Zagadnienie idealizmu metafizycznego

Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego

z problematyką epistemologiczną

Zagadnienie źródeł poznania

wersja psychologiczna (genetyczna):

Czy istnieje wiedza wrodzona czy

wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia?

Aprioryzm (natywizm)

istnieje wiedza wrodzona

[np. Platon, Descartes, Leibniz]

Empiryzm genetyczny

umysł jest

tabula rasa

nihil est in intellectu, qod non

prius fuerit in sensu

[np. Arystoteles, Locke, Berkeley

Hume, Condillac]

Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego

z problematyką epistemologiczną

zagadnienie źródeł poznania

wersja metodologiczna (epistemologiczna)

aprioryzm

metodologiczny

empiryzm

metodologiczny

skrajny

umiarkowany:

istnieją twierdzenia

syntetyczne a priori

skrajny

umiarkowany:

tylko twierdzenia

analityczne są

a priori

Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego

z problematyką epistemologiczną

(problem transcendencji)

zagadnienie granic poznania:

Czy umysł może poznać

przedmioty transcendentne?

Tak:

epistemologiczny

realizm

Nie:

epistemologiczny

idealizm

Epistemologiczny

idealizm mmmanentny:

Umysł może poznać

Jedynie własne przeżycia

George Berkeley

Epistemologiczny

idaealizm transcendentalny:

Umysł może poznać

jedynie własne konstrukcje

Immanuel Kant

Metafizyczny idealizm subiektywny

–

George

Berkeley

Nie mam bezpośredniej intuicji tego, że

istnieje materia; nie mogę również z

wrażeń zmysłowych, z idei, z pojęć, z

działań lub uczuć wyprowadzić ani

prawdopodobnego, ani koniecznego

wniosku, aby istniała substancja,

niezdolna do myślenia i postrzegania,

nieaktywna. Natomiast o istnieniu

mojego Ja, to znaczy mojej duszy,

umysłu lub zasady myślącej, posiadam

wiedzę oczywistą na podstawie refleksji.

George

Berkeley

Esse

est

percipi

Myślę, że każdy będzie tego intuicyjnie pewien, kto tylko

zważy, co się rozumie przez termin istnieć. Kiedy

powiadam, że stół, na którym piszę, istnieje, znaczy to, że

go widzę i dotykam. Jeślibym zaś był poza moją pracownią,

wówczas powinienem powiedzieć, że stół istniał —

rozumiejąc przez to, że gdybym był wewnątrz, mógłbym go

postrzegać lub że jakiś inny duch postrzega go w tej chwili.

Kiedy powiadam, że istniał zapach, znaczy to, że został

odczuty węchem; że istniał dźwięk, znaczy, że został

usłyszany; że istniał kolor albo kształt, znaczy, że został

dostrzeżony lub dotknięty. To jest wszystko, co rozumiem

przez te i tym podobne wyrażenia. Wydaje mi się bowiem

całkowicie niezrozumiałym to, co mówi się o absolutnym

istnieniu przedmiotów niemyślących, bez żadnego związku z

tym, że są postrzegane. Ich

esse

stanowi

percipi

— i jest

niemożliwym to, aby istniały poza umysłem czy myślącymi

przedmiotami, które je postrzegają.

David

Hume (1711

–

1776)

Treatise on Human Nature

(

Traktat o naturze ludzkiej

) 3

tomy (1739 – 1740)

empiryzm

Substancja = to, czemu przysługują cechy, ale co samo

nie może być cechą czegoś.

Krytyka pojęcia substancji

Na przykład barwę i zapach traktujemy jako cechę tej

samej substancji

–

kwiatu, i przypuszczamy, że dany

kwiat pozostaje nadal tym samym kwiatem, choćby

zmienił barwę i zapach. Jest to

–

sądzimy

–

wiąż ten

sam kwiat, ta sama substancja, która jest podłożem

cech. Jednak przyjmując istnienie substancji wykraczmy

poza fakty

–

wnioskujemy o istnieniu niedostępnego

poznaniu zmysłowemu podłoża cech.

Koncepcja substancji jest oparta na wyobraźni i

instynkcie, a nie na rozumowaniu i doświadczeniu, nie

ma zatem dla niej miejsca w nauce ani w filozofii.

Przedmiotem ludzkiego poznania jest wyłącznie świat

wrażeń i wszelkie wypowiedzi o ukrytej „istocie rzeczy”,

niedostrzegalnych „przyczynach” są jedynie jałową

spekulacją.

Hume

prekursor pozytywizmu

Pozytywizm, jeden z głównych nurtów w filozofii XIX i XX

w., który postulował oparcie poznania na faktach

doświadczalnych, oczyszczenie wiedzy z wszelkiej

metafizyki oraz negację wartości poznawczej ocen i

norm.

Comte

J.S

Mill

, H. Spencer, następnie E. Mach i

Avenarius

(tzw. empiriokrytycyzm).

Lata dwudzieste XX wieku

neopozytywizm, zwany też

empiryzmem logicznym. Głosił program walki z

metafizyką i uprawiania „filozofii naukowej” pojmowanej

jako logiczna analiza języka nauki. Reprezentowany był

zwłaszcza przez Koło Wiedeńskie (m.in. M.

Schlick

, R.

Carnap

, O.

Neurath

) oraz H.

Reichenbacha

, E.

Nagla

Ayera

Metafizyczny idealizm transcendentalny

Immanuel

Kant (1724

–

1804)

Kritik der reinen

Vernuft

, 1781

(

Krytyka czystego rozumu

)

Kritik der praktischen

Vernuft

1788 (

Krytyka praktycznego

rozumu

)

Kritik der Urteilskraft

1788

(

Krytyka władzy sądzenia

)

jak jest możliwe, że niezależnie od doświadczenia (czyli

priori

) jesteśmy w posiadaniu wiedzy o świecie, który

ukazuje się nam w doświadczeniu?

jak są możliwe sądy syntetyczne

a priori

Fenomenalizm i agnostycyzm

Przedmioty, które ukazuje nam doświadczenie nie są

istniejącymi niezależnie od doświadczenia rzeczami

samymi w sobie (

Dinge

sich

), lecz są tylko

konstrukcjami naszego umysłu.

Umysł ludzki (zarówno zmysły jak i rozum) nie jest w

akcie poznania bierny, lecz aktywny: narzucamy światu

doświadczenia określone struktury, które są subiektywne

w tym sensie, że istnieją w podmiocie poznającym jako:

1. Aprioryczne formy zmysłowości

przestrzeń i czas

2. Transcendentalne kategorie intelektu

–

substancja,

przyczynowość (i in.)

Document Outline