Higienistka_stomatologiczna_322[03].O1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
lek. dent. Alicja Jędrzejczyk
lek. med. Paweł Szymczyk

Opracowanie redakcyjne:
lek. stom. Aleksandra Czernic

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].O1.03
„Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Analizowanie funkcji poszczególnych tkanek, narządów i układów

organizmu człowieka

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Analizowanie wybranych chorób i zaburzeń metabolicznych organizmu

człowieka

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Analizowanie budowy i funkcji układu stomatognatycznego

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Analizowanie chorób i zaburzeń anatomiczno-czynnościowych narządu

Ŝucia

5.4.1. Ćwiczenia

6. Sprawdzian osiągnięć

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie higienistka stomatologiczna.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

przykładowe scenariusze zajęć,

–

wiczenia zawierające wskazówki do realizacji, zalecane metody nauczania–uczenia się

oraz środki dydaktyczne,

–

ewaluacje osiągnięć, po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli ocenić
poziom nabytych umiejętności,

–

wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone róŜnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem następujących metod nauczania: wykładu, ćwiczeń
praktycznych, dyskusji dydaktycznej, metody analizy przypadków.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróŜnicowane, od samodzielnej do

zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej,

ochrony środowiska

322[03].O1

Podstawy zawodu

322[03].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów międzyludzkich

322[03].O1.03

Analizowanie budowy, fizjologii

i patofizjologii narządu Ŝucia

322[03].O1.04

Udzielanie pierwszej pomocy

322[03].O1.05

Stosowanie przepisów prawa i zasad

ekonomiki w ochronie zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

korzystać z komputera,

−

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną

−

posługiwać się podstawową terminologią medyczną,

−

pracować w grupie,

−

wykorzystywać róŜne źródła informacji,

−

komunikować się z innymi przedstawicielami środowiska medycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

rozróŜnić tkanki ustroju,

−

scharakteryzować budowę i czynności układu kostno-stawowego oraz narządu Ŝucia,

−

scharakteryzować budowę i czynności układu pokarmowego,

−

scharakteryzować budowę górnych i dolnych dróg oddechowych,

−

określić funkcję przepony,

−

określić znaczenie narządów krwiotwórczych dla ustroju,

−

scharakteryzować budowę anatomiczną serca i układu naczyniowego,

−

określić wpływ hormonów na organizm,

−

scharakteryzować budowę i czynności narządów zmysłów,

−

scharakteryzować budowę i wyjaśnić rolę ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego,

−

scharakteryzować topografię i fizjologię nerwów czaszkowych,

−

scharakteryzować zmiany chorobowe organizmu człowieka,

−

wyjaśnić pojęcie dziedziczności i scharakteryzować choroby uwarunkowane genetycznie,

−

scharakteryzować mechanizm odporności wrodzonej i nabytej,

−

scharakteryzować podstawowe zaburzenia przemiany materii,

−

scharakteryzować budowę układu stomatognatycznego,

−

określić funkcje jamy ustnej,

−

scharakteryzować budowę dziąsła brzeŜnego i właściwego,

−

wyjaśnić budowę i funkcje ozębnej,

−

scharakteryzować budowę i funkcje języka,

−

dokonać podziału gruczołów ślinowych i scharakteryzować ich topografię,

−

określić skład i funkcje śliny,

−

scharakteryzować makroskopową i mikroskopową budowę zębów,

−

określić róŜnice w uzębieniu mlecznym i stałym,

−

scharakteryzować dwupokoleniowość zębów,

−

scharakteryzować funkcje poszczególnych grup zębowych,

−

rozróŜnić choroby twardych tkanek zęba,

−

określić zaburzenia liczby i kształtów zębów,

−

scharakteryzować budowę morfologiczną i topografię przyzębia,

−

wyjaśnić przyczyny chorób przyzębia,

−

scharakteryzować pulpopatie,

−

scharakteryzować zgorzel i martwicę miazgi,

−

sklasyfikować zapalenia tkanek okołowierzchołkowych,

−

sklasyfikować ogniska zakaŜenia w obrębie narządu Ŝucia,

−

scharakteryzować nieŜytowe zapalenia błony śluzowej jamy ustnej,

−

dokonać morfologiczno-czynnościowego podziału wad zgryzu,

−

scharakteryzować wady zgryzu w odniesieniu do trzech płaszczyzn przestrzennych
Simona,

