1

Szkoła Policji w Katowicach

Postępowanie nakazowe a wniosek oskarżyciela

o skazanie bez przeprowadzania rozprawy

Opracowanie:

kom. Wioleta Jasińska

nadkom. Violetta Grudzień

Zakład Służby Kryminalnej

S

Z

K

O

ŁA POL

IC

J

I

Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2009

2



Wszelkie prawa zastrzeżone – Szkoła Policji w Katowicach 2009

Książki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezależnie od zastosowanej
techniki (druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody Wydawcy.

Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach

3

Spis treści

1.

Wprowadzenie

5

2. Postępowanie nakazowe

7

2.1. Przesłanki postępowania nakazowego

8

2.2. Przebieg postępowania nakazowego

9

3. Wniosek o skazanie bez przeprowadzania rozprawy

13

3.1. Przesłanki do umieszczenia we wniosku o ukaranie

wniosku o skazanie w określony sposób

13

3.2. Przebieg postępowania bez przeprowadzania rozprawy

(art. 58 § 1 i 2 k.p.w.)

15

3.3. Wniosek obwinionego o skazanie go bez przeprowadzania rozprawy

(art. 58 § 3 k.p.w.)

19

3.4. Marginalne znaczenie wniosku oskarżyciela o skazanie obwinionego

w określony sposób w obecnej procedurze wykroczeniowej

20

4. Porównanie postępowania bez przeprowadzania rozprawy w trybie

art. 58 k.p.w. i postępowania nakazowego

21

Literatura

23

4

5

1. Wprowadzenie

Ujawniając wykroczenie, organ uprawniony do ścigania sprawców wykroczeń

– zgodnie z zasadą celowości obowiązującą w prawie wykroczeń – ma możliwość

zastosowania wobec sprawcy czynu, przy zaistnieniu odpowiednich przesłanek,

jednego z trzech sposobów reakcji:

−

może zastosować środek oddziaływania wychowawczego, środki te wymienia

art. 41 kodeksu wykroczeń (zwanego dalej k.w.),

−

ukarać sprawcę grzywną w drodze postępowania mandatowego,

−

zadecydować o skierowaniu wobec sprawcy wniosku o ukaranie do sądu

grodzkiego po uprzednim przeprowadzeniu czynności wyjaśniających.

Czynności te są to zorganizowane i obligatoryjne działania organów ścigania

wykroczeń, podejmowane przed wszczęciem postępowania, sprowadzające się do

czynności wykrywczych (operacyjnych) i dowodowych (procesowych) w zakresie

określonym przez kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Ich celem jest zaś

ustalenie podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie i zebranie danych

niezbędnych do takiego wystąpienia

1

. Sprowadza się to, mówiąc w sposób bardzo

ogólny, do ustalenia czy czyn miał miejsce, czy jest on wykroczeniem, kto jest jego

sprawcą i czy osoba ta może być pociągnięta do odpowiedzialności za swój czyn.

Wyjaśnienie powyższych kwestii spoczywa na organie prowadzącym czynności

wyjaśniające, który po uprzednim zgromadzeniu materiału dowodowego podejmuje

ostateczną decyzję o skierowaniu wniosku o ukaranie do sądu.

Zgodnie z art. 57 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (zwanego

dalej k.p.w.) wniosek o ukaranie składany przez oskarżyciela publicznego np. Policję

powinien zawierać:

−

imię i nazwisko oraz adres obwinionego, a także inne dane niezbędne do

ustalenia jego tożsamości,

−

wskazanie miejsca zatrudnienia obwinionego oraz, w miarę możliwości, dane

o jego warunkach materialnych, rodzinnych i osobistych,

1

T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2002, s. 228.

6

−

określenie zarzucanego obwinionemu czynu ze wskazaniem miejsca, czasu,

sposobu i okoliczności jego popełnienia, a także przepisów, pod które

zarzucany czyn podpada,

−

wskazanie dowodów,

−

wskazanie pokrzywdzonych, o ile takich ujawniono,

−

dane dotyczące uprzedniego skazania obwinionego za podobne przestępstwo

lub wykroczenie, jeżeli oskarżyciel powołuje się na tę okoliczność,

−

imię i nazwisko, stanowisko oraz podpis sporządzającego wniosek,

−

wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy.

Ponadto do wniosku o ukaranie oskarżyciel publiczny powinien dołączyć

materiały

czynności

wyjaśniających

lub

postępowania

przygotowawczego

prowadzonego w danej sprawie a także – do wyłącznej wiadomości sądu – adresy

ś

wiadków i pokrzywdzonych. Może się zdarzyć, iż czyn pierwotnie został

zakwalifikowany jako przestępstwo, np. zniszczenie mienia zgodnie z art. 288

kodeksu karnego (zwanego dalej k.k.), wobec czego prowadzono postępowanie

przygotowawcze, w toku którego ustalono, że szkoda jest mniejsza niż 250 zł, stąd

czyn przekwalifikowano na wykroczenie w myśl art. 124 k.k., a materiały dowodowe

uzyskane w toku dochodzenia posłużyły do sporządzenia wniosku o ukaranie.

Wniesiony wniosek o ukaranie stanowi podstawę do wszczęcia postępowania

w sprawie o wykroczenie, gdy:

−

spełnia wymagania formalne (określone w art. 57 § 2-4 k.p.w.),

−

pochodzi od organu uprawnionego do występowania w charakterze

oskarżyciela publicznego w danej sprawie.

