznictwo innych państw).
W akcie końcowym konferencji genewskiej poproszono, aby państwa załączały orzeczenia sądów najwyższych,
które w sprawach wekslowych zapadają.
Konwencje nazywane „osieroconymi”, bo nie ma czynników, które sprzyjają unifikacji.
Konstrukcja ustawy (trzy tytuły)
Tytuł I Weksel trasowany – art. 1-100;
Tytuł II Weksel własny – art. 101-104;
Tytuł III Przepisy końcowe – art. 105-109;
Zasadniczy wpływ na treść Konwencji miały wpływ państwa zachodnie, w których obrocie dominuje weksel
trasowany.
W dwóch artykułach określono cechy weksla własnego, w trzecim nakazano odpowiednie stosowanie przepisów
o wekslu trasowanym.
Przepisy prawa wekslowego prawie zawsze u nas stosowane odpowiedni.
Wystawca weksla własnego – dłużnikiem głównym; wystawce weksla trasowanego – dłużnikiem subsydiarnym.
Wykład prowadzony w odniesieniu do weksla własnego.
Prawo czekowe
Trzy konwencje w Genewie (1931)
o Konwencje w sprawie jednolitej ustawy w przedmiocie czeków;
o
Konwencja o uregulowaniu kolizji ustaw w przedmiocie czeków;
o Konwencja w sprawie opłaty stemplowej w przedmiocie czeków;
Polska strona wszystkich trzech konwencji. Polska ustawa z 1936 roku oparta na konwencjach genewskich.
Historia czeku – rozwinął się w Anglii w wieku XVIII, ale Holendrzy przypisują sobie wynalazek czeku i
Anglicy od nich to przejęli.
Wekslem posługuje się ten, kto nie ma pieniędzy, a czekiem ten, kto ma pieniądze.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 2 (15.10.12.)
Elementy składające się na formę weksla
Weksel – inkorporuje wierzytelność pieniężną (i tylko taką). Papier wartościowy na zlecenie (przenoszony
indosem).
Źródłem prawa wekslowego - ustawa z 1936 roku.
Praktyka
o
Terminom ustawowym nie można z automatu przypisywać definicji wewnątrzustawowej;
o Trzeba mieć na względzie praktykę w innych państwach.
Ustawa z 1936 roku zastąpiła rozporządzenie o prawie wekslowym z 1924 roku (związane z reformą gospodarczą
Grabskiego), obowiązywało do połowy 1936 roku. Na tle tego rozporządzenia liczne orzecznictwo (aktualne do
dziś), rozporządzenie było oparte na jednolitej konwencji - stąd aktualność orzeczeń.
Weksel i czek – sformalizowane papiery wartościowe.
Rygoryzm
Wekslowy – ogół norm, które dają wyraz sformalizowanemu pojęciu;
Czekowy – ogół norm, które dają wyraz formalnym rozwiązaniom.
Rygoryzm wekslowy
Materialny. W zasadzie treść weksla rozstrzyga o zobowiązaniach wekslowych. Zobowiązanie istnieje w takim
kształcie, w jakim wynika z weksla. Czego nie ma na wekslu – nie istnieje.
Formalny
o
Ułatwienia w dochodzeniu należności z weksla, zapłaty z weksla można dochodzić postępowaniu
uproszczonym, ułatwienia przy egzekucji;
o Przejawia się w uzależnieniu (wymaganiach) dochodzenia sumy wekslowej, przestrzegania terminów;
o
Przejawia się w wymaganiach co do formy weksla. Nie ma formy weksla jako takiej, mówimy forma
weksla trasowanego, lub własnego;
o
Nie powstanie zobowiązanie wekslowe, jeśli nie ma oświadczenia woli na wekslu.
Forma weksla
Weksel własny
o Art. 101 ustawy o prawie wekslowym – oznaczenia daty, miejsca, podpis wystawcy;
o Art. 102 – dokument, który nie ma jednej z cech z art. 101 nie jest wekslem własnym.
Weksel trasowany
o Art. 1 – nazwę weksel, bezwarunkowe polecenie zapłaty, nazwisko trasata, nazwisko remitenta, datę,
miejsce, podpis wystawcy;
o Art. 2 – dokument, który nie ma jednej z cech z art. 1 nie będzie wekslem trasowanym.
Kiedyś pojęcie formy zlewało się z pojęciem czynności prawnej – trudności w rozróżnieniu;
Obecnie forma to atrybut czynności prawnej (oświadczenia woli);
Art. 33 prawa wekslowego – niedochowanie formy – nieważność!
Czy wystawienie weksla wymaga użycia formularza urzędowego?
o
Do 2007 roku istniały takie formularze wekslowe (różne rodzaje) do pewnej kwoty, można go było nabyć
za określoną cenę. Od początku 2007 – niema urzędowych formularzy.
o
Wcześniej były drukowane ze względu na opłatę skarbową (która wynosiła tyle, ile cena formularza).
Elementy składające się na formę (art. 101 i 1)
Nazwa „weksel”
Ostrzegamy uczestników obrotu wekslowego (to dokument, który podlega pewnemu rygorowi).
Ma być użyta w samym tekście dokumentu, nie wystarczy zatytułować „weksel”.
Wymóg ten spełniony, gdy nazwa „weksel” wpleciona w tekst przyrzeczenia! (zapobiega to fałszowaniu weksli).
Język nazwy „weksel”: w tym, którym napisany został element – przyrzeczenie, lub polecenie zapłaty.
To wynika z naszego prawa, ale w niektórych systemach nazwa weksel nie jest wymagana. Art. 71 ustawy –
określa prawo właściwe do oceny formy. Tam, gdzie właściwe do oceny formy, tam gdzie dokonano podpisania,
prawo tego państwa.
Jeżeli weksel wystawiony w Anglii, trafi on do Polski, to stosujemy prawo tego państwa, gdzie go wystawiono!
Bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty
[własny, bezwarunkowe polecenie zapłaty (trasowany)]
Weksel nie może opiewać na wartość niepieniężną.
Wskazanie określonej ilości jednostek pieniężnych obowiązkowe waluty w danym państwie – wymóg spełniony.
Mogą to być jednostki obrachunkowe (np. PLN, $, £, €).
Musi być wskazana ilość jednostek przemiennych. Np. na „dokonanie zapłata kwoty 10 mln” i tyle – wymóg
oznaczenia sumy pieniężnej nie jest spełniony – nie ma waluty, będzie nieważny, nie będzie uznany za weksel.
Sumę wekslową piszemy dwa razy – słownie i cyfrycznie, więc waluta może być określona w 1 miejscu
(wystarczy raz!).
Co gdy na wekslu w jednym miejscy „1000 zł”, a w drugim „1000€”? Nie jest spełniony wymóg, bo nie wiadomo
o jaką walutę chodzi.
Co gdy waluta ta sama, ale inna kwota? Miarodajna jest suma, która jest napisana słownie.
Co gdy dwa razy napisano słownie, lub liczbowo? Miarodajna jest kwota mniejsza.
Nie będzie też wymóg spełniony, gdy będziemy przeliczać waluty np. 1000 zł i 250€ (m. in. dlatego, że kurs
waluty się przecież waha).
Suma wyrażona w dolarach, weksel był wystawiony w Kanadzie – trzeba określić o jakie dolary chodzi – art. 41 –
miarodajna waluta, która obowiązuje w miejscu płatność.
Późniejsza zmiana waluty nie ma znaczenia – weksel na polskie złote w 1994 roku, a miał być płatny po zmianie
waluty po 1995 roku – wymóg spełnienia, walutę przeliczamy zgodnie z ustawą o denominacji.
Kwestia weksla in blanco – wystawiony przed I 1995 roku, ale uzupełnienie po I 1995 roku – może powstać
pytanie – na jaką walutę wypełnić? Weksel wystawiony przed I 1995, a miarodajna jest data wystawienia, więc
stare złote? Wypełniany na stare złote i poddajemy denominacji? Ale weksel in blanco zabezpiecza stosunek
podstawowy. Należy uzupełnić weksel nową walutą (nowym złotym) prze założeniu, że zobowiązanie ze
stosunku podstawowego zostało zdenominowane (właściwe stanowisko).
Polecenie /przyrzeczenie zapłaty musi być bezwarunkowe – nie można uzależnić od warunku – np. od tego, czy
remitent zda egzamin z prawa cywilnego w sesji – chodzi o nietamowanie obrotu.
Niedopuszczalne jest uznanie skuteczności od zdarzenia przyszłego, niepewnego, w szczególności stosunku
podstawowego! Np. zapłata zgodnie z umową „xyz” – niedopuszczalne, bo byłoby uzależnione od skuteczności
stosunku podstawowego „xyz”.
Zastrzeżenie informacji w wekslu też dopuszczalne – w wekslu własnym dodano „za wyroby spirytusowe” – to
tylko zastrzeżenie informacji.
Nazwisko trasata
(ten kto płaci, tylko w wekslu trasowany)
Może nim być osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna.
Wymóg ten spełniony, gdy na wekslu w odpowiednim miejscu będzie to oznaczenie – osoba, która ma zapłacić;
wymóg spełniony, gdy trasatem np. wymyślona spółka. Decyduje to, co jest na wekslu.
Weksle piwniczne – drugi wymyślonym trasatem.
Art. 7 – samo-zależności podpisu, czyli gdy jeden podpis nieważny, lub przez osobę niezdolną, to nie uchybia to
ważności innych podpisów.
Art. 3 ust. 2 – kilka osób może występować roli trasata (kumulatywnie, lub alternatywnie).
Oznaczenie terminu płatności
Dzień, w którym weksel ma być zapłacony zgodnie z treścią dokumentu, bez względu czy przypada na dzień
ustawowo wolny od pracy (termin zapłaty – pierwszy dzień, w którym można żądać zapłaty).
Cztery sposoby oznaczenia terminu płatności (art. 33 prawa wekslowego):
A) Za okazaniem. Przedstawiamy trasatowi i przy przedstawieniu ma być płatny, może być przedstawiony w
ciągu roku od wystawienia do zapłaty
B) W pewien czas po okazaniu. Np. 10 dni po okazaniu, zaznaczy się pewien okres po upływie którego
weksel ma być opłacony. Liczony (przy trasowanych) od dnia przyjęcia weksla przez trasata, a gdy
odmówił – od dnia protestu. Przy wekslu własnym – posiadacz ma okazać weksel, wystarczy do tzw. Wizy
i od tej wizy liczony jest czas, a gdy odmówił to od dnia protestu z powodu odmowy wizy.
C) W pewien czas po dacie. Jeśli wystawca nie wskazał dnia, to liczymy „po dacie” od daty liczonej od daty
wystawienia
D) W pewnej dacie (oznaczonym dniu). Podajemy dzień, miesiąc, rok – gdy brak określonego roku,
przyjmujemy ten, w którym wystawiono weksel. Termin musi być możliwy – np. 30.02 – termin
niemożliwy, wymóg oznaczenia nie będzie spełniony. Terminy inne niż powyższe (A, B, C, D) są
niedopuszczalne (np. tydzień po wypowiedzeniu – niedopuszczalne).
Oznaczenie miejsca płatności
Geograficzne wskazanie danej miejscowości – miejsce płatności (gdzie weksel ma być zapłacony).
Nie jest to równoznaczne z adresem, nie jest konieczne jego wskazanie (choć pożądane).
Art. 87 prawa wekslowego – gdy brak adresu, to lokal przedstawienia, a gdy brak, to lokal mieszkalny.
Rzeczywiste istnienie danej miejscowości.
Brak oznaczenia miejsca płatności (art. 2, 102 prawa wekslowego).
Nazwisko remitenta
Osoba fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna – znak, który kwalifikujemy jako nazwisko – ta osoba nie musi
istnieć, ale pewność obrotu wskazuje, że tekst ma wskazywać czy to weksel.
Może być kilku uprawnionych.
Remitentem może być wystawca weksla trasowanego (art. 3 ust. 1 prawa wekslowego).
Weksel na własne zlecenie – wystawiający i uprawniony – jedna osoba (przy trasowanym).
Art. 103 prawa wekslowego – nie ma odesłania do art. 3 ust. 1 – nie stosujemy tego do weksla własnego. Gdyby
jedna osoba w wekslu własnym wskazana jako remitent i wystawiający – nieważność.
Wymóg daty wystawienia
Dzień, miesiąc, rok.
Data wystawienia nie musi być prawdziwa, wystarczy że jest możliwa.
Miejsce wystawienia
Podanie nazwy miejscowości, nie musi być prawdziwa, ale możliwa.
Można wskazać tylko jedną miejscowość.
Podpis wystawcy
Wystawca może być: osobą fizyczną, osobą prawną, ułomną osobą prawną.
Jeśli wystawca jest osobą fizyczną – podpis, lub poprzez pełnomocnika.
Osobna prawna – podpis osoby powołanej do reprezentacji.
Ma być pod tekstem weksla, ewentualnie na rewersie (?)
Czy ma być własnoręczny? Podpis to każdy znak, który oddany na dokonanie indywidualizuje podmiot,
dopuszcza przyjęcie, że podpis może być mechanicznie odbity. W Polsce podpis musi być własnoręczny.
Podpis to nie to samo co inicjały.
Kwestia czytelności podpisu. Dwa stanowiska
o
Musi być czytelny, tak aby ustalić kto jest wystawcą (na podstawie podpisu) – ułatwia to obrót.
o
Podpis nie musi być czytelny, wystarczy ze uczestnicy obrotu rozumieją znaczenie znaku
Podpis - konkretny autor oświadczenia woli, zaznaczenie procesu oświadczenia woli.
Będzie spełniać swoją funkcje identyfikacyjną, gdy podpis złożony i typowy będą takie same, a nie, że podpis na
wekslu specjalnie czytelniejszy. Należy podpisywać się na wekslu tak, jak normalnie.
Podpis może być nieczytelny - uchwałą Sądu Najwyższego z 30.12.1993 r.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 3 (22.10.12.)
Forma weksla
Art. 101 prawa wekslowego – weksle własny zawiera nazwę, oznaczenie terminu płatności, suma, nazwisko
emitenta, oznaczenie terminu i miejsce wystawienia, podpis
Weksel trasowany – art. 1 – zawiera nazwę „weksel”, polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, oznaczenie
trasanta – osoby, która ma zapłacić, termin, miejsce płatności ,datę i miejsce wystawienia, podpis wystawcy.
Dokument niemający powyższych cech nie będzie uważany za weksel trasowany.
Weksel własny
Z elementów z art. 101 – bezwzględnie konieczne:
o Nazwa weksel;
o
Przyrzeczenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej;
o Nazwisko remitenta;
o Oznaczenie daty wystawienia;
o Podpis.
Ułatwienia ustawa przewiduje dla (pomaga zachować ważność weksla):
o Oznaczenie miejsca wyznaczenia. Jeżeli nie ma osobnego oznaczenia miejsca wystawienia, to miejsce
podane obok nazwiska wystawcy będzie uważane za nazwisko wystawienia.
o
Miejsce płatności. Jeżeli nie ma podanego miejsca płatności, to miejsce wystawienia będzie miejscem
płatności
o
Jeżeli w ten sposób nie da się określić – dokument nie może być uznany za weksel własny
Termin płatności – ten element nie jest konieczny, bo z art. 102 wynika, że jeżeli nie określono, to weksel
własny będzie płatny za okazaniem. Jeśli wystawca chce określić – to jedynie w sposób określony w art. 33, a
jeżeli nie zrobi tego w ten sposób – dokument nie będzie uznany za weksel własny.
Nie jest konieczne umieszczenie klauzuli „na zlecenie”. Zastrzeżenie „na zlecenie” nie jest konieczne. Musi być
określona osoba uprawniona. Ustawa stanowi, że oba weksle (trasowany, własny) są wekslami „na zlecenie”,
dodawanie zwrotu „na zlecenie” nie jest konieczne, a zamieszczenie takiej klauzuli może być kłopotliwe.
Wystawca może wyłączyć klauzulę indosowania, za pomocą słów „nie na zlecenie”. Art. 513 kc (zarzuty
przysługujące dłużnikowi).
Weksel trasowany
Obligatoryjne elementy:
o Nazwa weksel;
o Bezwarunkowe polecenie zapłaty;
o Nazwisko trasata;
o Nazwisko remitenta;
o Oznaczenie daty wystawienia;
o Podpis.
Oznaczenia miejsca wyznaczenia i miejsca płatności – te elementy są wymagane, ale ustawa ułatwia –
miejscowość podana obok nazwiska wystawcy będzie uznawana za miejsce wystawienia.
Określenie terminu płatności – nie jest w ogóle potrzebne, a weksel będzie płatny po okazaniu, ale jeżeli już coś –
art. 33.
Klauzula „nie na zlecenie” jest zbyteczna, a nawet kłopotliwa.
Forma – kwestia czeku
Art. 1 – nazwa czek, bezwarunkowe polecenie zapłaty, oznaczonej sumy pieniężnej, nazwisko trasata, oznaczenie
miejsca płatności, oznaczenie daty i miejsca wystawienia, podpis wystawcy.
Art. 2 - jeżeli nie ma jednej z powyższych cech nie będzie uważany za czek.
Różnice w stosunku do weksla trasowanego. Dwie różnice:
o Nie ma remitenta, nie wymaga się określenia osoby uprawnionej.
o
Nie mówi się nic o określeniu terminu płatności. Czek zawsze jest płatny za okazaniem, przy
przedstawieniu. Powinien być okazany w terminie 10 dni od daty wystawienia. Określenie innego
terminu pociąga za sobą bezskuteczność takiej klauzuli.
Bezwzględne konieczne: nazwa czek, nazwisko trasata, określenie daty wystawienia, nazwisko i podpis.
Miejsce wystawienia i miejsce płatności – nie są wymagane. W braku podania miejsca – nazwisko obok podpisu
wystawcy będzie miejscem wystawienia. Kilka miejscowości – pierwsza miejscowość. Żadna – miejsce
wystawienia.
Zachowanie wymogów formalnych czeku – nie ma problemu, bo każdy bank wystawia książeczki czekowe. Nie
sposób nie wypełnić dobrze czeku. Książeczki czekowe są po to, by ubezskutecznić fałszowanie czeku.
Niekompletny dokument nie zawsze będzie całkowicie pozbawiony znaczenia prawnego. Czasem będzie mógł
wyrażać inną czynność.
Zachowanie formy konieczne do zawarcia zobowiązania wekslowego. Musi bycza chowana wymagana forma, to
jest niezbędne. Ale zachowanie formy samo przez się nie przesądza, że zobowiązanie wyrażone w wekslu
powstało. Bo forma jest konieczną przesłanką powstania, ale nie jedyną: zdolność do czynności prawnych
(zobowiązanie złoży osoba całkowicie ubezwłasnowolniona – nieskuteczne zaciągniecie zobowiązania -
nieważność oświadczenia woli, czynność prawna nie będzie ważna).
o
Zdolność prawna – jeżeli ten wymóg nie będzie zachowany, to będzie się to łączyć z niezachowaniem
formy. Dokument uznany za weksel musi wskazywać osobę mającą zdolność do czynności prawnych.
o
Częściowa zdolność – wymaga zgody osoby trzeciej (opiekuna).
o
Nieważne także treść weksla niezgodna z obowiązującą umową prawną (art. 58 kc).
Zazwyczaj weksle wystawiane na tle stosunku podstawowego.
Czynność prawna okazałą się nieważna zastosowanie art. 58 kc (nieważność czynności prawnej) – także
weksel w zakresie treści będzie nieważny, bo jest reguła, że jeżeli norma bezwzględnie obowiązującą dokonanie
określonych czynności prawnych, to z niej wynika zakaz wszelkich czynności prawnych, jak ta czynność
bezpośrednio zakazana.
Przykład: sprzedaż narkotyków. Nieważność umowy sprzedaży i wszelkich wynikających z tego skutków.
Dawniej były także ograniczenia dewizowe. Nie chodzi tutaj o problem kauzalności. Czynność z zakresu prawa
wekslowego są czynnościami abstrakcyjnymi – ich ważność nie zależy od kauzy.
Zakazy dewizowe – w tej chwili prawie zniknęły, ale dawniej było ich dużo i niejednokrotnie w danym
przypadku była nieważna czynność podstawowa i czynność wyrażona w wekslu (obie czynności objęte tym
samym zakazem)
Przykład: na wekslu podpisała się osoba, jako pełnomocnik innej – to też będzie skutkować mimo zachowania
formy. Jest dokument weksla, a samo oświadczenie jest dotknięte wadliwością z powodu braku umocowania.
Przykład: brak reprezentacji – podpis składa jeden członek zarządu, a powinni działać we dwóch. Albo działa
osoba, która nie jest już członkiem zarządu. Albo są wymagania postawione przez przepis szczególny.
Ograniczenia wynikające z prawa pracy.
Klauzule dodatkowe
Weksel może zawierać inne postanowienia – klauzule dodatkowe.
Mogą pochodzić albo od wystawcy, albo od innych osób – kryterium pochodzenia.
Podział klauzul wekslowych według kryterium skuteczności
Klauzule wekslowo-skuteczne
(skuteczne według prawa wekslowego)
Oznaczenie lokalu w którym trasat (w przypadku weksla trasowanego)/ wystawca ma zapłacić
(umiejscowienie, domicyl).
Dla oznaczenia wystarczy wskazanie miejscowości, nie trzeba podawać adresu lokalu. Jest pożądane określenie
adresu. Może to zrobić wystawca, trasant.
Art. 27 ust. 2 – sytuacja, gdy adres jest w tej samej miejscowości, co miejsce zamieszkania trasata. Wniosek taki,
że trasat może w każdej sytuacji taki adres wskazać, nie tylko w tej sytuacji wymienionej w art. 27 prawa
wekslowego. Jeżeli adres nie zostanie podany – ma zastosowanie art. 87 prawa wekslowego – właściwym
lokalem jest lokal przedsiębiorstwa/ mieszkanie w którym trasat, lub wystawca (weksel własny) mieszka.
Umiejscowienie, domicyl (art. 4) - weksel może być zapłacony w miejscu zamieszkania osoby trzeciej, lub
miejsce zamieszkania trasata (dotyczy weksla trasowanego). Ma odpowiednie zastosowanie do weksla własnego.
Osoba trzecia – domicyliant. W przypadku weksla domicyliantowego – ten skutek, że przedstawienie do zapłaty
powinno nastąpić domicyliantowi, a jeżeli zapłata nie nastąpiła, to protest należało złożyć w miejscu
zamieszkania domicylianta (prawo austriackie).
W Hadze w 1912 roku zdecydowano się na przyjecie następującego rozwiązania > za weksel domicylowany
uważany jest każdy weksel wskazujący osobę trzecią, która ma wyznaczyć osobę która ma zapłacić. To
rozwiązanie przyjęte w naszym prawie wekslowym z 1924 roku – weksel może być płatny do osoby trzeciej w
miejscu zamieszkania trasanta, bądź w innym miejscy. Na Konferencji Genewskiej podtrzymano rozwiązania
przyjęte w Hadze, ale wyrażono to inaczej, zmienimy redakcje.
Weksel domicylowany – taki weksel, w którym jest wskazana osoba trzecia, która ma zapłacić za trasanta. Taka
osoba może być wskazana, jeżeli miejsce zapłaty pokrywa się z miejscem zapłaty i jeżeli nie.
Klauzula domicylu częsta w praktyce. Domicyliantem zazwyczaj jest bank. Domicyliant nie jest dłużnikiem
wekslowym. Jego łączy z trasatem stosunek prawa powszechnego, czyli np. umowa rachunku bankowego i z tego
stosunku będzie zobowiązany. Domicyliantem może być każda osoba trzecia, ale nie może być trasat (weksel
trasowany) i wystawca (weksel własny).
Dwóch domicyliantów – problemy i spory. Właściwe rozwiązanie: jeżeli wskazanie pociąga za sobą dwa miejsca
płatności – naruszenie przepisu o wskazanie miejsca płatności.
Klauzula zwolnienia się wystawcy weksla trasowanego od odpowiedzialności za przyjęcie weksla przez
trasata.
Klauzula zwolnienia się indosanta od odpowiedzialności za zapłatę.
Dwie powyższe klauzule. Klauzule skuteczne, wywrą zamierzony skutek. Wystawca może zwolnić się od
odpowiedzialności. Indosanci mogą zwolnić się od odpowiedzialności zarówno za przyjecie, jak i za zapłatę. Te
klauzule są niemile widziane – nazywane są „klauzulami strachu” – taki weksel nie budzi zaufania, bank nie
przyjmują tych weksli do redyskonta.
Klauzula „zakazu dalszego indosowania” – uprawniony (wierzyciel wekslowy) może indosować weksel i
napisać „zakaz dalszego indosowania”. Indosant, który napisze będzie odpowiadać na rzecz indosariusza, od
którego nabyto weksel. Indosant wobec dalszych nabywców nie będzie odpowiadał. Klauzula niemile widziana,
jej zamieszczenie budzi wątpliwości co do rzetelności weksla.
Klauzula wyłączająca indosowanie („nie na zlecenie”). Wyłącza możliwość indosowania weksla. Zamienia
weksel w papier wartościowy imienny. Może być przeniesiony tylko i wyłącznie w drodze przelewu (na innych,
niż weksel papierem wartościowym).
Regulacje zawarte w ustawie o kredycie konsumenckim – art. 41 UoKK – weksel wręczony kredytodawcy
powinien zawierać klauzulę „nie na zlecenie” – chodzi o to, aby mógł być on przenoszony tylko w drodze
przelewu – dłużnik wobec cesjonariusza może podnosić wszelkie zarzuty, które miał wobec cedenta. Nie można
ograniczyć możliwości podnoszenia zarzutów wobec cesjonariusza (art. 44). Jeśli wręczony byłby kredytodawcy
w UoKK weksel bez „nie na zlecenie”, to kredytodawca ponosi odpowiedzialność. Jeżeli ktoś się posługuje
wekslem w celu zabezpieczenia, dobrzej jest zamieścić klauzule „nie na zlecenie”. Art. 513 kc – dłużnik może
podnosić wszelkie zarzuty także w stosunku do cesjonariusza.
Klauzula - zastrzeżenie oprocentowania w pewnych sytuacjach.
Klauzula - zastrzeżenie zapłaty rzeczywistej w walucie zagranicznej. Weksel musi zawierać oznaczenie sumy
pieniężnej. Wystawca może wskazać określoną ilość waluty, która ma obrót w jakimkolwiek państwie w chwili
wystawienia.
Do 23.01.2009 r. art. 358 kc stanowił, że z zastrzeżeniem wyjątków zobowiązania mogą być wyrażane tylko w
złotych polskich – zasada walutowości. Dotyczyła także zobowiązań wekslowych. Wyjątkiem art. 41 prawa
wekslowego – jeżeli weksel opiewa na walutę. która jest walutą miejsca płatności, to sumę wekslową można
zapłacić w walucie krajowej według jej miejsca płatności – w Polsce mógł być wystawiony weksel płatny w
Polsce na walutę obcą. Wyłączał zastosowanie zasady walutowości.
Prawo dewizowe – liczne ograniczenia w zakresie obrotu dewizowego, m. in. obrót wekslowy. Przyjęto zasadę,
że obrót wekslowy jest dozwolony z zastrzeżeniem ograniczeń w prawie dewizowym. Art. 41 całkowicie
dopuszcza obrót wekslowy, w którym suma była wyrażona w walucie obcej, ale z prawa dewizowego wynikały
pewne ograniczenia. Czy prawo dewizowe przewidując pewne ograniczenia, nie naruszało zobowiązań polskich?
Nie, dlatego że w załączniku II konwencji był przepis przewidujący, że można uczynić odstępstwa, ze względu na
swoje stosunku walutowe – art. 7.
Od 24.01.2009 r. art. 358 kc ma inną treść – założeniem jego jest dopuszczalność zaciągania na obszarze Polski
zobowiązań w walucie obcej. Mogą być przepisy szczególne wprowadzające wyjątki od tej zasady. Takie wyjątki
są w prawie dewizowym. Ograniczenia dotyczą stosunków z państwami trzecimi (innymi, niż państwa UE).
Z art. 41 prawa wekslowego wynika, że jeżeli weksel opiewa na walutę inną, niż walutę miejsca płatności – jeżeli
posiadacz weksla (np. weksel własny) przedstawi go w terminie płatności wystawcy, weksel opiewa na walutę
obcą, to wtedy wystawca może zapłacić w złotych polskich. Kurs z dnia płatności – wszystko ok. (art. 41 prawa
wekslowego). Ryzyko wahań kursowych ponosi
Art. 41 zawiera jeszcze inny przepis – jeżeli dłużnik dopuścił się zwłoki w zapłacie sumy wekslowej – posiadać
może żądać zapłaty sumy wekslowej w wysokości jej wartości. Zwłoka oznacza niedotrzymanie terminu płatności
Przykład: weksel własny, posiadacz w terminie przedstawia do zapłaty – 20 tys. dolarów, wystawca odmawia –
zgodnie z przepisem art. 41 posiadacz może wytoczyć powództwo, zażądać zapłatę 20 tys. dolarów. Jak uzyska
orzeczenie, to na etapie egzekucji może zażądać zapłaty albo w złotych, albo według wartości według dnia
płatności. Sąd badając klauzulę powinien upoważnić dłużnika do przeliczenia na walutę krajową.
Problem na tle art. 41 – czy wierzyciel wekslowy może skorzystać z niego już w pozwie – zażądać zapłaty w
pieniądzu polskim? Jedni mówią, że nie – dłużnik ma wybór, ale przeważa pogląd, że powód już w pozwie może
zażądać zapłaty i określić walutę.
Klauzule przyjęcia weksla do zapłaty.
Klauzule - zwolnienie od protestu.
Klauzula - wykluczenie możliwości wystawienia weksla zwrotnego.
Klauzula - „adresat w potrzebie”.
Klauzula zawierająca ponumerowanie wturo-wpisów.
Klauzule - oznaczenie osoby, u której znajdują się dalsze egzemplarze, lub oryginał.
Klauzule uznawane za nienapisane według prawa wekslowego
(zakazane przez prawo wekslowe i nakazuje uznać za nienapisane)
Zastrzeżenie oprocentowania;
Zwolnienie wystawcy weksla trasowanego od odpowiedzialności za zapłatę;
Warunek, od którego uzależniono skuteczność indosu.
Klauzule obojętne dla prawa wekslowego
(ani nie zakazuje, ani nie łączy z nimi określonych skutków prawnych)
Pokrycia.
Waluty. Jeżeli zamieści się tą walutę – możliwość przeliczenia odpada. Pozostaje tylko zapłata w walucie obcej,
co jest niewygodne. W okresie międzywojennym ustawodawca skorzystał z wyłączenia tej klauzuli.
Zawiadomienia
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 4 (29.10.12.)
Przyjęcie weksla trasowanego
Dodatkowe klauzule
Wywołujące skutki/ wekslowo skuteczne;
Bezskuteczne/ zakazane;
Obojętne z punktu widzenia prawa wekslowego i czekowego, ale mogą wywoływać skutki przewidziane
powszechnego prawa cywilnego lub postępowania cywilnego. W pewnych sytuacjach skutki przewidziane w
prawie wekslowym wywołuje zastrzeżenie oprocentowania – wekslowo skuteczne
Z punktu widzenia terminu płatności
o Za okazaniem.
o
Określone w dacie, w pewien czas po okazaniu – w przypadku takich weksli nie można określić z góry
precyzyjnie terminu rzeczywistej zapłaty – dopuszcza się oprocentowanie sumy wekslowej. Wystawca
może zastrzec oprocentowanie sumy wekslowej. Musi wystawca określić stopę procentową. Odsetki
należą się od daty określonej przez wystawcę, a jeżeli data nie została określona, to należą się od daty
wystawienia.
W oznaczonym terminie w pewien czas po dacie – nie dopuszcza się zastrzeżenia odsetek. Jeżeli
uczestnicy transakcji chcą zastarzeć oprocentowanie, to powinni do sumy, o którą im chodzi,
dopisać ustalone odsetki i łączną tą sumę wpisać, jako sumę wekslową.
Tych odsetek nie można mylić z odsetkami za opóźnienie – należą się z mocy ustawy i nie trzeba
ich zastrzegać.
Klauzule uznane za niepisane klauzule. Zastrzegające warunek przy indosie – klauzula zakazana, uważa się ją za
nienapisaną.
Wekslowo obojętne klauzule
Pokrycia.
Waluty. Czy taka klauzula może być uznana za warunek uznający skuteczność uzależnienia, lub skuteczności
zapłaty?
Zawiadomienia.
Weksel gwarancyjny/depozytową – ostrzega, że weksel był wystawiany w celu zabezpieczenia.
Klauzule dodatkowe, które mogą się pojawić na czekach:
Skuteczne
o Umiejscowienie;
o Domicyl;
o
Zastrzeżenie zapłaty rzeczywistej w walucie zagranicznej.
o Zwolnienie od protestu – protest jest przesłanką bezskuteczności niektórych czynności. Można zwolnić
od protestu skutecznie
o
Zakreślenie ogólne, lub szczególne – Francja, anglosaski – zakreślenie ogólne to dwie linie między
którymi nic się nie wpisuje albo słowo „bankier”, lub „bank”, co oznacza, że suma czekowa powinna być
zapłacona stałemu klientowi banku, który jest trasatem.
o Do rozliczenia/ do rozrachunku – u nas często spotykana w czasach rozwiniętych rozwoju czekowego –
nie można wystawić gotówki na podstawie czeku, rozliczenie musi być bezgotówkowe.
Niedopuszczalne, uznawane za nienapisane
o
Przyjęcie czeku przez trasata – według prawa czekowego bank/trasat nie może długu przyjąć – bank nie
może być dłużnikiem według prawa czekowego. Nie ma przeszkód, aby trasat przyjął weksel, nawet to
się zakłada.
o
Nie można na czek zastrzec oprocentowania sumy czekowej - każda taka klauzula będzie uznana za
nienapisaną.
o Wystawca nie może się skutecznie zwolnić od odpowiedzialności za zapłatę – ktoś musi być pewnym
dłużnikiem (ten kto posłużył się czekiem, to wystawca)
Klauzule obojętne
o Pokrycia;
o Waluty
Czekiem posługuje się ten, kto ma pieniądze, bo czek służy do zapłaty. Założeniem posłużenia
się czekiem jest zawarcie umowy z określonym bankiem i zdeponowania określonej sumy.
Zawarcie z bankiem umowy czekowej i na podstawie tej umowy zaczyna się bankowi wydawanie
poleceń – czek jest wystawiany na bank, jako trasata. Jest to regulowane przepisami prawa
powszechnego. Samo istnienie umowy czekowej nie jest przesłanką ważności, jednak bez niej
trudno sobie wyobrażać wystawienie czeku.
o Zawiadomienia.
Przyjęcie weksla trasowanego
U nas w obrocie rzadko występuje weksel trasowany. Istotą weksla trasowanego jest polecenie zapłaty
oznaczonej sumy pieniężnej – wystawca poleca zapłacenie oznaczonej sumy pieniężnej. Jest oczywiste, że trasat
nie może stać się dłużnikiem wekslowym tylko dlatego, że wystawca wskaże go w wekslu, jako trasata. Trasat
stanie się dłużnikiem wekslowym, dłużnikiem głównym, gdy przyjmie skierowane do niego polecenie. Trasat,
który przyjmie polecenie jest akceptantem i jest dłużnikiem głównym. Trasat nie przyjmuje weksla bez
powodu. Przyjęcie weksla przez trasata jest spowodowany przez stosunek prawny. W tym stosunku jest zwykle
tak, że trasat jest dłużnikiem wystawcy i ze względu na ten dług wystawca kieruje do niego polecenie zapłaty i
wysokość odpowiada temu długowi i ze względu an stosunek trasat przyjmuje to polecenie.