−

scharakteryzować zgryz urazowy,

−

wyjaśnić etiologię stanów przedrakowych jamy ustnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Higienistka stomatologiczna 322[03]

Moduł:

Podstawy zawodu 322[03].O1

Jednostka modułowa:

Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii
narządu Ŝucia 322[03].O1.03

Temat: Funkcje tkanek, narządów i układów organizmu człowieka.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności posługiwania się terminologią z zakresu anatomii,

fizjologii i patologii człowieka

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować tkanki ustroju, budowę, czynność oraz zaburzenia w ich funkcjonowaniu,

−

rozróŜnić stany patologiczne ustroju.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

praca w zespole,

−

ocena stopnia wykonania zadania.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

pogadanka dydaktyczna,

−

wiczenie.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupie.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

filmy dydaktyczne,

−

magnetowid/odtwarzacz DVD,

−

telewizor,

−

Poradnik dla ucznia,

−

atlasy i tablice poglądowe przedstawiające układy anatomiczne organizmu człowieka,

−

modele i przekroje: narządów, szczęki i Ŝuchwy,

−

modele przekroju głowy i tułowia człowieka,

−

przezrocza ilustrujące budowę komórek i tkanek narządów,

−

materiały dydaktyczne, poradniki, foldery dotyczące budowy i funkcji układów organizmu
człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:

Faza wstępna
1.  Przygotowanie stanowisk pracy.
2.  Podanie tematu zajęć.
3.  Wyjaśnienie uczniom celu ogólnego i celów szczegółowych zajęć.
4.  Wyjaśnienie zasad pracy indywidualnej i pracy w grupie.

Faza właściwa

Faza I. Informacje
1.  Nauczyciel omawia poszczególne rodzaje tkanek organizmu człowieka.
2.  Nauczyciel omawia budowę i funkcje poszczególnych układów człowieka.
3.  Nauczyciel daje uczniom moŜliwość zadawania pytań.
4.  Nauczyciel prezentuje budowę poszczególnych narządów.

Faza II. Ćwiczenia (w grupach)
1.  Grupy podchodzą do przekroju pośrodkowego człowieka.
2.  Omówienie budowy oraz funkcji poszczególnych narządów widocznych na przekroju.
3.  Uczniowie przechodzą do mikroskopów i analizują budowę tkanek człowieka.
4.  Zmiana przy fantomie powinna się odbywać co 15 minut.

Faza III.
1. KaŜda grupa dzieli się swoimi spostrzeŜeniami.
2. Na zajęciach kaŜdy uczeń samodzielnie prezentuje topografię poszczególnych narządów.

Faza IV. Ocena postępów.
1. Nauczyciel ocenia znajomość budowy i funkcji poszczególnych narządów.
2. Nauczyciel ocenia zaangaŜowanie uczniów w wykonywaniu ćwiczeń.

Faza V. Podsumowanie
1. Uczniowie w ramach utrwalania wiedzy analizują wyniki badań lekarskich.
2. Uczniowie omawiają trudności, jakie napotkali w trakcie ćwiczeń.

