Marzanna Szabaciuk  

 

 

 

Biała Podlaska, 25 listopada 2005 r. 

nauczyciel języka polskiego 
Publiczne Gimnazjum 
ul. Warszawska 40, Biała Podlaska 

 

TEMAT: 

Indywidualizacja pracy z uczniem z dysleksją na lekcjach  

 
Marta  Bogdanowicz  i  Anna  Adryjanek,  autorki  poradnika  Uczeń  z  dysleksją  w  szkole, 

powołując  się  na  dane  zawarte  w  dokumencie  Warnock  Raport,  opublikowanym  w  1978  r.  w 
Wielkiej Brytanii, podają, Ŝe około 20% dzieci nie potrafi dostosować się do wymagań programu 
nauczania powszechnie obowiązującego w szkołach. Oznacza to, Ŝe dzieci te mają większe trud-
ności w uczeniu się niŜ ich rówieśnicy. Wymagają więc one większej pomocy. Mówi się, Ŝe takie 
dzieci mają specjalne  potrzeby edukacyjne. Część tych uczniów to dzieci niepełnosprawne fi-
zycznie lub umysłowo, lecz większość to dzieci pełnosprawne, z przynajmniej przeciętną inteli-
gencją, mające jednak trudności w niektórych zakresach uczenia się. 

Bardzo często przyczyną tych niepowodzeń szkolnych jest dysleksja rozwojowa, czyli 

zespół specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu objawiających się od początku nauki szkol-
nej,  w  obrębie  której  wyróŜniono  (wszystkie  definicje  podaję  za  wyŜej  wspomnianym  poradni-
kiem): dysleksję (specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w pisa-
niu),  dysortografię  (specyficzne  trudności  z  opanowaniem  poprawnej  pisowni)  i  dysgrafię 
(trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma). 

Uczeń  z  dysleksją,  aby  osiągnąć  to  samo  co  uczeń  bez  dysleksji,  musi  włoŜyć  o  wiele 

więcej wysiłku. Niektóre zadania są dla niego bardziej pracochłonne, a niektóre nawet niemoŜli-
we do samodzielnego wykonania. Dlatego teŜ wymaga pomocy ze strony rodziców i nauczyciela. 
Pomoc  ta  moŜe  być  udzielana  na  spotkaniach  indywidualnych,  ale  musi  być  takŜe  udzielana  w 
klasie podczas kaŜdej lekcji. Konieczna jest tu indywidualizacja nauczania. Polega ona na róŜ-
nicowaniu  wymagań  stawianych  uczniom  na  lekcjach  oraz  wykonywanych  zadań,  stosowaniu 
róŜnych  metod  i  form  pracy,  aby  nauczając  w  klasie,  w  której  większości  uczniów  nie  dotyczy 
dysleksja, uczeń dyslektyczny mógł pracować równie efektywnie co jego rówieśnicy. 

PoniŜej  proponuję  scenariusz  lekcji  języka  polskiego,  której  celem  jest  zredagowanie 

przez  całą  klasę planu charakterystyki  głównej bohaterki lektury „Opium w rosole”. Uczniowie 
bez dysfunkcji mogą to robić, np. wyszukując w tekście powieści odpowiednie fragmenty i zapi-
sywać notatkę w dowolnej formie. Uczeń z dysleksją nie poradzi sobie z niektórymi zadaniami. 
W klasach, w których uczę, uczniowie z dysleksją mają następujące trudności: 

 

•

 

trudności w wyszukiwaniu informacji w tekście – uczeń z dysleksją za kaŜdym razem 
odczytuje  układ  treści  na  nowo,  nie  potrafi  odszukać  właściwego  cytatu,  wertuje  więc 
ksiąŜkę i opóźnia się w pracy, musi więc gromadzić dane w inny sposób; 

 

•

 

trudności w wyszukiwaniu informacji w słownikach – ich przyczyną jest brak biegłej 
znajomości  alfabetu,  dlatego  warto  poświęcić  jak  najwięcej  czasu  na  posługiwanie  się 
słownikami; 

 