Wystawienie weksla trasowanego, przyjecie przez trasata powodowane jest przez stosunek między trasatem, a
wystawcą (umowa kredytu, pożyczki, sprzedaży, lub innej umowy).
Remitentem może być osoba trzecia, osoba wobec której wystawca jest z kolei dłużnikiem. Przykład: remitentem
może być wytwórca towaru, którego sprzedażą zajmuje się sprzedawca, nabędzie towar od producenta, będzie
jego dłużnikiem, może wstawić go do weksla trasowanego, jako remitenta i wręczyć mu jako weksel, zapłata
należąca się wystawcy będzie zapłacona do rąk remitenta. Najczęściej remitentem jest wystawca – weksel na
własne zlecenie wystawcy.
W państwach zachodnich do obiegu wchodzi weksel zaakceptowany, ale polskie Prawo wekslowe wychodzi z
innego założenia – do obiegu wszedł weksel trasowany niezaakceptowany, nieprzyjęty. Przyjecie takiego weksla
jest bardzo istotne – jeżeli trasat przyjmie taki weksel, to weksel nabierze wartości, dochodzi nowy dłużnik,
dłużnik główny – akceptant. Jeżeli trasat odmówi przyjęcia (protest sporządzany przez notariusza), to posiadacz
takiego weksla może dochodzić zapłaty sumy wekslowej do razu. Dla posiadacza weksla nieprzyjętego istotne
znaczenie ma wyjaśnienia, czy on zostanie przyjęty, czy też nie.
o
Jeżeli zostanie przyjęty – weksel nabierze wartości.
o Jeżeli nie zostanie przyjęty – posiadacz uzyska możliwość zapłaty od razu bez terminu płatności
Według art. 21 prawa wekslowego – „Posiadacz weksla…”
o Przedstawienie do przyjęcia następuje zawsze trasatowi – on decyduje, czy przyjmie weksel, czy nie (czy
stanie się dłużnikiem wekslowym, czy nie). Każdy weksel powinien być przedstawiony do przyjęcia –
nawet weksel domicylowany. Także przedstawiciel/ pełnomocnik trasata może złożyć oświadczenie.
Przedstawienie do przyjęcia musi być zawsze trasatowi, a gdy jest domicyl – domicyliantowi.
o
Przedstawienie weksla do płatności trasatowi powinno nastąpić w jego miejscu zamieszkania/ siedzibie
(osoby prawne). Przedstawienie może nastąpić, aż do terminu płatności.
o
Weksel płatny za okazaniem – przedstawienie go do przyjęcia nie ma sensu – jest płatny przy okazaniu, a
to okazanie powinno nastąpić ciągu roku od wystawienia. W każdym czasie można się domagać zapłaty.
o
To rozwiązanie z art. 21 jest niemożliwe do zastosowanie w odniesieniu do weksla płatnego w pewien
czas po okazaniu – ten czas jest liczony od dnia przyjęcia weksla trasowanego, lub od dnia protestu.
o Art. 23 – weksel płatny w pewien czas po okazaniu powinien być przedstawiany do płatności w ciągu
roku od dnia wystawienia.
o
Posiadacz weksla niezaakceptowanego może trasatowi przedstawić weksel do zapłaty, ale nie musi – to
jest jego wolna decyzja. Nie łączą się z tym żadne negatywne konsekwencje według prawa wekslowego.
Jeżeli posiadacz weksla nie przedstawiłby go w terminie do zapłaty, to wtedy poniósłby negatywne
konsekwencje, ale jeśli nie przedstawi weksla do przyjęcia, to może czekać do nadejścia terminu.
o
Z art. 21 wynika, że posiadacz weksla nieprzyjętego może go przedstawić do przyjęcia, ale nie musi. Od
tej reguły istnieją wyjątki zarówno w kierunku zakazującym przyjęcia jak i nakazującym
Zakazy przedstawienia do przyjęcia: na każdym wekslu wystawca może zastrzec, że nie może
być przedstawiona do przyjęcia przed określonym terminem. Może napisać „nie przedstawiać do
przyjęcia przed xyz” – ustawodawca wychodzi z założenia, że wystawca weksla jest dobrze
zorientowany w stosunkach, które go łączą z trasatem i przed określonym dniem wystawca na
pewno weksla nie przyjmie. Aby nie narazić się na odpowiedzialność zwrotną wystawca pozwala
na zamieszczenie takiej klauzuli. Jeśliby przed takim terminem posiadacz przedstawił weksle i
trasat przyjął, to przyjęcie wywoła wszystkie skutki, ale odmowa nie pociągnie za sobą skutków,
jakie normalnie pociąga odmowa.
Wystawca może w ogóle zabronić weksla do przyjęcia. Prawo wekslowe pozwala zamieścić
klauzulę „zakazuje wystawienia weksla do przyjęcia”. W sytuacjach można przewidzieć, że
trasat odmówi, to wystawca może posłużyć się wekslem bez narażania się na ryzyko
odpowiedzialność regresowej bez nadejścia terminu płatności. Zamieszczenie takiej klauzuli
niedopuszczalne w trzech sytuacjach:
Jeśli weksel jest płatny w pewien czas po okazaniu – datę się ustala tutaj licząc od dnia
przyjęcia, lub dnia protestu z powodu odmowy przyjęcia.
Niemożliwe także wtedy, gdy miejscem płatności jest inne miejsce zamieszkania, niż
miejsce zamieszkania trasata.
Klauzula domicylu.
Nakazanie przyjęcia weksla. Wyjątki
o W pewien czas po okazaniu – konieczne, aby określić termin płatności.
o
Także wystawca może zamieścić klauzule nakazująca wystawienie weksla do przyjęcia. Może to być z
oznaczeniem daty, lub bez oznaczenia daty. Podobną możliwość mają indosanci. Nakaz wystawienia
weksla do przyjęcia ma na celu ustanowienie domicyliata, przygotowanie domicyliata do zapłaty.
Jeżeli weksel powinien być wystawiony do przyjęcia, albo był złożony protest – skutkiem jest utrata przez
właściciela poszukiwania zwrotnego. Jeżeli ten nakaz wynika z ustawy.
Jeżeli nakaz był zastrzeżony przez wystawcę, chyba , że z treści danego nakazu wynika, że wolą wystawcy przy
zamieszczaniu tej klauzuli była chęć uwolnienia się od odpowiedzialności – wówczas niedopełnienie tego
wymagania narzuconego przez wystawcę spowoduje, że wystawca nie będzie odpowiadał za przyjęcie, a jedynie
za skutek.
We wszystkich pozostałych przypadkach pociąga możliwość poszukiwania zwrotnego – skutek jakby nakaz
pochodził z mocy ustawy.
Inaczej, gdy nakaz pochodzi od indosanta i nie uczyniono mu zadość – nie ma możliwość poszukiwania
zwrotnego.
Dokonywanie przyjęcia
Jeżeli weksel zostanie przedstawiony do przyjęcia nawet w ostatnim dniu, to trasat może zażądać przedstawienia
mu weksla do przyjęcia nawet nazajutrz. A chodzi o danie trasatowi czasu do namysłu – powinien mieć
możliwość przedstawienia weksla nazajutrz. Należy go przedstawić tak, aby miał możliwość trasat zapoznać się.
Oświadczenie o przyjęciu powinno być napisane na samym wekslu. Praktyka, że można dokleić „przedłużek”
(dokleić karteczkę), ale przyjecie nie może nastąpić na przedłużku. Każdy może sporządzić odpis weksla.
Niektóre oświadczenia mogą być składane na odpisie, ale przyjęcia nie można sporządzić na odpisie. Odpisu nie
można mylić. Weksle trasowane mogą być sporządzone w kilku jednobrzmiących egzemplarzach, tyle że one
musza być ponumerowane – jeżeli nie będą traktowane jako osobne, kolejne weksle.
Przyjęcie można wyrazić dowolnymi słowami, byle one wskazywały na zamiar akceptacji. Najczęściej pisze się
„przyjmuje”, „akceptuje”.
Regułą interpretacyjna, zgodnie z którą sam podpis trasata na przedniej stronie oznacza przyjęcie. W praktyce jest
to w poprzek pisane. Przyjęcie można złożyć także na odwrocie, przedniej stronie, ale wtedy musi użyć słowa
oznaczające akceptację.
Podpis trasata - analogicznie do podpisu wystawcy. Może być podpis nieczytelny, jeżeli dany uczestnik odbiera
dany znak, jako podpis wyrażający nazwisko trasata. Może się zdarzyć, że dojdzie do rozbieżności pomiędzy
oznaczeniem trasata, a osobą (okazującą weksel) - osoba zmieniła nazwisko, bo wyszła za mąż.
o Rygoryzm prawa wekslowego - jest weksel nieskuteczny (zmiana nazwiska i inne nazwisko na wekslu),
bo jednym z przejawów jest to, że o treści zobowiązań wekslowych decyduje sam tekst weksla, a
okoliczności leżące poza treścią weksla nie maja znaczenia. Jan to nie Janusz.
o
Ale rygoryzm pełni określone funkcje – zabezpieczenie obrotu.
o
Gdybyśmy przyjęli, że nie doszło do przyjęcia – pozostałe osoby by i tak odpowiadały – bezpieczeństwo
obrotu nic by nie zyskało – Ci inni podpisani nie mieliby regresu - akceptant jest na końcu.
o
Co wystarcza? Wystarcza na wekslu samo nazwisko, ale co jeżeli trasat nazywa się „Kowalski”? Problem
z ustaleniem tożsamości bez odwoływaniem się do innych okoliczności.
Dopuszczalne przyjęcie częściowe. Weksel opiewa na 100 tys. to trasat może napisać „przyjmuje do 50 tys.” –
trasat stanie się dłużnikiem co do części sumy, a co do części sumy dojdzie do domowy. Każdego innego
odstępstwa przy przyjęciu, niż przyjecie częściowe ustawa nie akceptuje – posiadacz po dokonaniu protestu może
dochodzić odszkodowań zwrotnych.
Przyjęcie nie jest bez znaczenia. Jeżeli trasat napisze „przyjmuje, ale zapałce tego i tego” – takie przyjecie
oznaczałoby odmowę, ale trasat odpowiada według tego tekstu odmiennego. Posiadacz ma możliwość
poszukiwania zwrotnego i ma możliwość dochodzenia zapłaty sumy wekslowej także od trasata według tego
odmiennego oświadczenia. Niedopuszczalne przyjęcie pod warunkiem – jeśliby trasat napisał „przyjmuje, jeśli
wystawca dokona taką i taką umowę, tego i tego dnia” – przyjęci nieskuteczne. Czy w takim przypadku trasat
odpowiada zgodnie z tekstem – czy odpowiada warunkowo? Przyjęcie warunkowe jest całkowicie bezskuteczne –
trasat nie odpowiada nawet warunkowo – art. 26.
Prawo wekslowe jest wrogo nastawione do warunku – bo warunek wprowadza niepewność.
Przyjęcie decyzją bardzo ważną – możliwa sytuacja, że ktoś zaakceptuje weksel przedstawiony mu do przyjęcia, a
potem to przyjęcie przekreśli. W takiej sytuacji ustawodawca stanowi, że przekreślenie oznacza odmowę
przyjęcia jeżeli zostało dokonane przed zwróceniem. Ale jeśliby trasat mimo przekreślenia przyjęcia, że przyjął
weksel, to wobec tej osoby zawiadomionej przez siebie odpowiada zgodnie z tekstem – odpowiedzialność
wekslowa.
Skutkiem przyjęcia – powstanie odpowiedzialności wekslowej trasata. Trasat zobowiązany do zapłaty sumy
oznaczonej w terminie płatności. Jeśli trasat nie zapłaci weksla w terminie, to jest zobowiązany do zapłaty oprócz
sumy wekslowej odsetek, odsetek za opóźnienie (w Polsce – odsetki ustawowe; odsetki należą się od terminu
płatności – tego terminu wskazanego na wekslu). Można domagać się od akceptanta zapłaty kosztów protestu i
wszystkich innych związanych z dochodzeniem sumy wekslowej. Można domagać się prowizji komisowej, która
w braku umowy wynosi 1/6 (?) weksla i nie może przekroczyć tej stopy.
Prowizja komisowa – ryczałt należący się posiadaczowi, za określony dług miał otrzymać sumę wekslową, ale
jej nie dostał i musiał się postarać o inną sumę w to miejsce – ten ryczał™ ma pokryć ten uszczerbek związany z
poszukiwaniami tej sumy. Jeżeli nie jest ona określona w inny sposób – 1/6 od 1%. Prowizja może być określona
na samym wekslu, ale nie może przekroczyć 1/6 1%.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 5 (5.11.12.)
Indos
Indos własnościowy – art. 11-17 prawa wekslowego. Sposób przeniesienia weksla i praw z weksla. Przeniesienie
własności dokumentu i praw inkorporowanych w dokumencie.
Indos pełnomocniczy – art. 18 - sposób ustanowienia pełnomocnictwa do wykonywania praw z weksla.
Indos zastawniczy – 19 - sposób ustanowienia zastawu na prawach z weksla.
Indos zwrotny, powierniczy (doktryna i orzecznictwo).
Indos własnościowy
Art. 11- 17 prawa wekslowego
Sposób przeniesienia praw z weksla/ weksla
Dwa znaczenia indosu
Węższe znaczenie indosu – oświadczenie woli uprawnionego skierowane na przeniesienie własności weksla i
praw własności z weksla na indosatariusza. Oświadczenie musi być napisane na dokumencie weksla, albo na
przedłużku, albo na odpisie. Sam dokument weksla jest dokumentem niedużym i mało jest miejsca na składanie
na nim oświadczeń. Aby umożliwić składanie indosów – można połączyć z wekslem przedłużek (kartę
dodatkową) i tam można pisać ze skutkami dla prawa wekslowego indosy. Każdy posiadacz może sporządzić
odpis weksla. Należy zaznaczyć gdzie odpis się kończy i gdzie znajduje się oryginał i na odpisie tak
sporządzonym można skutecznie sporządzać indosy. Jeżeli na oryginale weksla będzie zaznaczone – „odtąd
indosy tylko na odpisie” – można zamieścić indosy na odpisie.
W szerszym znaczeniu – to zdarzenie, na podstawie którego przechodzi własność z weksla. Elementem
zdarzenia jest wydanie weksla. Sama konstrukcja zdarzenia i inne elementy to wszystko jest przedmiotem sporu
różnych ujęć.
Indos imienny/ pełny – oświadczenie woli indosanta skierowane na przeniesienie weksla, podpis indosanta i
określenie osoby indosatariusza. Indosatariuszem może być każda osoba, która ma zdolność prawną, a także
osoba, która figuruje już na wekslu i to nawet w charakterze dłużnika. Indosować można nawet na trasata i na
każdego innego dłużnika indosanta. Wygaśnięcie prawa i obowiązku jeżeli prawo i obowiązek zejdą się w jednej
osobie – konfuzja.
Indos in blanco – nie określa imiennie indosatariusza. On wskazuje jako uprawnionego posiadacza weksla.
Weksel in blanco może być przenoszony tak jak papiery wartościowe na okaziciela – przez przeniesienie
własności dokumentu dochodzące do skutku przez wydanie dokumentu. Weksel in blanco może być przeniesienie
przez wydanie dokumentu. Indosy in blanco dość często pojawiają się w praktyce. Indos in blanco może
obejmować: oświadczenie woli indosanta, podpis, ale może się sprowadzać do samego podpisu (ale tylko wtedy,
gdy jest złożony na odwrocie weksla albo na przedłużku). Sam podpis na odwrocie jest traktowany, jako weksel
in blanco.
Weksel nie może być papierem wartościowym na okaziciela.
Indos na okaziciela.
Indos zwrotny – indos na osobę, która juz wcześniej indosowała. Taki układ rzutuje na regresy, wpływa na układ
regresów. Zamiar przeniesienia można wyrazić za pomocą dowolnego wyrażenia – to może być każdy termin,
byleby jednoznacznie wskazywał na zamiar przeniesienia praw z weksla. Można napisać „indosuje na tego”, albo
„ustępuję na rzecz tego”.
Ma być podpis indosanta. To ma być taki znak, który dla przeciętnego uczestnika obrotu przedstawia się jako
znak własnoręczny, przedstawia znaczenie nazwiska. Może być to podpis niewyraźny.
Indos nie może być warunkowy – wrogość prawa wekslowego do warunku. Chodzi o to, aby obiekt weksla był
łatwy, pewny, aby nie powstawały spory. Nie można wystawić weksla pod warunkiem. Dokument taki nie będzie
uważany za weksel. Nie można przyjąć weksla trasowanego pod warunkiem.
Ustawa zakazuje dodanie warunku do indosu, ale sankcja jest inna, niż we wcześniej wspomnianych
przypadkach. W razie dodania warunku do indosu warunek taki uważa się za nienapisany, niezastrzeżony –
klauzula taka uważana jest za nienapisaną.
Art. 54 kc (warunek przy czynności prawnej) - warunek zawieszający – nieważność czynności prawnej (zasada
autonomii woli. A w prawie wekslowym zawsze warunek uważa się za niezastrzeżony.
Prawo wekslowe nie dopuszcza indosu częściowego. Można dokonać takiego, który obejmuje całą wierzytelność
wekslową. W razie dokonania indosu częściowego sankcją jest nieważność indosu, czyli tak jakby indosu nie
było.
Art. 51 prawa wekslowego – przyjęcie częściowe.
Indos nie musi być datowany (ale może).
Indos własnościowy w szerokim tego słowa znaczeniu – jako zdarzenie, na podstawie którego następuje
przeniesienia weksla. Elementem tego zdarzenia jest wydanie weksla/ dokumentu. Powstają kontrowersje czy są
potrzebne dalsze elementy i jaką konstrukcję prawną ma to zdarzenie.
Teoria przekazu – w przypadku indosu dochodzi do drugiego przekazu. Koncepcja łączona z wekslem
trasowany (oparty na konstrukcji przekazu – pierwszy przekaz pochodził od wystawcy, drugi przekaz w postaci
indosu pochodził od indosanta). Ten, kto podpisuje się na wekslu składa ofertę do nieoznaczonego kręgu osób.
Można było postawić zarzut - gdzie tu jest przeniesienie weksla i przeniesienie praw z weksla.
Koncepcja przeniesienia weksla pod warunkiem rozwiązującym w postaci wykupienia weksla przez indosanta.
Koncepcje według których w przypadku indosu dochodzi do przeniesienia w drodze umowy między indosantem,
a indosatariuszem. Wydanie dokumentu. <właściwa koncepcja>
Indos w szerokim tego słowa znaczeniu – umowa miedzy indosantem, a indosatariuszem. Oświadczenie woli
indosanta - określona forma i treść, a oświadczenie indosatariusza może być złożona w sposób dorozumiany.
Funkcje indosu (trzy)
Funkcja przenośna – służy do przeniesienia.
Funkcja legitymacyjna – „będzie uważany za prawnego posiadacza”. Domniemanie „kto ma weksel” – fizyczne
władanie wekslem. Nieprzerwany szereg indosów wskazujący na tego, kto włada wekslem jako uprawniony.
Art. 16 ust. 2 – pierwszy indos pochodzi od remitenta, drugi od indosatariusza z I indosu.
O łańcuchu nieprzerwanego ciągu indosów decyduje kolejność nazwisk. Jeżeli ktoś włada wekslem i wykazuje
swoje prawo nieprzerwanym szeregiem indosów, to oznacza to ziszczenie się podstawy domniemania
przedstawionego w tym przepisie. Wniosek domniemania „będzie uważany za prawnego posiadacza” – oznacza,
że tego, kto włada i wykazuje swoje prawo nieprzerwanym szeregiem indosów należy uważać za właściciela
weksla.
Domniemanie usuwalne wykazując, że mimo ziszczenia się podstawy domniemania wniosek jest ostatecznie
bezpodstawny.
Legitymacja formalna – istnienie domniemania prawnego na rzecz tego, kto ma weksel (art. 16 ust. 1).
Funkcja gwarancyjna
Nemo plus iuris – nikt nie może nabyć więcej praw, niż miał zbywca; obowiązuje w prawie wekslowym.
Czasem przełamywana w celu zabezpieczenia bezpieczeństwa obrotu. Wyjątkowo dopuszcza się nabycie od
nieuprawnionego. Chodzi o ochronę nabywcy do pewnych stanów uzasadniających to zaufanie. Konflikt między
rzeczywiście uprawnionym, a nabywcą rozstrzyga się na rzecz nabywcy. Jeżeli dojdzie do nabycie przez
nieuprawnionego, to ten konflikt interesów rozstrzyga się na rzecz osoby, która działała w zaufaniu do pewnego
stanu.
Nabycie od nieuprawnionego – art. 16 ust. 2. Nabywca nie będzie musiał zwrócić uprawnionego. Będzie musiał
zwrócić, gdy przy nabyciu był w złej wierze, albo dopuścił się rażącego niedbalstwa.
Przesłanki zastosowania art. 16 ust. 2:
o
Utrata posiadania nad wekslem przez uprawnionego. Przyczyna utraty jest obojętna.
o Inna osoba musi zbyć ten weksel na zasadach prawa wekslowego. W drodze indosu, lub przez wręczenie
weksla zaopatrzonego weksel in blanco.
o
Musi istnieć nieprzerwany szereg indosów wskazujących na nabywcę jako uprawnionego (nabywca musi
być legitymowany formalnie)
o Nabywca w chwili nabywania weksla nie jest w złej wierze, ani żeby nie dopuścił się rażącego
niedbalstwa. Nabywca nie musi tego dowodzić – domniemywa się dobrą wiarę.
W prawie cywilnym chroni się dobrą wiarę, gdy jest ona oparta na jakimś wewnętrznym stanie faktycznym
uzasadniającą dobrą wiarę. Na podstawie art. 16 ust. 2 chroniona jest dobra wiara nabywcy co do tego, że zbywca
był uprawniony, że był właścicielem dokumentu. Oparcie dobrej wiary w tym, że zbywca włada wekslem, oparcie
w treści weksla (legitymacja formalna zbywcy).
Czy jest chroniona dobra wiara nabywcy co do tożsamości zbywcy? Tak. Ta dobra wiara nie jest uzasadniona tym
stanem faktycznym który obejmuje art. 16 ust. 2. Chroniona także dobra wiara nabywcy co do zdolności do
czynności prawnych nabywcy. Dobra wiara nabywcy nie ma oparcia w treści, bo treść weksla nic nie mówi, bo
nie jest od tego.
Art. 16 ust. 2 ma zastosowanie tylko wtedy, gdy wierzytelność wekslowa istnieje, ale nie przysługuje
zbywcy. Tylko i wyłącznie w takich sytuacjach ten przepis ma zastosowanie. Zbywca rozporządził
wierzytelnością istniejącą, ale taką wierzytelnością, do której on nie miał uprawnienia. Nie dotyczy wprost
sytuacji, gdy wierzytelność w ogóle nie powstała, albo wierzytelność ma inną treść, niż ta wyrażona na wekslu.
Inne podejście w podręcznikach (!)
Zwolnienie dłużnika, gdy płaci do rąk osoby nieuprawnionej. Zasadą w prawie cywilnym jest, że zwalnia go z
długu spełnienie świadczenia tylko do rąk osoby uprawnionej. Art. 452 kc. Ale prawo cywilne robi wyjątki. Art.
452 – jeżeli dłużnik spełnić świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej, to w takim zakresie jaki wierzyciel
skorzystał dłużnik staje się wolny.
W prawie wekslowym – art. 40 prawa wekslowego. Przywiązanie wielkiej wagi do rozróżnienia, czy świadczenie
było spełnione przed terminem płatności, czy po terminie płatności.
Przed terminem płatności (ogólna zasada) – dłużnik spełniony tylko wtedy, gdy ono trafiło do rzeczywiście
materialnie uprawnionego. Posiadacz weksla nie ma obowiązku przyjmowania. Regułą jest, że termin jest
zastrzeżenie na korzyść dłużnika – może spełnić świadczenie przed terminem. W prawie wekslowym inaczej:
wierzyciel może odmówić i nie poniesie żadnych konsekwencji. Weksel jest przeznaczony do obrotu.
Jeśli zapłata weksla nadeszła po nadejściu terminu płatności do rąk posiadacza weksla legitymowanego
formalnie, to dłużnik staje się wolny choćby posiadacz legitymowany formalnie nie był w rzeczywistości
materialnie uprawniony. Skutek nie nastąpi tylko wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie dopuścił się
podstępnie rażącego niedbalstwa.
Art. 40 ust. 3 – ten kto zapłacił staje się wolny. Wyciąga się wniosek, że on dotyczy nie tylko dłużnika
wekslowego, lecz także dłużnika ze stosunku podstawowego. Skutek zwalniający nie nastąpi tylko wtedy, gdy
dłużnik działał podstępnie. A działa podstępnie, gdy wie, że posiadacz, któremu płaci nie jest formalnie
uprawniony i ma dowód na to na tyle pewny, że nie musi się obawiać o wynik ewentualnego procesu.
Różnica miedzy art. 40 ust. 3 i art. 16 ust. 2. Art. 16 mówi o złej wierze i rażącym niedbalstwie, a art. 40 o
podstępie i rażącym niedbalstwie. Art. 16 – zła wiara nabywcy wystąpi, gdy wiedział, że zbywca nie był
uprawniony. To wystarcza do przyjęcia. Art. 40 ust. 3 – podstęp, żeby wskazać, że tu chodzi o sytuację taką, że
powinien dłużnik wiedzieć i mieć jeszcze pewien dowód, że legitymowany formalnie nie jest właścicielem
weksla. Rażące niedbalstwo z art. 16 – nie wie, ale mógł się dowiedzieć; ale w art. 40 chodzi o to, że dłużnik
mógł się z łatwością dowiedzieć i mógł łatwością zdobyć dowód aby nie musieć obawiać się procesu.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 6 (12.11.12.)
Indos c.d.
Funkcje indosu (c.d.)
Funkcja przenośna – oczywista. Indos pełny to właśnie taki, który jest sposobem przeniesienia własności
weksla, praw z weksla, własności wekslowej. Przechodzą prawa z weksla z indosanta na indosatariusza. Jest to
umowa przez wydanie dokumentu, która prowadzi do pochodnego nabycia praw z weksla. Celem zasadniczym
umowy jest z jednej strony oświadczenie indosanta, a z drugiej strony dorozumiane oświadczenie indosatariusza
składane z chwilą przyjęcia dokumentu z weksla.
Funkcja legitymacyjna – zasadnicze znaczenia odgrywa art. 16 ust. 1 prawa wekslowego – reguluje legitymacje
formalną posiadacza weksla (a dokładniej tego, kto włada wekslem) – ten, kto ma weksel będzie uważany za
prawnego posiadacza – domniemanie, że ten kto włada dokumentem jest właścicielem dokumentu i wierzycielem
wierzytelności w nim wyrażonej. Podstawa domniemania: władania dokumentu i istnienie nieprzerwanego
szeregu indosów wskazujących na nabywcę weksla w drodze indosu. Nieprzerwany szereg, gdy pierwszy
pochodzi od remitenta, a drugi od indosatariusza z I indosu i tak dalej. Legitymacja formalna – istotne znaczenie
przejawia się tym, że ona ma duże znaczenie dla posiadacza, ułatwia sytuację dowodową dla nabywcy, umożliwia
nabycie w dobrej wierze od nieuprawnionego jeśli są spełnione przesłanki z art. 16 ust. 2. Znaczenie także dla
dłużników – jeżeli po terminie płatności spełni do posiadacza legitymowanego formalnie, to taki dłużnik staje się
wolny, chociaż on w rzeczywistości nie był uprawniony i nie był właścicielem wierzytelności, chyba że dłużnik w
chwili spełnienia świadczenia działał podstępem.
Funkcja gwarancyjna – przejawia się w tym, że indosant w chwilą dokonania indosu staje się odpowiedzialny
za przyjęcie i zapłatę weksla. Jeżeli weksel trasowany zostanie przedstawiony do przyjęcia trasatowi i on
odmówi, ta umowa zostaje stwierdzona aktem protestu. Jeżeli klauzula „bez protestu” – odpowiedzialnym za
przyjecie staje się indosant (jeżeli trasat nie przyjmie, to można od indosanta od razu dochodzić zapłaty nawet
przed nadejściem terminu płatności, jest jednym z dłużników odpowiedzialnych zwrotnie, do których indosant ma
regres). Jeżeli nastąpi odmowa zapłaty i zostanie ona potwierdzona – można domagać się zapłaty od
zobowiązanych zwrotnie i jednym z takich zobowiązanych jest indosant. Zasadą jest, że indosant odpowiada za
przyjęcie i zapłatę weksla, staje się dłużnikiem wekslowym w ramach poszukiwania zwrotnego w ramach
odpowiedzialności subsydiarnej, która powstaje z mocy ustawy. Art. 56 kc – czynność prawna wywołuje skutki
nie tylko w niej wyrażone, lecz także te wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego i ze zwyczaju.
Tutaj mamy skutek wynikający z mocy ustawy – nie jest istotna wola zaciągnięcia odpowiedzialności wekslowej
ze strony indosanta. Odpowiedzialność indosanta powstaje także wtedy, gdy nie da się stwierdzić woli indosanta
powstania tej odpowiedzialności – indosant może tylko w klauzuli wyłączyć tę odpowiedzialność. Skutkiem w
postaci wyłączenia kolejnych indosów będzie klauzula zakazująca dalszego indosowania. W razie dokonania
takiej klauzuli będzie on odpowiadał tylko wobec indosatariusza. Ta odpowiedzialność ma charakter gwarancyjny
– istnienie takiej gwarancji wzmacnia wartość weksla. Dochodzi nowy dłużnik – nabywca weksla.
Indosy, które nazywa się indosami czysto gwarancyjnymi, poręczycielskimi – w praktyce dość często, kiedyś
nawet bardzo często pojawiały się indosy, których jedyną funkcją było spowodowanie takiej odpowiedzialności,
jaka normalnie z mocy ustawy łączy się z dokonaniem indosu – art. 15 par. 1 prawa wekslowego. W praktyce
zdarzają sie takie indosy, których jedyną funkcją jest spowodowanie odpowiedzialności indosanta. Nie zmierzają
one wcale do przeniesienia weksla. Np. strony zawierają umowę i jedna z klauzul przewiduje, że jedna ze stron
wręczy drugiej dla zabezpieczenia określonego roszczenia weksel in blanco i będzie on podpisany nie tylko przez
stronę wręczającą w charakterze wystawcy, ale także będą dwa podpisy na odwrocie (sam podpis na odwrocie
weksla oznacza indos). Dalej się umawiają, że jeśli powstanie to roszczenie, to ta strona, która otrzyma weksel in
blanco będzie uprawniona do uzupełnienia tego weksla. Ta strona, która otrzymał blankiet wekslowy będzie
mogła dochodzić zapłaty od wystawcy i od tych dwóch osób podpisanych na odwrocie – funkcja przenośna? Nie.
Zakładamy, że strony dotrzymują tych założeń – weksel wtedy nie może być przedmiotem obrotu.
Takie indosy często w praktyce, gdyż poręczenie wekslowe może zaniepokoić członków obrotu. Indos jest czymś
immanentnym i związanym z obrotem wekslowym. Weksel czysto gwarancyjny budzi wątpliwości. Indos czysto
gwarancyjny w istocie nie jest indosem, a tylko zabezpieczeniem – część doktryny. Ale trudno się z tym zgodzić.
Sam podpis na odwrocie oznacza indos, a nie poręczenie.
Inna część doktryny – w ogóle indos czysto gwarancyjny jest bezskuteczny. Nawet skutków w postaci poręczenia
nie wywoła. Bo odpowiedzialność gwarancyjna indosanta jest skutkiem ubocznym indosu (indosu
własnościowego służącego do przeniesienia weksla i praw z weksla). Skoro niema indosu mającego na celu
przenieść weksel, skoro w ogóle nie dochodzi do przeniesienia weksla, to nie może się pojawić skutek
przewidziany przez ustawę indosowi przenoszącego weksel skoro takiego indosu niema.
Art. 15 prawa wekslowego –odpowiedzialność gwarancyjna indosanta skutkiem powstającym z mocy ustawy,
skutkiem przenoszącym weksel. Strony wyraźnie tego chcą, a skoro chcą, to należy to zaakceptować. Z samej
regulacji sytuacji typowej zawartej w art. 15 trudno wyprowadzić zakres użycia indosu w sytuacji czysto
gwarancyjnej.
Zagadnienia szczegółowe związane z legitymacją formalną. Ten, kto włada wekslem, wykazuje swoje prawa
nieprzerwany szeregiem indosów będzie uważany za prawnego posiadacza weksla. Nieprzerwany szereg indosów
jest dokładnie opisany w ustawie. W praktyce nieraz powstają problemy, czy pewne odejścia od tego wzorca
idealnego oznaczają przerwanie szeregu indosów i brak legitymacji formalnej?
Drobna różnica między remitentem, a pierwszym indosantem. Przeciętny użytkownik weksla nie powinien mieć
wątpliwości, że chodzi o podmioty tożsame. Sąd Najwyższy przed wojną orzekł, że szereg indosów jest
przerwany, bo musi być idealna, dokładna zgodność oznaczeń między remitentem, a pierwszym indosantem. W
doktrynie (nie praktyce) dominuje pogląd, że drobne odejścia, różnice nie przerywają szeregu indosów.
Np. przy osobach prawnych jest wersja oznaczenia pełna i jakiś element pominięty, ale taki element bez którego
nie powinno być wątpliwości, że to jest ten sam twór.
Np. na odwrocie weksla jest najpierw podpis wystawcy, albo akceptanta, potem podpis remitenta i dalej już od
remitenta jest ten nieprzerwany ciąg indosów zgodnie z wzorcem, który określa art. 16 ust. 1. My wiemy, że
skoro indos służy do przeniesienia, a pierwszym uprawnionym jest remitentem, a na odwrocie przed podpisem
remitenta jest podpis akceptanta, albo wystawcy. Przeważa pogląd, że w takiej sytuacji trzeba pominąć tej
pierwszy podpis akceptanta, jako element oczywistej pomyłki. Akceptant, wystawca to są dłużnicy główni. Nie
może być mowy o przeniesieniu praw przez nich. Dominuje pogląd, że pominiemy ten pierwszy podpis.
Np. Weksel trasowany nie „na własne zlecenie”. Weksel na własne zlecenie, gdzie remitent i wystawca są jedna
osobą. Najczęściej weksel trasowany występuje na własne zlecenie. Pierwszy podpis jest podpisem wystawcy, a
dopiero potem jest podpis remitenta i dopiero dalej one się układają w nieprzerwany ciąg. Do takich wypadków
dochodzi, gdzie występuje obrót wekslem trasowany. Naśladując praktykę weksla na własne zlecenie – pierwszy
podpisał się wystawca, bo mu się wydawało, że ten pierwszy podpis ma istnieć, a pierwszy potrzebny jest podpis
remitenta. Przyjmuje się, że trzeba ten pierwszy podpis w takiej sytuacji uznać za zbędny. Ściśle interpretując –
mamy zapłacić remitentowi. Co do podanych przykładów – trzeba pominąć podpis.
Co by było gdyby pierwszy podpis na odwrocie był podpisem osoby trzeciej, a dalej już nieprzerwany szereg
indosów? Według jednych też możemy ten podpis pominąć i liczyć nieprzerwany szereg indosów od remitenta.
Trudno się zgodzić z tym poglądem dlatego, ze my nie wiemy jaką funkcję pełni ta osoba trzecia, bo z weksla to
nie wynika, więc tutaj trzeba przyjąć, że szereg indosów jest przerwany. Ci pierwsi (pominąć) zakładali, że podpis
indosanta był czysto gwarancyjny, że pierwszy podpis nie służy do obrotu, tak było, ale tak być nie musi. W
takiej sytuacji niema nieprzerwanego szeregu indosów – niema legitymacji formalnej, posiadacz nie może
korzystać z domniemania ustanowionego w art. 16 ust. 1 prawa wekslowego.