Praca domowa

Scharakteryzuj nieprawidłowość w funkcjonowaniu układu Ŝycia.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
–

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Higienistka stomatologiczna 322[03]

Moduł:

Podstawy zawodu 322[03].O1

Jednostka modułowa:

Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii
narządu Ŝucia 322[03].O1.03

Temat: Funkcje elementów narządu Ŝucia.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności analizowania funkcji poszczególnych elementów

narządu Ŝucia.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować budowę narządu Ŝucia,

−

określić zmiany anatomiczno-czynnościowe narządu Ŝucia,

−

rozróŜnić narząd Ŝucia.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

praca w zespole,

−

ocena stopnia wykonania zadania.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

pogadanka dydaktyczna,

−

wiczenie.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

filmy dydaktyczne,

−

magnetowid/odtwarzacz DVD,

−

telewizor,

−

Poradnik dla ucznia,

−

atlasy i tablice poglądowe,

−

modele i przekroje szczęki i Ŝuchwy,

−

modele przekroju głowy,

−

przeźrocza ilustrujące budowę narządu Ŝucia.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna
1.  Przygotowanie stanowisk pracy.
2.  Podanie tematu zajęć.
3.  Wyjaśnienie uczniom celu ogólnego i celów szczegółowych zajęć.
4.  Wyjaśnienie zasad pracy indywidualnej i pracy w grupach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Faza właściwa

Faza I. Informacje
1.  Nauczyciel omawia budowę układu stomatognatycznego.
2.  Nauczyciel omawia szczegółowo poszczególne elementy narządu Ŝucia.
3.  Nauczyciel daje uczniom moŜliwość zadawania pytań.
4.  Nauczyciel prezentuje tablice poglądowe przedstawiające narząd Ŝucia.

Faza II. Ćwiczenia (w grupach)
1.  Grupy podchodzą, kaŜda do swojego fantomu.
2.  Dyskusja w grupach nad fizjologią narządu Ŝucia
3.  Uczniowie pracują samodzielnie, kaŜdy przeprowadzając symulowane badanie zębów.
4.  Zmiana przy fantomie powinna się odbywać co 5 minut.
5.  Osoby aktualnie nie ćwiczące na fantomach powinny obserwować pracę innych uczniów

zwracając uwagę na prawidłowy przebieg badania.

Faza III.
1.  KaŜda grupa dzieli się swoimi spostrzeŜeniami.
2.  KaŜdy uczeń demonstruje prawidłowe wykonanie badania jamy ustnej

Faza IV. Ocena postępów.
1.  Nauczyciel ocenia postępy i skuteczność przeprowadzenia badania jamy ustnej.
2.  Nauczyciel ocenia uczniów uwzględniając zaangaŜowanie w wykonanie ćwiczenia.

Faza V. Podsumowanie
1.  Uczniowie uzasadniają potrzebę znajomości fizjologii i anatomii jamy ustnej.
2.  Uczniowie omawiają trudności, jakie napotkali w trakcie ćwiczeń.

Praca domowa

Przećwicz rozpisywanie kolejnych zębów w diagramach, według odpowiednich

schematów.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ĆWICZENIA

5.1. Analizowanie funkcji poszczególnych tkanek, narządów

i układów organizmu człowieka

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj podane zdania i oceń czy są prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

Zdanie

Prawda

Fałsz

Tkanka nabłonkowa powstaje ze wszystkich listków zarodkowych.

W skład komórki nerwowej wchodzą: perikarion, dendryt i liczne aksony.

Kości to bierny narząd ruchu, w których produkowane są elementy morfotyczne
krwi.

Mięśnie Ŝucia, mimiczne oraz gruczoły ślinowe nie wchodzą w skład narządu
Ŝ

ycia.

Komórki okładzinowe Ŝołądka mają istotny udział w gospodarce witaminą B

Krtań w rzucie na kręgosłup rozciąga się od IV do VII kręgu szyjnego.

Przedsionek prawy serca zbiera krew z całego organizmu oprócz płuc.

ACTH to hormon przysadki mózgowej, który pobudza korę nadnerczy do
wydzielania kortyzolu.

Impulsy nerwowe z kubków smakowych są przewodzone do mózgowia przez
następujące nerwy czaszkowe: VII, VIII, IX, X.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący funkcji tkanek, narządów i układów,
2) zaznaczyć znakiem X w tabeli prawdę lub fałsz,

porównać wyniki w grupie,

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj hormon do funkcji, jaką spełnia w organizmie człowieka.