Jeżeli obydwa powyższe warunki są spełnione, a jednocześnie nie stwierdzono

okoliczności wyłączających postępowanie, prezes sądu (lub upoważniony sędzia), po

zapoznaniu się z wniesionym wnioskiem oraz dołączonymi doń materiałami czynności

wyjaśniających lub postępowania przygotowawczego, zarządzeniem wszczyna

postępowanie w danej sprawie. Jednocześnie podejmuje wstępną decyzję o dalszych

losach postępowania, kierując sprawę do rozpoznania na rozprawie lub na

posiedzeniu. Na tym też etapie – przy uwzględnieniu wszystkich wymaganych

7

przesłanek – podejmowana jest decyzja o rodzaju postępowania w jakim dojdzie do

orzekania.

Zgodnie z art. 2 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (zwanego

dalej k.p.w.) orzekanie w sprawach o wykroczenia następuje w trzech rodzajach

postępowań:

−

zwyczajnym,

−

nakazowym,

−

przyspieszonym.

Przy czym, wbrew nazwie, postępowanie zwyczajne nie jest priorytetowym

trybem rozpatrywania spraw. Z art. 2 § 1a k.p.w. wynika bowiem, że do orzekania

w postępowaniu zwyczajnym powinno dojść jedynie wtedy, gdy brak jest podstaw do

rozpoznania danej sprawy w postępowaniu przyspieszonym albo nakazowym. Jest to

podyktowane tym, iż postępowanie zwyczajne jest formą najbardziej pełną

i „rozciągniętą” w czasie, natomiast zarówno postępowanie nakazowe, jak

i postępowanie przyspieszone zakładają przyspieszenie orzekania oraz szereg

uproszczeń względem zwykłej procedury. Biorąc zaś pod uwagę, iż wykroczenia są

generalnie czynami błahymi, szybkość i ekonomika działania organów orzekających

są cechami bardzo pożądanymi.

Choć zasadniczo decyzja o skierowaniu sprawy do określonego rodzaju

postępowania należy do prezesa sądu, to czy daną sprawę sąd będzie mógł rozpoznać

w postępowaniu przyspieszonym albo nakazowym, zależy przede wszystkim od tego,

jak zostanie ona przygotowana przez organ prowadzący czynności wyjaśniające

2

.

2. Postępowanie nakazowe

Postępowanie nakazowe jest najbardziej uproszczonym i najszybszym trybem

procedowania, w którym dochodzi do orzekania o winie i karze sprawcy czynu. Prezes

sądu, po wstępnej analizie materiałów – czynności wyjaśniających lub postępowania

przygotowawczego – nadesłanych przez oskarżyciela publicznego, decydując

o wszczęciu postępowania w sprawie o wykroczenie, może skierować sprawę do

2

J. Lewiński, Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Warszawa 2004, s. 14-15.

8

postępowania nakazowego, gdy wystąpią przesłanki, które są wymagane dla

wdrożenia wymienionego trybu, a także gdy nie stwierdzi przesłanek ujemnych,

uniemożliwiających rozpatrywanie sprawy w postępowaniu nakazowym.

2.1. Przesłanki postępowania nakazowego

1.

Wobec sprawcy czynu (obwinionego) wystarczające jest orzeczenie kary

nagany, grzywny lub ograniczenia wolności – stąd wniosek, iż w konkretnej

sprawie nie można przewidywać orzeczenia kary aresztu, ponieważ potrzeba

orzeczenia wymienionej kary jest przesłanką ujemną do zastosowania

postępowania nakazowego. Gdyby prezes sądu uznał, iż kara aresztu jest karą

najwłaściwszą w stosunku do obwinionego, musi skierować sprawę do

postępowania zwyczajnego.

2.

Okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości – oznacza to, że

w konkretnej sprawie został zgromadzony taki materiał dowodowy, który pozwala

w sposób jednoznaczny ustalić przebieg zdarzenia oraz jego sprawcę. Materiał

dowodowy mogą stanowić zarówno protokoły z przebiegu czynności

procesowych, jak i notatki urzędowe, o których mowa w art. 54 § 3 k.p.w.

(sporządzane z przebiegu czynności wykonanych przez organ prowadzący

czynności wyjaśniające w sytuacji, gdy okoliczności czynu nie budzą

wątpliwości).

Nie ma przy tym znaczenia, czy:

−

sprawca przyznaje się do popełnionego czynu,

−

sprawca został przesłuchany protokolarnie w myśl art. 54 § 6 k.p.w.,

−

sprawca nie został przesłuchany, a nadesłał wyjaśnienia na piśmie zgodnie

z art. 54 § 7 k.p.w.,

−

sąd dysponuje jakimikolwiek wyjaśnieniami obwinionego.

Wystarczy, by materiał dowodowy, np. przesłuchania świadków zdarzenia,

jednoznacznie wskazywał, że ta, a nie inna osoba, ponosi winę za dany czyn. Choć

w sytuacji, gdy sprawca nie przyznaje się do winy i podaje wyjaśnienia

„logiczne”, jednak odmienne od zgromadzonego materiału dowodowego,

należałoby się zastanowić, czy w konkretnym przypadku nie byłoby lepiej, gdyby

9

sprawa trafiła na rozprawę w postępowaniu zwyczajnym, gdzie będzie można

w pełni wyjaśnić ewentualne rozbieżności

3

.

3.