Przypadek, w którym szereg indosów jest przerwany. Indosy nie układają się w nieprzerwanym ciągu, a posiadacz
nie ma legitymacji formalnej (Art. 16 ust. 1). Jakie skutki powołuje przerwanie szeregu indosów? Nie ma
domniemania i nie ma tej legitymacji. Ale jakie są konsekwencje braku legitymacji, gdy chodzi o możliwość
dochodzenia roszczenia o zapłatę sumy wekslowej? Dawniej w starszym orzecznictwie i literaturze przyjmowano,
że posiadacz w takim przypadku nie może dochodzić przed sądem zapłaty sumy wekslowej. Żeby odzyskać
możliwość dochodzenia swych praw musi dokonać umorzenia, amortyzacji praw z weksla. Według nowszych
poglądów państw stron Konwencji Genewskiej (na której oparta jest nasza ustawa) – dominuje pogląd, że
przerwanie ciągu nie wyklucza dochodzenia z weksla, tyle że taki posiadacz nie ma domniemanego prawnego
wynikającego z weksla, tylko musi udowodnić swoje prawa. Ale będzie musiał to uczynić za pomocą
dokumentów. Dochodzić będzie można zapłaty w postępowaniu uproszczonym.
Jakie konsekwencje pociąga za sobą brak legitymacji formalnej z punktu widzenia możliwość indosowania? Czy
posiadacz weksla, który nie ma legitymacji formalnej może to skutecznie indosować, przenieść? Dawniej
przeważał pogląd, że nie. Przyjmowano, że skutecznie nie może indosować weksla nawet taki posiadacz, który
jest materialnie legitymowany – jest właścicielem weksla, wierzycielem inkorporowanej w niej wierzytelności.
Spadkobierca nie mógłby według tego poglądu skutecznie indosować weksla i taki pogląd istnieje także
współcześnie. Wspiera taki pogląd art. 921^1 kc – według § 3 do przeniesienia parafy z papieru wartościowego na
zlecenie potrzebne jest wydanie dokumentu i istnienie nieprzerwanego szeregu indosów. Ten przepis nie ma
zastosowania do prawa wekslowego i do weksli. Bo obrót wekslowy jest unormowany prawem wekslowym.
Przepisy prawa wekslowego o indosie są przepisami szczególnymi w stosunku do przytoczonego przepisu o
papierach wartościowych na zlecenie. Gdyby przynieść do stosowania się do art. 29 ^1 do weksli, to by oznaczało
naruszenie przez Polskę Konwencji Genewskiej, bo tam zobowiązaliśmy się do uregulowania tej kwestii zgodnie
z ust. 1. Indos jest uregulowany w załączniku I. Stosowanie art. 921^9 kc do obrotu wekslowego nie miałoby tutaj
podstaw. Nie ma podstaw do stosowania przepisu kc, który mówi, że do przeniesienia praw potrzebne jest
wydanie dokumentu i istnienie nieprzerwanego ciągu indosów. Niektórzy ze zwolenników poglądu łagodzą swój
pogląd w ten sposób, że jeżeli luki są zastąpione nabyciem na gruncie prawa powszechnego (przelew, zlecenie),
to niema nieprzerwanego szeregu indosów i indosant może swobodnie indosem dysponować. Posiadacz, który nie
ma legitymacji formalnej ma materialną – pogląd ten zmierza do przyjęcia, że posiadacz nie ma legitymacji może
skutecznie indosować jeżeli ma legitymację formalną. Ten pogląd ma mocniejsze uzasadnienie, niż tylko w
zabiegu, niż w tym, że choć luka jest to jej na użytek indosu niema - w nowszej literaturze i w wielu państwach
przyjmuje się (pogląd dominujący) – mimo braku legitymacji formalnej, posiadacz materialnie uprawniony
może skutecznie indosować. Bo legitymacja formalna ma ułatwić sytuację prawną posiadacza, który wykazują
swoje prawa nieprzerwanym szeregiem indosów, a niema na celu pognębienie tego indosatariusza, który nabył
weksel nie posiadając legitymacji formalnej – nie chodzi o szykanowanie go. Skutek w postaci bezskuteczności
nie da się tutaj uzasadnić potrzebą pewności obrotu. Uczestnik obrotu wekslowego powinien być ostrożny w
nabyciu weksla, bo wie jakie jest ryzyko. Uznania takiego nabycia za bezskuteczne pogłębiłoby jeszcze trudność
z przenoszeniem takiego weksla, bo nie taki jest cel ustanowienia legitymacji formalnej. Cel tej legitymacji jest
zapewnienie pełnej ochrony indosatariusza, a nie pozbawienie całkowitej ochrony tego, kto takiej legitymacji
niema.
Czy można skutecznie nabyć weksle od nieuprawnionego? Jeżeli nabywca weksla w drodze indosu nie wykazuje
swojego prawa nieprzerwanym szeregiem indosów? Jeśli dopuszczamy skuteczność indosów dokonanego przez
posiadacza niemającego legitymacji formalnej, ale materialnej to konsekwencją trzeba dopuścić nabycie od
nieuprawnionego jeśli oczywiście ta luka w szeregu indosów jest wypełniona rzeczywistym nabyciem.
Np. weksel indosowany przez A na B. Z B przechodzi na C w wyniku dziedziczenia. C jest jedynym
spadkobiercą. C indosuje na D. Ale z jakichś przyczyn ten indos jest nieważny. D indosuje na E. E w tej sytuacji
może nabyć weksle w drodze indosu mimo że zbywca nie był uprawniony. Możemy przyjąć, że E nabędzie ten
indos w drodze indosu. Możemy przyjąć, że doszło do nabycia. Jeśli istnienie nieprzerwany szereg indosów na
tym odcinku po luce, które jest wypełniona nabyciem rzeczywistym na zasadzie prawa powszechnego, to
wystarczy do nabycia weksla w drodze indosu w taki zakresie.
Legitymacja formalna jako przesłanka protestu? Nadchodzi termin płatności, posiadacz weksla przedstawia go do
zapłaty wystawcy (weksel zwykły), lub akceptantowi (weksel trasowany). Ten, kto ma zapłacić musi podjąć
szybko decyzję. Jeśliby odmówił z obawy, że płaci do rąk uprawnionego, to może ponieść konsekwencje. Jeśli
zapłaci, to czy znajdzie zastosowanie art. 40 ust. 3? Raczej nie znajdzie. Trudno znaleźć argumenty dla
złagodzenia tych wymogów. Przyjęcie, że protest może być skutecznie dokonany tylko wtedy, gdy nastąpiła
odmowa zapłaty posiadacza mającego legitymacje formalną – nie będzie miał dłużników zwrotnych. Jeśli
wymagamy bezwzględnie legitymacji formalnej do skutecznego protestu, to skutki są dość nieoczekiwane. Jeżeli
ma pewne dowód posiadacz, to notariusz powinien dokonać protestu. Odmowa tylko wtedy, gdy posiadacz nie
jest pewny. Zawsze powinien być dokonany protest przez notariusza, bo jeżeli ma czyste sumienie ten, co ma
zapłacić, a się tylko zastanawia, czy ten uprawniony jest czysty, to może złożyć protest. Ta decyzja ma tutaj być
bardzo szybka. Te rozwiązania korygujące są obarczone nadmiarem subtelności.
Indos jako sposób przenoszenia wierzytelności. Potrzebne jest wydanie dokumentu. Na podstawie dokumentu
rozstrzyga się treść wierzytelności. Dłużnik nie może podnosić tych zarzutów, które ma względem zbywcy. Jest
możliwe nabycie od nieuprawnionego. Indosant jest odpowiedzialny za zapłatę i przyjęcie od każdego
indosatariusza. Wierzytelność wekslowa może być przeniesiona także na zasadach ogólnych. Co do tego nie ma
żadnych wątpliwości. Jeśli chodzi o wierzytelność z weksla - art. 11 ust. 2 – wyrazy „nie na zlecenie”, lub inne
równoznaczne można przenieść weksel ze skutkami ze zwykłego przelewu. Wątpliwość art. 517 § 1 kc – przepisy
o przelewie nie mają zastosowania do przeniesienia wierzytelności z papieru wartościowego na okaziciela. Można
przyjąć przelew wierzytelności z weksla. Reguła jest niedopuszczalna – zabrania art. 517 § 1 kc. Przelew z
wierzytelności z weksla jest dopuszczalny. Cel wprowadzenia art. 517 § 1 kk (materiały komisji kodyfikacyjnej)
– historycznemu ustawodawcy chodziło o to, że termin „przelew” jest używany nie tylko w tym wąskim
znaczeniu na oznaczenie regulacji mieszczącym się pod nagłówkiem „przelew”, ale jest używany na oznaczenie
wszelkich wypadków wierzytelności. Formy i skutki zwykłego przelewu. Przy szerszym ujęciu terminu
„przelew” powstawały terminy praktyczne i powstała pokusa do stosowania wierzytelności w drodze papieru
wartościowego na okaziciela przy przenoszeniu wierzytelności z weksla w drodze indosu. Rzecz nie do
zaakceptowania, bo albo tworzymy szczególny reżim przeniesienia własności na okaziciela. Przelew
wierzytelności z weksla, który jest papierem wartościowym na zlecenie jest niedopuszczalnym – zakazuje go art.
517 § 1. Art. 517 zakazuje stosowanie przepisów o przelewie, kiedy przenosimy wierzytelność wekslową za
pomocą indosu. Jeżeli przenosimy wierzytelność związaną z papierem wartościowym na okaziciela, to nie
stosujemy przepisów o przelewie. Przelew jest dopuszczalny także w odniesieniu do wierzytelności z weksla
będącego papierem wartościowym na zlecenie. Jeżeli wierzytelność z weksla jest przenoszona na zasadach
ogólnych w drodze przelewu stosujemy przepisy kodeksu cywilnego (art. 509 – 516 kc) z pewnymi jednak
modyfikacjami (te modyfikacje narzuca specyfika tych wierzytelności wynikająca stąd, że są one ucieleśnione w
papierze wartościowym). Ustawodawca w art. 921^8 regulując przenoszenie papierów wartościowych imiennych,
zbywalnych w drodze indosu postanowił, że w drodze indosu niezbędne jest wydanie dokumentu. Wcześniej
przeniesienie papieru wartościowego imiennego nie było potrzebne wydanie – można było przenieść
wierzytelność, na którą była przekazywana książeczka, teraz byłoby to niemożliwe. Jest to zła regulacja, ale taka
jest. Wiadome, że przy papierach wartościowych jest niezbędne przedłożenie dokumentu. Zupełnie wystarcza
jeśli będzie mieć ten dokument w chwili realizacji. Przelew wierzytelności z papieru wartościowego wymaga
wydania.
Jeśli wierzytelność z weksla została przeniesiona w drodze przelewu, to nie znajdzie zastosowania art. 512 kc. W
przypadku przelewu bardzo ważna jest ochrona dłużnika. Dopuszcza się przelew bez zgody dłużnika. Należy
chronić dłużnika, bo może on o przelewie nie wiedzieć. Art. 512 kc chroni w ten sposób dłużnika, że jeżeli po
przelewie wierzytelności dłużnik zapłaci przelana wierzytelności do rąk cedenta (zbywcy) i go nie zawiadomi, to
taki dłużnik staje się wolny, staje się wolny także wobec cesjonariusza. Zwalnia dłużnika zapłata do rąk osoby
uprawnionej. W przypadku przelewu wierzytelności z papieru wartościowego ten przepis nie znajdzie
zastosowania – wyeliminuje go ta właściwość, która jest zasadnicza przy papierach wartościowych – konieczne
jest przedłożenie papieru w celu realizacji. Także w przypadku wierzytelności wekslowej. Trzeba dłużnikowi
okazać dokument i wtedy powinno się świadczyć. Odpada zastosowanie art. 512 kc, bo zapłata powinna nastąpić
do osoby okazującej dokument. Jeśli by już miało dojść do zwolnienia dłużnika w razie przelewu wierzytelności z
papieru to na podstawie art. 521 ^ 7 kc – nastąpi przelew z papieru wartościowego, wydanie dokumentu
cesjonariuszowi. Cesjonariusz zwrócił cedentowi, cedent przedkłada dokument dłużnikowi i ten jemu płaci –
skutek z art. 921 ^ 7 kc – zapłata nie zwalnia dłużnika, ale taka sytuacja może się chyba zdarzyć tylko na kartkach
podręcznika. Także dojdzie do modyfikacji art. 515 kc – ten przepis chroni dłużnik w takiej sytuacji. Cedent
zawiadomił cedenta na piśmie o przelewie, dłużnik płaci cesjonariuszowi, ale w rzeczywistości okazuje się, że nie
doszło do przejścia wierzytelności. Dłużnik staje się wolny wobec cedenta, jeśli był w dobrej wierze, jeśli nie
wiedział o tym, że nie doszło do przelewu w drodze przelewu. Pisemne zawiadomienie – zapłata do rąk
cesjonariusza, więc nie wystarczy pisemne zawiadomienie – potrzebny jest jeszcze dokument inkorporujący
papier wartościowy – dopiero wtedy nastąpi skutek z art. 515, a nie z art. 921^7 kc.
Pewne modyfikacje będą miały miejsca w stosunku do przelewu. Nabycie w dobrej wierze od nieuprawnionego.
Cedent odpowiada tylko wobec cesjonariusza. Niema odpowiedzialności gwarancyjnej takiej, jaka jest przy
indosie. Cedent odpowiada tylko wobec swojego bezpośredniego kontrahenta przy uwzględnieniu art. 515 kc - ta
odpowiedzialność za istnienie wierzytelności i będzie się opierać o przepisach o sprzedaży. Odpowiedzialność
cedenta w wyniku przedmiotu darowizny. Cedent odpowiada jeszcze za wypłacalność dłużnika w chwili
dokonania cesji. Przepisy o przelewie nie chronią tak dobrze obrotu wierzytelnością wekslową, jak przepisy
prawa wekslowego.
Szczególny przypadek – indos po terminowy (Art. 20 prawa wekslowego). W art. 20 rozróżnia się dwie sytuacje:
1. Nadchodzi termin płatność i następuje indos. Jeśli ten indos nastąpił przed protestem z powodu odmowy
zapłaty, lub przed upływem terminu do protestu z powodu zapłaty, to taki indos ma wszystkie skutki indosu
własnościowego przewidziane w przepisach art. 11-17. Specjalny przepis był potrzebny dlatego, że jeżeli
nadchodzi termin płatności, to takie weksel przestaje być przeznaczonym do obiegu – powinien być
zapłacony. Wątpliwości co do odpuszczalności skutków takich sytuacji. Indos po nadejściu terminu płatności.
Jeśli nie dokonano protestu – nie upłynął termin – normalne skutki. Może to rzutować na stosowanie
przepisów chroniących dobra wiarę – jeżeli ktoś nabywa termin indosowany w terminie płatności i nie jest to
typowa transakcja wekslowa, to od niego można wymagać większej staranności przy nabyciu weksla, ale jest
to indos z wszystkimi skutkami.
2. Indos dokonany po proteście z powodu odmowy zapłaty, lub po upływie terminu do protestu. Jeśli nastąpi
taki indos, to on ma skutki zwykłego przelewu, czyli skutki przelewu takie, jakie są przewidziane w kodeksie
cywilnym. Ten przepis dotyczy przypadków, gdy indos był dokonany po sporządzeniu protestu, jak i wtedy
indos był dokonany po upływie terminu. Protest powinien być sporządzony w jednym z dwóch dni roboczych
następującym po jednym z dni, po którym można wymagać zapłaty. I dzień to jest dzień płatności, a drugi – I
dzień roboczy. Zwykle protest powinien być sporządzony w terminie dwóch dni od dnia płatności jeżeli dzień
płatności jest dniem roboczym. Jest bez znaczenia, czy była klauzula bez protestu, czy jej nie było. Jeżeli
indos nastąpił po upływie terminu, to ma skutki zwykłego protestu. Indos ma skutki przelewu dlatego, że
ustawodawca wychodzi z założenia, że po dokonaniu protestu, po upływie terminu do protestu weksel staje
się wątpliwy, podejrzany jako przedmiot obrotu. Uczestnicy obrotu otrzymują sygnał, że wątpliwa jest zaplata
– ten kto miał zapłacić odmówił zapłatę i stwierdzono to protestem. Jeżeli jest klauzula bez protestu jest
domniemanie, że weksel był przedstawiany do zapłaty. Jeżeli indos był dokonany po terminie i nie został
zapłacony – można domniemywać, że nie został zapłacony w terminie. Jeżeli nie ma protestu i weksel nie
został zapłacony, a jest indos sporządzony, to uczestnicy też otrzymują sygnał, ze ten weksel jest wysoce
wątpliwy. Indos ma skutki przelewu – nie będą tu stosowane przepisy prawa wekslowego o indosie.
Ustawodawca wychodzi z założenia, że to zasługuje na ochronę. Jest duże prawdopodobieństwo, że taki
weksel nie będzie zapłacony. Skutkiem takiego indosowania – przelew. Nie ma nabycia od nieuprawnionego,
ma zastosowanie art. 513 kc. Dłużnik może podjąć wobec nabywcy wszelkie zarzuty, które miał przeciw
zbywcy.
Mówiąc, że jest to szczególny indos – forma indos, skutki - przelew. Termin do protestu – terminy do formie
indosu. Przepisy o zakazie warunku. Nie dotyczą wprost formy, ale przyjmuje się, że też mają zastosowanie.
Sporne jest stosowanie do takiego indosu o proteście przepisu o legitymacji formalnej (Art. 16 ust.1)
Jedni uważają, że jeśli nabywca weksla w drodze indosu po terminie do protestu wykazuje swoje prawa
nieprzerwanym szeregiem indosów, ma legitymację formalną. Inni mówią – nie, bo taki indos ma skutki
przelewu, ta reguła wyklucza stosowanie art. 16 ust. 1. Ale zwolennicy drugiego stanowiska dodają jeszcze coś –
niemniej jednak weksel z indosem po terminie do protestu jest wystarczającym dowodem do nabycia prawa przez
indosatariusza. Przyjmują, że jest wystarczającym dowodem na zasadach ogólnych. Przy takim założeniu, to
różnica pomiędzy oboma poglądami jest pozorna – przy obu stanowiskach weksel jest wystarczającym dowodem
uprawnienia. Nie budzi wątpliwości że nie zastosujemy przepisów o nabyciu w dobrej wierze. Zastosujemy art.
513 kc – dłużnik może podnosić wszelkie zarzuty, które miał wobec cedenta. Dłużnik będzie mógł podnosić
wszelkie zarzuty, które miał względem indosanta dokonującego indosu po-terminowego. Będzie mógł podnosić
wszystkie zarzuty wobec tego, który dokonał pierwszy zarzutu po-terminowego. Jeśli indos nie był indagowany –
domniemywa się, że był dokonany przed protestem, przed upływem do dokonania protestu.
Oprócz indosu własnościowego. Dotychczas było o indosie własnościowym i o przeniesieniu weksla na zasadach
ogólnych. Indos własnościowy – szczególny przypadek – łączy indos w zakresie formy i są elementy przelewu
jeśli chodzi o skutki. Oprócz indosu służącego do przeniesienia weksla wyróżnia się indos pełniący inne funkcje:
Indos pełnomocniczy – sposób ustanawiania pełnomocnictwa do wykonywania praw z weksla. Indosatariusz
pełnomocniczy może wykonywać wszelkie prawa z weksla. Może je wykonywać zarówno poza sądem, jak i na
drodze sądowej. Z jednym tylko ograniczeniem – nie może dalej indosować weksla indosem własnościowym.
Dalej może indosować tylko indosem pełnomocniczym. Indos pełnomocniczy może być wyrażony za pomocą
dowolnych słów byleby wskazywały na zamiar dokonania pełnomocnictwa. Sporne, czy indos pełnomocniczy
może być dokonany jako indos in blanco. Wydaje się, że ten spór jest wynikiem nieporozumienia i pewnej
nieścisłości. Indos in blanco od innego (pełnego) odróżnia się tym, że w przypadku in blanco nie jest imiennie
określona nazwa indosatariusza – taką formą jest indosu składający się z samego podpisu. Nie można udzielić
indosu pełnomocni czego w drodze indosu in blanco składającego się z samego podpisu. Skoro jest sam podpis na
odwrocie, albo na przedłużku – oznacza indos własnościowy. Nie ma problemów dokonywanie indosu
pełnomocniczego – podpis i informację, że udziela indosatariuszowi pełnomocnictw- jest in blanco, bo nie
określa indosatariusza, wskazuje na pełnomocnika okaziciela dokumentu. W przypadku indosu pełnomocni czego
niema odpowiedzialności gwarancyjnej indosanta. Niemożliwe jest nabycie od nieuprawnionego. Ale tworzy taki
indos legitymacje formalną. Jeżeli jest nieprzerwany ciąg indosów, to taki indos może uzasadniać legitymację
formalną. Nieprzerwany ciąg może wskazywać na indosatariusza, jako legitymowanego z weksla. Mogą być dwie
osoby korzystające z tej legitymacji. Między indosantem, a indosatariuszem jest stosunek zlecenia i on określa,
czy indosatariusz może dokonać dalszego indosu. Ma zastosowanie art. 106 kc. O tym, czy pełnomocnik może
dokonać kolejnego pełnomocnictwa rozstrzyga albo treść pełnomocnictwa, albo ustawa. O tym, czy pełnomocnik,
czy indosatariusz pełnomocniczy może dokonać dalszego indosu rozstrzyga ten stosunek. Według kodeksu
cywilnego zarówno śmierć mocodawcy, jak i śmierć pełnomocnika pociąga wygaśnięcie pełnomocnika. Inaczej
może być tylko, gdy co innego wynika z pełnomocnictwa z przyczyn mających podstawę w treści
pełnomocnictwa. Według prawa wekslowego śmierć mocodawcy i indosanta pełnomocniczego nie pociąga
wygaśnięcie indosatariusza pełnomocniczego. Jeżeli chodzi i odwołanie pełnomocnictwa, które przysługuje
pełnomocnikowi – mają zastosowanie ogólne zasady kodeksu cywilnego, ale praktycznie rzecz biorąc będzie ono
skuteczne wobec osoby trzeciej, kiedy indosant odzyska dokument i jeżeli osoby trzecie będą wiedziały, że to
pełnomocnictwo jest już nieważne.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 7 (19.11.12.)
Indos zastawniczy
Indos pełnomocniczy, a indos zastawniczy in blanco – nie może być sam podpis bez określenia indosatariusza, bo
wtedy to indos in blanco.
Dalszy indos indosatariusza zastawniczego może być tylko indosem pomocniczym – tylko ustanawiając
pełnomocnictwo.
Indos zastawniczy może dawać legitymację formalną – jeśli ciąg indosów układa się w sposób nieprzerwany, to
władanie dokumentem będzie wskazywać na indosatariusza zastawniczego jako uprawnionego z weksla w tej
postaci, że przysługuje mu prawo zastawu na wierzytelności wekslowej.
Czy jest dopuszczalne nabycie od nieuprawnionego w przypadku indosu zastawniczego? Nie ma przepisu, który
by to dopuszczał, więc niedopuszczalne jest nabycie od nieuprawnionego, ale także pogląd, że jest dopuszczalne
(odpowiedni przepis o indosie własnościowym – przemawia za tym funkcja i charakter tego indosu – nabycie
prawa rzeczowego w postaci zastawu. Jeżeli indos ma spełniać swoje funkcje gospodarcze powinny być możliwe
nabycie od nieuprawnionego).
Odpowiedzialność gwarancyjna – nie ma przepisu wprost przewidującego odpowiedzialność gwarancyjną. Taka
odpowiedzialność nie powstaje w przypadku indosu zastawniczego, ale poprawniejsze jest, że odpowiedzialność
powstaje i stosuje się odpowiednio art. 15 dotyczący indosu własnościowego. Indos zastawniczy służy
zabezpieczeniu poprzez ustanowienie zastawu na wierzytelności wekslowej.
Indos powierniczy do inkasy. Ustawa na ich temat nic nie mówi. Indos powierniczy do inkasy jest wytworem
praktyki. Jest to taki indos, który na zewnątrz przedstawia się jako indos własnościowy (przeniesienie praw z
weksla z indosanta na indosatariusza), ale takiemu indosowi towarzyszy porozumienie, z którego wynika, że
prawa nabyte przez indosatariusza mają być użyte tylko w określonym celu – ściągnięcia wierzytelności. Można
by to osiągnąć w drodze indosu pełnomocni czego. Ale w praktyce czasem stosuje się indos własnościowy z tym
zastrzeżeniem – w obwiązującym między stronami porozumieniu fiducjarnym - daję Ci więcej praw, ale masz z
nich korzystać tylko zgodnie z porozumieniem – powinieneś użyć tego prawa tylko w celu ściągnięcia
wierzytelności. Działania na rachunek indosanta, ale mogą być przypadki, że środki uzyskane po ściągnięciu
wierzytelności mają być użyte w interesie indosatariusza. Sytuacją typową jest działanie indosatariusza na
rachunek indosanta. Pogląd, że do indosu powierniczego w celu inkasa należy stosować przepisy o indosie
pełnomocniczym.
W szczególności twierdzi się, że indosant będzie mógł podnosić wobec indosatariusza takie zarzuty jakie
przysługują mu wobec indosanta (tak jak w indosie pełnomocniczym) – ale trudno zaakceptować ten pogląd. W
przypadku indosu zastawniczego on działa w imieniu i ze skutkiem dla mocodawcy. W przypadku indosu
powierniczego indosatariusz nabywa prawa dla siebie, tyle że jest zastrzeżenie wewnętrzne. Jeżeli nabywa prawa
dla siebie – działa w imieniu własnym i ze skutkiem dla siebie, a że na rachunek indosanta, to już inna sprawa,
więc ze wcześniejszym poglądem nie można się zgodzić.
Zarzuty. Dwie sytuacje. Typowa i najczęstsza - indosatariusz powierniczy w celu inkasa działa na rachunek
indosanta – trzeba się zgodzić z tym, że dłużnik może wobec indosatariusza podnosić takie zarzuty, jakie miał
wobec indosanta. Chodzi o rachunek indosanta. Tutaj nie ujawnia się potrzeba ochrony bezpieczeństwa obrotu, bo
w ochronie bezpieczeństwa obrotu chodzi o ochronę osoby trzeciej. Jeśli indos powierniczy w celu inkasa służy
także interesom indosatariusza, ma indosatariusz ściągnąć wierzytelność, ale całość, lub cześć ma zachować dla
siebie w związku z wcześniejszą transakcją – kwestia zarzutów powinna być identyczna, jak w indosie
własnościowym. Także zarzuty dłużnika wobec indosatariusza, jeśli takie ma.
Podsumowując ostatnie dwa wykłady. Prawo z weksla, lub wierzytelność wekslowa może być przeniesiona na
zasadach ogólnych w drodze przelewu. Ale wtedy niema nabycia od nieuprawnionego. Dłużnik może podnosić
wszelkie zarzuty, jakie ma wobec cedenta. Cedent odpowiada tylko wobec cesjonariusza. Odpowiada na zasadach
art. 514 kc – albo odpowiedzialność za istnienie wierzytelności według rękojmi za wady przy sprzedaży. Art. 516
kc – cedent będzie odpowiadał także za wypłacalność dłużnika.
Zasadniczym sposobem przenoszenia praw z weksla jest indos własnościowy. Dostosowanie tego sposobu
przejawia się w tym, że jest chronione jest bezpieczeństwo obrotu. Możliwe jest nabycie od nieuprawnionego.
Dłużnik wobec indosatariusza nie może podnosić tych zarzutów, które ma wobec cedenta. Indosant ponosi
odpowiedzialność gwarancyjną wobec wszystkich indosatariuszy. Indos może służyć do ustanowienia
pełnomocnictwa, do ustanowienia zastawu. Czasem pojawia się indos własnościowy z ograniczeniem
fiducjarnym (powierniczym).
Przeniesienie czeku, wierzytelności wyrażonej w czeku, to wszystko, co jest powiedziane o wekslach odnosi się
do prawa czekowego do czeku. Z wyjątkami:
o
Nieważny jest indos trasata. Skoro niedopuszczalne jest przyjęcie czeku od trasata, a z indosem łączy się
odpowiedzialność gwarancyjna, wyszedłby zakaz. Jeżeli na odwrocie podpisze się uprawniony –
kwalifikujemy to jako indos.
o
Nie ma indosu zastawniczego przy czeku, bo czek nie pełni funkcji kredytowej, tylko płatniczą.
o
Przy czeku niema też odpisów. Może się pojawić – art. 80 prawa czekowego – postępowanie
amortyzacyjne.
o
Prawo czekowe wyraźnie dopuszcza indos czysto gwarancyjny. Czek może być papierem wartościowym
na okaziciela. Przenoszone takie papiery są przez przeniesienie własności dokumentu. Przy takim ujęciu
przeniesienia czeku, to odpada indos. Art. 20 prawa czekowego wyraźnie dopuszcza zamieszczenie na
czeku indosu i ma on charakter wyłącznie gwarancyjny – służy tylko funkcji gwarancyjnej. Powstanie
takiej odpowiedzialności po stronie indosanta, jaką ponosi indosant przy czeku własnościowym.
Poręczenie wekslowe
Podobnie jak w przypadku przeniesienia praw, pełnomocnictwa, zastawu – ustawa dopuszcza poręczenie nie
tylko na zasadach ogólnych, ale także na szczególnych zasadach określonych prawem wekslowym. Oprócz
możliwości poręczenia za zapłatę sumy wekslowej na zasadach ogólnych – możliwe jest także poręcznie na
szczególnych zasadach dostosowanych do potrzeb obrotu prawa wekslowego.
Dłużnikiem wekslowym może być nie tylko wystawca weksla własnego, akceptant weksla trasowanego,
indosanci weksla własnego i weksla trasowanego, ale także poręczyciel wekslowy. Zapłatę weksla przez
któregokolwiek z wymienionych przed chwilą dłużników można zabezpieczyć poręczeniem wekslowym –
dodatkowy dłużnik w postaci poręczyciela.
Poręczenie wekslowe – aval, a poręczyciel – awalista. Poręczenie może być za każdego dłużnika wekslowego –
wystawca weksla własnego, wystawcę weksla trasowanego.
Poręczycielem wekslowym może być nie tylko osoba trzecia, ale także osoba już podpisana na wekslu w
charakterze dłużnika wekslowego – art. 30 ust. 2 prawa wekslowego. W literaturze przyjmuje się, że
dopuszczalne jest poręczenie tylko takiej osoby już podpisane na wekslu w charakterze dłużnika, której
odpowiedzialność w charakterze poręczyciela zwiększy jej odpowiedzialność. Np. jest weksel własny
kilkakrotnie indosowany: indosy A, B, C, D. Dopuścimy poręczenie indosantów za wystawcę, bo to zwiększa
odpowiedzialność indosanta. Nie dopuścilibyśmy poręczenie wystawcy za indosanta, bo on i tak odpowiada, więc
to niczego nie zmienia i nie ma żadnego praktycznego znaczenia. Korektura wprowadzana w piśmiennictwie
zasługuje na aprobatę.
W roli poręczyciela może wystąpić kilka osób. Stosunek między poręczycielami jest regulowany powszechnym
prawem cywilnym. Oświadczenie poręczyciela o udzieleniu poręczenia musi być zamieszczone na wekslu, albo
na przedłużku, albo na odpisie. W niektórych systemach prawnych (system romański) dopuszczają zamieszczenie
oświadczenia o udzieleniu poręczyciela na osobnym dokumencie. Zamieszczenie poręczenia na wekslu może
robić złe wrażenie – wątpliwa zapłata weksla, skoro trzeba było sięgnąć po poręczenie. Dlatego dla
zabezpieczenia stosuje się najczęściej indos, bo on jest czymś charakterystycznym dla obrotu wekslowego.
Dopuszcza się poręczenie wekslowe na akcie odrębnym – ustawodawstwa systemu romańskiego, kodeks
handlowy francuski obowiązujący w kongresówce (Code de Commerce).
W trakcie prac nad konwencja wekslową w Genewie w załączniku do niej dopuszczono możliwość wprowadzenia
w ustawodawstwie przepisu dopuszczające poręczenie na akcie odrębnym. My z takiej możliwości nie
skorzystaliśmy. U nas poręczenie wekslowe nie może być zamieszczona na dokumencie całkowicie odrębnym od
weksla. Niemniej jednak w naszej praktyce ciągle spotyka się próbę przeforsowania takiego poglądu.
Żeby doszło do skutecznego poręczenia potrzebny jest podpis poręczyciela. Użycie słów wskazujących na zamiar
udzielenia poręczyciela. Nie trzeba użyć określonych słów – dowolny zwrot dostatecznie wskazujący na
poręczenie wekslowe. „Poręczam aval jako awalista” – najczęstsze zwroty.
Według art. 31 ust. 3 – sam podpis na przedniej stronie weksla, jeśli nie jest podpisem wystawcy, ani nie jest
podpisem trasata oznacza poręczenie wekslowe. Jest to reguła interpretacyjna. Można z niej skorzystać wtedy,
gdy są wątpliwości co do charakteru złożonego podpisu. Kwestia, że jest tylko reguła interpretacyjna ma
praktyczne znaczenie.
Wystawca, osoba prawna, oznaczona na przedniej stronie i w pewnej odległości są dwa podpisy. Czy to są
podpisy dwóch członków zarządu – podpisy złożone w charakterze wystawcy. Czy jeden podpisem członka
zarządu, a drugi podpisem poręczyciela?
Poręczyciel powinien określić osobę, za którą poręcza. Jeśli poręczyciel nie wskaże takiej osoby, to nie podważa
to skuteczności poręczenia – będzie skuteczne i trzeba będzie przyjąć, że zostało udzielone za wystawcę. W braku
określenia osoby – należy przyjąć, że poręczenie jest za zapłatę weksla przez wystawcę. Inny jest status wystawcy
weksla własnego (dłużnik główny), a weksla trasowanego (dłużnik subsydiarny, pomocniczy). Więc może
nasuwać się pytanie, czy ten przepis, że braku oznaczenia należy przyjąć, że jest to poręczenie za wystawcę,
dotyczy wystawcy weksla własnego, czy także weksla trasowanego?
Założeniem ustawy, że w obieg wchodzi weksel trasowany nieprzyjęty. Gdyby przyjąć, że poręczenie jest
udzielone za trasata mogłoby się stać tak, że trasat by długu nie przyjął, a można poręczyć tylko za dłużnika
wekslowego. A pewnym dłużnikiem jest tylko wystawca. Poręczenie może dotyczyć tylko części sumy
wekslowej. Jeżeli nic nie napisze – poręcza za zapłatę całej sumy wekslowej. Z powyższego wynika, że
oświadczenie poręczyciela może być bardziej lub mniej rozbudowane:
o
Może obejmować podpis;
o
Wyrazy wskazujące na zamiar poręczenia (awalista i aval);
o
Może wskazywać osoby, za które poręczenie zostało udzielone;
o
Może wskazywać kwoty do której zostało poręczenia;
o
Można powyższe redukować, np. o oznaczenie kwoty - wtedy poręczenie za całości. Nie opisać osoby -
wtedy poręczenie za wystawcę. Sam podpis na przedniej stronie – poręczenie za wystawcę za całą sumę
wekslową.
Relacje między zobowiązaniem poręczyciela,
a zobowiązaniem osoby, za którą poręczenie zostało udzielone
Stosunek akcesoryjnie formalny.