Tabela do ćwiczenia 2

Hormon

Funkcja

Prolaktyna

funkcjonowanie komórek śródmiąŜszowych
jąder

Hormon luteinizujący

regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej

Oksytocyna

wywołanie laktacji

Melatonina

regulacja gospodarki wapniowej

Parathormon

obkurczanie macicy po porodzie

Mineralokortykosteroidy

synchronizacja cyklu dobowego i zegara
biologicznego

1…… 2…… 3…… 4…… 5…… 6……

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący działania hormonów,
2)  przeczytać pojęcia i opisy zawarte w tabeli,
3)  przyporządkować opis do nazwy hormonu,
4)  porównać wyniki w grupie,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Analizowanie wybranych chorób i zaburzeń metabolicznych

organizmu człowieka

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj zdania w tabeli i oceń czy są prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

Zdanie

Prawda

Fałsz

Rzeczywistą utratę masy ciała definiuje się jako zmniejszenie typowej masy ciała
chorego o co najmniej 10% w ciągu roku czasu.

Niewydolność lewej komory serca nie moŜe być przyczyną krwioplucia.

Biegunka ostra to stan chorobowy trwający do 10 dni.

Mukowiscydoza naleŜy do chorób dziedziczonych w sposób autosomalny
recesywny.

Zespół Downa określany jest w genetyce jako trisomia 21.

Hiperurykemię rozpoznasz, gdy stęŜenie kwasu moczowego u męŜczyzny wynosi
powyŜej 6,8 mg/dl.

W drugiej godzinie testu doustnego obciąŜenia glukozą, stęŜenie glukozy u osoby
zdrowej powinno wynosić do 7,8 mmol/l.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący wybranych chorób i zaburzeń metabolicznych,
2) zaznaczyć znakiem X w tabeli prawdę lub fałsz,

porównać wyniki w grupie,

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj wartości liczbowe poziomu glikemii odpowiednim określeniom

dotyczącym gospodarki węglowodorowej.

Tabela do ćwiczenia 2

Wartości liczbowe poziomu glikemii na czczo

Określenie gospodarki węglowodanowej

100–125 mg/dl

A. cukrzyca

w 2 h testu obciąŜenia glukozy 140–199 mg/dl

B. normoglikemia

60–99 mg/dl

C. nieprawidłowa tolerancja glukozy

w 2 h testu obciąŜenia glukozy > 200 mg/dl

D. nieprawidłowa glikemia na czczo

> 126 mg/dl

E. cukrzyca

1…… 2…… 3…… 4…… 5……

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący gospodarki węglowodorowej,
2)  przeanalizować wartości i opisy zawarte w tabeli,
3)  przyporządkować  odpowiednią  wartość  liczbową  poziomu  glikemii  określeniu

gospodarki węglowodanowej,

4) porównać wyniki w grupie,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Analizowanie budowy i funkcji układu stomatognatycznego

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz w diagram (schemat międzynarodowy) wymienione zęby:

−

2-gi przedtrzonowiec stały lewy górny,

−

1-szy trzonowiec stały lewy dolny,

−

1-szy siekacz stały prawy górny,

−

siekacz przyśrodkowy mleczny lewy górny,

−

1-szy trzonowiec mleczny lewy dolny.

Rysunek do ćwiczenia 1

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący układu stomatognatycznego,
2)  wpisać wymienione zęby w odpowiedni kwadrant diagramu,
3)  porównać wyniki w grupie,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie praktyczne,

−

pokaz z objaśnieniem.

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wpisz do tabeli poszczególne zęby (rysując odpowiednią część krzyŜa). Do kaŜdego

z wymienionych zębów uŜyj schematu według Zsigmoniego.

Tabela do ćwiczenia 1

2-gi przedtrzonowiec stały górny lewy

1-szy trzonowiec stały lewy dolny

1-szy siekacz stały prawy górny

siekacz przyśrodkowy mleczny lewy górny

1-szy trzonowiec mleczny lewy dolny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący układu stomatognatycznego,
2)  wpisać do tabeli wymienione zęby, oznaczając je w odpowiedni sposób,
3)  porównać wyniki w grupie,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Analizowanie chorób i zaburzeń anatomiczno-czynnościowych

narządu Ŝucia

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj nieprawidłowości zębowe do opisu.

