Metafizyczny idealizm subiektywny (immanentny i transcendentalny)
dr hab. Andrzej M. Łukasik
Instytut Filozofii UMCS
http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik
lukasik@bacon.umcs.lublin.pl
Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną
Zagadnienie źródeł poznania
wersja psychologiczna (genetyczna):
Czy istnieje wiedza wrodzona czy
wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia?
Empiryzm genetyczny
umysł jest tabula rasa:
Aprioryzm (natywizm)
nihil est in intellectu, qod non
istnieje wiedza wrodzona
prius fuerit in sensu
[np. Platon, Descartes, Leibniz]
[np. Arystoteles, Locke, Berkeley
Hume, Condillac]
Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną
zagadnienie źródeł poznania
wersja metodologiczna (epistemologiczna) aprioryzm
empiryzm
metodologiczny
metodologiczny
umiarkowany:
umiarkowany:
skrajny
istnieją twierdzenia
skrajny
tylko twierdzenia
syntetyczne a priori
analityczne są
a priori
Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną
(problem transcendencji)
zagadnienie granic poznania:
Czy umysł może poznać
przedmioty transcendentne?
Tak:
Nie:
epistemologiczny
epistemologiczny
realizm
idealizm
Epistemologiczny
Epistemologiczny
idealizm mmmanentny:
idaealizm transcendentalny:
Umysł może poznać
Umysł może poznać
Jedynie własne przeżycia
jedynie własne konstrukcje
George Berkeley
Immanuel Kant
Metafizyczny idealizm subiektywny – George Berkeley
z Nie mam bezpośredniej intuicji tego, że istnieje materia; nie mogę również z
wrażeń zmysłowych, z idei, z pojęć, z
działań lub uczuć wyprowadzić ani
prawdopodobnego, ani koniecznego
wniosku, aby istniała substancja,
niezdolna do myślenia i postrzegania,
nieaktywna. Natomiast o istnieniu
mojego Ja, to znaczy mojej duszy,
umysłu lub zasady myślącej, posiadam
wiedzę oczywistą na podstawie refleksji.
George Berkeley
Myślę, że każdy będzie tego intuicyjnie pewien, kto tylko zważy, co się rozumie przez termin istnieć. Kiedy powiadam, że stół, na którym piszę, istnieje, znaczy to, że go widzę i dotykam. Jeślibym zaś był poza moją pracownią, wówczas powinienem powiedzieć, że stół istniał —
rozumiejąc przez to, że gdybym był wewnątrz, mógł
bym go
postrzegać lub że jakiś inny duch postrzega go w tej chwili.
Kiedy powiadam, że istniał zapach, znaczy to, że został
odczuty węchem; że istniał dźwięk, znaczy, że został
usłyszany; że istniał kolor albo kształt, znaczy, że został
dostrzeżony lub dotknięty. To jest wszystko, co rozumiem przez te i tym podobne wyrażenia. Wydaje mi się bowiem całkowicie niezrozumiałym to, co mówi się o absolutnym istnieniu przedmiotów niemyślących, bez żadnego związku z tym, że są postrzegane. Ich esse stanowi percipi — i jest niemożliwym to, aby istniały poza umysłem czy myślącymi przedmiotami, które je postrzegają.
z Ciała istnieją = jakiś podmiot ich doznaje, ktoś przeżywa odpowiednie wrażenia, ktoś jest świadom wrażeń z Ciała = wrażenia lub układy wrażeń
z Wrażenie istnieje = ktoś to wrażenie przeżywa
z Uznajemy, że świat fizyki jest całkowicie abstrakcyjny i
„nierzeczywisty”, jeżeli pominąć jego związek z świadomością. Dzięki temu przywracamy świadomości jej podstawową rolę, zamiast traktować ją jako nieistotną komplikację, znalezioną okolicznościowo wśród przyrody nieorganicznej w późnym stadium historii ewolucji.