Przez akcesoryjność w prawie cywilnym mówi się o prawach akcesoryjnych (zastaw, hipoteka) – akcesoryjne w
stosunku do wierzytelności, które zabezpieczają. Akcesoryjność przejawia się w największym uproszczeniu w
tym, że istnienie i zakres zależy od tego prawa samoistnego. Można mówić o obowiązkach akcesoryjnych –
obowiązku odpowiadającemy prawom. Istnienie i zakres długu akcesoryjnego zależy od długu głównego
samoistnego.
Akcesoryjność formalna zachodząca między poręczycielem wekslowym, a długiem, za który poręczono.
Przyjmuje się, że ta akcesoryjność formalna w omawianym przypadku przejawia się w tym, że zobowiązanie
poręczyciela zależy tylko od zachowania formy wymaganej dla oświadczenia osoby, za którą udzielono
poręczenie. Art. 32 ust. 2 stanowi, że zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za
które poręcza było nieważne. Chodzi o to, że zobowiązanie poręczyciela zależy tylko od wyrażenia w wekslu w
odpowiedniej formie zobowiązania, za które następuję poręczenie – tylko to jest konieczne do powstania
zobowiązania poręczyciela. Akcesoryjność jest formalna właśnie dlatego, że powstanie zobowiązania
poręczyciela zależy tylko od wyrażenia w odpowiedniej formie zobowiązania, za które poręczenie następuje.
Ważność zobowiązania, za które zobowiązanie następuje nie jest konieczna.
Jeśli podpis został sfałszowany tej osoby za którą poręczono? Jeśli ta osoba, za którą poręczono miała zdolność
do czynności prawnych, jeżeli ta osoba była osobą prawną i była niewłaściwie reprezentowana, za którą
poręczenie następuje, to nie wpływa to na ważność zobowiązania poręczyciela wekslowego.
Akcesoryjność formalna, bo przesłanką tylko wyrażenie w wekslu zobowiązania za które poręczenie następuje.
Przykłady:
o
Jeśli poręczenie jest za wystawce weksla własnego i weksel własny spełnia wymagania co do formy, to
powstaje zobowiązanie poręczyciela, bo ono będzie zależeć tylko od zachowania wymaganej formy dla
oświadczenia wystawcy. Relacje między długiem poręczyciela, a długiem, za który poręczono.
o
Istnienie i treść prawa akcesoryjnego zależy od istnienia i treści prawa samoistnego.
o
Zależność zobowiązania poręczyciela od zobowiązania, za które następuje poręczenie przejawia się w
tym, że przesłanką, warunkiem jest wyrażenie zobowiązania, które następuje w wekslu w odpowiedniej
formie.
o
Poręczenie za wystawce weksla własnego. Weksel własny spełnia wymagania co do formy. Przesłanka w
postaci akcesoryjności formalnej jest spełniona. Nie ma znaczenia to, że podpis jest sfałszowany, bo
zobowiązanie w odpowiedniej formie jest wyrażone, a nie ma znaczenia, czy to zobowiązanie
rzeczywiście powstało.
o
Poręczenie udzielone za trasata. Dług nie jest wyrażony, bo nie nastąpiło przyjęcie weksla. Jak podpisze
się trasat, to wtedy wymóg akcesoryjności formalnej będzie spełniony. Wymóg w postaci akcesoryjności
formalnej nie jest spełniony, dopóki trasat nie podpisze.
o
Poręczenie za indosanta, który wyłączył swoją odpowiedzialność gwarancyjną nie jest spełniona, bo
podpis jest, ale z treści weksla nie wynika zobowiązanie indosanta, nie ma tutaj wyrażonego
zobowiązania.
o
Poręczenie za indosanta, który miał taką wielką niechęć do pisania ręcznie i odcisnął nazwisko w sposób
mechaniczny. Nie jest w odpowiedniej formie wyrażone zobowiązanie, bo podpis musi być własnoręczny
– wymóg nie został spełniony. Podpis za indosanta, który odręcznie został spisany - wymóg formy nie
został spełniony.
Nie powstaje zobowiązania, za które powstaje poręczenia z jakiejkolwiek innej przyczyny, niż wada formalna nie
niweczy odpowiedzialności poręczyciela. Może się zdarzyć w konsekwencji takiego ujęcia, że będzie istnieć dług
poręczyciela, a nie będzie istniał dług osoby, za którą poręczyciel poręczył. Rozwiązanie z art. 32 ust. 2
koresponduje z zasadą samodzielności podpisów z art. 7 prawa wekslowego – jeżeli na wekslu znajdują się
podpisy osób niemających zdolności do zaciągania zobowiązań (małoletni, niepoczytalni itp.), to nie uchybia to
innym podpisom – nieważność jednego podpisu nie rzutuje na ważność innych podpisów.
Relacje między długiem poręczyciela, a długiem osoby, za którą udzielono poręczyciela trzeba mieć to co stanowi
art. 32 ust. 1 – poręczyciel wekslowy odgrywa taką rolę, jak ten, za którego poręcza. Poręczyciel wekslowy
odpowiada tak, jak odpowiada, lub odpowiadałby (wymóg akcesoryjności formalnej spełniony, ale niespełniona
inna przesłanka) ten, za kogo poręczył. Jeżeli poręczenie jest za wystawcę weksla własnego, to poręczyciel
odpowiada tak, jak wystawca weksla własnego, czyli jak dłużnik główny. Termin przedawnienia roszczenia jest
taki sam, jak termin przedawnienia wekslowego wobec wystawcy. Poręczyciel za wystawcę będzie odpowiadał
wobec wszystkich następców. Jeśli mamy weksel własny i na nim znajdują się cztery indosy i poręczenie
następuje za indosanta „B”, to poręczyciel będzie odpowiadał tak, jak ten indosant, za którego poręczył.
Jeżeli dłużnik, za którego poręczono zapłacił – wygaśnie zobowiązanie także poręczyciela. Jeżeli zapłacił całość,
to zobowiązanie wygaśnie w całości, a jeżeli częściowo, to część. Oczywiście tylko wtedy, kiedy zobowiązanie
rzeczywiście powstało i dłużnik za którego poręczono zapłacił – wygaśnie poręczenie.
Konsekwencja tego stosunku, który zachodzi między długiem poręczyciela, a długiem osoby, za którą poręczono
jest to, że poręczyciel może się bronić wobec posiadacza dochodzącego zapłaty zarzutami dotyczącymi jego
osoby, oraz wszystkimi zarzutami, które ma osobiście według posiadacza. Np. potrącenie swojej wierzytelności z
wierzytelnością dochodzoną.
Konsekwencja relacji długiem poręczyciela, a długiem, za który poręczono jest to, że poręczyciel nie może w
zasadzie podnosić zarzutów osoby, za którą poręczy – nie będzie mógł podnosić zarzutów dotyczących ważności
zobowiązania, za które poręczono dotyczące innych przesłanek. Niektóre zarzuty dotyczące osoby, za którą
poręczono można podnosić – zarzut wady formalnej (zobowiązanie nie powstało z powodu wady formalnej).
Dług owszem powstał, ale wygasł. Sprawa zarzutów jest o wiele bardziej skomplikowana.
Zgodnie z ustawą poręczyciel wekslowy, który zapłaci nabywa prawa wynikające z weksla przeciw osobie, za
którą poręczył i wobec tych, którzy odpowiadają z weksla. Np. weksel własny. Indosy: A, B, C, D. Poręczenie za
B, poręczyciel płaci sumę wekslową, płaci ostatniemu uprawnionemu – D. Poręczyciel nabędzie prawa z weksla
wobec B i wobec wystawcy, i A – wobec tych osób, które odpowiadająca tego, za kogo poręczył. Poręczyciel,
który zapłacił dług nabywa prawa wobec osoby, za które poręczył.
Poręczyciel za indosanta B, zapłacił uprawnionemu – D. Gdyby poręczyciel wstępował w prawa zaspokojonego
wierzyciela, to nabyłby prawa z weksla wobec C, B, A i wystawcy, a tak nie jest – poręczyciel, który zapłacił
nabywa prawa z weksla wobec tego, za kogo poręczył i wobec tych osób, które odpowiadają względem tych osób,
za które poręczenie nastąpiło.
Czy dopuszczalne jest poręczenie pod warunkiem, z zastrzeżeniem terminu początkowego, lub końcowego?
Biorąc pod uwagę wrogość prawa wekslowego i niechęć do warunków. Ustawa na ten temat milczy.
Pogląd: ustawa nie zakazuje, warunek dopuszczalny z zastrzeżeniem terminu też możliwy. Nie ma przepisu i nie
jest to przeoczenie – brak zakazu dodania warunku wynika z tego, że poręczenie nie jest ściśle związane z istotą
weksla. Nawet można dopuścić to poręczenie na akcie odrębnym. Nie ma zakazu ustawowego – warunek i termin
dopuszczalny – poręczenie nie szkodzi tak obiegowi, jak warunek przy innych czynnościach.
Inny pogląd: poręczyciel odpowiada tak, jak ten, za kogo poręczył. Brak wyraźnego przepisu wynika z tego, że
odpowiedni przepis znajdziemy i zastosujemy ten przepis, za kogo poręczenie nastąpiło. Jeżeli zastrzeżono
warunek, lub termin – poręczenie nieważne. Jeżeli poręczenie za indosanta, to warunek, lub termin należy uznać
za niezastrzeżony. Samo poręczenie ważne, pominiemy skutek dodający warunek, lub termin. Prawo wekslowe
wrogo nastawione, więc dlaczego teraz miałoby być inaczej.
Trzeci pogląd: sankcja, którą jest obwarowanie warunku przy indosie jest sankcją brutalną – takiej sankcji nie
można stosować na podstawie przepisu przy założeniu, że stosujemy ten przepis w drodze analogii.
Sąd Najwyższy: warunek i termin niedopuszczalne. Ale pytanie jaka sankcja i na jakiej podstawie oparta? Jeżeli
uznamy, że warunek nie jest unormowany w prawie wekslowym co do poręczenia, można uznać stosowanie
przepisów kc i wtedy sankcje można doszukiwać się w art. 94 kc. Wtedy ten zarzut stosowania art. 12 dotyczący
indosu odpadłby.
Jeżeli chodzi o praktykę, to ta kwestia może mieć znaczenie jeżeli chodzi o termin końcowy. Spotyka się sytuację,
kiedy poręczający stara się wczesnej ograniczyć swoją odpowiedzialność. Termin końcowy na gruncie orzeczenia
SN byłby pominięty. Sankcja przewidziana w art. 94 kc.
Instytucja poręczenia znana prawu czekowemu. Wszystko to co było powyżej o poręczeniu wekslowemu z
zastrzeżeniem, że trasat nie może skutecznie poręczyć – skoro nie może przyjąć, nie może stać się dłużnikiem
wekslowym, zakazane są wszelkie czynności prowadzące do obejścia zakazu – zakazany indos i zakazane
poręczenie przez trasata. Brak odpisów.
Problematyka pełnomocnictwa w zakresie obrotu wekslowego i
problematyka działania osób prawnych przez organy w zakresie obrotu wekslowego.
Pełnomocnictwo w zakresie odnoszącym się do obrotu wekslowego.
Pełnomocnictwo postacią przedstawicielstwa – przedstawiciel działa w imieniu i ze skutkiem dla mocodawcy.
Przedstawicielstwo może być przedstawicielstwem ustawowym, jeżeli umocowanie wynika z ustawy, jeżeli
umocowaniem jest objęta czynność prawna. Jeżeli źródłem umocowania przedstawiciela jest czynność prawna –
mówimy o pełnomocnictwie.
Prawo wekslowe nie reguluje przedstawicielstwa co do zasady. Dwa przepisy: indos pełnomocnicy i sposób
ustanowienia pełnomocnictwa oraz. Art. 8 prawa wekslowego.
W zakresie obrotu wekslowego mają zastosowanie przepisy powszechnego prawa wekslowego dotyczące
przedstawicielstwa – przede wszystkim kodeks cywilny. Każda czynność prawna może być dokonana przez
przedstawiciela, chyba że to wynika z ustawy, lub z czynności prawnej. Właściwość tych czynności taka, że tego
zakazu nie da się wywieźć z właściwości. Stąd wniosek, że wszystkie czynność z zakresu prawa wekslowego
mogą być dokonywane przez przedstawiciela, a w szczególności przez pełnomocnika.
Wymogi:
o Co najmniej ograniczona zdolność pełnomocnika (prokura – pełna),
o
Odpowiednie umocowanie. Pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo ogólne;
Pełnomocnictwo rodzajowe;
Do poszczególnej czynności prawnej.
o Działanie pełnomocnika w imieniu osoby reprezentowanej.
W kodeksie zobowiązań był art. 95 … Wniosek z tego wynikał taki, że pełnomocnictwo ogólne umocowuje do
czynności zwykłego zarządu. Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do zwykłego zarządu, jednocześnie
wymieniono czynności, jakie nie mogą wejść w zakres zwykłego zarządu. Istotne jest to, że każda czynność
związana z zobowiązaniem wekslowym nie była czynnością zwykłego zarządu. Bez znaczenia jaka czynność
skierowana na zobowiązania wekslowego wchodzi w grę. Reżim prawa wekslowego jest na tyle surowy, że każda
czynność musi być dokładnie określona.
W 1950 przepis ten uchylono. W art. 88 przepisów ogólnych prawa cywilnego – pełnomocnictwo ogólne – tylko
umocowanie obejmujące czynności zwykłego zarządu. Identycznie brzmi art. 98 kc. Pytanie: czy obecnie ze
względu na pominiecie wyliczanki czynności, które nie są zwykłego zarządu, czy ta zmiana oznacza zmianę stanu
prawnego? Dominuje pogląd, że odmienne brzmienie art. 88 przepisów ogólnych i art. 98 kc oznacza tylko
zmianę redakcyjną, wszystkie te przykłady czynności przekraczających zwykły zarząd także obecnie powinny
być uznane za czynności przekraczające zwykły zarząd. Pełnomocnictwo ogólne nie obejmuje umocowania
do zaciągania zobowiązań wekslowych.
Art. 98 kc – jeśli chce się udzielić umocowania, które będzie pozwalać pełnomocnikowi skutecznie dokonywać
czynności z prawa wekslowego trzeba dać pełnomocnictwo rodzajowe. Pełnomocnictwo musi być udzielone pod
rygorem nieważności w formie pisemnej – to wynika z art. 99 kc.
Oddzielenie należy wspomnieć o prokurze. Prokury może udzielić tylko przedsiębiorca podlegający wpisowi do
rejestru przedsiębiorców. Umocowuje ona do wszelkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Wyłączone z prokury jest tylko zbycie przedsiębiorstwa, oddanie go do czasowego używania, zbycie, oddanie
nieruchomości. Taki zakres nie może być ograniczony wobec osób trzecich przez czynność prawną. Prokura
umocowuje do wszelkich czynności z zakresu prawa wekslowego. Prokura może być łączna, ale prokura może
być też oddzielna – każdy działa sam w zakresie umocowania prokurenta. Odrębną kwestią działanie osoby pranej
przez organy.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 8 (26.11.12.)
Pełnomocnictwo c.d.
Przesłanki pełnomocnictwa – ograniczona zdolność do czynności prawnych/ prokura – pełne pełnomocnictwo.
Pełnomocnictwo ogólne – nie jest zobowiązany do zaciągania zobowiązań wekslowych. Żeby mógł zaciągnąć
zobowiązania wekslowe musi mieć do tego pełnomocnictwo rodzajowe wskazujące do tego, że jest kompetentny
do zaciągania zobowiązań wekslowych.
Prokurent – pełnomocnictwo może udzielić tylko przedsiębiorca wpisany do rejestru. Zobowiązany do zaciągania
zobowiązań wekslowych, zakres działań bardzo szeroki. Umocowany do dokonywania wszelkich czynności.
Czynności pozasądowe i sądowe. Ustawa wyłącza z zakresu tylko zbycie przedsiębiorstwa, oddanie do
czasowego używania, zbycie nieruchomości, obciążenie nieruchomości. Umocowanie prokurenta nie można
ograniczyć przez czynność prawną ze skutkiem wobec osób trzecich.
Działanie osoby prawnej przez organ – nie jest to przedstawicielstwo. Przedstawiciel działa sam, z tym, że jego
działanie jest podejmowane w imieniu mocodawcy i skutek jego działania powstaje w sferze mocodawcy. Jeśli
chodzi o osoby prawne – zgodnie z teorią reprezentacji – osoba prawna działa przez swoje organy. Jeżeli działa
przez swoje organy, to jest to jej działanie. Działanie organu jest działaniem osoby prawnej. Jeśli chodzi o
przedstawiciela jego działanie jest jego działaniem, a skutki powstają w sferze prawnej mocodawcy.
Art. 38 kc – osoby prawne działają przez swoje organy w sposób określony w ustawie i opartym na niej statucie
(koncepcja reprezentacji). Chodzi tutaj o działanie w sposób określony w statucie opartym na ustawie. Tylko jeśli
będą spełnione pewne przesłanki działanie będzie działaniem osoby prawnej.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. KSH stanowi, że sp. z oo. reprezentuje zarząd – z tego wynika, że sp. z
o.o. działa w sferze obrotu prawnego co do zasady przez zarząd – zasadą jest, że czynności prawne w imieniu
spółki dokonuje zarząd, jest do tego umocowany. Wyjątki: umowy z członkiem zarządu spółki zawiera Rada
Nadzorcza.
Zarząd sp. z oo. powoływany jest uchwałą wspólników, jeśli co innego nie stanowi umowa spółki z o.o. Zarząd
może składać się z jednej osoby, lub większej ilości osób. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, to sposób jego
działania powinien być zgodny z postanowieniami spółki z o.o., a jeżeli umowa nic o tym nie stanowi powinno
być dwóch członków zarządu i prokurent. Zarząd jest co do zasady umocowany do dokonywania wszelkich
czynności prawnych. Mogą być od tego wyjątki.
Art. 15 ksh – dotyczy spółek handlowych w ogóle. W odniesieniu do sp. z oo. wynika, że zawarcie przez spółkę
kredytu, pożyczki, poręczenia z członkiem zarządu , rady nadzorczej , prokurentem likwidatorem, albo na rzecz
którego wymaga zgody zgromadzenia wspólników, chyba że ustawa stanowi inaczej – jeśli chodzi o wymienione
w tym przepisy umowy to zawarcie jej przez spółkę z oo. z członkiem organów spółki albo na rzecz jego wymaga
zgody Zgromadzenia Wspólników. Ta zgoda zgodnie z art. 17 KSH jako wymagana przez ustawę może być
udzielona wcześniej, lub może być udzielona później jednak nie później, niż po upływie 2 miesięcy od daty
zawarcia umowy. Z art. 17 KSH wynika, że ta zgoda jest zastrzeżona pod sankcją w postaci bezskuteczności
zawieszonej. Czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody jest dotknięta bezskutecznością zawieszoną –
jest umową kulejącą. Sankcja bezskuteczności zawieszonej pojawia się w kc, gdy wymagana jest zgoda osoby
trzeciej. Tutaj spółka działa przez jeden organ (zarząd), ale do dokonania czynności wymagana jest zgoda innego
organu – zarządu wspólników. Jeżeli czynność prawna będzie wyrażona bez wymaganej zgody – czynność stanie
się w pełni skuteczna ze skutkiem ex tunc. Ale jeżeli odmowa zgody – umowa stanie się definitywnie nieważna.
W okresie dwu-miesięcznym zastrzeżony - art. 15 – stan bezskuteczności zawieszonej. Czy ten przepis dotyczy
poręczenia wekslowego?
Jak wynika z brzmienia – w nim wyraźnie nie mówi się o poręczeniu wekslowym – mówi się o umowie kredytu,
poręczenia, lub innej podobnej umowy z członkiem organów, lub na rzecz członka organu spółki. Skoro tutaj
wyraźnie nie wymieniono poręczenia wekslowego, to nie jest ono objęte hipotezą przepisu. Trudno się z tym
zgodzić – również poręczenie wekslowe jest objęte. Argumenty:
o
Mowa w przepisie o poręczeniu ogólnie, a nie tylko poręczeniu uregulowanym w kodeksie cywilnym.
Użycie ogólnego terminu „poręczenie”, że wszystkie rodzaje poręczenia są objęte (cywilne, wekslowe,
czekowe).
o
Wykładnia funkcjonalna za tym przemawia – ma na celu ochronę spółek kapitałowych. Osoby pełniące
określone funkcje w spółce mają możliwość użycia majątku spółki z niekorzyścią dla spółki. Aby chronić
majątek spółki jest wymóg Zgody Zgromadzenia Wspólników w przypadku spółki z oo.
o Fragment art. 15 KSH mówiący o „innych podobnych czynnościach”. Trudno nie uznać poręczenia
wekslowego za czynność podobną do poręczenia cywilnego. Różnice są konstrukcyjne, ale w tym
zakresie są to czynności podobne, jeśli chodzi o funkcje z art. 15 - zapewnienie ochrony spółki
kapitałowej.
o
Z przepisu wynika, że jego zakresem będzie objęte zarówno poręczenie wekslowe udzielone w celu
zabezpieczenia wierzytelności funkcjonariusza, jak i poręczenie wekslowe udzielona za funkcjonariusza.
W obu tych sytuacjach czynność może prowadzić do przejęcia majątku spółki. Czynnością na rzecz
funkcjonariusza jest każda czynność mogąca prowadzić do użycia majątku spółki.
Podsumowując jeżeli chodzi o sp. z oo. Zarząd reprezentuje spółkę – może dokonywać wszelkich czynności
prawnych z tym skutkiem, że strona stosunku stanie się sp. z oo. Od tego mogą być wyjątki. Art. 210 ksh –
wyjątek dot. umów z członkiem zarządu – spółka musi być reprezentowana przez Radę Nadzorcza (inny organ).
Sp. z oo. reprezentuje zarząd – wynika z tego, że Zarząd może co do zasady dokonywać wszelkich czynności i
jest w sposób nieograniczony umocowany do dokonywania wszelkich czynności. Należy odróżnić takie
przypadki, w których wymaga się zgody na określona czynność prawną. Może to wynikać z różnych źródeł, ale
on jest zastrzeżony ze skutkiem dla samej spółki. Art. 207 KSH. Taka sytuacja jak w art. 15 z sankcją w art. 17 –
czymś odmiennym, ogranicza kompetencje zarządu. W sytuacji z art. 107 – wymóg, ale tylko ze skutkiem wobec
spółki, konsekwencja naruszenia odpowiedzialność wobec spółki.
Sankcje. Jaką sankcją dotknięta czynność prawna dokonana przez […]? Jeżeli są spełnione wszystkie przesłanki
skutecznego działania przedstawiciela, organu – skutek prawny powstaje w sferze prawnej mocodawcy, spółki,
osoby prawnej. Zdarza się, że przesłanki nie są spełnione. Zdarza się, że brak odpowiedniego umocowania – ktoś
składa oświadczenie woli jako pełnomocnik, a w rzeczywistości nim nie jest – falsus procurator (rzekomy
pełnomocnik). Albo ktoś jest pełnomocnikiem innej osoby, ale składa oświadczenie woli tej osoby przekraczając
zakres umocowania. To samo może dotyczyć osób składających oświadczenia jako organ – składa oświadczenie
jako organ, ale organem nie jest, bo akt mający prowadzić do jego powołania okazał się bezskuteczny. Albo
kiedyś był członkiem organu, ale już tą kompetencję utracił. Oświadczenie woli składane w charakterze organu
wykracza poza zakres umocowania, albo brak przesłanki w postaci zgody (art. 15 ksh). We wszystkich tych
przypadkach niespełniony wymóg skutecznego działania w charakterze pełnomocnika i w charakterze organu.
Rzekomy pełnomocnik, albo wykracza poza zakres. Dana osoba jest rzekomym organem, albo wykracza poza
kompetencje, które jej przysługują. Pytanie o sankcje – jaką sankcją dotknięta czynność prawna dokonana przez
rzekomego pełnomocnika, lub z przekroczeniem granic. Jaką sankcją dotknięta czynność prawna dokonana przez
rzekomy organ, lub z przekroczeniem granic umocowania?
Pełnomocnictwo – sprawa jednoznaczna. Art. 103 w odniesieniu do umów, w art. 104 w odniesieniu do czynności
prawnych jednostronnych. W odniesieniu do umów w art. 103 - bezskuteczność zawieszona – umowa jest umową
kulejącą. Ważność umowy zależy od potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta. Jeżeli
osoba, w której imieniu osoba została zawarta, dokona potwierdzenia – umowa staje się skuteczna, a jeżeli
odmówi – umowa staje się nieważna. Do chwili wyjaśnienia tego, czy nastąpi potwierdzenie istnieje stan
niepewności. Stan niepewności w rozstrzygnięciu którego pozostaje w sferze decyzji tej osoby, w której imieniu
umowa została zawarta. Jeżeli chodzi o kontrahenta osoby działającego jako bez umocowania, lub z
przekroczeniem może wyjaśnić swą sytuację w ten sposób, że wyznaczy odpowiedni termin osobie, w której
imieniu umowa została zawarta. Jeżeli w tym terminie potwierdzenie nie nastąpi – umowa definitywnie nieważna
ze skutkiem ex tunc. Jeżeli nie dojdzie do potwierdzenia – ten, kto zawarł umową w charakterze pełnomocnika
obowiązany jest zwrócić drugiej stornie to co otrzymał, jak również zapłacić jej odszkodowaniem. Chodzi o
odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umownego – chodzi o pokrycie całego uszczerbku przez to, że
wdała się zawarcie umowy.
W przypadku czynności prawnych jednostronnych – sankcją jest nieważność. Z chwilą dokonania czynność
prawna jednostronna jest nieważna i nie wywołuje żadnych zamierzonych skutków prawnych, tych, które miała
zgodnie z wolą autora wywołać. Wyjątek w odniesieniu do tych czynność z art. 104, które obejmują oświadczenia
woli składane innej osobie. Jeśli adresat zgodził się na działanie bez umocowania, to stosuje się art. 103 –
bezskuteczność zawieszona. Ale zasadą jest co do czynności prawnych jednostronnych nieważność. To
zróżnicowanie sankcji – inna sankcja w przypadku umowy inna w przypadku czynności prawnej jednostronnej –
uzasadniane jest w ten sposób, że w przypadku czynności prawnych jednostronnych dokonujących czynności
wkraczających w sferę osoby trzeciej bez udziału tej osoby. Gdyby tutaj przyjąć sankcję bezskuteczności
zawieszonej byłoby przyzwolenie na wywołanie bezskuteczności zawieszonej u osobie, która nie miała na to
żadnego wpływu – więc przyjmuje się nieważności. W przypadku ułomnej osoby prawnej – inaczej. Kontrahent
może sprawdzić, czy osoba z która się umawia ma umocowanie, czy niema. Sankcja chroni interesy rzekomo
uprawnionego, bo to on w końcu zadecyduje, czy dojdzie do skutecznego zawarcia umowy. Chroniony także
interes kontrahenta – może wyjść z tego stanu wyznaczając odpowiedni termin do potwierdzenia. Wprowadzenie
w jego sferę tego stanu niepewności uzasadnione jest tym, że on wdał się w taką transakcję i się zgodził.
Jeżeli chodzi o sankcje rzekomego organu, albo organ podejmujący czynność wykraczające poza granice
umocowania – to tutaj brak wyraźnej regulacji.
Art. 39 kc powtarza tylko uregulowanie zawarta w art. 103 § 3 kc – uregulowanie obowiązujące obowiązek
zwrotu wszystkiego tego, co rzekomy organ otrzymał od drugiej strony. Odszkodowanie w granicach ujemnego
interesu umownego. Nie ma natomiast powtórzenia § 2 i § 1 przewidujących sankcję. Między § 3, a art. 39 jest
jedna różnica dotycząca początkowego fragmentu. W art. 103 § 3 nawiązuje się do sankcji bezskuteczności
zawieszonej – braku potwierdzenia; a w art. 39 mówi się kto zawarł umowę w imieniu osoby prawnej nie będąc
organem, a dalej to samo: obowiązek zwrotu i obowiązek odszkodowania w granicach ujemnego interesu. Niema
w kc takiego przepisu wyraźnie określającego sankcję czynności dotknięta czynność prawna przez rzekomy
organ, lub z przekroczeniem granic. Wyraźnego rozstrzygnięcia nie zawiera art. 39. Brak w kc także innego
przepisu, który by tę kwestię rozstrzygał. Trzy rozwiązania w tej sytuacji (każde ma swoich zwolenników):
Pierwsze rozwiązanie. Czynność prawna jest nieważna, bezwzględnie nieważna na podstawie art. 58 kc, który
stanowi, że czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna. Skoro przesłankami skutecznego działania wynikającego
z ustawy są określone wymagania, które nie są spełnione, to powinien być zastosowany art. 58 kc.
Drugie rozwiązanie. Wniosek a contrario z art. 39 w zw. z art. 103 - powinien prowadzić do przyjęcia, że
czynność rzekomego organu, czynność dokonana z przekroczeniem granic umocowania osoby prawnej jest
bezwzględnie nieważna. Argumenty: wyraźna różnica pomiędzy art. 103, a art. 39 – zbieżność tylko w granicach
odpowiedzialności. W art. 39 nie przyjęto art. 103 § 1 i § 2. Skoro taka różnica, to nie jest ona przypadkowa.
Różnica konstrukcyjna między przedstawicielstwem, a działaniem osoby prawnej przez organ – przedstawiciel
działa sam, z tym, że jeżeli działa w imieniu mocodawcy – skutki powstają w sferze prawnej mocodawcy. Jeśli
chodzi o osobę prawną – działanie organu oznacza działanie samej osoby. Zgodnie z teoria reprezentacji, jeśli nie
są spełnione przesłanki skutecznego działania organu, to tutaj nie mamy zadniego działania, nie ma mowy o
potwierdzeniu, bo tu nie ma czego potwierdzić.
Trzecie rozwiązanie. W drodze analogii z art. 103 § 1 i § 2 należy przyjąć w odniesieniu do przypadków
działania przez rzekomy organ osoby prawnej – sankcje bezskuteczności zawieszonej. Analogia wymaga luki
technicznej. Kwestia omawianej sankcji nie jest wprost uregulowana. Analogia zakłada podobieństwo stanu
nieunormowanego ze stanem unormowanym. Luka na pewno jest, jest także istotne podobieństwo
rozpatrywanego stanu ze stanem wyraźnie unormowanym w art. 103. Istotne podobieństwo przejawia się w tym,
że w obu sytuacjach działania określonych osób prawnych przypisywane są albo mocodawcy w przypadku
pełnomocnictwa, albo osoby prawnej jw. W przypadku teorii reprezentacji – tu jest to istotne podobieństwo.
Przypisywanie skutków w jednym i drugim przypadku nie tej osobie która działa, tylko innemu podmiotowi.
Jeżeli chodzi o pierwsze rozwiązanie, to można je wyeliminować – oparte na założeniu, że art. 58 dotyczy
wszelkich sprzeczności z ustawą przy dokonywaniu czynności prawnych, a uważna analiza art. 58 powinna
prowadzić do tego, że przepis dotyczy sprzeczności z ustawą treści czynności. To rozwiązanie należy od razu
wyeliminować, jako wynik raczej nieporozumienia. Tak samo koncepcja zbliżona do tej, że jest to czynność
nieistniejąca. Koncepcja czynności nieistniejącej jest czynnością podejrzaną, bo to, czy nie istnieje, czy istnieje
jest sprawą dość umowną. Jeśli już mielibyśmy się posługiwać tą koncepcją, to tylko w takim ujęciu, które
przyjmował prof. dr hab. Z. Radwański – koncepcja może być dopuszczona, jeżeli brak możliwość rozpoznania w
danym zachowaniu oświadczania woli. W sposób oczywisty w zachowaniu nie można rozpoznać cech
oświadczenia woli.
Rozwiązanie odwołujące się do argumentu a contrario wyprowadzanego z art. 39 i art. 103 kc. Trzeba zauważyć,
że to wnioskowanie uchodzi za najmniej pewne w prawie cywilnym, najbardziej wątpliwe, mogące prowadzić do
rozstrzygnięć przypadkowych. Jest to różnica konstrukcyjna, w przypadku działania danej osoby jako organ w
ogóle wtedy nie ma tego substratu, który można potwierdzić. Niema organu, nie ma substratu do potwierdzenia.
Nawet zwolennicy teorii reprezentacji w Niemczech (państwie pochodzenia tej teorii) są za tym, aby zbyt
pochopnych wniosków w sferze normatywno prawnej nie wyciągać z tej koncepcji. Ta koncepcja wydaje się
bardzo wątpliwa. Skoro jest różnica między art. 103, a art. 39, to na pewno ustawodawca chciał przyjąć sankcję
surowszą, też jest wątpliwa. Przed obecnym kodeksem cywilnym nie było art. 39 – uważano ją za zbędną. W
obecnym kodeksie cywilnym wprowadzono art. 39, który tylko powtarzał fragment art. 103. Różne przyczyny
takiej regulacji. Może koncepcje socjalistycznej osoby prawnej za tym zadecydowały. Może tak się stało, że
ostatecznie nie zgodzono się co do tej kwestii – skoro w sposób pewny i jednoznaczny nie jesteśmy tego w stanie
rozstrzygnąć – zostawmy to, a rozwiązanie wypracuje doktryna, praktyka. Wiązało się to z założeniami kodeksu –
kodeks nie jest książką kucharską mającą możliwie wszystkie przypadki rozstrzygnąć. Chciano tylko rozwiązać
kwestie na pewnym poziomie ogólności, na jakim to jest możliwe w kodeksie.
Rozwiązanie odwołujące się do analogii z art. 103 § 1 i 2. O wiele częściej w kodeksie cywilnym stosowana jest
analogia. Wnika to z przekonania, że podobne przypadki rozstrzygamy podobnie, pewna sprawiedliwość. Jeśli
dany przypadek nieunormowany jest podobny do unormowanego, to należy go rozstrzygnąć identycznie do tego
przypadku unormowanego, chyba że ustawodawca dał wyraźny sygnał, że tego unormowania nie chce. Trudno
zanegować istotne podobieństwo z przypadkiem unormowanym w 103. Trudno też zarzucić rozwiązaniu z art.
103, że nie odpowiada potrzebom obrotu – dobrze chroni osobę reprezentowaną, ponieważ w jej rękach
pozostawia decyzję, czy umowa staje się w pełni skuteczna, czy nie. Chroni także interesy drugiej strony, bo ma
ona możliwość wyjścia z sytuacji. Dobrze chroni też bezpieczeństwo obrotu, gdyż wyklucza możliwość
powoływania się na bezskuteczność umowy przez drugą stronę, gdy ta umowa z jakichś względów była
nieważna. W interesie drugiej strony może usunąć stan niepewności. Jeżeli rzekomo reprezentowany chce
potwierdzić, to dlaczego wyżej stawiać interes drugiej strony? Wsparcie także w regulacjach cząstkowych – art.
17 KSH (przyjęta wyraźnie konstrukcja bezskuteczności zawieszonej – można potwierdzić, można wyrazić
zgodę). Inny przykład – ustawa o wykonywaniu uprawnień Skarbu Państwa (specyficzna osoba prawna – nie ma
organów tak jak inne osoby prawne, poszczególne jednostki organizacyjne państwowe działają w określonym
zakresie i ich skutki przypisywane są skarbowi państwa). Art. 17a tej ustawy stanowi, że jeżeli ta jednostka
wykroczyła poza sferę jej przyznaną, to stosuje się odpowiednio art. 103 kc. Chodzi o umowę, które najczęściej
są dokonywane, a nie czynność jednostronna. Do czynności jednostronnych powinno się stosować art. 104 kc.