Obwiniony (osoba, przeciwko której wniesiono wniosek o ukaranie) nie jest

głuchy, niemy lub niewidomy, a także nie zachodzi wątpliwość co do stanu

jego poczytalności (wątpliwości te mogą zostać wywołane bądź osobistym

kontaktem z obwinionym, także w toku czynności wyjaśniających, bądź powstać

po lekturze przedłożonych przez niego dokumentów, np. opinii o jego stanie

zdrowia psychicznego, a nawet dokumentów z pobytu w szpitalu psychiatrycznym

lub po przebytym leczeniu

4

), ponieważ wszystkie wymienione okoliczności

generują potrzebę obrony obligatoryjnej, a tym samym są przesłanką ujemną do

wdrożenia trybu nakazowego – sprawa musi zostać skierowana do postępowania

zwyczajnego.

2.2. Przebieg postępowania nakazowego

1.

Podstawę wszczęcia może stanowić wniosek o ukaranie złożony przez

oskarżyciela publicznego lub oskarżyciela posiłkowego (choć w praktyce wydaje

się mało realne, by postępowanie nakazowe zostało zainicjowane przez wniosek

oskarżyciela posiłkowego z uwagi na wymóg zgromadzenia odpowiedniego

materiału dowodowego).

2.

Sąd orzeka na posiedzeniu. Po wszczęciu postępowania prezes sądu zarządzeniem

kieruje sprawę na posiedzenie (a nie na rozprawę).

3.

Posiedzenie odbywa się bez udziału stron – w posiedzeniu nie tylko nie mogą

wziąć udziału strony, tj. oskarżyciel publiczny (np. Policja), obwiniony czy

oskarżyciel posiłkowy (pokrzywdzony, który przyłączył się do postępowania

zgłaszając akces bycia stroną – w myśl art. 26 § 3 k.p.w.), ale nawet nie informuje

się ich o wyznaczonym terminie posiedzenia, na którym dojdzie do wyrokowania.

4.

Sąd orzeka jednoosobowo.

3

T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, wyd. I, 2005,

http://lex.sp.kce/

10.01.2009 r.

4

A. Skowron, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, LEX / Arche, 200,

http://lex.sp.kce/

10.12.2008 r.

10

5.

Do orzekania dochodzi bez przeprowadzania na posiedzeniu dowodów – nie ma

stron, które mogłyby się wypowiedzieć, nie ma też innych źródeł dowodowych

(np. świadków). Orzeczenie o winie i karze zapada na podstawie materiałów

czynności wyjaśniających lub postępowania przygotowawczego dołączonych do

wniosku o ukaranie. Sąd ma obowiązek zapoznać się z tymi materiałami

5

.

6.

W postępowaniu nakazowym sąd, poza brakiem możliwości orzeczenia kary

aresztu, nie jest w żaden inny sposób ograniczony w kwestii orzekania.

Ma możliwość orzeczenia kary nagany, grzywny lub ograniczenia wolności,

a także środka karnego, jeżeli środek karny jest obligatoryjny (przewiduje go

przepis, pod który dany czyn podpada np. art. 87 k.w.) lub w danej sprawie sąd

dostrzeże potrzebę jego orzeczenia, a ma taką możliwość (środek karny jest

fakultatywny, np. art. 86 k.w.). Sąd wymierzając karę czy środek karny może

zastosować taki jej wymiar, jaki uzna za adekwatny do czynu.

Jednocześnie, uwzględniając charakter i okoliczności czynu lub właściwości

osobiste sprawcy, może również dokonać nadzwyczajnego złagodzenia kary albo

odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego. Zgodnie z art. 39 § 2 k.w.,

nadzwyczajne złagodzenie polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy

ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju. Nie może jednak

odstąpić łącznie od wymierzenia zarówno kary, jak i środka karnego.

6

7.

Orzeczenie przybiera postać wyroku. Wyrok nakazowy, stosownie do art. 504

k.p.k. w zw. z art. 94 § 1 k.p.w., powinien zawierać:

−

oznaczenie sądu i sędziego, który go wydał,

−

datę wydania wyroku,

−

imię i nazwisko oraz inne dane określające tożsamość obwinionego,

−

dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd obwinionemu, ze

wskazaniem zastosowanych przepisów ustawy karnej,

−

wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia.

Wyrok ten może nie zawierać uzasadnienia.

5

Wyrok Sądu Najwyższego IV KK 358/06 z dnia 06.12.2006 r.,

OSNwSK 2006/1/2373,

http://lex.sp.kce/

10.01.2009 r.

6

J. Lewiński, op. cit., s. 248.

11

8.

Odpis wyroku nakazowego obligatoryjnie doręcza się stronom: oskarżycielowi

publicznemu i posiłkowemu, o ile przyłączył się do postępowania, a obwinionemu

i jego obrońcy (o ile obwiniony ma obrońcę, przy czym nie może być to obrona

obligatoryjna) wraz z odpisem wniosku o ukaranie. W postępowaniu zwyczajnym

obwiniony otrzymuje odpis wniosku o ukaranie wraz z zawiadomieniem

o wyznaczeniu terminu pierwszej rozprawy (art. 67 § 1 k.p.w.), natomiast

w postępowaniu nakazowym, w związku z tym, że nie jest informowany

o wyznaczonym terminie posiedzenia, nie otrzymuje także wcześniej odpisu

wniosku o ukaranie.

Do odpisu wyroku dołączane jest też pouczenie o prawie, terminie i sposobie

wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia.

9.