Tabela do ćwiczenia 1

Nieprawidłowości zębowe

Opis

zęby bliźniacze

brak szkliwa na powierzchni wargowej

ząb wgłębiony

zawiązki ulegają zrośnięciu poprzez cement

rhizomegalia

zawiązki zębów połączone w obrębie szkliwa i zębiny

guzek szpotawy

rozwidlenie korzeni przesunięte w kierunku wierzchołków

zęby zlane

pionowa bruzda na szerokiej koronie zęba

taurodontyzm

wtłoczenia szkliwa i zębiny do komory zęba

zęby rybie

nadmiernie rozwinięty guzek na powierzchni podniebiennej

zęby zrośnięte

wydłuŜenie korzeni zębów

1 .... 2 .... 3 .... 4 .... 5 .... 6 .... 7 .... 8 ....

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący zaburzeń anatomiczno-czynnościowych

narządu Ŝucia,

2)  przeanalizować uwaŜnie nieprawidłowości zębowe i opisy,
3)  przyporządkować opis do nazwy, wstawiając odpowiednią literę obok cyfry pod tabelą,
4)  zaprezentować wynik ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj zdania w tabeli i oceń czy są prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 2

Zdania

Prawda

Fałsz

Rhizomegalia to wydłuŜenie korzeni zębów w stosunku do korony prawidłowych
rozmiarów

Zęby zrośnięte powstają na skutek rozszczepienia zawiązka zęba

Zgorzel miazgi (gangrena pulpae) jest następstwem gnilnego rozkładu martwiczo
zmienionej miazgi

Jasno-bursztynowy opalizujący płyn jest charakterystyczny dla zapaleń przewlekłych
włóknistych

Zgryz rzekomy polega na głębokim zachodzeniu siekaczy górnych na dolne z powodu
utraty zębów w odcinku bocznym

Klepsydrowaty kształt spowodowany poszerzoną ozębną jest charakterystyczny dla
torbieli

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien scharakteryzować

zakres i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać źródła informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący zaburzeń anatomiczno-czynnościowych

narządu Ŝucia,

2)  przeanalizować zdania zawarte w tabeli,
3)  zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,
4)  zaprezentować ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Analizowanie budowy,
fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 15, 16, 18, 19 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 3, 4, 8, 12, 14, 17, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. d, 4. a, 5. b, 6. b, 7. d, 8. c, 9. c, 10. a, 11. d,

12. d, 13. c, 14. d, 15. c, 16. b, 17. b, 18. a, 19. d, 20. a.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Nazwać podstawowy element tkanki nerwowej

Nazwać podstawowy element klatki piersiowej

Określić funkcje przewodu pokarmowego

Określić rolę hormonów

Scharakteryzować budowę nerwów
czaszkowych

RozróŜnić warstwy gałki ocznej

RozróŜnić choroby uwarunkowane genetycznie

Zinterpretować wyniki podstawowych badań
krwi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić budowę układu kostnego

Zidentyfikować podstawowe choroby
uwarunkowane genetycznie

Określić nieprawidłowości zębowe

Wskazać cechy utraty twardych tkanek zęba

Określić funkcje miazgi

Zidentyfikować zapalenia miazgi

Zidentyfikować wady zgryzu

Wskazać budowę zębiny

Zidentyfikować zapalenia miazgi

Scharakteryzować budowę szkliwa

Określić funkcje śliny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2.  Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3.  Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5.  Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję.
7.  Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszystkie wątpliwości wyjaśnij.
8.  Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9.  Kilka  minut  przed  zakończeniem  testu  przypomnij  uczniom  o  zbliŜającym  się  czasie

zakończenia udzielenia odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie

zdania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Komórka nerwowa to inaczej

a)  dendryt.
b)  akson.
c)  neuron.
d)  perikarion.