Argumenty prawno porównawcze jednoznacznie za tym przemawiają – w systemach prawnych, gdzie stan
prawny przedstawia się analogicznie jak u nas przyjmuje się właśnie takie rozwiązania. Ostatnie rozwiązanie
profesor uważa za trafne!
Jeśli chodzi o to, jaką sankcja jest dokonana czynność z zakresu prawa wekslowego przez falsus procuratora, to
zależeć będzie od tego, jak zakwalifikujemy czynność prawną z zakresu prawa wekslowego. Czy uznamy je za
umowy, czy za czynności jednostronne?
o Umowy – będziemy stosować art. 103. W przypadku rzekomego pełnomocnika wprost, a w przypadku
rzekomego organu – w drodze analogii.
o
Czynności jednostronne – art. 104 – czynność bezwzględna.
o Jak kwalifikować? Spory, kontrowersje.
Jeśli chodzi jaką sankcją dotknięta czynność prawna z zakresu prawa wekslowe przez rzekomy organ i
rzekomego pełnomocnika to zależy, czy zakwalifikujemy jako umowy, czy czynności prawne jednostronne.
Art. 8 prawa wekslowego.
Kto podpisał weksel jako przedstawiciel innej osoby, nie będąc umocowanym do działania w jej imieniu, odpowiada sam wekslowo, a jeżeli zapłacił,
ma takie same prawa, jakieby miała osoba, której jest rzekomo przedstawicielem. Zasady te stosuje się również do przedstawiciela, który przekroczył
granice swego umocowania.
Założeniem regulacji jest to, że czynność prawna dokonana przez osobę powołująca się na to, że jest
przedstawicielem, a w rzeczywistości nim niebędącym nie wywiera skutków w sferze mocodawcy. Jest bez
znaczenia, jak do tej bezskuteczności dochodzimy: nieważność (104), bezskutecznie zawieszona i
niepotwierdzona. Założenie taki, że na wekslu składa oświadczenie woli ktoś, kto powołuje się na to, że jest
przedstawicielem, a w rzeczywistości przedstawicielem nie jest.
Termin „przedstawiciel” – szeroko rozumiany. Przedstawicielem w rozumieniu tego przepisu jest zarówno
przedstawiciel ustawowy, pełnomocnik, ktoś działający jako organ osoby prawnej w rzeczywistości nim nie
będąc, albo przekraczający granice umocowania.
Według kodeksu cywilnego jeśli umowa zawarta przez rzekomego pełnomocnika nie dojdzie do skutku, to
rzekomy pełnomocnik musi zwrócić wszystko to co otrzymał i zapłacić w granicach ujemnego interesu
umownego. Znacznie surowsza sankcja przewidziana w art. 8 prawa wekslowego. Jeśli umowa, czynność
rzekomego przedstawiciela nie wywoła skutku w sferze prawnej mocodawcy – sam rzekomy przedstawiciel
odpowiada wekslowo – odpowiada tak, jak ta osoba, w której imieniu on działał. Bardzo surowa sankcja przyjęta
w prawie wekslowym dlatego, aby zapewnić bezpieczeństwo obrotu wekslowego. Wychodzi się z założenia – kto
podpisuje się na wekslu w imieniu innej osoby zapewnia, że ma odpowiednie umocowanie. Jeśli okaże się, że nie
ma takiego umocowania, to ma odpowiadać sam wekslowo tak, jak odpowiadałaby ta osoba, w której imieniu
złożył oświadczenie. Jeśli ktoś podpisałby się na wekslu jako pełnomocnik wystawcy, a w rzeczywistości nim nie
był – odpowiadałby zgodnie z art. 8 tak, jak wystawca (art. 8). Jeśli ktoś podpisałby się jako pełnomocnik
poręczyciela, a w rzeczywistości nim nie był – będzie odpowiadał tak, jak poręczyciel. Podobnie dziania w
imieniu indosanta i działania w imieniu akceptanta. Jeżeli rzekomy przedstawiciel zapłaci (ze względu na to, że
jest zobowiązany, to nabywa prawa z weksla tak, jak mówi ustawa i ma takie same prawa, jak osoba której jest
rzekomo przedstawicielem).
Jaki jest zakres odpowiedzialności na podstawie art. 8 w przypadku przekroczenia granicy umocowania? Ktoś jest
umocowany do zaciągania zobowiązań wekslowych, ale tylko w pewnym zakresie. Np. był zobowiązany do
kwoty 50 tys., a podpisał weksel na 500 tys., bo był roztargniony. Czy w takiej sytuacji na podstawie art. 8 –
odpowiedzialność powstaje tylko w zakresie przekraczającym, czy dotyczy ona całe zobowiązanie? Ta kwestia
była dyskutowana w Genewie. Przeważył pogląd, że odpowiedzialność powinna obejmować całość
zobowiązania. Dlatego w art. 8 dodano ostatnie zdanie. Wychodzono z założenia, że kolejny uprawniony
powinien móc szybko ustalić kto odpowiada, a potem, niech zainteresowani się rozliczają. Art. 8 doskonale
uświadamia jak ważną rzeczą jest ustalenie, czy w danym przypadku jest wymagane umocowanie. W praktyce
spory powstają najczęściej w odniesieniu do osób prawnych. Czy doszło do prawidłowego aktu powołania, czy
odwołania. Jeżeli ktoś jest pełnomocnikiem, albo pełni funkcję organu jakiejś osoby prawnej, ale podpisał się
swoim nazwiskiem nie zaznaczając, że działa w imieniu innej osoby prawnej, to on sam odpowiada, bo
przesłanką skutecznego działania pełnomocnika organu jest zaznaczenia działania w imieniu innej osoby. Jeśli to
zostanie zaznaczone, to wtedy to działanie można uznać za działanie przedstawiciela organu. Jeżeli tego nie
zaznaczono, to ta osoba będzie sama odpowiadać, choćby była faktycznie umocowana, ale tego nie zaznaczyła.
Jeśli ktoś chce działać jako przedstawiciel, to powinien oznaczyć osobę, którą reprezentuje, sam własnoręcznie
się podpisać i zaznaczyć przy osobach prawnych. Można wnioskować, że podpis jest złożony w charakterze
organu. To, że ktoś działa w imieniu innej osoby będzie wynikać z wyraźnego zaznaczenia, lub umiejscowienia
podpisu. U nas przyjmuje się, że pełnomocnik nie może się podpisać nazwiskiem mocodawcy.
W Niemczech pełnomocnik może podpisać się własnym nazwiskiem obok oznaczenia mocodawcy, albo może
podpisać się nazwiskiem mocodawcy. Galicja (ustawa Jasińskiego) – pełnomocnik nie może się podpisać
nazwiskiem mocodawcy (przyjęto inaczej, niż w Niemczech) – takie podpisanie oznaczałoby sfałszowanie
podpisu mocodawcy. W okresie międzywojennym wybuch ogromny spór. Ostatecznie rozstrzygnięto, że
pełnomocnik może podpisać się swoim nazwiskiem zaznaczając to wyraźnie, lub w sposób dorozumiany. Inaczej
rozstrzygano w różnych zaborach.
Pytanie czy odpowiedzialność wekslową na podstawie art. 8 poniesie także taka osoba, która nie ma zdolności
do czynności prawnej. Spełnia przesłanka odpowiedzialności przewidziana w art. 8 – to, że osoba podpisująca
nie miała odpowiedniego umocowania, ale okazało się, że nie ma zdolności do czynności prawnej. Nie powinno
być wątpliwości, że art. 8 przesądza tylko jedną kwestię – odpowiada dana osoba tak, jak ten, kogo weksel
podpisała, ale inne przesłanki muszą być spełnione. Jeśli ktoś nie ma zdolności, to na podstawie tego przepisu nie
będzie odpowiadał. Jeżeli jakaś inna przesłanka jeszcze nie wystąpi, to art. 8 nie będzie uzasadniał
odpowiedzialności rzekomego przedstawiciela.
Pytanie jak na odpowiedzialność z art. 8 wpływa stan świadomości rzekomego przedstawiciela. Stan
świadomości jego kontrahenta. Stan świadomości rzekomego przedstawiciela jest bez znaczenia – będzie
odpowiadał, gdy nie wiedział, jak i wtedy, gdy wiedział – to niema znaczenia. Chodzi o ochronę bezpieczeństwa
obrotu – ten, kto podpisuje się jako przedstawiciel zapewnia uczestników, że ma umocowanie. Jeśli chodzi o stan
świadomości kontrahenta rzekomego przedstawiciela, to należy przyjąć, że gdy kontrahent wiedział, że ma do
czynienia z osobą niemającą umocowania, to wtedy odpowiedzialność na podstawie art. 8 nie powstaje. Nie ma
potrzeby ochrony bezpieczeństwa obrotu wtedy, gdy wie, że jego partner nie ma umocowania. Art. 103 § 3 –
wiedza drugiej strony wyłącza odpowiedzialność. To wynika z istoty odpowiedzialności, bo nie ma sensu chronić
kogoś, kto wie, że partner nie ma stosownego umocowania.
Kazus (egz)
Jako wystawca weksla własnego wskazana jest sp. z oo. Jest pieczęć z oznaczeniem tej spółki, a obok są dwa podpisy.
Spółka odmawia, toczy się postępowanie sądowe i w toku postępowania zostało ustalone, że jeżeli chodzi o umowę
spółki, to przewiduje zarząd wieloosobowy, niema postanowień co do sposobu działań zarządu – zgodnie z art. 205 –
oświadczenia woli w imieniu spółki powinien składać dwaj członkowie zarządu, lub jeden członek zarządu. Dwa podpisy:
jeden podpis prokurenta; drugi podpis był podpisem głównej księgowej (księgowa wychodziła z założenia, że jak
papierek dotyczy pieniędzy, to musi się podpisać).
Spółka broni się tak: my nie odpowiadamy, bo nie ma tutaj właściwej reprezentacji – nie potwierdzono podpisu
księgowej. Po naradzie z radcą prawnym odpowiadają Ci, którzy się podpisali – art. 8. Jak zareagować na ten przypadek?
Był jeden prokurent w tej spółce. Końcowy fragment art. 205 KSH – jeżeli umowa spółki nie reguluje, a zarząd jest
wieloosobowy, to muszą działać dwaj członkowie zarządu – reprezentacja mieszana. W przypadku reprezentacji
mieszanej chodzi o ułatwienie działania osoby prawnej. Zakres umocowania osób występujących jest taki, jak zakres
umocowania zarządu. Czy w takiej sytuacji może podpisać sam? On zaciągnął zobowiązanie w imieniu spółki. Przepis
art. 205 tutaj wprowadził w błąd. Patrzono na to jak na reprezentacje mieszaną. Skutecznie zaciągnięte zobowiązanie
przez prokurenta uzupełnione o podpis pani. Różne możliwości. Ona nie była umocowana. Można by potraktować ją, jako
poręczenie. Jej podpis był podpisem zbytecznym.
Czy fałszerz będzie odpowiadał na podstawie art. 8. Fałszuje czyjeś nazwisko i wpisuje się, jako inna osoba? Czy
fałszerz będzie odpowiadał? U nas dominuje pogląd, że nie, bo niema jego podpisu. Przyjmuje się, że
pełnomocnik może podpisać się także nazwiskiem mocodawcy. Musi być podpis tej osoby na wekslu, która
odpowiada, bo zasadą jest, że o treści weksla rozstrzyga osoba odpowiedzialna. Jest odstępstwo przy zmianie
tekstu. Art. 69.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 9 (3.12.12.)
Teorie wekslowe (co jest zdarzeniem, z którego wynika wierzytelność stwierdzona papierem wartościowym)?
Teorie papierów wartościowych
Funkcje weksla
Papiery wartościowe deklaratywne – stwierdzają wierzytelność istniejącą wcześniej.
Co jest źródłem zobowiązania inkorporowanego w wekslu – teorie wekslowe. Także istnieją teorie czekowe.
Teorie wekslowe – koncepcje próbujące objaśnić co jest zdarzeniem, z którego wynika zobowiązanie wekslowe.
Dwa stanowiska:
Teoria kreacyjna – źródłem zobowiązania wekslowego jest akt wystawienia weksla, akt złożenia podpisu na
wekslu w charakterze akceptanta, podpisu w charakterze indosanta, w charakterze poręczyciela. źródłem
zobowiązań czynność prawna jednostronna składane oznaczonej osobie.
Teoria umowna – przeciwstawna do powyższej. Źródłem zobowiązania wekslowego jest umowa o puszczenie
weksla w obieg, o wydanie weksla. Dochodząca do skutku przez wydanie weksla lub jego zwrot. Akt
wystawienia weksla, złożenia odpowiedniego podpisu na wekslu jest czymś bardzo ważnym. Sam taki akt nie
wystarcza do zaciągnięcia zob. wekslowego – trzeba coś więcej, potrzebne oświadczenie woli innej osoby.
Obie teorie ujmują zdarzenie w taki sposób, aby to ujęcie jak najlepiej odpowiadało potrzebom obrotu, aby jak
najlepiej zabezpieczało interesy obrotu.
Zalety i wady obu koncepcji/ teorii (kreacyjnej i umownej):
Teoria kreacyjna
Eksponuje akt wystawienia weksla, akt złożenia podpisu (zaleta tej teorii). Teorie umowna również eksponuje
ten akt – „to jest akt doniosły i tego nie negujemy, ale twierdzimy, że ten akt nie wystarcza”.
Teoria kreacyjna – trudności w określeniu osoby wierzyciela. Skoro jest tak, że zobowiązanie powstaje z chwilą
wystawienia weksla, z momentem podpisu, to z tą chwilą powinien być znany także wierzyciel. Lepszym
rozwiązaniem byłoby dodanie warunku prawnego do teorii, ze musi nastąpić wydanie dokumentu i wtedy dojdzie
do wykonania zobowiązania.
Wszystkie te trudności z określeniem wierzyciela znikają w teorii umownej. Są strony tej umowy – strona
zobowiązana i uprawniona – w chwili ziszczenia się zdarzenia ustanowionego za źródło zobowiązania jest
wierzyciel. Teoria umowna lepiej też rozwiązuje niektóre problemy praktyczne:
o
Oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu. W razie złożenia oświadczenia woli pod wpływem
błędu istotne znaczenie ma wyjaśnienie, czy zostało ono złożone innej osobie, czy też nie. Jeżeli nie
zostało złożone innej osoby, to wystarcza, żeby był to błąd co do treści czynności prawne. Jeżeli
oświadczenie woli jest składane innej osobie - musi się jeszcze ziścić dodatkowa przesłanka (jedna z 3):
Musi być wywołany przez drugą stronę,
Jedna ze stron musi o błędzie wiedzieć,
Druga strona o błędzie mogła wiedzieć.
Jeżeli się przyjmie teorię kreacyjną, to łatwiej uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego
pod wpływem błędu. Będzie nas interesować tylko osoba składającego oświadczenia woli. Nie będą nas
interesować inne osoby.
W teorii umownej trudniej uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli. Musi się ziścić dodatkowa
przesłanka (jedna z trzech). Uwzględnia się także w większym stopniu interes innych osób. Teoria umowna lepiej
odpowiada potrzebom obrotu.
Kazus
Oświadczenie na wekslu składa osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych – chłopak 17-letni. Specjalnie
nie interesuje go nauka, ale ma zmysł do handlu. Potrzebna będzie zgoda przedstawiciela ustawowego – czynność
prawna, gdzie osoba ograniczona zaciąga zobowiązanie – art. 17 kc. Art. 19 – czynność w ogóle nieważna. Umowa –
czynnością kulejąca dotkniętą sankcją bezskuteczności zawieszonej, może nastąpić potwierdzenie.
Teoria kreacyjna – w przykładzie powyżej, czynności prawne podejmowane przez 17-latka będą nieważne,
mimo, że rodzice z największą ochotą by potwierdzili. Czynność prawna jednostronna co do zasady nieważna, a
umowa kulejąca dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej.
Lepiej przyjąć teorię umowną, bo to rozwiązanie umożliwia potwierdzenie umowy. Sankcja przewidziana w art.
8 – sankcja bardzo surowa.
Teoria kreacyjna dobrze chroni nabywców weksla. Ten, kto nabywa weksel może zakładać, że zobowiązanie
powstało. Nabywa weksel, z którego wynika zobowiązanie rzeczywiście istniejące.
Teoria umowna w tym punkcie nie chroni tak dobrze nabywców weksla. Bo skoro źródłem zobowiązania jest
umowa, to może się zdarzyć, że takiej umowy ktoś nie zawrze, albo będzie z jakichś przyczyn nieważna
(pozorność, sprzeczność z jakąś normą prawną) i osoba trzecia nie ma możności zbadania tego.
Teoria kreacyjna tutaj jest oceniana z tego punktu widzenia też stwarza problemy. Jeżeli ściśle stosujemy teorie
kreacyjną, to ona chroniłaby tak dobrze nabywców weksla, że chroniłaby ich aż za dobrze – nabywałby weksle
także złodziei i ten, kto znalazł (nikt tego nie akceptuje). Ale zwolennicy od razu to weryfikują - do nabycia
skutecznego dojdzie tylko wtedy, gdy nabywca jest rzetelnym nabywcą, czyli działał w dobrej wierze i nabył
własność dokumentu. Teoria kreacyjna też nie chroni nabywców wtedy, jeżeli sam akt kreacji, wystawienia jest
wadliwy, a tak może być.
Na tym etapie więcej zalet ma teoria umowna. Bo podkreśla znaczenie aktu wystawienia, złożenia podpisu.
Można powiedzieć, że teoria umowna rozwiązuje właściwie wszystkie problemy, gdy umowa jest niewadliwa –
wszystkie pozostałe problemy są należycie rozwiązane. Problem osób trzecich nabywających w dobrej wierze
musi być rozwiązany.
Skoro więcej zalet ma teoria umowna, gdy niewadliwe jest wystawienie – większość praktyki opowiada się za
teorią umowną. Dnia 26.06.1995 r. teoria ta przyjęta została w orzeczeniu Sądu Najwyższego. W piśmiennictwie
więcej zwolenników ma teoria umowna, chociaż nadal jeszcze występują obrońcy teorii kreacyjnej.
Według teorii umownej źródłem zobowiązania wystawcy weksla własnego jest umowa dochodząca do skutku
pomiędzy wystawcą, a remitentem przez wydanie weksla. Jest to umowa rozporządzająca w takim zakresie, w
jakim przenosi ona własność weksla z wystawcy na remitenta. Jest to umowa zobowiązującą w zakresie takim, w
jakim rodzi zobowiązanie wekslowe wystawcy w stosunku do remitenta.
Według teorii umownej źródłem umowa między wystawcą, a remitentem przez wydanie weksla. Jest to umowa
rozporządzająca, bo przenosi własność weksla z wystawcy na remitenta i jednocześnie z mocy ustawy, z mocy
art. 9 wywołuje skutek zobowiązujący - rodzi zobowiązanie wekslowe wystawcy. Wystawca nie może się
uwolnić od odpowiedzialności za zapłatę. Zgodnie z art. 9 jego zobowiązanie powstaje. Jest to umowa
rozporządzająca z dodanym skutkiem przez ustawę.
Według teorii umownej źródłem zobowiązania jest umowa między akceptantem, a posiadaczem weksla
przedstawiająca weksel do akceptu. Dochodzi do skutku przez zwrócenie weksla akceptanta posiadaczowi. Tutaj
nie dochodzi do wydania weksla, bo posiadacz jest już właścicielem weksla, jest osobą uprawnioną, ale
przedstawia swój weksel akceptantowi i jak zwróci, to akceptant w ten sposób manifestuje dojście do skutku.
Posiadacz przedstawia dokument, którego jest właścicielem osobie, która marzy poręczyć, podpisuje weksel i
zwraca. Akt podpisania ekwiwalentem wydania. Jest to umowa zobowiązującą. Tak samo jak i umowa między
akceptantem, a posiadaczem. Umowa jest umową zobowiązującą. Wola skierowana na powstanie zobowiązania
wekslowego. Według teorii umownej źródłem zobowiązania indosanta jest umowa pochodząca do skutku miedzy
indosantem, a indosatariuszem. Do dojścia do skutku potrzebne jest wydanie weksla. Jest to umowa
rozporządzająca w zakresie, w jakim indosant przenosi własność weksla na indosatariusza. Umowa ta oprócz
skutku rozporządzającego rodzi zobowiązanie wekslowe. Ono powstaje ex lege z mocy art. 15 prawa
wekslowego. Skutek bardzo istotny – niejako dodany przez ustawę.
Problem ochrony osób trzecich nabywających weksel, gdy wadliwa jest umowa o wydanie weksla. Któraś z
powyższych umów albo nie dojdzie do skutku, albo jest nieważna.
Współcześnie ten problem rozwiązuje się przez ochronę koncepcję tzw. pozoru prawnego. Według koncepcji
pozoru prawnego dokument weksla wskazuje na istnienie określonej wierzytelności przysługującej posiadaczowi
weksla w stosunku do osoby, która złożyła na wekslu podpis w charakterze dłużnika. Nabywca weksla powinien
być chroniony przez umożliwienie mu nabycia wierzytelności o treści wynikającej z weksla choćby w
rzeczywistości wierzytelność nie powstawała, albo miała inną treść. Powinien być chroniony przez
zagwarantowanie nabycia wierzytelności. Jeżeli (przesłanki):
o
Działa w zaufaniu do treści weksla, nie jest w złej wierze. Nie wie, że wierzytelność nie istnieje, albo ma
inną treść. Nie dopuścił się rażącego niedbalstwa.
o
Jeżeli osobie podpisanej na wekslu można przypisać stworzenie tego stanu w zaufaniu, do którego
nabywca działa.
o
Stąd nazwa tzw. pozoru prawnego – zakłada się, ze weksel stwarza pozór istnienia prawa w sytuacji,
gdy ta wierzytelność nie powstała, lub ma inną treść.
Umowy, które są źródłem zobowiązania wekslowego scharakteryzowane powyżej są czynnościami
przysparzającymi. Z nich wynika przysporzenie w majątku jednej osoby, a zubożenie innej.
Pytanie o przyczyny przysporzenia (łac. causa). Chodzi o wyjaśnienie celu przysporzenia. Chodzi o wyjaśnienie
celu typowego. Wyróżnia się czynności przysparzające, gdzie chodzi o wykonanie zobowiązania. Takie, w
których celem jest uzyskanie wzajemnego przysporzenia i takie, które są aktami szczodrobliwości (causa
donandi).
Podział czynności przysparzających:
o
Czynności kauzalne;
o
Czynności oderwane (abstrakcyjne).
Zależy, jakie znaczenie ma dla nich istnienie przyczyny (causa). Jeżeli istnienie zależy od przyczyny – czynność
kauzalna. Jeżeli ważność nie zależy – czynność oderwana. Istnienie przyczyny ma doniosłość. Jeżeli brak
przyczynienia, to wtedy spełnione świadczenia podlega zwróceniu jako nienależne.
Czynności zobowiązujące. Praktyczne znaczenie kauzalności jest żadne, bo przyczyna jest koniecznym
elementem treści czynności zobowiązującej. Żeby doszło do ważnego zawarcia umowy konieczne jest objęcie
przyczyny treścią.
Jeżeli sprzedaż przyczyną przysporzenia – przysporzenie ze strony sprzedawcy. Jedno i drugie przysporzenie
musi być objęte treścią sprzedaży i to samo z darowizną. Poręczenie musi być dokonane w celu zabezpieczenia i
cel musi być w treści ujawniony.
Praktyczne znaczenie kauzalności w odniesieniu do czynności rozporządzającej. Causa solvendi – ważność
zależy od istnienia stosunku, którego wykonaniem są spełnione. Umowy zobowiązujące – oddzielne
rozpatrywanie przyczyny i zastanawianie się nad kauzą nie ma znaczenia.
Czynności zobowiązujące będące źródłem zobowiązania wekslowego – czynności przysparzające abstrakcyjne.
Ich ważność nie zależy od istnienia i prawidłowości przyczyny. Oznacza stosunek podstawowy i jego treść.
Abstrakcyjność czynności z zakresu prawa wekslowego uzasadnia się zakazem warunku. Z tego wywodzi się
także abstrakcyjność czynności z zakresu prawa wekslowego. Bo gdybyśmy uznali te czynności za kazualne, to
wprowadzilibyśmy stan podobny do stanu dopuszczającego czynności warunkowe. Uzasadnieniem pewność
obrotu i oderwanie stosunków wekslowych od stosunków z powszechnego prawa wekslowego. Brak kauzy
oznacza możliwość domagania się zwrotów spełnionego świadczenia, jako nienależnego jeżeli zostały spełnione
przesłanki.
Znaczenie gospodarcze weksla
Po co to wszystko? Jakie znaczenie gospodarcze ma weksel? Weksel jest papierem wartościowym. Jest papierem
wartościowym konstytutywnym – wierzytelność powstaje w związku z wystawieniem dokumentu.
Obrót weksel poddany jest szczególnemu reżimowi. Wierzytelnością można obracać na zasadach ogólnych, ale
jest specjalny reżim obrotu weksla. Możliwe nabycie w dobrej wierze od nieuprawnionego.
Wszystkie te cechy weksla sprawiają, że on jest instrumentem dość bezpiecznym dla tego, kto ma weksel. Może
być także wielu dłużników.
Funkcje weksla
Płatnicza;
Zabezpieczająca;
Kredytowa.
Niemal zawsze wszystkie funkcje się łączą. U nas rolę odgrywa przede wszystkim funkcje zabezpieczająca –
weksel kaucyjny, zabezpieczający.
Pozycja wierzyciela jest dość silna. Silniejsza, niż gdyby przysługiwała mu tylko wierzytelność ze stosunku
podstawowego.
Możliwość dochodzenia zapłaty sumy wekslowej w postępowaniu uproszczonym w trybie nakazowym.
Ułatwienia w zakresie zabezpieczenia. Nakaz zapłaty zasądzający dochodzoną należność jest tytułem
zabezpieczenia od chwili wystawienia. Jak upłynie termin do zaskarżenia nakazu, to można mu nadać klauzulę
wykonalności i jest wykonalny.
Funkcja zabezpieczająca
Wszystkie te cechy sprawiają, że weksel jest wykorzystywany w celu zabezpieczenia należności. Następuje
wręczenie weksla po to, żeby zabezpieczyć dane roszczenie, żeby stworzyć drugiej stronie pozycję prawną jaka
wynika z weksla. Dłużnik poza tym odpowiada osobiście – całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym.
Jeżeli nie ma majątku, to weksel jest lekki jak liść. U nas w tej chwili weksel jest używany w takim celu
(zabezpieczenia należności). Wręczeniu weksla w tym celu towarzyszy porozumienie między wręczającym, a
odbierającym. Weksel służy zabezpieczeniu tego roszczenia. Można dochodzić należności z weksla jeżeli będą
spełnione dane przesłanki. Jest umowa powiernicza, umowa fiducjarna. Z wręczeniem weksla w tym celu łączy
się spore ryzyko naruszenia tej umowy. Można się zabezpieczyć klauzulą „nie na zlecenie” i weksel zbywalny
jest wtedy tylko w drodze przelewu.
Funkcja płatnicza
Przykład A jest dłużnikiem B, chodzi o kwotę z tytułu pożyczki. Można wykonać to zobowiązanie w ten sposób,
że dojdzie do przesunięć zgodnie z ich treścią. A – B, a B – C. Ale można to prościej rozwiązać poprzez
wystawienie weksla trasowanego z odpowiednimi rolami tych osób – jedna zapłata umorzy dwa zobowiązania.
Funkcja płatnicza jest obecnie funkcją uboczną.
Funkcja kredytowa
We wszystkich podręcznikach podkreśla się, że współcześnie funkcja kredytowa weksla jest funkcją zasadniczą
we współczesnych gospodarkach rynkowych. U nas weksel w celach kredytowanych używany jest na niewielką
skalę.
Najlepiej to objaśnić na przykładzie z udziałem trzech osób: jedna (A) sprzedawca detaliczny, druga (B)
sprzedaż hurtowa, a trzecia (C) producent towaru. Detalista (A) kupuje od hurtownika (B), ustalają w umowie
termin dostawy, ustalają termin zapłaty na 3 miesiące po zawarciu umowy i przewidują, że kupujący wystawi
weksel własny, w którym zobowiążę się do zapłaty określonej sumy hurtownikowi (B). Cena z umowy sprzedaży
plus odsetki od ceny za okres od dostawy, do dnia zapłaty. Odsetki to cena kredytu. Kredyt został udzielony ze
względu na weksel, ma nie tylko roszczenie z umowy sprzedaży, ale także roszczenie z weksla, które ułatwi.
Strony mogłyby się umówić tak, że to zobowiązanie z umowy sprzedaży wygaśnie z chwilą wydania, ale art. 516
kc – nie następuje w celu odnowienia. W razie wręczenia weksla istnieją dwa stosunki: z weksla i stosunek
podstawowy. Hurtownik będzie miał dwie wierzytelności: wekslową i z umowy sprzedaży. Hurtownik też
potrzebuje gotówki – może sobie to zapewnić w ten sposób, że odda weksel w dyskonto do banku – oddaje zaraz
po otrzymaniu weksel i bank mu wypłaca sumę, na którą weksel opiewa potrąconą oprócz prowizji bankowej, o
kwotę zwaną dyskontem.
Dyskonto, to kwota stanowiąca odsetki od sumy wekslowej za okres między terminem płatności weksla, a
terminem wypłaty sumy przez bank. Te odsetki, to nic innego, jak cena kredytu, którą bank udziela. Kredyt
polega tutaj na tym, że klient banku uzyskuje pieniądze, na które opiewa weksel przed terminem płatności. Każdy
bank ustala sobie stopę dyskontową. Każdy bank ma możliwość redyskonta do Narodowego Banku Polskiego.
NBP potrąca sobie jeszcze odsetki obliczone od stopy redyskontowej, którą ogłasza [stopa redyskontowa od 8
listopada wynosi 4,75]. NBP przyjmuje do redyskonta tylko ściśle określone weksle. Jakie? Normuje to uchwała
NBP z lutego 1998 roku, są to warunki, które musza być spełnione, aby weksel był przyjęty. Są nimi m. in.:
o Weksel z dokonanych obrotów gospodarczych (weksle kupieckie). Jeżeli weksel połączony ze sprzedażą,
to istnieje duża szansa, że będzie zapłacony w terminie.
o
Musi być podpisana przez solidnych płatników. Jeżeli dopuszczono do protestu, to nie jest solidny.
o
Muszą to być weksle krótkoterminowe, których płatność upływa nie później, niż za 3 miesiące i nie
wcześniej, niż jest to konieczne do zawiadomienia dłużnika.
Wszystkie banki tą uchwałę powielają, bo chcą sobie zapewnić możliwość redyskonta.
Kredyt dyskontowy i kredyt redyskontowy jest kredytem bezpiecznym co rzutuje na jego cenę. Banki ustalają
kwotę redyskontową wyższą, bo chcą zarobić.
Kwalifikacja prawna dyskonta. Przeważa pogląd, że jest to sprzedaż wierzytelności, ale jest też pogląd, ze chodzi
o różnego rodzaju umowy kredytowe.
Funkcja kredytowa najważniejszą obecnie funkcją weksla. Kredyt przejawia się w tym, że jest odnowienie
terminów płatności, że jest dyskonto, redyskonto. Znaczenie oznaczenia funkcji kredytowej weksla w unii
walutowej znacznie zmalało. W Niemczech w 1998 roku miesięczny obrót banku z wekslów wyniósł 28 mld, a w
2005 r. 2 mld. U nas także znaczenie maleje ta funkcja.
Uchwałą 9/2010 NBP dopuszcza przyjmowanie przez NBP do dyskonta określonych weksli. Według tej uchwały
NBP może przyjmować do dyskonta od banków krajowych wystawione na banki przez przedsiębiorców
niebędącymi osobami fizycznymi, okres spłaty nieprzekraczające w okresie spłaty 1 roku, weksle własne.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 10 (10.12.12.)
1
Weksel in blanco
Art. 69 prawa wekslowego – w razie zmiany weksla osoby, które się podpisały po zmianie odpowiadają według
tego tekstu, a osoby podpisane przed zmianą odpowiadają za zobowiązania z weksla sprzed zmiany. Czasami
zmiana spowoduje, że weksel nie będzie spełniał wymogów co do formy.
Weksel in blanco (tzw. niezupełny)
By doszło do zobowiązania wekslowego musi być podpis na wekslu (oświadczenie woli). Żadne oświadczenie nie
wywoła skutku w prawie wekslowym, jeśli nie jest wekslem (wyjątek – art. 10 prawa wekslowego – weksel
niezupełny/ in blanco – w chwili wystawienia, zakłada uzupełnienie zgodnie z porozumieniem).
Przesłanki weksla in blanco
Dokument nie ma wszystkich koniecznych cech weksla własnego/ trasowanego.
Podpis na dokumencie w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego.
Musi być wręczenie dokumentu osobiście, a okazujący ma być uprawniony do uzupełnienia weksla.
Wystarczy jeden podpis na dokumencie w charakterze: wystawcy, akceptanta, poręczyciela, a nawet indosanta.
Najczęściej przy wekslu in blanco podpis wystawcy.
Co rozstrzyga, że dany podpis jest w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania?
o
Chodzi o oświadczenie woli, które wyrażone jest przez każde zachowanie – musimy ustalić, czy
oświadczenie woli jest stanowcze. Wskazówką okoliczność złożenia podpisu na urzędowym blankiecie,
ale teraz ich już nie ma.
o
Użycie słowa „weksel”? Ale czy zawsze? Nie. Będą takie sytuacje, by uznać dany podpis za złożony w
zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Chodzi o podpis osoby określonej w związku z
określoną umową.
o
Gdy dokument, na który się powołujemy wynika z jakiejś transakcji musi być ten podpisany dokument
wręczony innej osobie. W razie braku wręczenia z prawem do uzupełnienia nie ma weksla in blanco,
musi być porozumienie, z którego wynika upoważnienie dla odbiorcy.
o
Art. 10 prawa wekslowego ani żaden inny przepis nie przewiduje formy szczególnej dla tego
porozumienia – może być dokonane w dowolny sposób. Może być zawarte nawet w sposób dorozumiany.
Wskazówką może być samo wręczenie z podpisem. Musi to być upoważnienie do uzupełnienia weksla na
pewną kwotę (do pewnej kwoty), np. będzie uzupełnione, gdy po spełnieniu terminu do spłaty pożyczki,
to niespełnione porozumienie może dotyczyć tego, do kiedy termin płatności, może de facto dotyczyć
wszystkiego.
1
Autor notatek: La negra rosa
Jeśli oświadczenie tego, który złożył podpis na blankiecie ma formę pisemną – deklaracja wekslowa – podstawa
do ustaleń co do treści.
Wykładnia oświadczenia woli
Obowiązkowo dyrektywy ogólne z art. 65 kc. Zgodnie z nimi ustalamy, czy dane wekslowe w ogóle wskazują na
wolę. Rozstrzyga rzeczywista wola stron, jeśli da się ją ustalić. A jeśli nie, to miarodajne oświadczenie do
adresata w zależności od okoliczności, w których oświadczenie do niego kierowane.
Spory. Np. weksel in blanco miał zabezpieczyć wykonanie stosunku, czy będzie mógł być uzupełniony, gdy
strony zmieniły stosunek, lub w jego miejsce jest inny? Badamy wolę stron zgodnie z art. 65 kc.
Upoważnienie dla odbiorcy jest nieodwołalne. Na jego podstawie odbiorca weksla in blanco może go uzupełnić
zgodnie z porozumieniem. Nadać cechy weksla własnego, lub weksla trasowanego, działa we własnym imieniu i
interesie.