Stronom – obwinionemu i oskarżycielowi, tak publicznemu, jak i posiłkowemu -

które nie zgadzają się z treścią wyroku, przysługuje prawo wniesienia

specyficznego środka zaskarżenia – sprzeciwu. Nie jest to typowy środek

odwoławczy, jakim jest np. apelacja, ponieważ nie wnosi się go ani na korzyść,

ani na niekorzyść obwinionego, a sąd rozpoznający sprawę w wyniku jego

wniesienia, nie działa jak sąd odwoławczy

7

. Sprzeciw wnosi się do sądu, który

wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku. Na

uwagę zasługuje fakt, że strona, która chce zaskarżyć wydane rozstrzygnięcie nie

musi wnioskować o uzasadnienie wyroku, ponieważ uzasadnienie to, zgodnie

z art. 504 § 2 k.p.k. recypowanym przez art. 94 § 1 k.p.w., nie jest obligatoryjne,

stąd nie można skutecznie żądać jego sporządzenia.

K.p.w. nie wprowadza żadnych szczególnych wymogów, jeżeli chodzi o formę

sprzeciwu. Musi jednak spełniać ogólne wymogi dotyczące pisma procesowego

(art.119 k.p.k.)

8

.

Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie

(został przekroczony zawity termin 7-dniowy, a nie ma podstawy do jego

przywrócenia) lub przez osobę nieuprawnioną – nie przez stronę (sprzeciwu nie

7

Tamże.

8

A. Skowron, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, 2007.

http://lex.sp.kce/

12.12.2008 r.

12

może np. złożyć pokrzywdzony, który zgodnie z art. 26 § 3 k.p.w., nie oświadczył,

ż

e chce działać jako oskarżyciel posiłkowy).

W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc, a sprawa trafia do

postępowania zwyczajnego, tj. na rozprawę. Sprawę rozpoznaje ten sam sąd

(rejonowy), który wydał wyrok nakazowy, przy czym sędzia wydający pierwszy

wyrok (nakazowy) jest obligatoryjnie wyłączony od orzekania w tej sprawie

w postępowaniu zwyczajnym. Procedowanie rozpoczyna się niejako od nowa. Do

tego stopnia, że sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest

związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc (nie obowiązuje tu zasada

reformationis in peius – zakaz orzekania kary surowszej), może zostać orzeczona

kara innego rodzaju, kara łagodniejsza, bądź kara surowsza, w zależności od tego,

jak „ukształtuje się” ostatecznie materiał dowodowy.

Jak wskazuje jednak A. Skowron należy postulować dyrektywę interpretacyjną,

w myśl której orzeczenie w wyroku wydanym na skutek postępowania

zwyczajnego (po uprzednim wyrokowaniu w postępowaniu nakazowym, od

którego obwiniony lub jego obrońca wniósł sprzeciw) surowszych konsekwencji

karnych jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy w toku przewodu sądowego

ujawnione zostały nowe, istotne okoliczności obciążające, wykraczające poza

materiały, które stanowiły podstawę wyroku nakazowego. Wymierzenie kary

surowszej bez stwierdzenia nowych okoliczności mogłoby być wówczas

odbierane jako swoista kara za wniesienie sprzeciwu od wyroku nakazowego

i byłoby sprzeczne z postulatem zapewnienia swobody w podejmowaniu decyzji

o wniesienie sprzeciwu

9

.

Natomiast po wydaniu rozstrzygnięcia na skutek przeprowadzonego

postępowania w trybie zwyczajnym stronom przysługuje zwyczajny środek

odwoławczy (apelacja lub zażalenie).

Sprzeciw może być cofnięty (przez stronę, która go złożyła) do czasu

rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej (przewód

sądowy rozpoczyna odczytanie wniosku o ukaranie przez oskarżyciela

9

Tamże.

13

publicznego, a w przypadku jego nieobecności przez protokolanta), co powoduje,

ż

e wyrok nakazowy staje się automatycznie prawomocny.

Wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu, staje się prawomocny

wraz z ustaniem terminu do wniesienia środka zaskarżenia, nie można go

wzruszyć zwykłymi środkami zaskarżenia (apelacją), a tylko nadzwyczajnymi

ś

rodkami zaskarżenia – kasacją lub na skutek wznowienia postępowania.

3. Wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy

W ramach postępowania zwyczajnego procedura wykroczeniowa przewiduje

tryb, który znacznie upraszcza i przyspiesza proces orzekania, jest to wniosek

o skazanie obwinionego bez przeprowadzania rozprawy (art. 58 k.p.w.). Wniosek ten

może przybierać dwie postaci, które zostaną omówione odrębnie:

−

po pierwsze, może to być wniosek o skazanie w określony sposób umieszczony

przez oskarżyciela publicznego (np. Policję) we wniosku o ukaranie

kierowanym do sądu grodzkiego (art. 58 § 1 i 2 k.p.w.),

−

po drugie, może być to wniosek o skazanie w określony sposób, z którym

występuje sam obwiniony, po wezwaniu go na rozprawę lub zawiadomieniu

o jej terminie (gdy oskarżyciel publiczny z takim wnioskiem nie wystąpił).

3.1. Przesłanki do umieszczenia we wniosku o ukaranie wniosku o skazanie

w określony sposób

1.

