1

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

OBSZARY ZJAWISK GOSPODARCZYCH
W SYSTEMIE NAUK EKONOMICZNYCH

Makroekonomiczny

Mezoekonomiczny

Mikroekonomiczny

EKONOMIKA PRZEDSIĘBIORSTWA

A EKONOMIA

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

1.

Przedsiębiorstwo – tworzenie nowych
wartości

2.

Gospodarstwo domowe – konsumpcja

3.

Państwo – redystrybucja dochodu

PODMIOTY GOSPODARKI

RYNKOWEJ I ICH CELE

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA JEST
PODSTAWOWĄ W EKONOMII, BO BEZ
FIRMY NIE ISTNIEJE RYNEK!!

John Kay (London Business School) -

„największą luką teorii ekonomii, która czeka
obecnie na rozwiązanie, jest teoria
przedsiębiorstwa

”

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

PODSTAWY DEFINIOWANIA

PRZEDSIĘBIORSTWA

Interdyscyplinarny charakter przedsiębiorstwa

•

Przedsiębiorstwo to ZŁOśONY UKŁAD, na którego funkcjonowanie
wpływają różne rodzajowo czynniki

•

PEŁNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA - wymaga jego prezentacji z
różnych punktów widzenia uznanych za istotne

•

Niezbędne

jest

zatem

konstruowanie

stosownych

MODELI

PRZEDSIĘBIORSTWA - właściwych danej płaszczyźnie analizy

•

Poszczególne modele przedsiębiorstwa funkcjonują na gruncie różnych
DYSCYPLIN NAUKOWYCH

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

1.

MODEL EKONOMICZNY (Teoria ekonomii)

•

przedsiębiorstwo to byt ekonomiczny opisywany w
kategoriach efektywności użycia zasobów - różnicy
między efektami i nakładami

•

różnice w podejściu do przedsiębiorstwa na gruncie
poszczególnych kierunków i prądów w ekonomii -
ekonomia klasyczna, ujęcie szumpeterowskie,
(neo)instytucjonalne i in.

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

2. MODEL FINANSOWY (Analiza finansowa

przedsiębiorstwa)

• przedsiębiorstwo to system zasobów o określonej

wartości, przekształcanych w strumienie finansowe

• kapitał przedsiębiorstwa traktowany jest jako wartość, a

nie jako zestaw materialnych czynników produkcji

• cel firmy - maksymalizacja jej wartości w dłuższym

okresie czasu

2

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

3. MODEL PRODUKCYJNY -Technologiczny

(Nauki techniczne)

• przedsiębiorstwo to układ techniczny

przetwarzający energię i materię w produkt o
założonych parametrach użytkowych

• przedsiębiorstwo nie wytwarza wartości

dodanej lecz musi najpierw wyprodukować
dobra lub usługi

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

4. MODEL ORGANIZACYJNY (Organizacja i

zarządzanie)

• przedsiębiorstwo to jednostka zorganizowana -

szczególny przy-padek instytucji podlegającej zasadom
racjonalnej organizacji

• występują PROCESY DECYZYJNE - podstawowa

przesłanka uznania modelu organizacyjnego za
wiodący w formułowaniu interdyscyplinarnej teorii
przedsiębiorstwa

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

5

. MODEL CYBERNETYCZNY (Cybernetyka, logistyka)

• przedsiębiorstwo to układ złożony, podobny do żywego

organizmu, kierujący się kryterium najdłuższego
zachowania przy życiu

• traktowane jako system względnie odosobniony w

otoczeniu, posiadający szereg wewnętrznych,
oddziaływujących na siebie podsystemów

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

6. MODEL SOCJOPSYCHOLOGICZNY - Behawioralny

(Socjologia, psychologia)

• przedsiębiorstwo to system społeczny - jednostki, grupy,

ich zachowania, motywacje, wzajemne relacje itp.

• głównym aktywem przedsiębiorstwa są LUDZIE

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

7. MODEL PRAWNY (Prawo cywilne, prawo handlowe)

• przedsiębiorstwo to szczególny podmiot praw i

obowiązków

• forma i ustrój przedsiębiorstwa są zawsze określone w

danym systemie prawnym

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa

8. MODEL (ASPEKT) ETYCZNY (Etyka biznesu, socjologia

kultury)

• analiza zachowań w przedsiębiorstwie pod kątem

obowiązujących w społeczeństwie norm moralnych i
wzorców akceptowanych zachowań

3

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

wnioski

• Odmienne definiowanie przez różne dyscypliny nie

oznacza sprzeczności lecz służy uwypukleniu określonych
aspektów przedsiębiorstwa