Kontrowersyjne: prawne uprawnienie do uzupełnienia weksla:
1. Swoiste. Umocowanie, ale inne niż pełnomocnictwo; łączy się tylko z wekslem in blanco
2. Uprawnienie prawno kształtujące realizowane w drodze jednostronnej czynności prawnej, która nadaje
treść wekslowi i decyduje o powstaniu zobowiązania wekslowego do weksla in blanco – teoria umowna
(do zupełnego i do niezupełnego).
Niezupełnego - objaśnienie powstania zobowiązania oznacza, że z chwilą odebrania weksla
dochodzi do skutku umowa, ale zobowiązanie wekslowe powstaje po uzupełnieniu blankietu.
Z umowy, która dochodzi do skutku z chwilą wręczenia weksla in blanco, zobowiązanie
dochodzi do skutku po uzupełnieniu weksla in blanco (warunek prawny powstania
zobowiązania).
Ad. 1. Jeżeli odbiorca uzupełni blankiet nadaje mu cechy weksla, ale nie będą zgodne z ustaleniami, bo weksel
będzie istniał, ale zobowiązanie nie powstanie. Bo aby powstało musi być: treść zgodna z upoważnieniem +
dokument musi mieć cechy weksla. Jeśli zachowana forma, ale nie treść, to dokument będzie wekslem, ale
zobowiązanie nie powstanie. Wymóg uzupełnienia weksla in blanco zgodnie z treścią, to nie to samo co
przesłanki formalne (nie dostosowanie się do treści upoważnienia, to inny wymóg, ale nie jest to wymóg
formalny).
Ad. 2. Do powstania zobowiązania wekslowego wystarczy nadanie blankietowi cech weksla. Jeśli jest
niezgodność uzupełnienia z porozumieniem, to ten, kto się podpisał może odmówić spełnienia świadczenia
(zobowiązanie powstaje, a podpisany ma zarzut odmowy spełnienia świadczenia). W ścisłym znaczeniu, wiąże się
z uprawnieniem do odmowy (np. przedawnienie). W obecnym stanie prawnym brak podstaw do przyjęcia takiej
konstrukcji.
Co gdy niezgodność z upoważnieniem jest częściowa?
o
Mniejszość: zobowiązanie w ogóle nie powstaje (art. 100, art. 2 ust. 5 prawa wekslowego).
o
Większość: zobowiązanie powstaje w zakresie jakim uzupełnienie jest zgodne z upoważnieniem (pogląd
dominujący). Ponieważ:
Pacta sunt servanda
Ustawa dopuszcza wyjątkowe sytuacje (art. 63 prawa wekslowego), gdy decyduje sama treść
odpowiada sie według wersji pierwotnej.
Gdyby nie przyjąć tego rozwiązania, weksel in blanco straciłby na znaczeniu.
Przyszła wierzytelność z weksla in blanco jest zbywalna, o ile nie zastrzeżono czego innego w upoważnieniu.
Spór: na jakich zasadach może być zbyta?
o Na zasadach prawa wekslowego w drodze indosu, lub wręczenie weksla.
o
Na zasadach ogólnych w charakterze przelewu.
o
Ustawa tego nie rozwiązuje, nie rozstrzyga tego też Konwencja.
o W art. 10 Konwencji – odbiorca weksla in blanco uzupełnił go, nadał mu cechy weksla i zrobił to
niezgodnie z upoważnieniem, a potem przeniósł go przez indos.
Nabywca będzie chroniony – ten, kto złożył podpis na wekslu in blanco nie może powołać się na
uzupełnienie niezgodne z porozumieniem, chyba że nabywca był w złej wierze. Powstaje dług
osoby, która podpisała się na wekslu. Dług powstaje wobec osoby trzeciej.
Nie unormowano: odbiorca weksla in blanco przenosi weksel do uzupełnienia. Nie uregulowano
obrotu weksla in blanco.
Indos in blanco powinien być przenoszony przez indos za poręczeniem. Pierwszy zbywca weksla przez indos
może być remitentem.
Per analogiam 14 ust. 2 pkt. 3 prawa wekslowego – także bez określenia remitenta można przenieść weksel
Weksel in blanco nie jest przeznaczony do obiegu, bo nie ma wszystkich cech weksla!
o
Od nabywcy można wymagać, by sporządził treść upoważnienia
o
Obrót zatem tylko w drodze przelewu (zasady ogólne) – skuteczne powoływanie się na uzupełnienie
weksla niezgodnego z upoważnieniem
o
Podobne stanowisko także w orzecznictwie.
Jeśli odbiorca uzupełni weksel in blanco może być przenoszony już zgodnie z art. 10 prawa wekslowego.
Odróżniamy roszczenie wekslowe od roszczenia ze stosunku podstawowego. Nie raz roszczenie wekslowe nie
jest przedawnione, ale roszczenie ze stosunku podstawowego się przedawniło.
Jakie są czasowe uprawnienia posiadacza? Dopuszczalność uzupełnienia weksla in blanco przez wpisanie do
weksla kwoty ze stosunku podstawowego, jeśli roszczenie ze stosunku podstawowego jest przedawnione?
Jeśli oddziela się roszczenia z weksla i stosunku podstawowego, to każde samo się przedawnia.
Na wekslu in blanco podpis wystawcy – art. 70, 103 prawa wekslowego – roszczenie wekslowe przeciwko
wystawcy z upływem 3 lat od terminu płatności.
Co gdy po tym terminie uzupełni się weksle in blanco?
o
1. To nic, liczy się roszczenie z weksla, przedawnienie ze stosunku podstawowego nie ma znaczenia
o
2. Jednak to będzie istotne – gdyby w ogóle zignorować w jakim czasie weksel in blanco uzupełnimy, to
byłoby bezterminowe zupełnie uzupełnienie weksla.
Art. 365”^1 kc – odrzuca się bezterminowe związanie
Art. 120 kc – dotyczy przedawnienia
o
Pogląd aprobowany – badamy treść upoważnienia do uzupełnienia, gdy chodzi o czas, w jakim można
uzupełnić weksel in blanco – ze względu na ścisły związek weksla i ze stosunku podstawowego da sie
ustalić, że wolą stron było uzupełnienie weksla in blanco przed przedawnieniem roszczenia ze stosunku
podstawowego da się ustalić, że wolą stron było uzupełnienie weksla in blanco przed przedawnieniem
roszczenia ze stosunku podstawowego – możliwa wykładnia, ale może być też klauzula, że uzupełnienie
może być w każdym czasie – ale taka klauzula będzie uznana za nieważną
Termin płatności weksla
Określenie przez uzupełnienie. Powinien odpowiadać terminowi wymagalności roszczenia ze stosunku
podstawowego, jeśli będzie późniejszy, to zobowiązanie wekslowe ma inną treść – rozwiązujemy to tak, że
zobowiązanie powstanie w zakresie zgodnym z upoważnieniem, a to co niezgodne będzie niezgodne kolejnym
osobom (?).
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 11 (17.12.12.)
Wykładnia weksla
Podpis pod wekslem i jego wykładnia
Według kodeksu cywilnego – zgodny zamiar stron. Art. 65 kc – miarodajny jest ten sens i to znaczenie
oświadczenia woli, które zostało uzgodnione przez strony. Ten sens i to znaczenie należy uznać za miarodajne.
Należy uznać to znaczenie, które było dostępne dla adresata uwzględniając okoliczności w jakich to oświadczenie
do niego dotarło
WYKŁADNIA WEKSLA
Wykładnia weksla (skrót myślowy) – wykładnia oświadczeń woli wyrażonych w dokumencie weksla. Chodzi o
proces ustalania znaczenia sensu danych znaków wyrażonych w dokumencie weksla – czy z nich wynika, czy one
wskazują oświadczenie woli zmierzające do zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, praw z weksla. Ogromna
doniosłość praktyczna. Kilka przykładów zaczerpniętych z praktyki, gdzie rozważana była wykładnia weksla:
Przykład 1
Dokument zawierał postanowienia: „Zapłacę za ten weksel na zlecenie banku X na kwotę 15 mld.”
Weksel in blanco w związku z zaciągnięciem kredytu bankowego przez wystawcę. Został on wręczony bankowi wraz z
deklaracja wekslową upoważniającą do uzupełnienia blankietu tak, aby uzyskał formę weksla własnego na kwotę 15 mld,
jeśli wystawca w terminie nie zwróci kredytu. Problem, czy po uzupełnieniu blankietu, bo bank uzupełnił, gdy klient nie
zapłacił w terminie sumy kredytu, czy już w tym dokumencie, który powstało uzupełnieniu – czy został spełniony wymóg
oznaczenia waluty? Można było stwierdzić, że wymóg oznaczenia waluty nie jest spełniony. Można było twierdzić, że nie
wiemy o co chodzi – z okoliczności wynikało, że chodzi o złote polskie, bo o złotych mowa w deklaracji i umowie –
okoliczności jednoznacznie wskazują na złote.
Przykład 2
Grudziądz 3 września 1932 roku. „Dnia 3 grudnia 1937 roku zechce wielmożny pan zapłacić za ten weksel na zlecenie
własne kwotę 5 tys. zł” poniżej podpis wystawcy po lewej stronie do Pana Michała Michalskiego w Grudziądzu.
Problem: kto jest remitentem, kto jest wekslobiorcą. Słownie biorąc tekst dokumentu, to za wekslobiorcę należy uznać
trasata Michała Michalskiego. Ale gdyby uwzględnić zwyczaj funkcjonujący na tym obszarze, gdzie posłużono się tym
dokumentem (zwyczaj pochodzenia niemieckiego), to zwrot „na własne zlecenie” należałoby rozumieć na zlecenie własne
wystawcy, bo tak rozumiano tamten zwrot. Przy pierwszej ewentualności – praktyczne zapłacenie samemu sobie nie jest
takie wielkie, a zupełnie inny sens ma ten dokument, gdyby to było na zlecenie własne wystawcy, bo wtedy trasat miałby
zapłacić remitentowi wekslobiorcy.
„Grudziądz dnia 27 lipca 1938 roku zapłacę za ten weksel kwotę 4 tys. zł na zlecenie Agaty Piotrowskiej”. Poniżej po
prawej Agata Piotrowska, [po prawej] do Pawła Pawłowskiego” [poniżej podpis] „Paweł Pawłowski”
Czy chodzi o weksle własny, czy chodzi o weksel trasowany? Gdyby chodziło o weksel własny, to nie można by tego
dokumentu uznać za weksel własny, bo nie może być uznany za weksel własny dokument, w którym remitent i wystawca
to jedna i ta sama osoba. Gdyby dosłownie wziąć tekst dokumentu „Zapłacę za ten weksel na zlecenie Agaty
Piotrowskiej” – wskazuje, że Agata jest remitentem, wekslobiorcą, ale była też wskazówka, aby ten dokument traktować,
jako weksel trasowany, bo był adres do Pana Pawła Pawłowskiego, a co więcej on się podpisał – to oznacza przyjęcie,
akceptację, więc ten element wskazuje, że jest to weksel trasowany.
Przykład 4
Kraków 30 kwietnia 1991 roku „Dnia 30 października 1991 roku zapłaci za ten weksel na zlecenie Jana Nowaka 10 mld”.
Poniżej pieczęć sp. z o.o. XYZ i dwa podpisy obok.
Problem, czy ten dokument może być uznany za weksle: może być to weksel własny, a może weksel trasowany. Z czym
się łączy wadliwość? Gdyby napisali „Zapłacili” – chodziłoby o weksel własny wystawiony przez spółkę z o.o. No ale
było napisane „zapłaci” – czy ten zwrot może sugerować, że jest to weksel trasowany? Nie bardzo, bo należałoby zapłaci
panu/pani i określić adres trasata, a tu tego nie było.
Przykład 5
„Kraków 5 stycznia 1994 roku do dnia 5 maja 1994 roku zapłacę za ten weksel na zlecenie Adama Adamskiego kwotę 10
mld zł.” Poniżej Jan Kowalski podpisany.
Tak ustalony tekst na podstawie przykładu z języka angielskiego. Weksel wystawiony w języku angielskim. Problem, czy
określono właściwie termin płatności. Na wekslu termin płatności nie musi być oznaczony – jeśli nie jest – płatny za
okazaniem. Jeśli już podejmuje się próbę określenia, to trzeba wykorzystać jedna z ewentualności z art. 33 (za okazaniem,
w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie). Tutaj pierwsze trzy nie wchodziły. Problem, czy płatny w
oznaczonym dniu. Jedna ze stron twierdziła, że on nie był płatny w oznaczonym dniu, bo twierdziła, że skoro napisano do
dnia 5 maja, a wystawienie nastąpiło 5 stycznia, to każdy dzień pomiędzy dniem wystawienia, a 5 maja mógł być dniem,
w którym można było dokonać zapłaty. A art. 33 stanowi, że określenie terminu płatności w inny sposób, niż w nim
wymieniony pociąga za sobą nieważność dokumentu jako weksla.
Przykład 6
Typowy tekst weksla własnego. Wszystkie wymagania formalne weksla własnego zachowane. Pozostała kwestia sporna
między stronami – jeden wymóg związany z klauzulą „zawierane w związku z wyrobami spirytusowymi”. Czy
zastrzeżenie warunku zależne od zdarzenia przyszłego niepewnego? W związku z tym dokument nie mógł być uznany za
weksel własny. Według twierdzeń drugiej strony to była klauzula waluty.
Przykład 7
Typowy tekst weksla własnego. Z tym, że remitentem jest bank, wystawcą sp. z o.o. Tam, gdzie jest oznaczony wystawca
sp. z o.o. – jest podpis prezesa zarządu. Prezes mógł jednoosobowo reprezentować spółkę jako zarząd. Ponadto na
odwrocie była odciśnięta pieczęć tej spółki, która jest wystawcą i obok pieczęci też podpis prezesa zarządu. Powstał
problem. Było napisane obok – „poręczenie”. Powstał problem, co oznacza podpis na odwrocie przy pieczęci spółki
wystawcy i przy słowie poręczenie? Czy jest to poręczenie spółki, wystawcy za samego siebie? Co jest bez sensu. Czy też
jest to poręczenie Prezesa zarządu jako osoby fizycznej – jego poręczenie za spółkę, której jest Prezesem?
W kwestii wykładni weksla wyrażane są różnorodne zapatrywania. Nieraz one bardzo się różnią. Przypominając przykład
1 – dokument zawierał postanowienie – „zapłacę za ten weksel na zlecenie banku X kwotę 15 mld” – dokument jako
weksel in blanco, dokument wręczony bankowi w związku z kredytem wystawionym bankowi przez wystawcę. Z tym
pismo umożliwiająca nadanie cechy dokumentu weksla własnego. Bank uzupełnił blankiet po tym, jak wystawca nie
zwrócił w terminie kredytu. Zamieścił postanowienie „zapłacę za ten weksel kwotę 15 mld.” Czy jest to oznaczona
waluta, czy też nie jest? Na tle stanu faktycznego objętego tym przykładem sąd I instancji uznał dokument za weksel
własny i powiedział, że brak oznaczenia waluty weksla jest tu bez znaczenia, gdyż chodzi tutaj o złote polskie i odwołał
się do okoliczności wystawienia tego dokumentu – umowa kredytowa. Sąd I instancji stwierdził, że brak oznaczenia
waluty w takiej sytuacji nie może mieć żadnego znaczenia negatywnego, bo niema wątpliwości, że chodzi o złote polskie.
Sąd I instancji dokonał tutaj wykładni zgodnie z ogólnymi regułami wykładni oświadczeń woli wynikającymi z art. 65 kc.
Na tle art. 65 miarodajne prawnie jest to znaczenie oświadczenia, które strony zgodnie mu nadały i tutaj niewątpliwie
strony były zgodne co do tego, że chodzi o złote polskie. Sąd I instancji w drodze wykładni doprowadził do uzupełnienia
elementu formy – bo oznaczenie waluty jest elementem formy. Dla zachowania formy weksla konieczne jest oznaczenie
waluty. Wykładnia leży w płaszczyźnie treści. Forma to jest już inna płaszczyzna i inny rodzaj wymagań dotyczących
skutecznego złożenia oświadczenia. Prof. M. Szpunar wypowiedział się za tym, aby dokonywać wykładni oświadczeń
woli na ogólnych zasadach zgodnie z dyrektywami wykładni wynikającymi z art. 65 kc, ale tylko wtedy, gdy chodzi o
ustalenie sensu znaczenia oświadczenia woli pomiędzy stronami – autorem oświadczenia i jego adresatem. Ale jeśli
chodzi o ustalenie znaczenia oświadczenia woli z zakresu prawa wekslowego dla osoby trzeciej, to tutaj już nie możemy
stosować wszystkich dyrektyw z art. 65 kc – nie możemy uznać za miarodajny sens, który przypisywały oświadczeniu
strony. Wzgląd na oznaczenia weksla, pewność obrotu przemawia za tym, aby miarodajny był punkt widzenia osoby
trzeciej – sens dostępny osobie trzeciej. Wykładnia weksla nigdy nie może odprowadzić do zastąpienia brakującego
elementu formy. Jeśli jest dane postanowienie i budzi ono wątpliwości, to możemy tą kwestię w drodze wykładni
rozstrzygnąć. Ale jeśli brak w ogóle danego postanowienia, to w drodze wykładni brakującego elementu zastąpić nie
możemy. Dwa orzeczenia SN, w których wskazał on, że wykładnia weksla powinna być dokonywana zgodnie z ogólnymi
dyrektywami z art. 65 kc.
Przykład 7 (poręczenie przez prezesa).
Typowy weksel własny, remitentem bank, podpis prezesa na dole przy oznaczenia spółki i na odwrocie „poręczam” –
pieczęć spółki i wystawcy > SN >Tutaj jest poręczenia prezesa za spółkę. Niedorzeczne byłoby poręczenie spółki za samą
siebie. Okoliczności na to wskazują, że oni byli zgodni co do tego, że chodziło o poręczenie prezesa za spółkę.
W wyroku z 2010 roku SN zajmujący się wykładnią deklaracji wekslowej wspomniał, że tak samo jest jeśli chodzi o
wykładnię weksla. Jedne zapatrywanie – jeśli chodzi o wykładnię weksla, to dokonujemy jej zgodnie z dyrektywami
ogólnymi z art. 65 kc. Prof. Szpunar dodał, że musi to być znaczeni dostępne osobie trzeciej i wykładnia nie może
doprowadzić do zastąpienia wykładni brakującej formy.
Sąd I instancji rozstrzygający sprawę z przykładu 5 > Sąd I instancji powiedział, że dokument nie jest wekslem, termin
płatności nie jest oznaczony w sposób wymagany przez prawo wekslowe – nie ma oznaczenia datą dzienną, a żadna inna
okoliczność przewidziana w art. 65 nie wchodzi w grę. Ze względu na swoje przeznaczenie weksel nie podlega wykładni.
Należy brać pod uwagę tekst literalnie. Jakakolwiek wykładnia odpada. Doszła do głosu paremia clara non sunt
interpretanda. Skoro tak, to jeśli jest napisane „do 5 maja” to nie 5 maja. Płatność mogła nastąpić pomiędzy 5 stycznia, a
5 maja.
Dwa skrajne stanowiska:
o
Wykładnia na ogólnych zasadach zgodnie z dyrektywami z art. 65 kc.
o
W ogóle nie dokonuje się wykładni weksla – clara non sund interpretanda. Tekst sam w sobie decyduje.
Każde słowo należy brać oddzielnie. Co oznacza, że niema żadnej wykładni?
o
Obecnie w kwestii wykładni weksla przeważa pogląd odrzucający oba skrajne stanowiska. Według
przeważającego poglądu – oświadczenia podmiotów obrotu wekslowego tak, jak wszelkie oświadczenia
woli podlegają wykładni – omnia sunt interpretanda – nawet stwierdzenie, że jakieś postanowienie jest
oczywiste – wynikiem interpretacji. Oświadczenia na pewno podlegają wykładni. Ale ze względu na
przeznaczenie weksla do obiegu, potrzebę zapewnienia pewności. Ta wykładnia musi odbiegać od
ogólnych reguł, od dyrektyw wynikających z art. 65 kc. Formułuje się pewne dyrektywy na potrzeby
wykładni weksla. Zgodnie z którymi powinna następować wykładnia weksla uwzględniająca funkcję i
przeznaczenie do obiegu.
Przyjmuje się, że przedmiotem wykładni może być w zasadzie tylko tekst weksla. Okoliczności spoza tekstu w
zasadzie powinny być pomijane choćby w jakimś przypadku pozwalały z łatwością odtworzyć wolę uczestników
– w zasadzie powinny być pomijane.
Przyjmuje się, że zwrotom tekstu weksla należy przypisywać takie znaczenie, jakie one mają dla uczestnika
obrotu, lub jakie nadają im przepisy prawa wekslowego. Przy czym dodaje się, że to dodatkowe znaczenie
zwrotów zamieszczonych na wekslu może wynikać ze zwyczajów kupieckich, ze zwyczajów handlowych, a jeśli
chodzi o regułę prawa wekslowego nadające określonemu zwrotu określone znaczenie – sam podpis na odwrocie
oznacza indos. Sam podpis na przedniej stronie jeśli nie jest podpisem wystawcy i trasata oznacza poręczenie.
Jeśli nie ma oznaczenia miejsca, to miejscowość przy nazwisku wystawcy oznacza miejsce wystawienia.
Druga dyrektywa brzmi: zwrotom tekstu weksla nad daje się takie znaczenie, jakie maja one dla typowego
racjonalnie działającego uczestnika obrotu wekslowego i takie znaczenie, jakie nadają reguły i przepisy prawa
wekslowego. Typowe znaczenie może wynikać z ustalonych zwyczajów kupieckich, ustalonych zwyczajów
handlowych.
Trzecia dyrektywa. Dokonując interpretacji tekstu weksla należy uwzględniać jego kontekst – należy brać pod
uwagę cały badany dokument. Przy czym należy brać pod uwagę rozmieszczenie poszczególnych znaków. Mówi
się, że jeśli weksle został wystawiony przez sp. z oo. i na przedniej stornie są dwa podpisy powstaje pytanie, czy
oba podpisy to podpisy członków zarządu reprezentujących spółkę, czy jeden jest podpisem członka zarządu, a
drugi poręczyciela – należy brać pod uwagę układ przestrzenny, odległość podpisów.
Po czwarte. Przyjmuje się, że wyjątkowo okoliczności spoza tekstu weksla mogą być brane pod uwagę przy
wykładni weksla jeżeli one są dostępne dla typowego działającego racjonalnie uczestnika obrotu wekslowego.
Np. dane z rejestru przedsiębiorców.
Po piąte przyjmuje się, że w drodze wykładni nie można uzupełniać brakującego elementu oświadczenia woli.
Jeżeli na wekslu jest postanowienie i co do niego jest spór, czy jest on koniecznym elementem formy, to w drodze
wykładni możemy rozstrzygnąć. Ale jeśli w ogóle nie ma żadnego znaku, który mógłby być rozpatrywany jako
element formy, to w drodze wykładni tego brakującego elementu nie możemy ustalić.”Zapłacę 1 tys. dol.” -
dolary.
Jeżeli wykładnia dokonywana zgodnie z tymi dyrektywami powyżej prowadzi do niepewnej konkluzji według
jednej ewentualności – dany element jest koniecznym elementem formy i dokument może być uznany za
wekslem. A według drugiej – dany dokument nie może być wekslem, to za miarodajna można uznać tą
okoliczność, według której dokument nie jest wekslem. Bezpieczeństwo obrotu należy eliminować elementy
niepewny. Odwrotnie niż wykładni testamentu. Kwestią sporną jest, czy te dyrektywy powyżej, to one mają
zastosowanie, gdy weksel nie wszedł do obiegu, gdy badamy znaczenie oświadczeni woli na użytek stron
oświadczenia. Czy te dyrektywy są uniwersalne? Trzeba się opowiedzieć za tym, że nie dokonujemy żadnego
rozróżnienia takiego, jakie proponował prof. Szpunar. Inaczej ustalamy sens oświadczenia woli osób trzecich, a
inaczej w odniesieniu do samych stron. Ponieważ weksel jest przeznaczony do obiegu, to ta wykładnia powinna
być dokonywana według jednolitych dyrektyw. Jeśli byłoby np. tak, że w dokumencie zawarta jest pewna
klauzula i są wątpliwości, czy jest to warunek, czy nie jest warunek, to z punktu widzenia dyrektyw to dla
typowego uczestnika obrotu, to nie jest warunek. Ale jeśliby strony były zgodne, że to jest warunek, to przy
wykładni pominiemy. Jeśliby remitent od wystawcy zapłaty mógłby się powoływać, że jest to warunek który się
nie ziścił, ale jeśli chodzi o wykładnie to uznalibyśmy dokument za weksel.
Obecnie przeważa pogląd odrzucający skrajne rozwiązania, według którego wykładni dokonuje się wykładni
ogólnych na podstawie 65 kc i taki, że wykładni w ogóle nie dokonuje się
Pogląd przeważający – pewne dyrektywy formułowane przy wykładni weksla. Dyrektywy: przedmiotem
wykładni jest sam tekst weksla.
o Zwrotom w weksle przypisywać takie znaczenie, jakie ma ono dla typowego uczestnika obrotu.
o
Przy interpretacji należy uwzględniać kontekst danego zwrotu.
o Okoliczności spoza tekstu mogą być brane pod uwagę tylko wyjątkowo. W drodze wykładni nie można
uzupełnić brakującego o elementu formy.
o
Gdy są dwa rozumienia: dokument jest wekslem i dokument nie jest wekslem – należy opowiedzieć się za
interpretacja surowszą, aby zapewnić pewność obrotu.
Dyrektywy należy stosować, gdy weksel wszedł do obiegu, jak i wtedy, gdy nie wszedł do obiegu.
Zgodnie z tym poglądem SN w sprawie, której stan faktyczny objęty Przykładem 3 uznał dokument za weksel
trasowany – chodziło tutaj o dokument o treści – „Grudziądz, 30 lipca 38 roku… zapłacę za ten weksel na
zlecenie Agaty Piotrowskiej” A. Piotrowska, P. Pawłowski. Według SN jeżeli uwzględnimy cały tekst tego
weksla, to cały ten tekst wskazuje na weksel trasowany – był adres do Pana Pawłowskiego i tutaj SN sformułował
takie wyjaśnienia: nie można uznać wymaganej przez prawo wekslowe formy za niespełnioną tylko z powodu
błędów ortograficznych, lub gramatycznych jeśli całość nie pozostawia wątpliwości, że jest on zgodny z regułami
prawa wekslowego. Całość wekslu wskazywała na weksel trasowany – „zapłacę” zamiast „zapłaci”.
Podobnie rozstrzygnięta sprawa z Przykładu 4 (słowo „zapłaci” sp. z o. o., jako wystawca). Sąd uznał dokument
za weksel własny – lepiej byłoby, gdyby było napisane „zapłacimy”.
SA w Krakowie rozstrzygając sprawę z przykładu 5 uznał dokument za weksel. Uznał wymóg oznaczenia
terminu płatności za spełniony z tym, że odwołał się do tekstu oryginalnego angielskiego i określona interpretacja
tekstu nakazuje uznać wymóg oznaczenia terminu płatności za spełniony – że weksle był płatny w oznaczonym
dniu.
Tak samo SN rozstrzygnął sprawę z przykładu 6 „zwrot za pobraniem warunek spirytusowy” – chodzi o
zwyczajową klauzule waluty zwyczajowo wręczaną w wekslach, aby poinformować jaka była przyczyna
wręczenia weksla.
Analogicznie SN postąpił w sprawie Przykład 2 – „zechce wielmożny pan zapłacić za ten weksel kwotę 5 tys. zł
na zlecenie własne” – SN odwołał się tutaj do zwyczaju handlowego, według którego klauzula na zlecenia własne
jest skrótem myślowym od na zlecenie własne wystawcy – ten, kto miał zapłacić sięgał po argumenty, że jeżeli
już miał zapłacić to samemu sobie. Wątek uboczny – strona, która nie chciała zapłacić twierdziła, że w ogóle nie
było polecenia zapłaty, bo była wielce wysoka forma „wielce wielmożny pan”. Sąd negatywnie się do tego
odniósł
SN jeśli chodzi o przykład 1 – mld zł – dokument nie jest wekslem, bo brak elementu, który mógłby być
przedmiotem wykładni – sięganie do okoliczności spoza nie uzasadnia, bo nie można uzupełnić. Ten kierunek
wykładni tutaj reprezentowany przez orzeczenia uchwała 27 czerwca z 1995 roku, gdzie w tezie powiedziano, że
przedmiotem wykładni jest tekst weksla i on rozstrzyga o treści zobowiązania.
Zarzuty
za pomocą których dłużnicy wekslowi mogą się bronić
Różne zarzuty mające różna podstawę prawną. Np. że dokument nie jest wekslem, bo nie jest zachowana forma,
że podpis osoby jest sfałszowany, że zobowiązanie wekslowe powstało, ale już wygasło, że dokument był
wystawiony jako weksel in blanco i został zrobiony niezgodnie z upoważnieniem, że brak odpowiedniego
umocowania jeśli oświadczeni woli składał pełnomocnik, albo że brak odpowiedniej reprezentacji jeśli
oświadczenie składał organ zarządzający, zarzut nieważności umowy o wydanie weksla, że roszczenie zostało
przedawnione, że nie istnieje stosunek kauzalny – ten stosunek, który miał być podstawą stosunku wekslowego.
Zarzutów może być wiele i mogą one mieć różną podstawę. Przez Wszystkie możliwe zarzuty obrót wekslowy
mógłby być sparaliżowany. Najlepiej byłoby, gdyby nie można było podnosić żadnych zarzutów. Dwa bardzo
istotne wnioski:
1. Bez żadnych ograniczeń powinny być dopuszczone zarzuty między dłużnikiem, a posiadaczem – z tego
stosunku bezpośrednio łączącego dłużnika i posiadacza – interes osoby trzeciej nieznającej danego
stosunku. W tym zakresie wszystkie zarzuty musza być dopuszczone bez żadnych ograniczeń.
2. Musi być jakieś ograniczenie zarzutów dłużnika wobec posiadacza, który jest osobą trzecią. Musi być
jakieś ograniczenie zarzutów ze stosunku wobec którego dłużnik jest osobą trzecią.
Prawo wekslowe nie wymienia jakie zarzuty dłużnik może podnosić wobec osoby trzeciej, a jakich nie może. Są
tylko regulacje cząstkowe.
o Art. 10 dotyczący weksla in blanco – odbiorca weksla in blanco uzupełnił go niezgodnie z treścią
porozumienia upoważnienia, przeniósł go w drodze indosu – ten, kto złożył podpis na wekslu in blanco
nie może wobec osoby trzeciej podnosić zarzutu, ze uzupełnienie jest niezgodne z upoważnieniem, chyba
że osoba trzecia była w złej wierze lub dopuściła się rażącego niedbalstwa.
o Art. 16 ust. 2 – nabycie w dobrej wierze od nieuprawnionego – kto nabywa weksel na zasadach prawa
wekslowego nabędzie go także wtedy, gdy zbywca był nieuprawniony – chyba, że nabywając był w złej
wierze.
o Art. 17 – Osoby przeciw którym dochodzi się praw z weksla nie mogą zasłaniać się zarzutami łączącymi
je osobiście z wystawcą, chyba że posiadacz działał na szkodę dłużnika. Trzy sytuacje:
Weksel trasowany niebędący wekslem na własne zlecenie (kto inny wystawca a kto inny
remitent) – remitent dochodzi zapłaty od trasata akceptanta. Trasat, akceptant nie może podnosić
wobec posiadacza (remitenta) zarzutów osobistych łączących go z wystawcą.
2. Weksel trasowany (nie ma znaczenia że to był weksel trasowany na własne, czy nie własne
zlecenie) – jest przedmiotem obrotu i został przeniesiony na zasadach prawa wekslowego i
nabywca dochodzi zapłaty od któregoś z dłużników i oni mogą powoływać się na zarzuty
osobiste ze stosunków z wystawcą z posiadaczami.
3. Weksel własny jest przedmiotem obrotu został nabyty na zasadach prawa wekslowego i
posiadacz nabywca żąda zapłaty - wówczas dłużnik nie może podnosić zarzutów opartych na
stosunkach osobistych z poprzednimi posiadaczami. Art. 17 pozbawia zarzutów ze stosunku
osobistych z wystawcą na zasadach prawa wekslowego ze względu na potrzebę zapewnienia
ochrony obrotu wekslowego. Chodzi o to, aby ten, kto nabył w drodze indosu mógł polegać na
tekście weksla. Zarzuty osobiste na ogół nie znajdują wyrazu w tekście weksla. Ten, kto nabywa
nie ma możliwości zorientowania się, czy zarzuty istnieją, czy nie istnieją. Do zarzutów
osobistych zaliczają się zarzuty odwołujące się do stosunku podstawowego. To będzie zarzut
nieistnienia tego stosunku, upadku tego stosunku, zarzut odwołujący się do treści tego stosunku.
Np. weksel wystawiony w zw. z umową o dzieło. Ich ważność nie zależy od istnienia i
prawidłowości przyczyny i jej istnienie nie jest bez znaczenia – przejawia się ona w
bezpośrednim stosunku pomiędzy stronami. Można podnieść zarzut odwołujący się do treści
stosunku. Art. 17 pozbawia zarzutów dłużnika względem osoby trzeciej. Na ochronę zasługuje
tylko posiadacz weksla rzetelny i tylko takiego posiadacza chroni art. 17. Bo ochrona art. 17 nie
jest ochroną bezwzględną. In fine – nawet zarzuty oparte na stosunkach osobistych mogą być
stosowane wobec kontrahenta, który działał świadomie na szkodę dłużnika. Posiadacz działa
świadomie na szkodę wtedy, gdy w chwili nabycia wie o podstawie do podniesienia zarzutu przez
dłużnika wobec poprzednika i gdy mimo to, że wie – nabywa weksel godząc się na to, ze w
wyniku tego dłużnik poniesie szkodę. Ciężar dowodu tej okoliczności spoczywa na dłużniku. Jej
udowodnienie jest trudne, ale nie niemożliwe. Nabywca weksla na zasadach prawa wekslowego
wie o tym, że był to weksel gwarancyjny i wie, że jeszcze w chwili zbycia nie zaistniała
pomiędzy stronami przesłanka skorzystania z weksla. Można wtedy dopuścić zarzut osobisty
odjęty dłużnikowi przez art. 17.
Na tle art. 17 przeważa pogląd, że zarzuty dzieli się na zarzuty
o Obiektywne – takie, które są dopuszczalne wobec posiadacza każdego posiadacza. Do zarzutów
obiektywnych zarzuca się brak zdolności do zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, brak
odpowiedniego umocowania, brak odpowiedniej kompetencji ido reprezentacji. Wszystkie zarzuty
odnoszące się do treści dokumentu oparte na takich klauzulach. Zarzut sfałszowani podpisu, braku
odpowiedniej formy, zarzut przedawnienia
o Subiektywne. Nieistnienie stosunku podstawowego, zarzut odnoszący się do treści stos. Podstawowego,
wygaśniecie zobowiązania nieodnotowane w treści weksla.
o
Nieważność umowy o wydanie weksla, albo brak takiej umowy. Podpis z grzeczności – np. ktoś może
uzyskać kredyt, jeżeli się posłuży wekslem poręczonym przez inną osobę. Wszystkie te zarzuty osobiste
podlegają artykułowi 17.
o
Pogląd w nowszym piśmiennictwie pogląd krytykowany. Na tle art. 17 ważne, jakie zarzuty przepisom
podlegają a jakie nie.
Zarzuty obiektywne, które nie podlegają.
Zarzuty subiektywne, które podlegają.
o
Z góry się wskazuję nie wskazując kryteriów. Krytycy tego tradycyjnego poglądu proponują nowe
rozróżnienie – na:
Wynikające z treści dokumentu.