2. Tzw. Ŝebra wolne to Ŝebra

a)  X–XII.
b)  XI–XII.
c)  VII–X.
d)  IX–XII.

3. Witamina B

wchłania się w

a)  Ŝołądku.
b)  dwunastnicy.
c)  jelicie grubym.
d)  jelicie krętym.

4. Wazopresyna wydzielana jest przez

a)  podwzgórze.
b)  przysadkę mózgową.
c)  tarczycę.
d)  jądra.

5. Wydzielanie tyroksyny pobudzane jest przez

a)  FSH.
b)  TSH.
c)  ACTH.
d)  LH.

6. VI nerw czaszkowy zawiera włókna

a)  czuciowe.
b)  ruchowe.
c)  przywspółczulne.
d)  czuciowo-ruchowe.

7. Błona wewnętrzna gałki ocznej określana jest jako

a)  naczyniówka.
b)  rogówka.
c)  tęczówka.
d)  siatkówka.

8. Trisomia chromosomu 18 to

a)  zespół Downa.
b)  zespół Turnera.
c)  zespół Edwarda.
d)  mutacja chromosonowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Prawidłowa glikemia na czczo wynosi

a)  160–199 mg/dl.
b)  13,4–15,5 mmol/l.
c)  60–99 mg/dl.
d)  6–9 mmol/l.

10. Połączenia ruchome kości określamy jako

a)  stawy.
b)  więzozrosty.
c)  kościozrosty.
d)  chrząstkozrosty.

11. Do chorób dziedziczonych wieloczynnikowo zaliczamy

a)  nadciśnienie tętnicze, niedociśnienie tętnicze.
b)  miaŜdŜycę, cukrzycę zaburzenia zołądkowo-jelitowe.
c)  łuszczycę, wady zgryzu, choroby płuc.
d)  nadciśnienie tętnicze, miaŜdŜycę, łusczycę.

12. Ząb wgłębiony powstaje na skutek

a)  braku szkliwa na powierzchni wargowej.
b)  nadmiernego rozwinięcia guzka na powierzchni podniebiennej.
c)  skrócenia długości korzenia.
d)  wtłoczenia szkliwa i zębiny do komory zęba.

13. Do ubytków pochodzenia niepróchnicowego nie zalicza się

a)  atrycji.
b)  abrazji.
c)  adhezji.
d)  abfrakcji.

14. Funkcje miazgi to

a)  odŜywianie zęba, funkcja czuciowa, tworzenie zębiny.
b)  odŜywianie zęba, funkcja czuciowa, funkcja naprawcza.
c)  odŜywianie zęba, tworzenie zębiny, funkcja naprawcza.
d)  odŜywianie  zęba,  funkcja  czuciowa,  tworzenie  zębiny,  funkcja  obronna,  funkcja

naprawcza.

15. Zapalenie ostre surowicze na zdjęciu rtg widoczne jest jako

a)  rozrzedzenie struktury kostnej.
b)  resorpcja korzenia.
c)  poszerzenie szpary ozębnej.
d)  brak poszerzenia szpary ozębnej.

16. W zgryzie krzyŜowym

a) powierzchnie policzkowe zębów dolnych stykają się z powierzchniami

podniebiennymi zębów górnych.

b)  zęby dolne zachodzą na zęby górne.
c)  prawidłowo zbudowana Ŝuchwa wysunięta jest w stosunku do szczęki.
d)  brak jest kontaktu między zębami dolnymi i górnymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Włókna Tomesa to

wypustki

a)  nerwowe.
b)  odontoblastów.
c)  czuciowe.
d)  neronów.

18. Pulpopatie odwracalne charakteryzują się samoistnymi objawami bólowymi występującymi

a)  nie dłuŜej niŜ 2–3 dni, intermisje są wydłuŜone.
b)  dłuŜej niŜ 2–3 dni intermisje są wydłuŜone.
c)  nie dłuŜej niŜ 2–3 dni, intermisji brak.
d)  dłuŜej niŜ 2–3 dni, intermisji brak.