Zgoda sprawcy czynu na skazanie w określony sposób – wdrożenie skazania bez

przeprowadzania rozprawy jest możliwe tylko po uprzednim uzgodnieniu ze

sprawcą czynu rodzaju i rozmiaru kary oraz środka karnego (jeśli przewiduje go

przepis, pod który zarzucany sprawcy czyn podpada, np. art. 87 k.w.). Do

uzgodnienia kary i środka karnego dochodzi w wyniku „swoistych negocjacji”

pomiędzy sprawcą czynu, a organem, który będzie wnosił wniosek o ukaranie do

sądu grodzkiego. Organ uprawniony do prowadzenia czynności wyjaśniających

sugeruje sprawcy tak rodzaj kary bądź środka karnego, jak i ich rozmiar, natomiast

14

sprawca ma prawo zgodzić się z propozycją, może dążyć do jej zmodyfikowania,

bądź ją odrzucić. Tylko zgoda sprawcy czynu umożliwia uproszczenie

procedowania i rozpatrzenie sprawy bez przeprowadzenia rozprawy. Zgodnie

z zarządzeniem nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r.

w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno-

porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców

10

,

zgoda ta powinna być udokumentowana w protokole przesłuchania osoby, co do

której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku

o ukaranie lub odrębnie na piśmie.

Ustalając wysokość kary należy się przede wszystkim opierać się na

wskazaniach zawartych w art. 33 k.w., można również posiłkować się

„taryfikatorem” określającym wysokości grzywien nakładanych w drodze

postępowania mandatowego za wybrane rodzaje wykroczeń

11

. Wskazanym jest

także,

zwłaszcza

w

przypadku

funkcjonariuszy

niedoświadczonych,

konsultowanie wysokości kary (środka karnego) z osobami, które pełnią funkcje

oskarżycieli publicznych, i dzięki temu wiedzą one, jakie kary są orzekane za

poszczególne wykroczenia.

2.

Osoba, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej

wniosku o ukaranie, musi być przesłuchana (protokolarnie) przez organ

prowadzący czynności wyjaśniające, zgodnie z art. 54 § 6 k.p.w. Możliwe jest tu

także odebranie oświadczenia pisemnego od osoby przesłuchiwanej, zgodnie

z art. 40 k.p.w., które i tak stanowi tylko załącznik do protokołu przesłuchania.

Nie ma możliwości zastosowania wymienionego trybu, gdy sprawca w ogóle

nie został przesłuchany w toku czynności wyjaśniających, bądź gdy odstąpiono od

jego przesłuchania, a on korzystając z uprawnienia, jakie daje mu art. 54 § 7

k.p.w., nadesłał do organu prowadzącego czynności wyjaśniające swoje

wyjaśnienia na piśmie.

10

Zarządzenie nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania

przez Policję czynności administracyjno – porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich
sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48).

11

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie wysokości grzywien

nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń (Dz. U. Nr 208, poz. 2023, z późn.
zm.).

15

Sprawca czynu w trakcie przesłuchania musi złożyć wyjaśnienia. Nie wymaga

się tu wyjaśnień obszernych, wymagane jest jednak przyznanie się do zarzucanego

czynu. Warunek ten jest spełniony, gdy sprawca przyznając się, podczas

przesłuchania odmówi składania dalszych wyjaśnień, nie jest - jeżeli ograniczy się

on do oświadczenia, że zrozumiał, o co może być obwiniony, i odmówi w ogóle

składania wyjaśnień

12

.

3.

Wyjaśnienia osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia

przeciwko niej wniosku o ukaranie, muszą pozostawać w zgodzie ze

zgromadzonym w danej sprawie materiałem dowodowym.

4.

Cele postępowania zostaną osiągnięte pomimo nieprzeprowadzania rozprawy -

cele postępowania zostały określone w art. 2 § 1 k.p.k. recypowanym przez

art. 8 k.p.w. Skazanym ma więc być wyłącznie osoba będąca sprawcą czynu

i winna, a stosowane wobec obwinionego środki reakcji prawnej muszą być

dobrane tak trafnie, że m.in. zapobiegną one popełnianiu wykroczeń

w przyszłości, umocnią poszanowanie prawa i uwzględnią interesy ewentualnego

pokrzywdzonego

13

.

5.

Z wnioskiem o skazanie może wystąpić tylko oskarżyciel publiczny, umieszczając

go we wniosku o ukaranie kierowanym do sądu grodzkiego. Z wnioskiem takim

nie może wystąpić oskarżyciel posiłkowy, nawet gdyby na skutek spotkania ze

sprawcą czynu „umówił się” z nim co do rodzaju i wysokości kary.

3.2. Przebieg postępowania bez przeprowadzania rozprawy (art. 58 § 1 i 2 k.p.w.)

1.

Wniosek o skazanie pochodzący od oskarżyciela publicznego (umieszczony we

wniosku o ukaranie) powinien wskazywać:

−

rodzaj kary i sposób jej wymierzenia sprawcy, np. grzywna w wysokości X,

kara aresztu w rozmiarze X z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na

okres Y itd. albo

12

T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, wyd. I, 2005,

http://lex.sp.kce/

10.01.2009 r.

13

Tamże.