•

 

trudności w segregowaniu, porządkowaniu – zgromadzony materiał stanowi często dla 
ucznia z dysleksją chaos, którego nie umie uporządkować, dlatego naleŜy pomóc mu zna-
leźć klucz do pogrupowania informacji; 

 

•

 

trudności w tworzeniu własnego tekstu (zaburzenia ekspresji słownej) – wypowiedzi 
ustne i pisemne ucznia dyslektycznego są często  chaotyczne, brak im spójności, dlatego 
naleŜy pomagać mu stworzyć plan pracy, do którego wprowadza się kolejne części odno-
szące się np. do jednej formy wypowiedzi. Dodatkowo moŜna wprowadzać zwroty, które 
uczeń moŜe zastosować np. przy redagowaniu oceny postępowania bohatera literackiego; 

 

•

 

trudności  w  notowaniu  –  uczeń  dyslektyczny  na  ogół  pisze  wolniej  niŜ  pozostali 
uczniowie, dlatego jego notatki w postaci tekstu są zazwyczaj niepełne, a u ucznia z dys-
grafią  –  nieczytelne.  Z  takich  notatek  dziecko  na  pewno  nie  skorzysta,  tym  bardziej,  Ŝe 
będzie  je  postrzegało  jako  zapis  nowo  utworzony  za  kaŜdym  razem,  kiedy  je  odczytuje. 
Jego notatki muszą więc mieć inną postać, np. map myślowych. 

 

•

 

zaburzenia  procesu  lateralizacji  i  orientacji  w  przestrzeni  –  mianem  lateralizacji 
określa się dominację czynnościową narządów ruchu: ręki, nogi, i zmysłu – oka, po jednej 
stronie ciała (definicję podaję za: ORTOGRAFFITI. Przewodnik dla nauczyciela). Zabu-
rzony  proces  lateralizacji  moŜe  się  objawiać  np.  myleniem  lewej  i  prawej  strony,  ko-
nieczne są więc ćwiczenia pomagające w orientacji w schemacie ciała; 

 

•

 

trudności  z  odrobieniem  pracy  domowej  –  dla  ucznia  z  dysleksją  praca  domowa  jest 
bardzo waŜna. Musi on pracować o wiele więcej niŜ inni, dlatego pracę domową równieŜ 
naleŜy zindywidualizować, mając na uwadze jego moŜliwości. Nie moŜe to być zadanie 
zbyt obszerne i pracochłonne. MoŜna zadawać prace cząstkowe, najlepiej twórcze, nawią-
zujące do zagadnień omawianych na lekcji i odwołujące się do pomysłowości ucznia. 

 

 
PoniŜszy  scenariusz  lekcji  języka  polskiego  ma  na  celu  indywidualizację  pracy  z 

uczniem  dyslektycznym  i  pomoc  w  pokonywaniu  opisanych  wyŜej  specyficznych  trudności  w 
nauce. 

 

BIBLIOGRAFIA: 
 
M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, 
Gdynia 2004. 
R. Czabaj, M. Dargiewicz, J. Studnicka, Ortograffiti. Przewodnik dla nauczyciela, Gdynia 2004. 
J.  Studnicka,  Ortograffiti.  Zeszyty  ćwiczeń  dla  gimnazjalistów  i  uczniów  szkół  ponadgimnazjal-
nych, Gdynia 2003. 
 

 

I.  TEMAT:

  Bombke,  Trombke,  Pompke…,  czyli  Aurelia  Jedwabińska.  Redagujemv  plan 

charakterystyki głównej bohaterki powieści Małgorzaty Musierowicz „Opium w rosole” 
 

II. ZAŁO

ś

ENIA METODYCZNE 

Cele operacyjne: 

Uczeń: 

•

 

wie, z jakich części składa się charakterystyka postaci, 

•

 

tworzy plan charakterystyki postaci, 

•

 

gromadzi i porządkuje słownictwo dotyczące poszczególnych części charakterystyki,  

•

 

wyszukuje w tekście fragmenty dotyczące poszczególnych części charakterystyki,  

•

 

wyraŜa własną opinię na temat postępowania bohaterki. 