Arthur S. Eddington
David Hume (1711 – 1776)
z Treatise on Human Nature (Traktat o naturze ludzkiej) 3
tomy (1739 – 1740)
z empiryzm
z Substancja = to, czemu przysługują cechy, ale co samo nie może być cechą czegoś.
Krytyka pojęcia substancji z Na przykład barwę i zapach traktujemy jako cechę tej samej substancji – kwiatu, i przypuszczamy, że dany kwiat pozostaje nadal tym samym kwiatem, choćby zmienił barwę i zapach. Jest to – sądzimy – wiąż ten sam kwiat, ta sama substancja, która jest podłożem cech. Jednak przyjmując istnienie substancji wykraczmy poza fakty – wnioskujemy o istnieniu niedostępnego poznaniu zmysłowemu podłoża cech.
z Koncepcja substancji jest oparta na wyobraźni i instynkcie, a nie na rozumowaniu i doświadczeniu, nie ma zatem dla niej miejsca w nauce ani w filozofii.
z Przedmiotem ludzkiego poznania jest wyłącznie świat wrażeń i wszelkie wypowiedzi o ukrytej „istocie rzeczy”, niedostrzegalnych „przyczynach” są jedynie jałową spekulacją.
z Hume - prekursor pozytywizmu z Pozytywizm, jeden z głównych nurtów w filozofii XIX i XX
w., który postulował oparcie poznania na faktach doświadczalnych, oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki oraz negację wartości poznawczej ocen i norm.
z A. Comte, J.S. Mill, H. Spencer, następnie E. Mach i Avenarius (tzw. empiriokrytycyzm).
z Lata dwudzieste XX wieku - neopozytywizm, zwany też empiryzmem logicznym. Głosił program walki z metafizyką i uprawiania „filozofii naukowej” pojmowanej jako logiczna analiza języka nauki. Reprezentowany był
zwłaszcza przez Koło Wiedeńskie (m.in. M. Schlick, R.
Carnap, O. Neurath) oraz H. Reichenbacha, E. Nagla, A. J. Ayera.
Metafizyczny idealizm transcendentalny
Immanuel Kant (1724 – 1804)
z Kritik der reinen Vernuft, 1781
(Krytyka czystego rozumu)
z Kritik der praktischen Vernuft,
1788 (Krytyka praktycznego
rozumu)
z Kritik der Urteilskraft, 1788
(Krytyka władzy sądzenia)
sądy
analityczne
syntetyczne
a priori
a posteriori
z jak jest możliwe, że niezależnie od doświadczenia (czyli a priori) jesteśmy w posiadaniu wiedzy o świecie, który ukazuje się nam w doświadczeniu?
z jak są możliwe sądy syntetyczne a priori?
Fenomenalizm i agnostycyzm z Przedmioty, które ukazuje nam doświadczenie nie są istniejącymi niezależnie od doświadczenia rzeczami samymi w sobie (Dinge an sich), lecz są tylko konstrukcjami naszego umysłu.
z Umysł ludzki (zarówno zmysły jak i rozum) nie jest w akcie poznania bierny, lecz aktywny: narzucamy światu doświadczenia określone struktury, które są subiektywne w tym sensie, że istnieją w podmiocie poznającym jako: 1. Aprioryczne formy zmysłowości - przestrzeń i czas 2. Transcendentalne kategorie intelektu – substancja, przyczynowość (i in.)
Document Outline
- Metafizyczny idealizm subiektywny (immanentny i transcendentalny)
- Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną
- Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną
- Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną(problem transcendencji)
- Metafizyczny idealizm subiektywny – George Berkeley
- Esse est percipi
- Esse est percipi
- Slide Number 8
- David Hume (1711 – 1776)
- Krytyka pojęcia substancji
- Slide Number 11
- Metafizyczny idealizm transcendentalnyImmanuel Kant (1724 – 1804)
- Kantowski podział sądów
- Slide Number 14
- Fenomenalizm i agnostycyzm