16

−

ś

rodek karny, także ze sprecyzowaniem, o jaki środek chodzi i w jaki sposób

ma być wymierzony, np. przepadek przedmiotów ze wskazaniem (opisem),

jakie przedmioty mają być nim objęte, czy zakaz prowadzenia pojazdów

z określeniem rodzaju pojazdów oraz na jaki okres, albo nawiązkę z podaniem,

w jakim rozmiarze i na czyją rzecz itd. lub

−

zarówno karę, jak i środek karny łącznie, zwłaszcza gdy środek jest

obligatoryjny bądź

−

karę nadzwyczajnie złagodzoną w rozmiarze X, (nadzwyczajne złagodzenie

normuje art. 39 § 2 k.w.),

−

tylko karę, z zaznaczeniem odstąpienia od orzekania środka karnego, który jest

obligatoryjny, albo tylko środka karnego, z zaznaczeniem odstąpienia od

wymierzenia kary (art. 39 § 1 k.w.) i ewentualnym wskazaniem na środek

oddziaływania społecznego, jaki należy tu zastosować, np. zobowiązanie

sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego (art. 39 § 4 k.w.)

14

.

Wniosek oskarżyciela jest wnioskiem „o skazanie” obwinionego i wymierzenie

mu określonej kary lub środka karnego albo odstąpienie od kary lub środka

karnego, nie może on więc zawierać sugestii rezygnacji ze stosowania wszelkich

ś

rodków reakcji karnej, czyli oskarżyciel nie może zawnioskować o odstąpienie

łącznie od wymierzenia zarówno kary, jak i środka karnego

15

.

2.

Prezes sądu wszczynając postępowanie zarządzeniem, kieruje sprawę na

posiedzenie (a nie na rozprawę).

3.

O terminie posiedzenia, zgodnie z art. 60 § 2 k.p.w., informuje się oskarżyciela

publicznego, posiłkowego (o ile przyłączył się do postępowania), obwinionego

oraz ich przedstawicieli procesowych. Strony i ich przedstawiciele procesowi

mogą wziąć udział w posiedzeniu. Jednak ich obecność nie jest obowiązkiem,

a uprawnieniem, stąd nieobecność prawidłowo powiadomionych osób zasadniczo

nie tamuje toku postępowania. Wyjątkiem jest nieobecność obrońcy obwinionego,

14

Tamże.

15

Tamże.

17

który „wymaga” obrony – tzw. obrona obligatoryjna (art. 21 § 1 k.p.w.) – gdy

obwiniony jest głuchy, niemy, niewidomy lub zachodzi uzasadniona wątpliwość

co do stanu jego poczytalności. W takiej sytuacji obrońca musi się stawić na

posiedzeniu w wyznaczonym terminie.

4.

Dopóki wniosek o skazanie nie zostanie przez sąd uwzględniony, obwiniony może

cofnąć swą zgodę na skazanie w określony sposób. Cofnięcie może nastąpić tak na

piśmie, jak i ustnie, np. do protokołu posiedzenia sądu

16

.

5.

Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku o skazanie pochodzącego od

oskarżyciela publicznego od dokonania w nim określonych przez siebie zmian.

O dokonanych zmianach sąd ma obowiązek powiadomić strony – oskarżyciela,

obwinionego oraz oskarżyciela posiłkowego, o ile przyłączył się do postępowania.

Wniosek nie może zostać uwzględniony, gdy:

−

Oskarżyciel publiczny nie zgadza się na zaproponowane przez sąd zmiany;

kwestii tej wprost nie reguluje art.

63 § 2 k.p.w., jednak wydaje się, że zgoda

oskarżyciela publicznego jest wymagana choćby z tego powodu, że to on

umieszcza we wniosku o ukaranie wniosek o skazanie obwinionego

w określony sposób. Gdyby więc oskarżyciel publiczny nie zgadzał się ze

zmianami zaproponowanymi przez sąd, sprawa powinna trafić na rozprawę

(postępowanie zwyczajne).

−

Obwiniony należycie o zmianach zawiadomiony, zgłosi wobec nich sprzeciw

(art. 63 § 2 k.p.w. zdanie drugie); przepisy nie wymagają ponownego

uzgodnienia kary i środka karnego z obwinionym, wymaga się natomiast jego

„dorozumianej”

zgody

wyrażonej

poprzez

brak

sprzeciwu

wobec

zaproponowanej korekty.

−

Sprzeciw wobec wniosku lub dokonanych przez sąd zmian zgłosi oskarżyciel

posiłkowy (art. 63 § 3 k.p.w.); kary i środka karnego w ogóle nie uzgadnia się

z pokrzywdzonym w toku czynności wyjaśniających, nie mniej kiedy dochodzi

do etapu skazania (bez rozprawy) ma on prawo nie zgodzić się z wnioskiem

oskarżyciela.

16

Tamże.

18

Jeżeli strony są obecne na posiedzeniu, powinny od razu wypowiedzieć się

w przedmiocie zmian zaproponowanych przez sąd. Gdy stron nie ma na

posiedzeniu, sąd, który chciałby, aby wniosek został zmodyfikowany, musi

zasugerować te zmiany oskarżycielowi, a następnie po ich przyjęciu przez niego

powiadomić o nich obwinionego i wyznaczyć mu termin na ewentualny sprzeciw

(art. 63 § 2 zd. drugie). Gdyby oskarżyciel nie wyrażał zgody na proponowaną

zmianę, sąd nie może zwracać się do nieobecnego na posiedzeniu obwinionego

z zapytaniem, czy on godzi się na ową zmianę, gdyż wniosek o skazanie bez

rozprawy jest wnioskiem oskarżyciela i zmiana w jego treści musi być najpierw

przez niego zaaprobowana. Jeżeli strony nie godzą się na zmiany, sąd może mimo

to wniosek uwzględnić albo, nie widząc w takim wypadku podstaw do

uwzględnienia wniosku, skierować sprawę na rozprawę (art. 63 § 5 k.p.w.)

17

.

6.