 

Cele operacyjne dotycz

ą

ce ucznia dyslektycznego: 

Uczeń: 

•

 

tworzy plan charakterystyki postaci, pracując wg poleceń nauczyciela,  

•

 

prawidłowo wpisuje do krzyŜówki hasła związane z przedstawieniem postaci,  

•

 

zaznacza w tekście fragmenty dotyczące wyglądu bohaterki, 

•

 

porządkuje zaznaczone fragmenty, przyklejając je we właściwym miejscu schematu,  

•

 

wyszukuje  w  diagramie  i  prawidłowo  zaznacza  słownictwo  dotyczące  cech  charakteru  i 
zachowania bohaterki, 

•

 

porządkuje słownictwo, wpisując je odpowiednio po prawej i lewej stronie schematu,  

•

 

wyszukuje w słowniku znaczenie nieznanych słów, 

•

 

uzasadnia róŜnice w zachowaniu bohaterki w domu rodzinnym i u obcych ludzi,  

•

 

wybiera odpowiednie wyraŜenia oceniające postać, 

•

 

porządkuje je i uzupełnia, tworząc logiczny i spójny tekst. 

 

Metody i formy pracy ucznia dyslektycznego: 

•

 

praca indywidualna;  

•

 

krzyŜówka,  

•

 

mapa myślowa,  

•

 

wykreślanka (diagram),  

•

 

praca z tekstem powieści,  

•

 

ze słownikiem,  

•

 

uzupełnianka; 

 

Pomoce: 

•

 

arkusze z ćwiczeniami dla uczniów dyslektycznych,  

•

 

noŜyczki, klej, 

•

 

kredki, 

•

 

słownik języka polskiego. 

 

III. PRZEBIEG ZAJ

ĘĆ

  

 
Uczeń  dyslektyczny  otrzymuje  zestaw  poleceń  odpowiadających  poszczególnym  częściom 
charakterystyki: 
 

1. Czy pamiętasz, jaka powinna być pierwsza część charakterystyki postaci? Jeśli nie, to wpisz do 
krzyŜówki hasła związane z tą częścią, a poniŜej – hasło powstałe w kolorowej kolumnie. 
 
1. W jakim mieście mieszka Aurelia Jedwabińska? 
2. Przy jakiej ulicy mieszka? 
3. Ile lat ma bohaterka, kiedy poznajemy ją w powieści? 
4. Fałszywe imię Aurelii. 
5. Do obcych ludzi przychodzi na .…....... . 
6. Imię taty Aurelii. 
7. Jedno z fałszywych nazwisk bohaterki. 
8. Jak nazywa się sąsiadka, która opiekuje się Aurelią pod nieobecność rodziców?  
9. Imię mamy Aurelii. 
 

 

 

II.

 

Druga część charakterystyki to opis wyglądu postaci 

 
a)

 

Przeczytaj poniŜsze fragmenty „Opium w rosole”. Zaznacz pętlami wyrazy i zdania, które 
opisują wygląd Aurelii Jedwabińskiej. 

 
 

Obejrzał się. 
Dzieciak. 
W dodatku dziewczynka. Dziwaczna jakaś, o ile on się znał na dzieciach. Drobna była i 

chuda, nóŜki miała jak zapałki, buzię brzydką – wyrazistą i komiczną z oczkami jak czarne wiśnie 
i plackowatymi rumieńcami w kolorze malin. Rozciągając usta w szerokim uśmiechu, szła teraz 
za Maćkiem krok w krok i wymachiwała rękami. Unosiła ramiona lub nimi wzruszała, a przy tym 
co jakiś czas wybuchała monotonnym,  rozdzierającym  kaszlem, brzmiącym  tak, jakby miała za-
miar wycharczeć z siebie płuca. 
 

(...) 

 

Pani  Marta  była  kobietą  słusznej  postury,  toteŜ  gdy  otworzyła  drzwi,  wzrok  jej  zawisł  na 

wysokości  metra siedemdziesiąt, gdzie w powietrzu  nie było nawet muchy. Dopiero na bąknięte 
gdzieś z dołu „ dzień dobry” opuściła oczy i ujrzała na progu chudą nieduŜą dziewczynkę. Dziec-
ko mogło mieć ze sześć lat. Ustrojono je w drogi koŜuszek z prawdziwego mohairu, takiŜ puszysty 
szalik oraz eleganckie skórzane botki zagraniczne na grubej plastykowej podeszwie. 