• Za każdym razem należy określić płaszczyznę analizy

(model przedsiębiorstwa) i konsekwentnie używać
właściwych pojęć i ujęć

• częste mieszanie pojęć z różnych podejść i modeli

prowadzi do „Teorii firmy w okruchach”

• Ideałem pozostaje całościowa, interdyscyplinarna teoria

firmy

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

Nowa dyscyplina - NAUKA O

PRZEDSIĘBIORSTWIE

z założenia przyjmuje podejście

INTERDYSCYPLINARNE

T.Gruszecki :Teoria firmy w okruchach

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

Modele przedsi

ę

biorstwa

Modele

przedsi

ę

biorstwa

Instytucjonalny

Techniczny

Organizacyjny

Finansowy

Etyczny

Prawny

Mikro

ekonomiczny

Behawioralny

Cel: organizacja jako czynnik

stabilizuj

ą

cy struktur

ę

. Dynamicznie

– minimalizacja kosztów

transakcyjnych jako czynnik

sprawczy ewolucji form organizacji.

Przedsi

ę

biorstwo = splot kontraktów

Cel: układy

ró

ż

nych celów

cz

ą

stkowych

Cel: spójno

ść

ustroju prawnego

formy z pozostałymi modelami

firmy (w tym etycznym).

Szybko

ść

i przejrzysto

ść

procedur prawnych.

Cel: zgodno

ść

post

ę

powania

pracowników z

celami

przywództwa

Cel: zaufanie,
racjonalizacja

kosztów

funkcjonowania

Cel:

maksymalizacja

zysku

Cel:

maksymalizacja

warto

ś

ci firmy

Cel: utrzymanie

zdolno

ś

ci i

optymalizacja

technicznej
sprawno

ś

ci

wytwarzania

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

WEWNĘTRZNE

- Kapitał (rzeczowy i finansowy)
- Ludzie
- Wynalazczość (postęp)
- Informacja

ZEWNĘTRZNE

- Odbiorcy - klienci
- Dostawcy
- Społeczność lokalna -region
- Państwo

PRZEDSIĘBIORSTWO –

ELEMENTY (1)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

Czynnikiem syntetyzującym te elementy jest
PRZEDSIĘBIORCA, który z rozproszonych
elementów i dla siebie samych
nieproduktywnych

TWORZY PRZEDSIĘBIORSTWO

PRZEDSIĘBIORSTWO –

ELEMENTY (2)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

PRZEDSIĘBIORCA (I)

Kluczowa postać - czynnik sprawczy i motor postępu

w przedsiębiorstwie

• A. SMITH - przedsiębiorcę, utożsamianego z właścicielem,

cechowała przede wszystkim umiejętność oszczędzania i
mobilizowania kapitału

• J.B. SAY (twórca koncepcji p.) - przedsiębiorca-właściciel

umiejętnie łączy czynniki produkcji, przenosząc zasoby
ekonomiczne z obszaru niższej na obszar wyższej
efektywności

• J.A.

SCHUMPETER

-

przedsiębiorca-właściciel

dynamizuje gospodarkę

przez ciągłe wprowadzanie

innowacji, które są siłą napędową poruszającą mechanizm
gospodarczy

4

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

PRZEDSIĘBIORCY (III)

Kwestia właściciel - przedsiębiorca

KAPITALIZM WŁAŚCICIELSKI - pierwszy okres
rozwoju gospodarki rynkowej

• wynalazca,

właściciel

i

założyciel

przedsiębiorstwa (w jednej osobie) sam nim
zarządzał

• do tej pory warunek samodzielnego zarządzania

jest najczęściej uznawanym atrybutem
przedsiębiorcy

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

PRZEDSIĘBIORCY (III)

Kwestia właściciel - przedsiębiorca

KAPITALIZM MENEDśERSKI -

efekt rozrostu

przedsiębiorstw w postaci spółek akcyjnych pod koniec
XIX w. (gł. USA)

• rozdzielenie posiadania (własności) od

zarządzania

• najemny menadżer staje się warunkowym

przedsiębiorcą (tzn. w granicach kompetencji i na
czas wyznaczony przez właściciela)

• menedżerowie pełnią w firmie funkcję

zbiorowego przedsiębiorcy

• odpowiednie przygotowanie oznacza w

szczególności profesjonalizację zarządzania

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

Przedsiębiorca = innowator (Schumpeter)

Przedsiębiorca = właściciel (różni autorzy)

Przedsiębiorca = menedżer (Veblen)

Przedsiębiorca = ryzykant (Knight)

PRZEDSIĘBIORSTWO –

ELEMENTY

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

1.