Niewynikające z treści dokumentu – dotyczące powstawania zobowiązania, ważności
zobowiązania, osobna grupa zarzutów osobistych. To rozróżnienie krytyków tradycyjnego
poglądu – nawiązuje do koncepcji pozoru prawnego (tekst weksla wskazuje na istnienie
wierzytelności wekslowej o określonej treści). Ten, kto nabywa weksel na zasadach prawa
wekslowego powinien być chroniony – nawet wtedy gdy prawo w rzeczywistości nie istnieje,
albo ma inną treść. Jeżeli ten stan wskazujący na istnienie prawa stworzył stan, czy np. podpis
istnieje na dokumencie będzie z weksla odpowiadał, chyba że nabywca był w złej wierze albo
dopuścił się rażącego niedbalstwa. Ale art. 17 nie mówi nic na temat złej wiary albo rażącego
niedbalstwa tylko mówi o działaniu na szkodę dłużnika. Zasadnicze znaczenie jeśli chodzi o
granice ochrony zaufania do treści weksla wyznacza art. 16 i art. 10 ust. 2, więc możemy zgodnie
z tą koncepcja którą formujemy odwołać się do złej wiary i rażącego niedbalstwa, jako tej granicy
ochrony. Do zarzutów należących do treści weksla zaliczają:
Zarzuty odnoszące się do klauzul wekslowych (Zarzut zapłaty sumy wekslowej jeśli jest
odnotowana na wekslu, przedawnienie, zarzut braku wymaganej formy itp.)
Tutaj weksel nie stwarza pozoru istnienia wierzytelności wolnej od tych zarzutów – tutaj już sam
tekst wskazuje, że wierzytelność jest taka jaka jest. Tutaj w ogóle problem jakichś ograniczeń
ochronie posiadacza się nie pojawia – dłużnik może podnosić zarzuty wobec każdego posiadacza.
Jeżeli chodzi o zarzuty niewynikające z treści weksla, a dotyczące zobowiązania zwolennicy tej
teorii wymieniają dwie podgrupy:
A) zarzut sfałszowania podpisu, zarzut braku odpowiedniego umocowania, braku odpowiedniej
reprezentacji, zarzut braku zdolności do czynności prawnych. Tekst weksla stwarza tutaj pozór
istnienia wierzytelność wolnej od wad i od tych zarzutów. Jednak wszystkie te zarzuty powinny
być dopuszczone i możliwe do dopuszczenia wobec posiadacza będącego osobą trzecią.
Stworzenie pozoru prawa wolnego od zarzutu nie można przypisać osobą wolnym od tych
zarzutów. Tutaj wszystkie te zarzuty powinny być dopuszczone.
B) Zarzut braku umowy o wydanie weksla, zarzut nieważności takiej umowy, zarzut że taka
umowa została zawarta pod wpływem błędu, ale nastąpiło uchylenie. Tutaj dokument stwarza
pozór wierzytelności wolnej od zarzutów i tutaj stworzenie tego stanu można przypisać osobie
podpisanej – bo gdyby była uważniejsza to np. by nie zgubiła dokumentu i nie dopuściłaby się
błędu. Tutaj posiadacz będący w dobrej wierze powinien być chroniony. Jeśli chodzi o zarzuty
osobiste: braku stosunku podstawowego, upadku stosunku podstawowego – to one są w ogóle
bez znaczenia z punktu widzenia powstania zobowiązania. Skoro czynność są abstrakcyjne to na
temat ważności trudno cokolwiek powiedzieć opierając się na treści dokumentu. Dlatego z
punktu widzenia pozoru prawnego te zarzuty powinny być traktowane jako zarzuty osobiste
objęte art. 17, bo tutaj nie ma co badać, czy ten kto się podpisał stworzył i czy tutaj dobra wiara
ma znaczenie tego kto nabywa – te i tylko te zarzuty są objęte artykułem 17. Jeśli chodzi o podpis
z grzeczności – taka osoba w ogóle nie zasługuje na żadna ochronę nawet art. 17 powinien być
pominięty. U nas panuje pogląd na podział intuicyjny wszystkich możliwych zarzutów.
__________________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 12 (7.01.13.)
Realizacja należności wekslowej (zapłata weksla)
Art. 454 kc – miejsce spełnienia świadczenia. Odróżnienie zobowiązania pieniężnego i niepieniężnego.
o
Zob. Niepieniężne – dług ma charakter odbiorczy, miejscem spełnienia świadczenia miejscowość ,w
której dłużnik w chwili powstania zobowiązania ma zamieszkanie lub siedzibę.
o
Dług pieniężny zgodnie z 454 ma charakter oddawczy, miejscem spełnienia świadczenia miejscem
zamieszkania lub siedziba wierzyciela.
Weksel opiewa na wierzytelność pieniężną i z niego wynika zobowiązanie pieniężne. Przy regulacji kc dług
powinien mieć charakter długu oddawczego. Jednak przepisy prawa wekslowego przewidują inne rozwiązanie.
Długowi wynikającego z weksla nadają charakter długu odbiorczego.
Weksel jest papierem wartościowym, a konstytutywną jego cechą jest to, że jest niezbędne przedłożenie
dokumentu dłużnikowi w celu realizacji wierzytelności inkorporowanej w takim dokumencie. Weksel papierem
wartościowym więc wierzyciel powinien go przedstawić w celu realizacji.
Weksel papierem wartościowym przeznaczanym do obiegu – może się zmieniać wierzyciel, może się zmieniać
uprawniony. Zobowiązany do spełniani świadczenia może nawet w danym momencie nie wiedzieć kto jest
wierzycielem. Dowie się o tym, gdy zostanie mu przedstawiony weksel do zapłaty. I wtedy sprawdzi, czy
dokument ma cechy weksla, czy nie został sfałszowany, czy nie doszło do innych zmian itp. Najistotniejsze to, że
przedstawienie, okazanie dokumentu jest niezbędne w celu identyfikacji wierzyciela. W tym sie przejawia istota
papieru wartościowego – w tradycyjnym klasycznym znaczeniu – trzeba okazać dokument w celu realizacji.
Odróżnia to papier wartościowy od innych dokumentów. W celu realizacji, zapłaty wierzytelności wekslowej
niezbędne jest przedstawienie weksla. Weksla trasowanego trasatowi, a weksla własnego – wystawcy. To
przedstawienie powinno nastąpić w miejscu zapłaty. W tej miejscowości, która jest wg treści weksla miejscem
zapłaty. Pod adresem wskazanym w wekslu. A jeśli taki adres nie jest wskazany – w miejscu przedsiębiorstwa,
zamieszkania trasata. Ale jeśli ustanowiony jest domicyliant – przedstawienie do zapłaty powinno nastąpić
domicyliantowi – temu kto wyręcza trasata lub wystawcy weksla własnego w zapłacie. Takim domicyliantem jest
z reguły bank.
Przedstawienie weksla do zapłaty – to inaczej okazanie. Oto weksel, za który masz zapłacić. Okazanie w
wezwaniem do zapłaty. To wezwanie może być wyrażone w sposób dorozumiany. Jeżeli się komuś przedstawia
weksel, to w tym momencie tkwi w tym żądanie zapłaty. Przedstawienie powinno umożliwić zapoznanie się z
treścią weksla. Ono powinno umożliwić trasatowi lub wystawcy, domicyliantowi zapoznanie się z treścią. Nie
trzeba jednak pozostawić rękach trasata, lub domicylianta, bo to mogłoby grozić zniszczenie dokumentu.
Przedstawić w taki sposób, aby można się było zapoznać z dokumentem.
Nie trzeba przedstawiać weksla osobiście. Przedstawienie może nastąpić ich pełnomocnikom, przedstawicielowi
odpowiednio umocowanemu. Trzeba pamiętać o przepisie kc, który przyznaje umocowanie o odpowiedniej treści
osobie czynnej w lokalu przedsiębiorstwa. Przedstawienie nie musi nastąpić osobiście, ale może nastąpić, przez
odpowiednio umocowaną osobę.
Jeżeli przestawiający weksel do zapłaty ma legitymację formalną – nie musi w inny sposób dowodzić swoich
uprawnień – z samego okazania wynika, że jest uprawniony. Przedstawiający ma za sobą domniemanie, że jest
prawnym posiadaczem. A jak jest imienny to musi wykazać, że jest tożsamy z tą osoba. A jeśli jest in blanco to
żadnych innych dowodów przedstawiać nie musi. Jeżeli nie ma legitymacji formalnej – to wtedy powinien
przedstawić także inne dowody przekazujące swoje uprawnienia. Istnienie legitymacji formalnej nie jest
niezbędną przesłanką jak to kiedyś przyznawano.
Przedstawić należy oryginał. Nie wystarczy przedstawić odpis. Odpis powinien być przedstawiony w zw. z
oryginałem, gdy na odpisie zostało dokonane poręczenie, lub indos. Zawsze musi być przedstawiony oryginał –
chodzi o identyfikację uprawnionego. Nie zastąpi przedstawienia weksla do zapłaty doręczenie nakazu zapłaty.
W praktyce często stosuje się wezwanie do zapłaty wystawcy, lub trasata. Osoba wezwana może odmówić nie
ponosząc żadnych konsekwencji, nie popadając w opóźnienie. O tym w praktyce się zapomina i poprzestaje się na
wezwaniu.
Wymóg przedstawienia do zapłaty odpada, gdy był protest z powodu odmowy przyjęcia, wtedy protest z powodu
odmowy zastępuje przedstawienie i protest z powodu odmowy zapłaty.
Jeśli chodzi o termin przedstawienia weksla do zapłaty trzeba odróżnić dwie sytuację:
o Sytuacja I: przedstawiamy weksel w oznaczonym dniu; W pewien czas po okazaniu; W pewien czas
po dacie. Powinien być przedstawiony do zapłaty w pierwszym dniu kiedy można wymagać do zapłaty,
lub w jednym z następujących po nim dniu roboczych. Pierwszy dzień kiedy możemy wymagać zapłaty,
to dzień wymagalności. Dzień wymagalności, różni się od dnia płatności / terminu płatności (dzień, w
którym należy zapłacić weksel zgodnie z treścią weksla). Termin płatności będzie jednocześnie dniem
wymagalności, jeśli termin płatności wypada na dzień roboczy, ale jeżeli przypada na dzień ustawowo
wolnym od pracy to dniem wymagalności jest pierwszy dzień powszedni, pierwszy dzień roboczy
przypadający po dniu płatności. Dni ustawowo wolne od pracy określa ustawa z 1961 roku (?) – niedziela
i trzynaście dni – święta państwowe i kościelne. Art. 18 załącznik II do Konwencji Genewskiej o
wekslach trasowanych i własnych zezwala państwom stornom konwencji na postanowienie zrównujące w
świetle przepisów określone dni powszednie z dniami ustawowo wolnymi od pracy. W zw. z tym pojawia
się pytanie o status w świetle omawianych przepisów „wolnej soboty”? Odpowiedź – jak popatrzymy do
ustawy o dniach wolnych od pracy, to tam się sobót nie wymienia. Więc wg ustawy nie są one dniami
mogącymi mieć status świątecznych w rozumieniu przepisów prawa wekslowego. Jeżeli zbadać warunki
na których Polska przystąpiła do konwencji Genewskiej okaże się, że nie skorzystaliśmy z tego
zastrzeżenia. Soboty w świetle przepisów prawa wekslowego są dniami roboczymi. Na takim stanowisku
stoi ostatnio orzecznictwo jeśli chodzi o inne dni, przepisy kc, przepisy kpc, uchwała 7 sędziów SN z dnia
25.06.2003 r. – uznano soboty za dni robocze, nie uznano ich za porównywalne z dniami ustawowo
wolnymi od pracy. Wiele państw skorzystało uznanie określonych dni roboczych z dniami świątecznymi,
a myśmy tego nie zrobili. Niemcy, który nie skorzystali z tego zastrzeżenia, mają jednak przepis
zrównujący soboty z dniami wolnymi od pracy. Jeżeli posiadacz udaje się w odpowiednie miejsce, aby
przedstawić do zapłaty i albo tego nie znajduje, albo wszystko jest zamknięte, to jeśli udowodni swoją
czynność, to jest równoważne z przedstawieniem.
o Sytuacja II: Weksel płatny za okazaniem. Taki weksel powinien być przedstawiony do zapłaty w
terminie roku od dnia wystawienia. Wystawca może ten termin wydłużyć lub skrócić, a indosanci mogą
ten termin tylko skrócić. Wystawca może zastrzec, że przedstawienie za okazaniem może nastąpić tylko
do określonego dnia. Każda próba zapłaty będzie właściwa jeśli mieści się w terminie. Jeśli ostatnia próba
nie okaże się skuteczna w ostatnim terminie, to może podjąć kroki zmierzające do udokumentowania tej
swojej czynności.
Zagadnienia z prawa cywilnego. Prawo cywilne dokonuje rozróżnienia: termin spełnienia świadczenia może być
zastrzeżony na korzyść dłużnika, wierzyciela, albo na korzyść obu stron.
Na korzyść dłużnika wtedy, kiedy przed terminem wierzyciel nie Mozę żądać spełnienia świadczenia, a dłużnik
może spełnić przed terminem. Jeżeli dłużnik płaci przed terminem, a wierzyciel odmawia – to wierzyciel popada
w zwłokę.
Na korzyść wierzyciela – dłużnik nie może spełnić przed terminem.
Termin spełnienia zastrzeżony na korzyść obu stron – przed terminem nie może spełnić świadczenia ani dłużnik,
ani wierzyciel. Druga strona może odmówić spełnienia świadczenia nie ponosząc z tego tytułu negatywnych
konsekwencji. Weksel zgodnie z ustawą jest zastrzeżony na korzyść obu storn. Jeżeli dłużnik chciałby spełnić
przed terminem – to wierzyciel może odmówić nie popadając w zwłokę wierzyciela. Jeżeli wierzyciel chce
zapłacić przed terminem – skutecznie spełnione tylko wtedy, gdy posiadacz weksla, któremu dłużnik płaci jest
materialnie uprawniony. Zapłata weksla przed terminem jest na ryzyko dłużnika – jeśli posiadacz, któremu płaci
okaże się nieuprawniony, to dłużnik nie zwolni się z zobowiązania – będzie musiał jeszcze raz zapłacić
Jeżeli po terminie na rzecz posiadacza legitymowanego formalnie wolny nawet gdyby nie był materialnie
legitymowany. Nie będzie zwolniony jedynie wtedy, kiedy dłużnik płacąc dopuścił się podstępu. Wg kc (art. 457
kc) termin spełnienia świadczenia wynikający z czynności jest w razie wątpliwości terminem zastrzeżonym na
korzyść dłużnika. W prawie wekslowym jest inaczej – weksel jest przeznaczony do obiegu i posiadacz może być
zainteresowany wykorzystaniem weksla przez dalsze puszczenie go w obieg.
Jeżeli weksel został przedstawiony do zapłaty w wymaganym terminie, a trasat, lub wystawca, domicyliant
zapłacić całą sumę wekslową – to wtedy wygasa dług wekslowy akceptanta, albo wystawcy weksla własnego w
całości, wygasa dług ze stosunku podstawowego. Wygasa zob. akceptanta, dług ze stosunku podstawowego;
trasat, wystawca, domicyliant płacąc w całości może zażądać wydania mu weksla, może zażądać, żeby
odbierający zapłatę dokonał na wekslu stosownego pokwitowania. Taki zwrot weksla powinien nastąpić. Zwrot
może nastąpić z odpowiednią adnotacją, pokwitowanie nie jest konieczne, bo sam fakt świadczy o tym, że
zaspokojenie zgodnie z treścią weksla nastąpiło. Jeśli by się zdarzyło, że nastąpi całkowita zapłata sumy
wekslowej, nie doszło w chwili zapłaty do wydania weksla, to później trasat/ wystawca (w własny) może nawet
na drodze sądowej wydania mu weksla. To roszczenie ma charakter obligacyjny, wynikający ze stosunku, który
łączy strony. Ustawa tutaj daję taką możliwość trasatowi, wystawcy.
Nie można odmówić przyjęcia zapłaty częściowej. Przed terminem można odmówić, ale jak nadejdzie termin, to
już nie można.
Jeżeli nadszedł termin i zapłata nie nastąpiła. Dłużnik, akceptant, wystawca mogą złożyć sumę wekslową do
depozytu sądowego i w ten sposób zwolnią się z długu. Takie zwolnienie następuje na koszt i ryzyko posiadacza.
Przedstawione do zapłaty w wymaganym terminie i nie zostanie zapłacony w ogóle lub tylko częściowo, to wtedy
istotnego znaczenia nabiera jaki to weksel został przedstawiony do zapłaty – czy był to własny z indosantem, czy
trasowany, czy własny bez indosów? Jeżeli własny z indosami, lub weksel trasowany – problem
odpowiedzialności zobowiązanych zwrotnie odpowiedzialność dłużników zwrotnych subsydiarnych. Weksel
trasowany i odmowa – problem odpowiedzialności wekslowej zobowiązanych zwrotnie. Przesłankami
odpowiedzialności zwrotnej: przedstawienie do zapłaty w wymaganym terminie, dokonanie protestu z powodu
odmowy zapłaty. Jeżeli te dwie przesłanki są spełnione to powstaje odpowiedzialność wekslowa zobowiązanych
zwrotnie. W rozpatrywanym przypadku przesłanka I jest spełniona – przedstawiony w wymaganym terminie i
odmowa zapłaty lub zapłata częściowa. Aby powstała odpowiedzialność – musi być protest z powodu odmowy
zapłaty. Protest to specjalny akt, który formułuje notariusz. W tym dokumencie należy wymienić nazwisko osoby
która żąda protestu, osoby przeciwko której protest jest dokonywany, wymienienie powodu, oświadczenie tej
osoby PKO której protest jest wykonywany, aby ona zajęła stanowisko w sprawie dlaczego nie płaci, podpis i
pieczęć notariusza.
W jakim terminie protest powinien być dokonany? Jeżeli weksel jest płatny w oznaczonym dniu, w pewien czas
po okazaniu lub w pewien czas po dacie – 44 ust. 3 – protest dokonany w jeden z dwóch dni powszednich
następujących po dniu płatności. Porównaj z art. 38 prawa wekslowego określający terminy do zapłaty w
oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie (…) - porównując 44 z 38 to dostrzegamy różnicę – w art. 38 mówi
się o dwóch dniach powszednich następujących po pierwszym dniu w którym można żądać zapłaty, a w 44 ust .3
mówi się o dwóch dniach powszednich roboczych następujących po dniu płatności – różnica zwraca uwagę.
Pojęciowo odróżnia się dzień płatności od dnia wymagalności. Ta różnica w brzmieniu obu przepisów może mieć
praktyczne konsekwencje. Wyobraźmy, że jest płatny 23.12.12 r. (niedziela) – zgodnie z art. 38 – powinien być
przedstawiony do zapłaty 24.12 i 27.12, 28.12 – kiedy protest? 44 ust 3 literalnie 24.12 i 27.12 . 28 mógłby być
przedstawiony do zapłaty, ale nie można by już dokonać protestu z zachowaniem wymaganego terminu. Różnica
w brzmieniu obu przepisów zwraca uwagę i zwracają uwagę możliwe praktyczne konsekwencje obu przepisów i
dość zaskakujący rezultat. Przy wykładni PPM powinno być uwzględnienie międzynarodowego brzmienia ustawy
– ustawa powtórzeniem konwencji – istotne jest zbadanie autentycznego tekstu konwencji (angielski i francuski)
– tam różnicy niema, z obu tekstów wynika, że chodzi o dwa dni powszednie następujące po dniu wymagalności i
trzeba w drodze wykładni również przyjąć takie rozwiązanie na tle ustawy. Zarówno w piśmiennictwie, jak i w
orzecznictwie tak się ten przepis 44 u 3 tak interpretuje – 2 dni następujące po I dniu, w którym można żądać
zapłaty.
Termin protestu weksla płatnego za okazaniem, to protest z powodu odmowy zapłaty takiego weksla może być w
ciągu całego terminu w ciągu którego można przedstawić weksel. Weksel roczny – w ciągu całego roku można
dokonać protestu. Można wielokrotnie przedstawiać do zapłaty i już za pierwszym razem dokonać protestu, a
można wielokrotnie przedstawiać do zapłaty a protest dokonać w ostatnim dniu.
W razie odmowy zapłaty weksla oprócz protestu należy dokonać notyfikacji. Ale ona inaczej niż protest nie jest
przesłanką odpowiedzialności zwrotnej. Posiadacz indosanta od kogo nabył, w przypadku weksla trasowanego –
wystawce. Indosant w ciągu 4 dni od dnia protestu. Dostać zapłatę w ciągu 2 dni i tak powinien dotrzeć do końca.
Protest odpada wtedy, gdy na wekslu zostanie zamieszczona odpowiednia klauzula wyłączająca potrzebę protestu.
Przykładowe brzmienie: „bez protestu”, „bez kosztów”. „bez protestu” – zwalnia od dokonania protestu jako
przesłanki zwrotnego poszukiwania. „Bez kosztów” podobnie, ustawa nadaje jej taki sens. Skąd to określenie?
Ponieważ protest kosztuje (dokonuje go notariusz) i chcąc uniknąć kosztów z tym związanych pisano „bez
kosztów”.
Kazus.
Spółka nabywała weksle w celu inkasa. Nabywając weksle dawali instrukcje jak to wypełnić. Kazano pisać „bez
kosztów”. Jak doszło do sporu kazano odwołać się do ustawy – „bez kosztów” – bez protestu. Klauzula bez protestu może
być zamieszczona przez wystawcę a także przez indosanta i poręczyciela. Jeżeli zamieszczona przez wystawcę, to jest
skuteczna wobec wszystkich dłużników – to oznacza, że posiadacz weksla może dochodzić poszukiwania weksla od
wszystkich bez potrzeby dochodzenia zwrotu. Można dochodzić poszukiwania zwrotnego do innych zobowiązanych
zwrotnie, a jeśli posiadacz mimo tej klauzuli dokona protestu, to koszty protestu jego obciążą. Taka klauzula skuteczna
wobec wszystkich dłużników. Jeśli klauzula zamieszczona przez indosanta lub poręczyciela to ona skuteczna tylko wobec
tego, kto ją zamieścił – posiadacz może dochodzić poszukiwania zwrotnego tylko wobec tego, kto zamieścił klauzulę.
Jeśliby chciał dochodzić poszukiwani zwrotnego od innych osób, to protest jest potrzebny. Bierze to pod uwagę ustawa i
utrzymuje, że koszty protestu obciążą wtedy wszystkich dłużników, także tego, kto zamieścił klauzulę. Jeśli zamieszcza
się ją po to, aby nie ponieść kosztów, a praktyczny sens zamieszczenia takiej klauzuli przez indosanta i poręczyciela jest
żaden. Może być jeszcze ta przeszkoda dla niego – jeśli posiadacz nie powołał protestów w terminie, ale zażąda zapłaty,
to jego żądanie jest skuteczne – ten indosant, który zamieścił klauzulę jest dłużnikiem zobowiązanym zwrotnie. W
kazusie indosant zamieścił klauzulę – bezsensowne użycie klauzuli, wyrobienie przekonania u indosanta, że on jest wolny
od wszelkiej odpowiedzialności, a ta spółka jak wystawca nie zapłacił zażądała zapłaty od indosanta, a zbycie weksla
miało rozwiązać problem windykacji należności.
Klauzula „bez protestu” zwalnia od protestu, jako przesłanki odpowiedzialności zwrotnej ale nie zwalnia od
przedstawienia weksla do zapłaty w terminie, ma istotne znaczenie z punktu widzenia przesłanki przedstawienia.
Dowód przedstawienia obciąża posiadacza – powinien udowodnić, że przedstawił weksel w terminie. Druga
strona w sporze z zainteresowanym powinna dowieść, że weksel nie został przedstawiony do zapłaty w terminie –
istotna zmiana w rozkładzie ciężaru dowodu.
Jeżeli weksel własny z indosantem, albo trasowany – został przedstawiony do zapłaty w terminie i we właściwym
terminie został dokonany protest, albo na wekslu została zamieszczona klauzula „bez protestu” to wtedy wobec
posiadacza odpowiadają zarówno dłużnicy główni, jak i zwrotni. W przypadku weksla własnego – wystawcę,
ewentualnie poręczyciela. Powstała odpowiedzialność zwrotna ponieważ spełniły się przesłanki. W przypadku
weksla trasowanego akceptanta i wystawca weksla trasowanego. W takiej sytuacji posiadacz będzie miał wielu
dłużników, co jest dla niego korzystne – za zapłatę wiele osób. Art. 46 – solidarnie. W takiej sytuacji posiadacz
weksla będzie mógł żądać całej należności lub części od wszystkich, od niektórych z nich, od jednego. Jeżeli
chodzi o roszczenie posiadacza w stosunku do dłużników, którzy wobec niego odpowiadają, to termin
przedawnienia roszczenia jest różny. Roszczenie wszystkich osób uprawnionych wobec wystawcy weksla
własnego, lub akceptanta przedawnia się z upływem 3 lat od dnia płatności. Roszczenie posiadacza (ostatniego
posiadacza) wobec indosantów i wobec wystawcy weksla trasowanego przedawnia się z upływem roku od dnia
protestu, a jeśli protestu nie było, to wtedy od termin płatności – zróżnicowanie terminu przedawnienia
posiadacza. Wobec dłużników głównych – okres 3 letni; a roszczenie ostatniego posiadacza wobec
poprzedzających indosantów – przedawnia się w terminie rocznym od terminu protestu. W odniesieniu do
dłużników głównych wynika z art. 70 wprost, a jeśli chodzi o wystawcę to z art. 70 na zasadzie odesłania z art.
104. Jeśli chodzi termin roczny, to wprost z art. 70. A w przypadku weksla trasowanego – odesłanie z art. 103 do
indosantów weksla własnego. Przepisy regulują weksel trasowany do weksla własnego mają zastosowanie na
zasadzie odesłania czasem z pewnymi modyfikacjami i tutaj są te różnice.
Czy może się domagać od dłużników, gdy weksel był przedstawiony w terminie, w terminie jednak nie
zapłacono, albo była skuteczna wobec wszystkich klauzula bez protestu – to czego można się domagać określa
art. 48 prawa wekslowego. Posiadacz może żądać całej sumy wekslowej. Jeśli płatny za okazaniem lub pewien
czas po okazaniu – zastrzeżonych odsetek. Można się domagać odsetek za opóźnienie od dnia płatności. Zgodnie
z ogólna regułą jeśli dzień płatności jest inny niż wolny od pracy to dzień wymagalności. Cały okres od tego dnia
będzie objęty odsetkami. Odsetki to odsetki ustawowe a w innych sytuacjach w wysokości 6%, można się
domagać prowizji komisowej, a jeśli nie określiły to 1/6 1% sumy wekslowej. Prowizja komisowa to ryczałt na
otarcie łez dla posiadacza.
Dłużnicy odpowiadają solidarnie. Jaki będzie skutek zapłaty przez jednego z dłużników? Kc rozstrzyga tak, że
wtedy wszyscy są zwolnieni i powstaje problem regresu. Prawo wekslowe inaczej – wszyscy dłużnicy stają się
wolni tylko w wypadku zapłaty przez akceptanta, lub dłużnika głównego. Przestaje istnieć odpowiedzialność
wekslowa jakiejkolwiek osoby podpisanej na wekslu w charakterze dłużnika. Jeśli zapłaci inna osoba, to on się
zwolni i zwolnieni będą Ci indosanci będący w szeregu po nim. Będzie odpowiedzialność wekslowa dłużnika
głównego i w przypadku dłużnika głównego wystawcy – oni nadal wekslowo odpowiadają, ale tylko wobec tego
dłużnika, który zapłacił (on staje się wierzycielem i on płacąc powinien zażądać wydania weksla, protestu i
wszystkich dokumentów potrzebnych do dochodzenia sumy, którą zapłacił). Wszyscy dłużnicy odpowiadają
wobec niego solidarnie.
Indosant, który zapłacił ma roszczenie wobec tych dłużników, którzy pozostali. Wobec dłużników głównych jego
roszczenie przedawnia siew terminie 3-letnim. Jego roszczenie wobec poprzedzających go indosantów – w
terminie 6 miesięcznym się przedawnia liczonym od (dwie sytuacje):
o
Jeśli indosant zapłaci mimo, że nie został pozwany do zapłaty przez sąd – roszczenie indosanta
przedawnia się w terminie 6 miesięcy od dnia zapłaty.
o Druga sytuacja. Ostatni posiadacz pozywa przed sąd indosanta i ten płaci dopiero później. Ten 6-
miesięczny termin biegnie od dnia pozwania. Może się zdarzyć tak, że jak zapłaci, to roszczenie o zwrot
wobec poprzedzającego go indosanta będzie już przedawnione – trudność z przerwaniem biegu
przedawnienia. Jak powstawały te przepisy to sprawa byłą jednoznaczna – mógł przypozwać tych wobec
których miał roszczenie. Obecnie przypozwanie nie przerywa biegu i jest trudność z przerwaniem tego
biegu.
o
Druga sytuacja: w terminie do zapłaty weksel własny bez indosu i odmówiono zapłaty, albo zapłata była
częściowa. Nie powstaje problem poszukiwania zwrotnego. Odpada potrzeba protestu jako przesłanki
poszukiwania zwrotnego. Problem czy w takiej sytuacji posiadacz może dokonać protestu a jeśli go
dokona, kto poniesie koszty protestu. W razie dokonania protestu przez posiadacza te koszty obciążą
dłużnika głównego bo posiadacz może być zainteresowany protestem, żeby udowodnić przedstawienie.
W takiej sytuacji posiadacz może żądać całej sumy wekslowej i odsetek za opóźnienie od terminu
płatności a jeśli dzień ustawowo wolny od pracy – od dnia wymagalności. Ten przepis ma zastosowanie
do akceptanta. A Przepisy o akceptancie stosują się do wystawcy weksla własnego.
Tak samo sytuacja będzie się przedstawiać w przypadku weksla własnego z indosami i zeskal własnego jeśli w
terminie nie został dokonany protest- wtedy jeśli nie zostanie dokonany protest – nie powstanie możliwość
poszukiwani zwrotnego – będzie odpowiadał tylko dłużnik główny – akceptant, albo wystawca. Zdarza się nieraz,
że weksel nie zostanie przedstawiony do zapłaty w terminie. Wtedy odpada możliwość poszukiwani zwrotnego
bo przesłanką tej odpowiedzialności jest przedstawienie w terminie. Istotnego znaczenia nabiera pytanie o datę od
której nalicza się odsetki za opóźnienie. Żeby w ogóle powstała wymagalność weksla, to musi wcześniej, czy
później nastąpić przedstawienie do zapłaty. Bez przedstawienia weksla niema wymagalności. Nie znajdzie
zastosowanie art. 48 – bo tu musi być w terminie, a wtedy odsetki liczą się od dnia płatności. W Takiej sytuacji
jak powyżej, to skoro wymagalność powstaje w razie późniejszego przedstawienia, to odsetki mogą być liczone
od dnia przedstawienia. Jeśli niema przedstawienia to nie można zasądzić weksla bo żądanie będzie ciągle
przedwczesne bo przesłanką jest wymagalność.
W wyjątkowych sytuacjach poszukiwanie zwrotne możliwe przed terminem płatności. To są wyjątkowe sytuacje
określone w art. 43 prawa wekslowego. Przed terminem płatności można domagać się poszukiwania zwrotnego
jeśli nastąpiła odmowa płatności w całości, lub w części. Protest zastępuje wymóg przedstawienia. Poszukiwanie
zwrotne możliwe już zaraz po odmowie. Możliwe poszukiwanie zwrotne przed terminem płatności także jeżeli
otwarto postępowanie upadłościowe – trasata, lub wystawcy weksla własnego. W takiej sytuacji zbędny jest
protest i już na podstawie samego orzeczenia możemy dochodzić zapłaty przed terminem.
o
Kolejny przypadek to ogłoszenie płatności wystawcy weksla własnego gdy było zastrzeżenie zakazujące
do przybicia/przyjęcia (?)
o
Można domagać się przed terminem wtedy gdy wystawca weksla własnego lub trasat zaprzestają płacenia
długów, albo gdy przeprowadzono bezskutecznie egzekucję w stosunku do ich majątków.
__________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 13 (14.01.13.)
dr Marcin Czepelak
Prawo wekslowe i czekowe, jako prawo jednolite
Na samym początku było prawem jednolitym. Weksel jako instrument wymiany jednej waluty na drugą.
XIII – XVI w. – obieg wekslowy obiegiem profesjonalnym – campslores (Wekslerze). Rozrachunki miedzy
filiami, Wekslerami odbywały się na targach wekslowych, gdzie były nawet sądy wekslowe. Wekslarze stosowali
własne regulaminy, co w efekcie dawało to jednolitość (niezależnie od państwa, czy jurysdykcji).
Dzięki indosowi, jednym wekslem można było załatwić kilka stosunku płatniczych – przestał to być wtedy
dokument, którym zajmowała się zamknięta grupa. Weksel został związany z obrotem towarowym i kredytem.
Spory wekslowe zaczęły występować częściej.
Od XVII w Europie – wysyp regulacji lokalnych. !601 r. – pierwsza regulacja wekslowa w Hamburgu. W efekcie
doszło do partykularyzacji. Prawo wekslowe straciło przymiot jednolitości, ale praktyka poszła w innym kierunku
– obrót przekraczał ramy prawne. Terytoria były przekraczane. XIX w – proces jednoczenia się Niemiec.
Powszechne Niemieckie Prawo wekslowe – 1848 we Frankfurcie – wiosna ludów, zebranie się Parlamentu.
Oprócz deklaracji prawnopolitycznych i jest deklaracja wekslowa. 1869 – prawo powszechne wekslowe prawem
przyjętym przez związek ogólnoniemiecki.
Pod koniec XIX w. – wysiłki ku ujednoliceniu prawa. W Ameryce południowej szybciej doszło do unifikacji, ale
to też powodowało bałagan.
Konwencja z 1899 Z Montevideo (Urugwaj). Europa – konwencja Haska z 1912 r. 1931 r. o czekach Konwencja
(trzy konwencja) – Genewa (1930-31). Jednolite prawo materialne, jednolite prawo kolizyjne, regulacja dot.
opłaty stemplowej (skarbowej).
Jakie znaczenie ma dla nas ta stara konwencja? Sami mamy starą ustawę. Jaki z tego wniosek? Jeśli w Polsce
obowiązuje ustawa, to ona powinna być rozumiana, jako wykonanie zobowiązania. Art. 1 Konwencji o wekslach.
Teksty oryginalna – angielski i francuski. Ma obowiązywać we wszystkich państwach – stronach prawo te samej
treści – ta sama sytuacja rozstrzygana tak samo w każdym państwie – stronie konwencji. Nie chodzi o to, żeby w
państwach konwencyjnych obowiązywało prawo tej samej treści, ale aby sądy w państwach konwencyjnych tak
samo rozstrzygały te same przypadki. Ta sama sprawa powinna być rozstrzygnięta identycznie w sądzie w
Krakowie i w Hamburgu. Zobowiązanie prawno międzynarodowe zobowiązaniem rezultatu, niż starannego
działania. Prawo międzynarodowe nie określa jaki środek jest najlepszy – każde państwo ma swobodę w
przyjęciu metody do swojego prawa, którą będzie mogło zapewnić skuteczność umowy międzynarodowej.
W Wielkiej Brytanii, żeby umowa międzynarodowa obowiązywała, to parlament musi wydać ustawę (Act).
Parlament wydaję ustawę copy-paste. Większość państw ma wersję angielską, wiec przeklejają to do swojej
ustawy.