Uwzględniając wniosek oskarżyciela o skazanie obwinionego w określony sposób,

sąd może skazać go tylko w sposób wynikający z ostatecznej treści wniosku.

Orzeczenie zatem kary innej lub surowszej albo innego lub surowszego środka

karnego, niż wskazane we wniosku, należy uznać za złamanie „swoistej ugody”

określającej warunki skazania, które jest rażącym naruszeniem prawa

procesowego, uzasadniającym uchylenie wyroku, a nawet uwzględnienie kasacji

w tej sprawie

18

.

7.

Orzeczenie zapadłe na posiedzeniu przybiera postać wyroku. Wyrok jest

doręczany z urzędu tym stronom, które nie uczestniczyły w posiedzeniu. Stronom,

które uczestniczyły w posiedzeniu wyroku nie doręcza się „automatycznie”,

ponieważ uczestniczyły w jego ogłaszaniu podczas posiedzenia.

8.

Strony, które są nieusatysfakcjonowane zapadłym rozstrzygnięciem mogą

zaskarżyć nieprawomocny wyrok sądu I instancji (sądu rejonowego) apelacją,

jednak wcześniej muszą wystąpić o jego uzasadnienie. Strony, które były obecne

przy ogłaszaniu wyroku mogą wystąpić o uzasadnienie wyroku w terminie

zawitym 7 dni od daty jego ogłoszenia (rozpoczęcie naliczania rozpoczyna się od

pierwszego dnia po ogłoszeniu). Natomiast strona, która nie uczestniczyła

17

Tamże.

18

Tamże.

19

w posiedzeniu może wystąpić o uzasadnienie wyroku w terminie 7 dni od daty

doręczenia jej wyroku.

9.

Apelacja składana jest w sądzie, który wydał zaskarżone orzeczenie. Będąc zaś

zwyczajnym środkiem zaskarżenia, przenosi postępowanie odwoławcze do sądu

II instancji, którym w przypadku wykroczeń będzie sąd okręgowy.

10.

Gdy żadna ze stron w zawitym terminie 7 dni od daty otrzymania wyroku wraz

z uzasadnieniem nie wnosi środka odwoławczego (apelacji) wyrok się

uprawomocnia, a do jego wzruszenia może dojść tylko poprzez wykorzystanie

nadzwyczajnych środków zaskarżenia – kasacji bądź wznowienia postępowania.

3.3. Wniosek obwinionego o skazanie go bez przeprowadzania rozprawy

(art. 58 § 3 k.p.w.)

Z wnioskiem o skazanie w określony sposób może również wystąpić sam

obwiniony, o ile oskarżyciel publiczny z takim wnioskiem nie wystąpił (w toku

czynności wyjaśniających nie uzgodnił z obwinionym rodzaju i wysokości kary,

wobec czego nie zawarł sugestii co do kary we wniosku o ukaranie).

Obwiniony uzyskuje informację o istniejącej możliwości wystąpienia

z samodzielnym wnioskiem o skazanie go w określony sposób, otrzymując

zawiadomienie z sądu o terminie pierwszej rozprawy, zgodnie z art. 67 § 2 k.p.w. Jego

uprawnienie do wystąpienia z własnym wnioskiem o skazanie w określony sposób nie

jest uzależnione, jak to było w przypadku wniosku o skazanie pochodzącego od

oskarżyciela publicznego, od uprzedniego przesłuchania w toku czynności

wyjaśniających (w charakterze osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do

sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie). Jeżeli natomiast obwiniony w toku

czynności wyjaśniających był przesłuchiwany, bądź nadesłał swoje wyjaśnienia na

piśmie – w trybie art. 54 § 7 k.p.w. – to uwzględnienie wniosku o skazanie jest

możliwe tylko wtedy, gdy okoliczności czynu nie budzą wątpliwości,

a wyjaśnienia obwinionego pozostają w zgodzie ze zgromadzonym materiałem

dowodowym.

Wniosek o skazanie składany przez samego obwinionego, podobnie jak

wniosek oskarżyciela, może podlegać korektom sądowym, zgodnie z art. 63 § 2 k.p.w.

20

Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku od dokonania w nim określonych zmian,

a wówczas obwiniony, jako autor wniosku, musi wyrazić zgodę na taką zmianę,

a tylko pozostałe strony, tj. oskarżyciel publiczny i oskarżyciel posiłkowy, mogą

wyrażać tu swój sprzeciw. Przy braku zgody obwinionego na sugerowaną zmianę sąd

może mimo to uwzględnić wniosek, przekonany np. argumentacją obwinionego, albo

skierować sprawę na rozprawę. Jeżeli obwiniony wyraził zgodę na zmianę, ale

pozostałe strony zgłosiły sprzeciw, sąd albo znów zasugeruje zmianę w postaci

powrotu do poprzedniej treści wniosku, albo ze względu na sprzeciw skieruje sprawę

na rozprawę

19

.