19. W skład szkliwa wchodzi

a)  fluoroapatyt i fenytoina.
b)  chlorheksydyna i zawierający wapń hydroksyapatyt.
c)  fenytoina.
d)  fluoroapatyt i hydroksyapatyt.

20. Rola śliny polega na

a)  opłukiwaniu zębów z resztek pokarmu.
b)  rozkładaniu tłuszczy.
c)  buforowaniu powstających zasad.
d)  rozkładaniu białek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko……………………………………………………….

Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia

Zakreśl prawidłową odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Analizowanie budowy,
fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11, 14, 16, 17, 19 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 6, 10, 12, 13, 15, 18, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. c, 3. a, 4. a, 5. d, 6. b, 7. a, 8. d, 9. a, 10. a, 11. a,

12. b, 13. b, 14. b, 15. c, 16. b, 17. d, 18. b, 19. d, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1 Określić pochodzenie tkanek

2 Scharakteryzować budowę układu kostnego

3 Scharakteryzować budowę przewodu pokarmowego

4 Wyjaśnić mechanizm oddychania

5 Scharakteryzować mechanizmy hematopoezy

6 Określić rolę hormonów w organizmie

7 Scharakteryzować gospodarkę węglowodanową

8 Określić unerwienie narządów zmysłu

9 Określić rolę nerwów czaszkowych

10 Wyjaśnić mechanizmy dziedziczności

11 Scharakteryzować choroby uwarunkowane genetycznie

12 Scharakteryzować budowę zęba

13 Wyjaśnić znaczenie pola biometrycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14 Zidentyfikować zaburzenia zębowe

15 Scharakteryzować budowę przyzębia

16 Wskazać składniki śliny

17 RozróŜnić składowe elementy ozębnej

18 Zidentyfikować zapalenia miazgi

19 Zidentyfikować wady zgryzu

20 RozróŜnić składniki zębiny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

zakończenia udzielenia odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Śródbłonek naczyń krwionośnych powstaje z

a)  mezodermy.
b)  ektodermy.
c)  endodermy.
d)  mezenchymy.

2. Kość miedniczna składa się z kości

a)  biodrowej i kulszowej.
b)  kulszowej i łonowej.
c)  biodrowej, kulszowej i łonowej.
d)  biodrowej i łonowej.

3. Wyrostek robaczkowy jest częścią

a)  jelita grubego.
b)  jelita cienkiego.
c)  odbytnicy.
d)  dwunastnicy.

4. Powierzchnia oddechowa płuc wynosi około

a) 70–120 m

b) 50–70 m

c) 100–150 m

d) 10–60 m

5. U człowieka dorosłego szpik kostny czerwony zawierają głównie

a)  kości biodrowe, kości udowe, kręgi.
b)  kręgi, kości ramienne, piszczelowe.
c)  mostek, obojczyk, rzepka.
d)  kości biodrowe, kręgi, mostek.

6. ACTH pobudza wydzielanie głównie

a)  adrenaliny.
b)  kortyzolu.
c)  prolaktyny.
d)  wazopresyny.

7. Hormonem działającym antagonistycznie do insuliny jest

a)  glukagon.
b)  parahormon.
c)  kalcytonina.
d)  prolaktyna.

8. Mięśnie okoruchowe unerwione są przez nerwy czaszkowe

a)  III, IV, V.
b)  III, IV, VII.
c)  IV, VI, VIII.
d)  III, IV, VI.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. VII nerw czaszkowy to nerw

a)  twarzowy.
b)  odwodzący.
c)  przedsionkowo-ślimakowy.
d)  językowo-gardłowy.

10. Do chorób dziedziczących się w sposób autosomalny dominujący nie naleŜy

a)  mukowiscydoza.
b)  pląsawica Huntingtona.
c)  zespół Marfana.
d)  achondroplazja.

11. Charakterystyczna cecha zespołu Turnera to

a)  kariotyp 46XO.
b)  choroba nie związana jest ze zmianą liczby chromosomów płciowych.
c)  choroba związana jest z trisomią 21.
d)  kariotyp 46 XXY.