Jest metoda recepcyjna (Kopiermethode) – zamienia się umowę międzynarodową na ustawę i obowiązuje jako
ustawa. Nie chodzi o formę, chodzi aby sądy stosowały tą UM. Minusem tej metody jest to, że formalnie rzecz
biorąc status źródeł prawa, to jest ustawa. Jeśli by się okazało, że UM ma swoją specyfikę stosowania, to tak
jakby całe życie malowalibyśmy akwarelowymi, a ktoś by nam dał olejne, a my byśmy szukali wodę aby
rozcieńczyć farbę olejna.
To, że w Polsce wydano ustawę prawo wekslowe i prawo czekowe powoduje, że sądy stosują tą ustawę, ale nie
jest to ustawa jak każda inna. UM obowiązują, jako UM.
Ale nawet w ramach jednej jurysdykcji – w ramach różnych okręgów SA sądy przyjmują odmienna wykładnie.
Nie obowiązuje zasada precedensu a sądy zobowiązane orzeczeniem SN w tej samej sprawie. Jeśli będą problemy
w orzecznictwie to niema sądy który by rozwiewał wątpliwości interpretacyjne, ale to jest problem wielu umów
międzynarodowych.
Wykładnia
Prawo wekslowe i czekowe prawem o genezie konwencyjnej. Stosowanie tych przepisów ma na celu wykonanie
zobowiązanie prawno międzynarodowego. Co to oznacza? Nic by nie oznaczało, gdybyśmy tak samo stosowali
ustawy i umowy międzynarodowe, ale tak nie jest. Celem stosowania UM jest osiągniecie jednolitości
rozstrzygnięć.
Wykładnia prawa wekslowego i czekowego, jako prawa jednolitego.
Art. 31 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. Dwie istotne wskazówki W zakresie wykładni
językowej. Te wskazówki jak interpretować można podzielić na trzy kategorie: językową, funkcjonalną i
systemową.
Kontekst językowy – tekst autentyczny UM. Ustawa – j. polski, UM – j francuski / angielski. Jeśli ustawa ma być
wykonaniem umowy, to nie jest wolna wola tylko obowiązek. Przyjmujemy, że nawet jeśli UM ma dwa teksty, to
one wyrażają tą samą normę. Żeby określić normę, to musimy zapoznać się z obydwoma tekstami. Tekst polski
przygotowany po to, aby ułatwiać życie. Natomiast nie jest tak, że rozstrzyga tekst polski – on jest o tyle dobry o
ile wyraża, co jest w tekście autentycznym.
Wątpliwości z przepisami. Art. 44 i 38 bądź w jednym z następnych dni powszednich”. Art. 44 – odmowa
przyjęcia lub zapłaty. 38 – dniu w którym można wymagać zapłaty (dzień wymagalności). 44 – protest w terminie
płatności. 44- protest w dniu płatności nie wymagalności i dwóch dni powszednich. Jeśliby termin płatności
przypadał na dzień ustawowo wolny od pracy, to weksel do zapłaty moglibyśmy przedstawić w poniedziałek i
dwa dni powszednie – wtorek i środę. A protest( 44) – w terminie płatności w niedzielę i w poniedziałek i wtorek,
środę byłaby dniem, w którym co prawda możemy przedstawić do zapłaty, ale nie możemy sporządzić protestu.
Absurd.
Skąd się wzięły te dwa dni? Zwykle był wymagany protest. W 44 powinno być termin wymagalności, a nie
płatności – błąd. Trzeba to wiedzieć i mieć świadomość. Właściwa interpretacja ustawy nakazuje uwzględnić
tekst oryginalny i korektę.
Wykładnia systemowa.
Polega na uwzględnieniu tego że, przepis jest częścią zespołu przepisów, które tworzą pewną instytucję. Ta
instytucja pełni rolę w ramach gałęzi prawa, a ta w ramach systemu. Żadem przepis nie jest samotną wyspą. Jeśli
naszym celem przy zawieraniu UM jest osiągnięcie jednolitości, to nie możemy wtłaczać tej regulacji do naszego
systemu bezkrytycznie. Chodzi o terminologię. Jeśli pojawia się pojęcie w UM i to pojęcie jest definiowane w
naszym systemie prawnym, że my definicje z UM przeniesiemy do ustawy krajowej. Domniemanie tożsamości
pojęcia. Jeśli ustawodawca w kc definiuje miejsce zamieszkania, to domniemujemy, ze on używa tego pojecie
jednolicie w ustawie. Pojęcie z kc będziemy stosowali do innych ustaw. W kpc mamy odesłanie do kc. Ale
miejsce zamieszkania na potrzeby podatkowe to sięgamy do definicji, jeśli jest w ordynacji podatkowej. Ale jeżeli
w każdym kraju zrobiliby tak samo – w każdym państwie będzie rozumiane w taki sposób w jaki wynika z jego
prawa krajowego, a to doprowadzi do zniweczenia jednolitości. Stąd mówi się o autonomii – powinny być UM
wykładane autonomicznie. Należy odróżnić pomiędzy tym samym pojęciem używanym w UM i stwierdzić, że
niekoniecznie ono musi mieć takie samo znaczenie jak w prawie polskim. Autonomia – nie nadawajcie pojęciom
z zakresu UM takiego znaczenia, jak ono ma w prawie krajowym – tak trzeba interpretować aby była zachowana
jednolitość rozstrzygnięć. Prawo wekslowe i czekowe lex specialis ws przepisach o papierach wartościowych w
kc.
31 ust. 3 pkt. B Konwencji. Art. 32 – odwoływanie się do uzupełniających środków interpretacji łącznie z
pracami przygotowawczymi do traktatów i z okolicznościami ich zawarcia.
Orzeczenie SN – czy weksel in blanco przed jego uzupełnieniem może być przedmiotem obrotu? Zakres prawa
jednolitego.
EGZ: Jakie znaczenie dla prawa wekslowego ma kontekst systemowy, językowy itp. dla prawa wekslowego i dla
jego wykładni (EGZAMIN). Od razu się wie, czy ktoś był na tym wykładnie.
Nie ma dobrych studiów prawa bez case studies.
Case
Było małżeństwo. Wojciech i Tamara. Wojciech wystawił weksel. Tamara awalistą (awalistą). To był weksel in blanco.
Te weksel miał być wekslem służącym zabezpieczeniu wierzytelności spółki „W”. Jest to umowa między tymi
podmiotami, a jakaś spółką „W”. Porozumienie / deklaracja wekslowa. Weksel wpłynął do sądu. Jako remitenta wskazuje
spółkę. Na odwrocie tego weksla znajdują się
o Awers Wojciech A/T/. Tomasz Gaval – O „W”
o
Rewers ustępujemy na zlecenie „A.T.” „W” + podpisy
o
Ustępujemy na zlecenie A” „WP” + podpisy. Ustępujemy do inkasa. „A” + podpisy.
Remitentem AT.
Spółka W nie uzupełniła weksla, tylko zanim uzupełniła napisała ustępuje na świadczenie. Spółka
AT wypełniła, ale wypełnili, że siebie napisali jako remitenta. Ale strzelili sobie w stopę – jako
remitenta powinni wpisać tych, od kogo brali weksel. Lepszy jest weksel z indosem niż bez – to
każde dziecko wie.
Przerwanie szeregu indosów.
Pojawia się spółka WP. Jako indosatariusz spółka At. Kolejny indos powinien pochodzić od AT,
a mamy WP. Indos do inkasa – fachowo nazywa się indosem pełnomocni czym.
Orzeczenie ważne do egzaminu – z 21.09.2006 r., I CSK 130/06 – uzupełnienie skutek z mocą wsteczną, przyszłą
wierzytelność określa się jako warunkową. Prawo podmiotowe jest przenaszalne, chyba, że ja w umowie
zastrzegę, że nie jest. Sąd mówi: ja najpierw badam zakres zastosowania prawa jednolitego. Jest taka norma i
dokonuje jej wykładni. Ta norma dotyczy tylko tego (kwintesencja dobrego prawa jest taka, że jest krótkie, a
wiele mówi). Hipoteza – jak ktoś uzupełnił weksel niezgodnie z zawartym porozumieniem… (ale SN musi się
zastanowić jakiej sytuacji to dotyczy? Ktoś ma weksel, wręcza drugiej i przenosi na trzecią. Ale nie dotyczy, gdy
druga nie wypełniając nieuzupełniony przenosi na trzecią. Dotyczy: a in blanco, został uzupełniony i
przeniesiony. A tutaj: in blanco nie został wypełniony a dopiero później wypełniony). Sytuacja objęta prawem
jednolitym a ta sprawa jest poza zakresem prawa jednolitego i poza zakresem normy. Ale być może w państwach
konwencyjnych utrwalił się praktyka orzecznicza? W rezultacie rozbieżność stanowisk państw – storn Konwencji,
które nie skorzystały z zastrzeżenia. Gdyby przedstawił weksel do zapłaty to jestem legitymowany, a ja go nie
uzupełniam, ale go wręczam – będę pominięty w szeregu indosów, ale przeniesienie będzie skuteczne. Najpierw
taki zakres prawa jednolitego, że ona jest poza zakresem. Nie ma jednolitej praktyki, bo jest rozbieżność
stanowisk, więc ja (SN) mogę sobie to sam rozstrzygnąć, bo nie jestem związany konwencją. Można przenieść
weksel in blanco przed uzupełnieniem, ale nie w formie indosu, ale przelewu (??!!??). Czy szereg indosów
przerwany? Jedno takie orzeczenie lepsze niż rozdział w podr. Sąd dochodzi do wniosku, że jest przerwany szereg
indosów, bo I z nich nie pochodzi od remitenta. Z samego weksla nie wynika, że kolejny indosatariusz AT jest
tożsamy z WP. Czy przerwanie szeregu indosów powoduje tylko upadek legitymacji formalnej, czy też inne
skutki?
Orzeczenie pokazało, że należy ustalić zakres zastosowania prawa jednolitego. Prawo jednolite w zasadzie musi
mieć jakiś ten zakres wyznaczony. Konwencja Wiedeńska, o międzynarodowej sprzedaży towarów. W Polsce sąd
może zastosować albo przepisy kc (535 in.), albo może stosować Konwencje Wiedeńska. Jeżeli do jednej Mozę
stosować kc, a do drugiej Konwencję Wiedeńską, to musi sobie znaleźć zakres zastosowanie. Wiadomo to z
konwencji z art. 1, gdzie jest zakres zastosowania Konwencji. Czym jest art. 1? To jest norma kolizyjna, z tym, że
jest to specyficzna norma kolizyjna – ma łącznik (miejsce siedziba państw stron konwencji), ale pokazuje zakres
zastosowania tej regulacji i żadnej innej – norma jednostronna. Gdzie są granice prawa wekslowego i czekowego?
Nie ma takiej granicy.
Prawo jednolite wyznaczane za pomocą norm jednolitych. Konwencja Genewska ujednoliciła przepisy
konwencyjne jak i kolizyjne. NA podst. 77-84 prawa wekslowego może nastąpić wskazanie prawa któregoś z
państw w którym obowiązuje konwencja, a także państwa w którym Konwencja nie obowiązuje (UK, USA). O
tyle prawo wekslowe i czekowe o tyle jest różne od innych przykładów UM, że zakres zastosowania jednolitej
regulacji merytorycznej nie jest wyznaczana przez normę merytoryczną, ale przez zupełną.
Przykład z 1934, orzeczenie SN. Sprawa dotyczyła the Wrighlay Cycle v. Ferdynand P. (Cieszyn). 48 funtów.
Sporny dokument wystawiony przez powodową firmę. Wystawiony w Anglii, przesłany do Bielska celem
przedstawienia Ferdynandowi do przyjęcia. Istotne wymogi tego dokumentu ocenia siew myśl art. 81 prawa
wekslowego, a wiec wg ustaw miejsca gdzie nastąpiło oświadczenie. Prawo miejsca rozstrzyga czy posiadacz
nabywa wierzytelność. Art. 78 – formę ocenia się wg ustaw kraju. Tam chodził o oto, że sporny dokument w j.
angielskim i niema w tekście sformułowania „bill of Exchange” – weksel trasowany. Ale wg prawa angielskiego
weksel nie musi zawierać słowa „weksel”. Jakkolwiek przyjecie nastąpiło w Polsce, ale nie jest ono pozbawione
mocy wekslowej bo było ważne w miejscu jego wystawienia. A przepisy polskie, mogą być do oceniania
ważności oświadczenia, a nie ważności dokumentu.
I CSK 105/ 06. Weksel wystawiony w Austrii. Jak w Austrii oznaczony jest Frank Szwajcarski. To jak się
oznacza walutę, to podlega prawu państwa, gdzie weksel wystawiono – więc we Wiedniu. Dopiero SN
zorientował się, że mamy do czynienia z wekslem własnym
Konkluzja. Ograniczony jest zasięg jednolitej regulacji wekslowej przez to, że nie aż tak wiele państw przystąpiło
do Konwencji Genewskiej. Nie przystąpiły USA i UK. Francja zachowała specyficzne regulacje. Polska, Austria ,
Szwajcaria, Węgry – strony nam najbliższe. Ale tak na prawdę zakres przepisów dużo większy. Bo wiele państw
wprawdzie nie przystąpiło do konwencji, ale zastosowało formę copy-paste Konwencji. Np. Czechy, Słowacja
(fajna nazwa) – dokładnie konwencja genewska. Smenka cizi (weksel cudzy). Nawet jeśli iw danym państwie nie
obowiązuje Konwencja genewska, bo może się okazać, że ustawodawca państwa i tak przyjął postanowienia tej
konwencji. Zakres tego ujednolicenia non ratione imperi sont ratione imperis jest szerszy.
__________________________________________________________________________________________
Prawo wekslowe i czekowe. Wykład 14 (21.01.13.)
Dochodzenie zapłaty z weksla w trybie sądowym
W trybie zwykłym
W trybie nakazowym przyspieszonym
o 484^1-497 kpc.
Sprawa o zapłatę z weksla może być rozpoznawana w postępowaniu upominawczym w trybie uproszczonym.
Wtedy jest tylko jedna korzyść – może być szybciej uzyskany nakaz zapłaty. Jeżeli nam się uprawomocni, to
korzyść powstanie, a jeżeli nie, to sprawa zaczyna się od nowa.
Zapłata weksla może być rozpoznawana w trybie uproszczonym, jeżeli są spełnione warunki do rozpoznawania w
trybie uproszczonym. W trybie uproszczonym – z umów o zapłatę świadczenia w kwocie większej, niż 10 tys.
Postępowaniu uproszczone może się nakładać na postępowanie nakazowe – jednocześnie spełnione warunki dla
obu trybów – w sprawie będą stosowane przepisy o postępowaniu uproszczonym i nakazowym
Postępowanie z zakresu prawa pracy. Może być, że tylko w tym post. będzie sprawa rozpoznawana, ale wtedy nie
będzie żadnych korzyści związanych z dochodzenia należności w trybie nakazowym. Post z prawa pracy –
zapewnienie gwarancji pracowniczych. Większy sens, gdy się zbiegają oba postępowania.
Postępowanie nakazowe.
Możliwość dochodzenia należności w postępowaniu nakazowym ma zasadnicze znaczenie. Ułatwia, gwarantuje
spełnienie funkcji.
Post. nakazowe uregulowane w kpc 484^1-497.
Idea ogólna post nakazowego:
o
Mogą w nim być rozpoznawane tylko sprawy o roszczenia pieniężne i sprawy o roszczenia i spełnienia
roszczenia którego przedmiotem są rzeczy zamienne.
o
W zasadzie w całości dochodzone roszczenie musi być uzasadnione dokumentami, które dają duża
gwarancję, że roszczenie dochodzone w tym postępowaniu istnieje i jest zasadne.
Wg obecnej regulacji w post. nakazowym mogą być dochodzone roszczenia stwierdzone dokumentem
urzędowym, lub ściśle określonymi dokumentami prywatnymi: zaakceptowany przez dłużnika rachunek,
wezwanie dłużnika do zapłaty z pisemnym zaakceptowaniem przyjęcia długu, wezwanie dłużnika do zapłaty
przez bank niezapłacone ze względu na brak środków na rachunku. Dokumentem stwierdzającym może być
także: umowa, dochód wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowód doręczenia dłużnikowi faktury lub
rachunku.
Wyciąg z ksiąg rachunkowych banku z dowodem doręczenia dłużnikowi wręczenia dowodu zapłaty.
Może być dochodzone tylko roszczenie pieniężne. Dowodem koniecznym albo dokument urzędowy albo ściśle
określony dok prywatny dający dużą pewność, że dochodzone zobowiązanie istnieje. Całe roszczenie dochodzone
musi być uzasadnione takimi dokumentami.
Dokumentem prywatnym, który może stanowić podstawę wydania nakazu zapłaty jest weksel i czek. Ta
możliwość dochodzenia zapłaty jest tak istotna, że kiedyś post nakazowe kiedyś nazywano post. wekslowym, bo
ono tak immanentnie było związane z dochodzeniem zapłaty weksla.
Żeby wszcząć post nakazowe powód musi wnieść pozew w którym musi zamieścić wniosek o rozpoznanie
sprawy w post nakazowym. Reguła jest taka, że normalnie sąd decyduje w jakim ma być rozpoznana sprawa, ale
w post nakazowym konieczną przesłanką jest zamieszczenie w pozwie wniosku żądania rozpoznania sprawy w
post. nakazowym.
Pozew musi być odpowiednio opłacony. Opłata od pozwu wszczynającego sprawę w post nakazowym wynosi ¼
opłaty która by sie należała gdyby sprawa była rozpoznawana w procesie w trybie zwykłym. Jest to po to, aby
zachęcić strony do post. nakazowego.
Właściwość rzeczowa w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nakazowym – właściwe SR jeżeli
właściwość przedmiotu sporu nie przekracza 75 tys. zł. Jeśli przekracza, to właściwość rzeczowa jest SO. Nie ma
obecnie trybu gospodarczego.
Właściwość miejscowa – właściwy do rozpoznania spraw w post nakazowym jest sąd właściwości ogólnej – sąd
miejsca zamieszkania dłużnika, lub siedziby dłużnika. W sprawach wekslowych dłużników może być wielu.
Powstaje pytanie – czy miejscem zamieszkania – czyja siedziba decyduje – rozstrzyga miejsce zamieszkania lub
siedziba dłużnika głównego – akceptanta, wystawcy weksla własnego. Właściwy jest także sąd miejsca płatności
– miejsce płatności wynika z weksla głównego. Jeśli chodzi o rozpoznawanie spraw w postępowaniu nakazowym
– właściwość przemienna – sąd właściwości ogólnej lub sąd miejsca płatności.
Powód wszczynający post. nakazowe w celu dochodzenia zapłaty z weksla powinien zgodnie z art. 485 kpc do
pozwu dołączyć weksel. Weksel ma być należycie wypełniony. Chodzi o to, aby on miał te cechy które
rozstrzygają o uznaniu za weksel własny lub trasowany i ogólnie za weksel.
485 par. 2 kpc mówi, że weksel dołączony do pozwu powinien być wekslem, którego prawdziwość i treść nie
nasuwa wątpliwości. Prawidłowość – autentyczność podpisu. Jeżeli budzi wątpliwość podpis – nie może być
przedmiotem w postępowaniu nakazowym.
Art. 475 par. 2 kpc mówi, że do pozwu o zapłatę sumy wekslowej oprócz weksla należycie wypełnionego ma być
dołączone dokument wskazujący przejście praw z weksla na powoda, jeżeli to przejście nie wynika z weksla.
W post nakazowym nie można dochodzić zapłaty z weksla, od osoby, która nie jest wymieniona w wekslu jako
dłużnik. Art. 485 pkt. 2 mówi o doręczeniu dwóch dokumentów do pozwu: weksla i ewentualnie dowodu
wskazującego na przejście praw z weksla na powoda, żadnych innych dokumentów ten przepis nie wymienia.
Poręczenie wekslowe może być skutecznie udzielone na odpisie weksla, indos również. Jeśli chodzi o sumę, którą
maja zapłacić dłużnicy, to ona może obejmować nie tylko sumę na wekslu, ale także koszty dojazdów,
zawiadomień, odsetki. Powstaje pytanie czy te dokumenty też mogą być dołączone do pozwu w post. nakazowym
o zapłatę z weksla mimo, iż ustawa ich nie wymienia. Czy oprócz sumy wymienionej w wekslu mogą być
dochodzone inne kwoty objęte żądaniem na podstawie prawa wekslowego (art. 48-49 prawa wekslowego).
Zgodnie ogólnym założeniem post nakazowego – cała należność musi być udowodniona odpowiednimi
dokumentami.
KPc z 1932 to nie było na jego tle w tym zakresie żadnego problemu – art. 459 par. 2. TE dokumenty powinny
być dołączone.
Ogólne założenie dotyczące postępowania nakazowego w kpc z 1932 roku było takie, że mogły być dochodzone
należności pieniężne udowodnione dok urzędowymi i dokumenty prywatne z podpisem uwierzytelnionym. Tylko
przy wekslu i czeku czyniono odstępstwa od uwierzytelnienia. Uwierzytelnienie przez notariusza lub sąd.
KPC obecny to do chwili jego wejścia w Zycie sprawa w tym zakresie była uregulowana tak, że można było do
pozwu oprócz weksla dołączyć wszystkie dokumenty potrzebne do dochodzenia sumy określonej w pozwie jeśli
podpis była tych dokumentach uwierzytelniony. Ogólne założenie identyczne jak tego z 1932 – dok urzędowe i
dok prywatne.
W 1990 roku sytuacja się zmieniła. Jeśli chodzi o postępowanie nakazowe na podstawie weksla, to tutaj powrót
do stanu z 1932 roku. A wiec weksel + dok potrzebne – każdy dokument prywatny byle uzasadniał należność
dochodzoną.
W 2000 roku przyjęto takie rozwiązania które obowiązują obecnie. Takie, według którego do pozwu dołącza się
weksel ewentualnie dokument ukazujący przejście praw z weksla na powoda.
Koszty protestu – tutaj nie powinno być problemów, bo protest możemy uznać za dokument urzędowy – jest
spełniona przesłanka ogólna. Gorzej z pozostałymi dokumentami – rachunek pokwitowania, rachunek zwrotny,
dowody notyfikacji. One także mogą być dołączone do pozwu i także można z nich w psot nakazowym zasądzić
odpowiednie sumy. Taki wniosek można wysnuć z tego, że wyraźnie ustawa mówi, że można dochodzić zapłaty z
weksla i te należności się łączą immanentnie z zapłaty z weksla.
Do pozwu powinien być dołączony oryginał weksla. Kiedyś tym wymogiem nie było problemu, bo uważano to za
rzecz oczywistą.
Także te inne dokumenty powinny być dołączone w oryginale. Jeżeli się opowiemy, że dołączenie ich jest
dopuszczalne.
Podstawą nakazu zapłaty może być także wyciąg z ksiąg bankowych. Banki na podstawie takiego wyciągu starały
się dochodzić zapłaty sumy wekslowej. Jest to niedopuszczalne.
Jeżeli do pozwu nie będzie dołączony oryginał weksla tylko kopia (ksero), to wtedy sąd wzywa powoda, żeby w
terminie tygodniowym pod rygorem nieważności załączył oryginał. Dołączenie weksla wymogiem mającym na
celu udowodnienie dochodzonej należności. Jeżeli dowód nie będzie przedstawiony – oddalenie powództwa.
Przewodniczący wzywa do przedstawienia oryginału w terminie tygodniowym. Często zdarzało się dołączenia
ksera.
Jeżeli do pozwu został dołączony oryginał weksla i oryginały innych dokumentów potrzebnych do uzasadnienia
dochodzonego roszczenia. Ale cała dochodzona należność nie jest w ten sposób udowodniona. To wtedy
przewodniczący wyznacza rozprawę w celu rozpoznania sprawy w procesie w trybie zwykłym. Albo jeżeli
nabierze wątpliwości co do autentyczności podpisu, co do autentyczności treści. Ewentualnie może wyznaczyć
posiedzenie niejawne jeżeli dojdzie do wniosku że postępowanie upominawcze może sprawę załatwiać. Jeżeli
natomiast wpłynął pozew i całe żądanie jest w prawidłowy sposób wykazane, to wtedy sąd wydaje nakaz zapłaty.
W nakazie sąd orzeka, że pozwana w ciągu 2 tygodni od dnia doręczenia zaspokoi roszczenie w całości wraz z
kosztami, albo wnieść w tym terminie zarzuty (zaskarżyć nakaz zapłaty środkiem zaskarżenia). W postępowaniu
nakazowym sąd jeżeli uwzględnia powództwo to uwzględnia je w całości, nie może uwzględnić dochodzonego
powództwa tylko w części. Albo uwzględni w całości, albo nie uwzględnia i kieruje do procesu w trybie
zwykłym.
Nakaz zapłaty doręcza się stronom. Sąd po wydaniu nakazu zapłaty doręcza nakaz zapłaty stronom. Pozwanemu
sąd doręcza nakaz zapłaty wraz z pozwem i wszystkimi załącznikami do pozwu. Do chwili wydania nakazu
zapłaty postępowanie toczy się tylko z udziałem powoda. Pozwany o postępowaniu nakazowym toczącym się
przeciw niemu dowiaduje się z chwila doręczenia mu nakazu zapłaty. Zrozumiałe w związku z tym, że do nakazu
zapłaty dołącza się pozew i załączniki w przypadku doręczenia.
Pozwany o wydanym nakazie zapłaty, o toczącym się PKO niemu post nakazowym, o treści żądania dowiaduje
się z chwilą doręczenia mu nakazu zapłaty, może być więc zaskoczony, ale taka jest uroda i idea tego
postępowania. Nakaz zapłaty od chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia. Taka samą moc, jak postanowienie
o udzieleniu zabezpieczenia. Post o udzieleniu zabezpieczenia sąd wydaje jeżeli roszczenie, które może być
dochodzone przed sądem czy sądem polubownym jest w odpowiednim stopniu uwiarygodnione jeśli odpowiednio
uwiarygodniony jest interes. Sąd w postępowaniu o udzieleniu zabezpieczenia. Powinien określić sposób
zabezpieczenia – zabezpieczenie przez zajecie ruchomości, zajecie wierzytelności, wynagrodzenie za pracę,
zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego. Sąd wydając postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia powinien
określić sposób zabezpieczenia. Do wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia potrzebne nadanie
zabezpieczeniu klauzuli wykonalności dla zabezpieczenia. Gdy ono uzyska klauzulę to na podstawie takiego
postanowienia z klauzulą, to uprawniony przedstawia postanowienie komornikowi, żeby dokonał zajęcia albo
sądowi żeby ustanowił hipotekę przymusową na nieruchomości. Jeżeli wykonanie zabezpieczenia dokonuje się w
drodze egzekucji (z udziałem komornika), to zasadą jest, że postępowaniu o udzieleniu zabezpieczenia jest
udzielane dłużnikowi nie przez sad ale przez komornika. Zabezpieczenia dokonuje się po to, aby dłużnik nie
usunął majątku i nie utrudnił w ten sposób egzekucji.
Jeżeli chodzi o nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, to stanowi on tytuł zabezpieczenia w chwili jego
wydania. Stanowi tytuł zabezpieczenia bez nadawania klauzuli wykonalności. Normalnie jeżeli wydawane
postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia musi paść takie postanowienie o wydaniu klauzuli wykonalności.
Normalnie nakaz zapłaty wykonalny bez nadania klauzuli wykonalności. W nakazie zapłaty nie jest określony
sposób zabezpieczenia. Dlatego powód jeśli chce skorzystać z zakazu zapłaty składając wniosek określić sposób
zabezpieczenia. Powinien przedłożyć pozew wraz z wnioskiem o zajęcie ruchomości / nieruchomości. Nakaz
zapłaty z wnioskiem o wpisanie hipoteki przymusowej na określonej nieruchomości i ten wniosek jest wiążący.
Pozwany może zwrócić się do sądu o ograniczenie zabezpieczenia. Pozwany może doprowadzić do upadku
roszczenia przez złożenie do depozytu sądowego całej należności. Powstaje pytanie, czy w tych przypadkach,
kiedy powód chce skorzystać z nakazu zapłaty jako zabezpieczenia, czy w takiej sytuacji może być tak, jak to jest
na zasadach ogólnych – postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, że nakaz zapłaty będzie doręczony przez
komornika z chwilą przystąpienia do zajęcia.
Kwestie dot. zabezpieczenia – kwestie bardzo istotne. Skorzystanie z nakazu zapłaty ułatwia egzekucję i zwiększa
szansę egzekucji.
W terminie 2 tygodni od dnia doręczenia nakazu zapłaty pozwany może zaskarżyć nakaz, środek zaskarżenia to
zarzuty. Zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty i ten sąd je rozpoznaje. Sprawa nie przechodzi do
wyższej instancji, tylko jest rozpoznawana w granicach wniesionych zarzutów. Rozpoczyna się wtedy druga faza
postępowania nakazowego.
Jeżeli pozwany nie zaskarży nakazu zapłaty w terminie określonym ustawą – nakaz zapłaty się uprawomocnia i
ma moc wyroku. Można mu nadać klauzulę wykonalności i prowadzić egzekucje. Jeżeli pozwany w
odpowiednim terminie wniesie zarzuty – nakaz zapłaty się nie uprawomocnia. Jeśli nakaz zapłaty został wydany
na podstawie weksla lub czeku, to nakaz zapłaty jest wykonalny mimo wniesienia zarzutów, mimo, że się nie stał
prawomocny - uzyskuje status natychmiastowej wykonalności. Nawet w razie zaskarżenia nakazu zapłaty
wydanego na podstawie weksla, nakaz zapłaty z upływem terminu 2 tygodniowego staje się wykonalny. Uzyskuje
taki status jak wyrok z klauzulą o rygorze natychmiastowej wykonalności.
Zarzuty muszą być opłacone tak jak i pozew wszczynający postępowanie nakazowe. Opłata wynosi ¾ stawki jaka
by się należała od powoda gdyby powód wszczynał sprawę w postępowaniu zwykłym procesowym. Fiskus
uzyskuje całość łącznie, ale ona jest podzielona (1/4 + ¾). W zarzutach określa się zakres zaskarżenia (czy
skarżony w całości, czy w części). O ile ma nakaz zapłaty musi być spełniony w całości lub w części, o tyle
zaskarżenie nakazu zapłaty może być częściowe. Kwestionując nakaz zapłaty pozwany może podnosić różnego
rodzaju zarzuty. Może się bronić za pomocą najrozmaitszych zarzutów – formalne procesowe i zarzuty
materialnoprawne.
Zarzuty procesowe, które może podnosić pozwany kwestionując nakaz zapłaty to np. zarzut, że sąd niewłaściwy,
że istniała umowa przewidująca jurysdykcję innego państwa, a nie sadów polskich, że był zapis na sąd
polubowny, zarzut dotyczący wartości przedmiotu sporu (że sąd przyjął wyższą, a w rzeczywistości jest niższa).
Może podnosić, że był brak jurysdykcji krajowej. Że nakaz zapłaty został wydany z naruszeniem powagi rzeczy
osądzonej. Brak zdolności sądowej, brak zdolności do reprezentacji. Może podnosić całą gamę zarzutów
materialno prawnych. Zakres zarzutów, którymi może się bronić dłużnik zależy od tego, czy weksel był w obiegu,
czy nie. Zarzuty mogą być odcięte na podstawie art. 16, 10 ust. 2, 40 – tam gdzie broni się bezpieczeństwo
obrotu.
Przykładowe zarzuty materialno prawne: dokument nie jest wekslem, nie została zachowana forma, podpis
sfałszowany, nieodpowiednia reprezentacja, weksel in blanco uzupełniony niezgodnie z upoważnieniem, jeżeli
weksel w obiegu to wszystkie zarzuty dotyczące stosunku podstawowego.
Powstaje pytanie – w jakim terminie może przytaczać pozwany twierdzenia okoliczności faktyczne, dowody
zmierzające do zakwestionowania nakazu zapłaty. Jeśli chodzi o pewne zarzuty procesowe (najcięższe – res
iudicata, braku jurysdykcji – mogą być podnoszone w toku całego postępowania od chwili wniesienia zarzutu, bo
sąd je uwzględnia z urzędu zawsze). Jeśli natomiast chodzi o tę grupę zarzuto formalnych przedstawionych przed
wdaniem się w spór co do istoty sprawy, to one skutecznie mogą być podniesione w piśmie skarżącym zakaz
zapłaty w terminie 2 tygodniowym (zarzuty dotyczące wartości przedmiotu sporu).
Jeżeli chodzi o zarzuty materialnoprawne – twierdzenia odwołujące się do argumentów materialnoprawnych,
okoliczności faktyczne , dowody – ich poparcie musi być w piśmie skarżącym nakaz zapłaty w terminie 2
tygodniowym od nakazu zapłaty.
Spóźnionych twierdzeń i dowodów sąd nie uwzględnia. Jeśli pozwany z uchybieniem przytoczy jakieś
twierdzenia, dowody i uprawdopodobni, że nie mógł je wcześniej złożyć, to sąd takie spóźnione twierdzenia
uwzględni. Ustawa daje sądowi uwzględniania spóźnionych twierdzeń i dowodów z innych uzasadnionych
twierdzeń i dowodów.
W drugiej fazie post nakazowego wywołanej wniesieniem zarzutów nie można wytoczyć powództwa
wzajemnego. W specjalnej regulacji poddany zarzut potrącenia. Jeżeli oświadczenie o potrąceniu złożone już w
toku postępowania nakazowego, to zarzut potrącenia może być skutecznie powołany, gdy wierzytelność
przedstawiona do potrącenia uwierzytelniona dokumentami będącymi przedstawionymi do zapłaty. Chodzi o to,
żeby nie opóźniać tego postępowania, bo taki zarzut potrącenia może wymagać poważniejszych ustaleń.
Po rozpoznaniu zarzutów sąd jeżeli dojdzie do wniosku że żaden z argumentów nie jest uzasadniony – wydaje
wyrok w którym nakaz zapłaty przyznaje w całości. Jeżeli dochodzi do wniosku że one są uzasadnione w części -
uzasadnia zapłatę częściową – część utrzymuje w mocy a część uchyla ją i w tym zakresie powództwo oddala.
Jeżeli sąd dojdzie do wniosku że zasądzona należności jest bezzasadna – powództwo w całości oddala.
Rozstrzygnięcia o charakterze procesowym. Postanowienie oddali nakaz zapłaty i uchyli pozew. Brak zdolności
sądowej, jurysdykcji – postanowienie o charakterze procesowym i będzie proces odrzucony, ewentualnie będzie
postępowanie odrzucone.
W drugiej fazie postępowania nakazowego nie może dojść do zmiany przedmiotowej powództwa – nie można
żądać czegoś innego zamiast zgłoszonego pierwotnie żądania. Wyraźnie wysłowione w kpc. To wynika z istoty
post nakazowego i z jego założeń.
Problemy powstające w związku z uwzględnianiem stosunku podstawowego w drugiej fazie postępowania
nakazowego w związku z zarzutami zgłoszonymi przez pozwanego. Może się okazać, że dochodzone roszczenie
wekslowe jest bezzasadne i nakaz zapłaty zostanie uchylony i powództwo zostanie oddalone. Ale często pojawia
się inny problem – pozwany broni się zarzutami odwołującymi się do stosunku podstawowego i innymi i w
wyniku obrony okazuje się, że dochodzone roszczenie wekslowe jest bezzasadne, ale jednocześnie okazuje się, że
uzasadnione jest roszczenie o identycznym zakresie mające oparcie w stosunku podstawowym. W związku z tym,
czy uchylać nakaz zapłaty i uchylać powództwo?
__________________________________________________________________________________________