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE DYSCYPLINY

a) teoria ekonomii

PRZYCZYNY RÓśNIC W

DEFINIOWANIU

PRZEDSIĘBIORSTWA (1)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

KRYTYKA PODEJŚCIA NEOKLASYCZNEGO

- firma to nie „czarna skrzynka” maksymalizująca

zysk

- możliwości podejmowania optymalnych decyzji są

ograniczone bo ludzie nie maja wszystkich
informacji

- bo często przyjmują rozwiązania „wystarczająco

dobre”

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (1)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

1. Skąd się biorą nowe firmy, kto je tworzy ?
2. Kto maksymalizuje zysk, realizuje cele firmy -

właściciel, dyrektor, zarząd, pracownicy ?

3. Czy przedsiębiorstwa realizują jeden cel czy

wiązkę celów ?

4. Kto podejmuje najważniejsze decyzje w

przedsiębiorstwie - jedna czy kilka osób ?

CO TO JEST PRZEDSIĘBIORSTWO ?

- pytania na które nie odpowiada teoria

neoklasyczna

5

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

5. Czy przedsiębiorstwo jest organizacją? Jeżeli tak,

to dlaczego istnieją przedsiębiorstwa
jednoosobowe ?

6. Czy istnieje wspólna teoria dla różnych klas

przedsiębiorstw – jednoosobowe i wielkie
korporacje międzynarodowe, przedsiębiorstwa
państwowe i spółdzielnie ?

7. Czy spółki zachowują się tak samo jak firmy

jednoosobowe, czy powinny istnieć odrębne teorie
małych i dużych firm ?

CO TO JEST PRZEDSIĘBIORSTWO ?

- pytania na które nie odpowiada teoria

neoklasyczna cd

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

8. Jakie są niezbędne elementy przedsiębiorstwa ?
9. Jakie są granice przedsiębiorstwa – czy stały

klient jest jego częścią , przedsiębiorstwo
wirtualne ?

10. Dlaczego te same zasoby i działania

przedsiębiorstw raz są zorganizowane wewnątrz
przedsiębiorstwa a innym razem kupowane przez
zewnętrzne kontrakty ?

CO TO JEST PRZEDSIĘBIORSTWO ?

- pytania na które nie odpowiada teoria

neoklasyczna cd

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

KONCEPCJA MENEDśERSKA

Przyczyna – rozdzielenie własności od zarządzania
przedsiębiorstwem

Skutek - menedżerowie przedsiębiorstwa
maksymalizują swoje własne korzyści w ramach
ograniczeń stwarzanych przez właścicieli

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (2)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

KONCEPCJA BEHAWIORALNA

Przyczyna – niepewność środowiska w którym
działa firma i ograniczona racjonalność decyzji

Skutek – dąży się do rozwiązań zadowalających a
nie optymalnych

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (3)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO MECHANIZM
ALOKACJI ZASOBÓW

Przyczyna – w gospodarce rynkowej oprócz
mechanizmu rynkowego alokacji zasobów
(niewidzialna ręka) istnieje także mechanizm
alternatywny jakim jest system zarządzania w
przedsiębiorstwie (ręka widzialna)

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (4)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

TEORIA AGENCJI

Przyczyna – istnieją relacje menedżer/właściciel
i menedżer/pracownik (tzw. pryncypał/agent )
układy te cechuje asymetria informacji

→

Właściciel nie wie tego co menedżer

→

Menedżer nie wie tego co pracownik

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (5)

6

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

TEORIA AGENCJI cd

1. Asymetria informacji wyjaśnia reakcje różnych

podmiotów

2. Pryncypał nie może w pełni śledzić działań agenta

ani nie może znać warunków jego działania

3. Agent i pryncypał są motywowani własnym interesem

Pryncypał jest narażony na ryzyko
Zawierane są kontrakty agent/pryncypał oparte na
wyniku lub zachowaniu agenta

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (5) cd

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

TEORIA ZASOBOWA

Firma to zbiór zasobów i umiejętności – nie ma
dwóch identycznych firm
O przewadze firmy decydują cechy zasobów i
umiejętności
→ Rzadkość
→ Komplementarność (trudniejsze imitowanie)
→ Możliwość imitacji

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (6)

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

TEORIA ZASOBOWA cd

→

Zdolność do zmian (tym szybciej można
zwiększyć dystans w stosunku do naśladowców)

→

Trwałość

→

Ograniczoność w nabywaniu

→

Pokrywanie się zasobów i umiejętności z

czynnikami sukcesu w branży

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE
DYSCYPLINY - teoria ekonomii (6) cd

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

1.

DEFINICJE PODAJĄ RÓśNE DYSCYPLINY

a)teoria ekonomii

b) organizacja i zarządzanie
c) cybernetyka
d) socjologia
e) prawo

PRZYCZYNY RÓśNIC W

DEFINIOWANIU

PRZEDSIĘBIORSTWA (1)