12. Zębina zębów mlecznych jest

a)  bardziej zmineralizowana niŜ w zębach stałych.
b)  słabiej zmineralizowana niŜ w zębach stałych.
c)  tak samo zmineralizowana jak w zębach stałych.
d)  bardzo dobrze zmineralizowana.

13. Płaszczyzna oczodołowa Simona przechodzi przez punkt

a)  glabella.
b)  orbitale.
c)  pogonion.
d)  tragion.

14. Cynodontia to

a)  wydłuŜenie korzeni zębów w stosunku do korony prawidłowych rozmiarów.
b)  rozwidlenie korzeni na wysokości korony zęba.
c)  skrócenie długości korzenia.
d)  wydłuŜenie długości korzenia.

15. Kieszonka fizjologiczna w prawidłowych warunkach wynosi

a)  0,3–0,5 mm.
b)  0,3–0,5 nm.
c)  0,5–1,5 mm.
d)  0,5–1,5 nm.

16. Ślina zawiera

a)  peroksydazę i lizozym.
b)  mucynę i ptialinę.
c)  fenytoinę.
d)  maltozę i chlorhexydynę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Ozębna

a)  odŜywia ząb, utrzymuje ząb w zębodole.
b)  odŜywia ząb
c)  pośredniczy przy odczuwaniu dotyku, ucisku i bólu.
d)  odŜywia  ząb,  utrzymuje  ząb  w  zębodole,  pośredniczy  przy  odczuwaniu  dotyku,

ucisku i bólu.

18. Objaw wysadzania zęba z zębodołu jest charakterystyczny dla

a)  torbieli korzeniowej.
b)  ropnia okołowierzchołkowego.
c)  ropnia podokostnowego.
d)  ropnia podśluzówkowego.

19. Tyłozgryz rzekomy polega na

a)  cofnięciu dolnego lub wysunięciu górnego łuku zębowego.
b)  zahamowaniu doprzedniego wzrostu dolnego łuku zębowego.
c)  zahamowaniu wzrostu doprzedniego górnego łuku zębowego.
d)  wysunięciem lub wychyleniem siekaczy górnych.

20. Włókna Sharpey'a występują w

a)  miazdze.
b)  zębinie.
c)  ozębnej.
d)  układzie nerwowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko……………………………………………………….

Analizowanie budowy, fizjologii i patofizjologii narządu Ŝucia

Zakreśl prawidłową odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Arabska-Przedpełska B.: Endodoncja. Med. Tour Press International Wydawnictwo

Medyczne

2. Bal J.: Biologia molekularna w medycynie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2001

3. Gołąb B., Traczyk W.: Anatomia i fizjologia człowieka. Ośrodek Doradztwa i Szkolenia

„TUR”, Łódź 1997

4.  Hellwig L.: Propedeutyka stomatologii zachowawczej i protetyki. Urban & Partner 1994
5.  Jańczuk Z.: Choroby przyzębia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004
6.  Jańczuk  Z.:  Profilaktyka  profesjonalna  w  stomatologii.  Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2004

7. Jańczuk Z.: Stomatologia zachowawcza. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

1999

8. Jańczuk Z., Banach J.: Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 2004

9. Knychalska-Karawan Z.: Podstawy Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej.

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1998

10. Łaciński W.: Anatomia głowy dla stomatologów. Państwowy Zakład Wydawnictw

Lekarkich, Warszawa 1993

11.  Potoczek S.: Paradontologia. Urban & Partner 2004
12.  Sawicki W.: Histologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997
13.  Szczeklik A.: Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005
14.  Szpringer-Nodzak  M.,  Wochna-Sobańska  M.:  Stomatologia  wieku  rozwojowego.

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003

Literatura metodyczna
1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym.

Wydawnictwo ITeE, Radom 2001

2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP S.A., Warszawa 1999
3. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie „śak”,

Warszawa 2003

4. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000
5. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych. Cz. I i II.

Wydawnictwo ITeE, Radom 1999