3.4. Marginalne znaczenie wniosku oskarżyciela o skazanie obwinionego

w określony sposób w obecnej procedurze wykroczeniowej

Instytucja wniosku o skazanie bez przeprowadzania rozprawy, po

wprowadzeniu do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia art. 2 § 1a,

straciła na znaczeniu na rzecz postępowania nakazowego, które jest brane pod uwagę

w pierwszej kolejności. Nawet w przypadku uzgodnienia z obwinionym, w trakcie

czynności wyjaśniających, rodzaju i wysokości kary (środka karnego), a następnie

ujęcia we wniosku o ukaranie uzgodnionej kary, sąd kieruje się zasadą określoną

w art. 2 § 1a k.p.w., zgodnie z którą orzekanie w postępowaniu zwyczajnym następuje

wówczas, gdy brak jest podstaw do rozpoznania sprawy w postępowaniu

przyspieszonym albo nakazowym. Prezes sądu wszczynając postępowanie zwykle

kieruje taką sprawę na posiedzenie – naturalnie przy braku przesłanek ujemnych,

takich jak kara aresztu czy obrona obligatoryjna – nie w trybie określonym

w art. 58 k.p.w., a w trybie nakazowym. Bardzo często jednak, przy wydawaniu

wyroku sąd posiłkuje się sugestią oskarżyciela co do rodzaju i wysokości kary, daje to

bowiem pewną gwarancję braku sprzeciwu co do wyroku ze strony oskarżyciela oraz

obwinionego.

19

Tamże.

21

4. Porównanie postępowania bez przeprowadzania rozprawy w trybie

art. 58 k.p.w. i postępowania nakazowego

Postępowanie nakazowe

Postępowanie bez przeprowadzania

rozprawy w trybie art. 58 § 1 i 2 k.p.w.

−

wniosek o ukaranie może pochodzić od
oskarżyciela publicznego lub
posiłkowego

−

wniosek o ukaranie musi pochodzić od
oskarżyciela publicznego

−

okoliczności czynu i wina obwinionego
nie budzą wątpliwości

−

okoliczności czynu nie budzą
wątpliwości

−

wyjaśnienia obwinionego
przesłuchanego w trybie art. 54 § 6
k.p.w. nie budzą wątpliwości w świetle
zgromadzonego materiału dowodowego

−

przesłuchanie osoby, co do której
istnieje uzasadniona podstawa do
sporządzenia przeciwko niej wniosku
o ukaranie:

sprawca nie musi się przyznawać do

zarzucanego czynu

sprawca nie musi być przesłuchany

w toku czynności wyjaśniających

można wykorzystać wyjaśnienia

obwinionego nadesłane w trybie art.
54 § 7 k.p.w.

sąd może w ogóle nie dysponować

wyjaśnieniami obwinionego

−

przesłuchanie osoby, co do której
istnieje uzasadniona podstawa do
sporządzenia przeciwko niej wniosku
o ukaranie:

osoba, co do której istnieje

uzasadniona podstawa do
sporządzenia przeciwko niej wniosku
o ukaranie musi być przesłuchana
protokolarnie (art. 54 § 6 k.p.w.)

wyjaśnienia sprawcy czynu w świetle

zebranego materiału dowodowego
mają nie budzić wątpliwości
(wymagane jest przyznanie się do
zarzucanego czynu)

−

nie stwierdza się potrzeby obrony
niezbędnej - obwiniony nie może być
głuchy, niemy lub niewidomy, nie może
też zachodzić wątpliwość co do stanu
jego poczytalności

−

może występować obrońca niezbędny

22

−

sprawa jest kierowana na posiedzenie,
w którym nie mogą brać udziału strony
(stron nie zawiadamia się o terminie
posiedzenia)

−

sprawa kierowana jest na posiedzenie,
o terminie posiedzenia powiadamia się
strony, które mogą wziąć w nim udział
(udział obrońcy niezbędnego jest
obowiązkowy)

−

sąd ma możliwość orzeczenia kary
ograniczenia wolności, grzywny lub
nagany (a także środka karnego o ile
przepis go przewiduje)

−

kara (środek karny) nie podlega
wcześniejszemu uzgodnieniu
z obwinionym

−

sąd (o ile sam nie sugeruje dokonania
korekty) orzeka karę (środek karny)
który obwiniony uzgodnił z
oskarżycielem w toku czynności
wyjaśniających

−

można orzec każdą karę i środek karny

−

wyrok doręcza się obligatoryjnie
stronom

−

wyrok doręcza się tylko tej stronie,
która nie uczestniczyła w posiedzeniu

−

wyrok można zaskarżyć sprzeciwem

−

przed wniesieniem sprzeciwu nie
uzyskuje się uzasadnienia wyroku

−

wyrok można zaskarżyć apelacją

−

przed wniesieniem apelacji należy
wystąpić o uzasadnienie wyroku

−

po wniesieniu sprzeciwu sprawa trafia
do postępowania zwyczajnego,
rozpatrywana jest na zasadach ogólnych
przez sąd I instancji (który nie działa jak
sąd odwoławczy)

−

po wniesieniu apelacji sprawa
przekazywana jest do sądu
odwoławczego (II instancji)

23

Literatura

1.

Grzegorczyk T., Komentarz. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia,

Warszawa 2002.

2.

Grzegorczyk T., Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz,

wyd. I, 2005,

http://lex.sp.kce/

10.01.2009 r.

3.

Lewiński J., Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,

Warszawa 2003.

4.

Skowron A., Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, 2007.

http://lex.sp.kce/

. 12.12.2008 r.

5.

Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 114

z późn. zm.).

6.

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach

o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148 z późn. zm.).

7.

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie

wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane

rodzaje wykroczeń (Dz. U. Nr 208, poz. 2023 z późn. zm.).

8.

Zarządzenie nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r.

w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno –

porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców.

9.

Wyrok Sądu Najwyższego IV KK 358/06 z dnia 06.12.2006 r.,

OSNwSK

2006/1/2373,

http://lex.sp.kce/

10.01.2009 r.