 

(...) 

 

(...) Wodziła lśniącymi oczami od jednej osoby do drugiej i radośnie wtórowała kaŜdemu wybu-

chowi śmiechu. Mocne rumieńce wystąpiły na jej pociągłą buzię, nakrytą czarną, sztywną i błysz-
czącą czupryną sterczącą na wszystkie strony. Po obu stronach głowy wykwitały z tych sterczą-
cych kosmyków duŜe róŜowe uszy, łączące się w wesołą całość z cienkim, spiczastym noskiem - a 
to przy pomocy nadzwyczaj szerokiego uśmiechu. „Istny jeŜyk” – pomyślała pani Marta, sięgając 
po kluski. (...) 

 

b)

 

Teraz zaznaczone zdania potnij na paski i przyklej na schemacie w odpowiednim miejscu. 

 

 

III. 

Teraz kolej na najwaŜniejszą część charakterystyki – opis cech charakteru i zachowania. 

 

a)

 

W diagramie wyszukaj i zamaluj czerwonym kolorem nazwy cech, które Aurelia wykazywała w 
domu rodzinnym, wobec rodziców, a zielonym – nazwy cech, które miała będąc Genowefą. Je-
den  przymiotnik  został  juŜ  zaznaczony.  Sprawdź  w  słowniku  języka  polskiego  jego  znaczenie. 
Jakim kolorem go pomalujesz? 

 

Uwaga: Niektóre wyrazy się krzyŜują. Wyrazy odczytujemy poziomo, pionowo i po skosie. Nie-
które określenia są kilkuwyrazowe. 
 
 

 

 
 

b)

 

Cechy, które zaznaczyłeś na czerwono, wpisz po lewej stronie schematu, a te, które zaznaczyłeś 
na zielono – po prawej stronie. 
 
 

 
 
c) 

Po  obu  stronach  schematu  krótko  uzasadnij,  dlaczego  Aurelia  inaczej  zachowywała  się 

wobec  rodziców,  a  inaczej  wobec  ludzi,  do  których  przychodziła  na  „obiadki”.

Praca domowa: 
 
KaŜdą charakterystykę naleŜy zakończyć oceną postaci. Zastanów się, jak ocenisz postępowanie 
Aurelii Jedwabińskiej. Oto propozycje zwrotów, które moŜesz (ale nie musisz) zastosować. Wy-
bierz te, które odpowiadają Twoim odczuciom, uzupełnij je, wytnij i przyklej na kartkę tak, aby 
tworzyły spójny i logiczny tekst. UwaŜaj, aby w sąsiadujących ze sobą zdaniach wyrazy nie po-
wtarzały się (w razie potrzeby wytnij je i wpisz swoje). Zdania zaczynaj wielką literą. 
 
 

•

 

Bardzo podoba mi się postać Aurelii, poniewaŜ... 

•

 

Nie podoba mi się postać Aurelii, poniewaŜ... 

•

 

UwaŜam, Ŝe bohaterka była złym, rozpieszczonym dzieckiem, które nie umiało docenić te-
go, Ŝe wszyscy się dla niej poświęcają. 

•

 

Ujęła mnie swoją serdecznością i wraŜliwością. 

•

 

Na początku ksiąŜki Aurelia wydawała mi się tylko natrętnym i wścibskim dzieckiem, któ-
re  nie  rozumie  problemów  dorosłych.  Jednak  zagłębiając  się  coraz  bardziej  w  lekturę, 
zmieniłem zdanie. 

•

 

UwaŜam, Ŝe Aurelii Jedwabińskiej nie moŜna ocenić jednoznacznie. Z jednej strony… ... 
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...,  jednak naleŜy pamiętać, Ŝe ... ... ... ... ... ... i dlatego współ-
czuję tej małej bohaterce. 

•

 

UwaŜam, Ŝe w wielu sytuacjach to małe naiwne dziecko zachowało się nie gorzej niŜ do-
rosły. Jako przykład mogę podać …………………………